Staat van de Europese Unie

Bron: © European Union, 2017

De Staat van de Europese Unie is het jaarlijkse stuk waarin het kabinet¹ vanuit een Nederlands perspectief terugkijkt op de belangrijkste ontwikkelingen in de Europese Unie van het afgelopen jaar én waarin het kabinet een visie presenteert op de Europese Unie en de Europese agenda van het komende jaar.

De Staat van de Europese Unie wordt in principe in februari gepubliceerd en vervolgens behandeld in de Tweede en Eerste Kamer.

Minister van Buitenlandse Zaken Wopke Hoekstra heeft op 13 februari 2023 de Tweede Kamer de Staat van de Unie 2023 aangeboden. In dit jaarlijkse rapport neemt het kabinet positie in ten aanzien van ontwikkelingen wat betreft de zes prioriteiten van de Commissie Von der Leyen: de Europese Green Deal, de digitale toekomst van de Europese Unie, een economie die werkt voor de mensen, een sterkere positie voor Europa in de wereld, de bevordering van de Europese levenswijze en een nieuwe impuls voor de Europese democratie.

Vóór 2012 verscheen de Staat van de Unie in de regel op Prinsjesdag. Het stuk was indertijd vooral een terugblik op de belangrijkste ontwikkelingen in de Europese Unie van het jaar daarvoor.

De Staat van de Europese Unie moet niet worden verward met de 'State of the Union', soms ook aangeduid als de 'State of the European Union'. Dat is de jaarlijkse terugblik op de ontwikkelingen in de EU en de uiteenzetting van de nieuwe plannen van de Europese Commissie⁹ door de Commissievoorzitter¹⁰.

• 1. 

  Met het begrip kabinet worden alle ministers en staatssecretarissen bedoeld. Een kabinet wordt genoemd naar de minister-president, bijvoorbeeld het kabinet-Drees of het kabinet-Kok. In het spraakgebruik worden de begrippen regering en kabinet vaak door elkaar gebruikt. Strikt genomen, is er echter een verschil tussen beide. Met de term 'regering' duiden we het staatshoofd (koning of koningin) samen met de ministers aan.
   
• 2. 

  Op 20 september 2022 heeft minister van Buitenlandse Zaken Wopke Hoekstra de Tweede Kamer een actualisatie van de Staat van de Europese Unie 2022 aangeboden in een Kamerbrief. Eerder presenteerde hij op 28 april 2022 een voorgaande versie waarin werd teruggeblikt op de belangrijkste ontwikkelingen in de Europese Unie en een visie werd gepresenteerd over de Europese Agenda van het komende jaar. Al op 21 november 2021 presenteerde minister Ben Knapen de kabinetsappreciatie van het werkprogramma van de Europese Commissie voor 2022, een voorloper op de uitgebreidere Staat van de Europese Unie.
   
• 3. 

  Op 2 april 2021 presenteerde minister Stef Blok namens het kabinet de Staat van de Europese Unie 2021, de Nederlandse reactie op het werkprogramma van de Commissie-Von der Leyen. Dit programma is opgedeeld in 43 initiatieven, samengevoegd in 6 kernprioriteiten. Het kabinet gaf aan over het algemeen positief over het werkprogramma van de Commissie te zijn.
   
• 4. 

  Op 26 februari 2020 verscheen de Staat van de Europese Unie 2020. Hierin presenteerde minister Stef Blok namens het kabinet de Nederlandse reactie op het werkprogramma van de Commissie-Von der Leyen. Dit programma is opgedeeld in 43 initiatieven, samengevoegd in 6 kernprioriteiten. Het kabinet gaf in de Staat van de EU aan over het algemeen positief over het werkprogramma van de Commissie te zijn.
   
• 5. 

  Op 25 januari verscheen de Staat van de Europese Unie 2019. Het kabinet-Rutte III benadrukt het belang van het Nederlandse EU-lidmaatschap. Zowel op economisch gebied als dat van veiligheid, migratie, klimaat, en innovatie loont het voor Nederland onderdeel uit te maken van een breder samenwerkingsverband. Het kabinet presenteert haar kijk op deze kwesties, de Europese stand van zaken, en het streven voor de toekomst.
   
• 6. 

  Europese samenwerking moet zich richten op het bereiken van concrete resultaten voor onze burgers op die terreinen waar landen alleen niet in staat zijn de belangen van hun bevolkingen optimaal te beschermen. Dat is de hoofdboodschap van de Staat van de Europese Unie 2018, waarin het kabinet Rutte III zijn visie op Europa naar buiten bracht.
   
• 7. 

  Europa heeft baat bij sterke, goed bestuurde lidstaten die de Europese verantwoordelijkheden kunnen nakomen. De 'strijd tegen terreur, onrust in het Midden-Oosten, duurzame economische groei, klimaatverandering en migratie' vragen om Europese antwoorden, terwijl het ongenoegen over Europese samenwerking toeneemt. Ook niet ieder probleem kent een Europese oplossing, veel zaken kunnen door de lidstaten zelf worden aangepakt en zij dienen daarvoor de ruimte te hebben. Nationaal wat kan; Europees wat moet. Dat schrijft minister Koenders van buitenlandse zaken in de Staat van de Europese Unie 2017.
   
• 8. 

  Van 1 januari tot en met 30 juni 2016 was Nederland voorzitter van de Raad van Ministers van de Europese Unie. Dit was voor het kabinet reden om op 17 november 2015, anderhalve maand voor het voorzitterschap, een bijzondere Staat van de Europese Unie te schrijven. In dit document blikte het kabinet vooruit op de uitdagingen die Nederland als voorzitter te wachten stonden.
   
• 9. 

  Deze instelling van de Europese Unie kan worden beschouwd als het 'dagelijks bestuur' van de EU. De leden van de Europese Commissie worden 'Eurocommissarissen' genoemd. Elke Eurocommissaris is verantwoordelijk voor één of meerdere beleidsgebieden.
   
• 10. 

  Deze functie wordt sinds 1 december 2019 vervuld door de Duitse Ursula von der Leyen. Zij is de opvolger van de Luxemburger Jean-Claude Juncker.
   
• 11. 

  De 'State of the Union' (SOTEU) is de jaarlijkse toespraak van de voorzitter van de Europese Commissie waarin de balans wordt opgemaakt over hoe de Europese Unie ervoor staat. Ook worden de belangrijkste plannen van de Commissie voor het komende jaar uiteen gezet.
   
• 12. 

  De Nederlandse en Europese politiek zijn veel meer verweven met elkaar dan in eerste instantie vaak gedacht. Inmiddels zijn meer dan de helft van onze nieuwe wetten het gevolg van Europees beleid op de terreinen waar een deel van de soevereiniteit is overgedragen aan de EU.