Hoe Juncker mikt op politieke ommezwaai

Tegelijk met een onverwacht energie- en klimaatakkoord nam de Europese Raad afscheid van voorzitter Van Rompuy en Commissievoorzitter Barroso. De nieuwe Commissievoorzitter Juncker, verwijzend naar de kloof van de EU met het publiek, noemt zijn team ‘de laatste kans voor Europa’. Juncker wil dat de Commissie meer politiek (naast uitvoerend) opereert. In tegenstelling tot Barroso wil hij desnoods los van de Europese Raad opereren. Dat betekent een breuk met het verleden. 

Tegen de zin van oppermachtig Duitsland in gaf Juncker Frankrijk via de socialist Pierre Moscovici² de mammoetportefeuille Economische en Financiële Zaken, Belastingen en Douane. Berlijn vreest dat Moscovici geen saneerder is, zoals zijn voorganger de Fin Olli Rehn³. Nederland heeft van de zomer tevergeefs op die post gemikt. 

Italië bereikt de Brusselse binnenring (waar het even afwezig was) via Federica Mogherini⁴. Zij is de Hoge Vertegenwoordiger voor het Buitenlands en Defensiebeleid, leidt bovendien de maandelijkse ministerraad Buitenlandse Zaken en is tevens vicevoorzitter.

De kleinere landen, waaronder Nederland met Frans Timmermans⁵ op kop, bezetten de zes andere vicevoorzittersposten. De traditionele vrees van de kleinere landen dat de ‘grote jongens’ hen in de Commissie wegdrukken is zo door Juncker weggenomen. Vanwege zijn supergroot takenpakket krijgt Timmermans een extra groot kabinet van naaste medewerkers.

Jean-Claude Juncker⁶ noemt zijn Commissie een ‘winning team’. Zijn ploeg wijkt sterk af van de Commissies Barroso I en II. Dit betreft de samenstelling (meer politieke zwaargewichten), de structuur (zeven ondervoorzitters als coördinators) en het programma (minder regelgeving als 1e programmapunt). Meer details hierover in onze analyse van september⁷. Toch past hier wel de kanttekening dat in 1995 de Commissie Santer eveneens begon onder het motto ‘Niet meer maar betere regelgeving’. 

Juncker maakt een eind aan het presidentiële systeem van zijn voorgangers Delors⁸, Prodi⁹ en Barroso¹⁰. Via het verweven van hun taken worden alle 27 Commissieleden verantwoordelijk voor het totále beleid. ‘Wij kiezen voor een nieuw systeem van besluitvorming’ zegt de nieuwe Commissiewoordvoerder Margaritas Schinas. 

De Commissie wil de ‘motor van de Europese integratie worden’. Dat is een term die sedert het vertrek van Commissievoorzitter Jacques Delors in 1995 in onbruik was geraakt. Wel is het kwestieus of de politiek dominante Europese Raad zo’n opwaardering van de Commissie accepteert. 

Maar kan iemand, als Juncker’s aanpak werkt – dat moet nog wel blijken – hem tegenhouden? Op 5 november bij zijn eerste persconferentie waste een zelfverzekerde en gevatte Juncker meteen de Italiaanse regeringsleider Matteo Renzi, die de Commissie Barroso had bekritiseerd, de oren. ´Ik eis respect voor ons werk´ zei de Luxemburger. Het leek wel of Jacques Delors teruggekeerd was. Meer daarover hieronder.

Eind oktober kreeg de Commissie Juncker de goedkeuring van het Europees Parlement en vervolgens tijdens de sessie van 23/24 oktober unaniem van de Europese Raad. Deze aanpak weerspiegelt zijn dubbelmandaat: zowel van de kiezers als van de 28 betrokken regeringen. Op 1 november heeft Juncker het werk van zijn voorganger Barroso overgenomen. 

Meteen na zijn aantreden werd voorzitter Juncker aangeschoten wild na de onthulling dat Luxemburg grote bedrijven en steenrijke families toestaat de vennootschapsbelasting op grote schaal te ontwijken. In de jaren dat Juncker Luxemburg als minister-president leidde sloot het Groothertogdom 548 geheime fiscale akkoorden (zogenaamde rulings) met 343 multinationals en families van over de hele wereld waardoor die in hun thuisland nauwelijks nog belasting betalen. 

Deze bedrijven ontweken aldus talloze miljarden, terwijl het piepkleine Luxemburgburg zelf aldus jaarlijks 1,5 miljard aan fiscale inkomsten opstrijkt. Accountantsbureau PricewaterhouseCoopers is in dit verband de spil, zo onthulde het International Consortium of Investigative Journalists.

In juli bij zijn aantreden als Commissievoorzitter had Juncker beloofd meer ethiek, dus eerlijkheid, in het Europese belastingsysteem te willen brengen. Na zich enkele dagen voor de golf van mediakritiek schuil te hebben gehouden, liet Juncker het Europees Parlement weten inderdaad politiek verantwoordelijk voor de rulings te zijn. ´Maar ik ben niet de architect daarvan´, zei Juncker. Hij betoogde dat 22 landen zulke afspraken toestaan. Dit systeem is kortom niet illegaal.

Juncker kondigde een voorstel aan waarbij de fiscus wordt verplicht in de hele EU de gegevens over deals met multinationals openbaar te maken. De Duitse minister van Financiën Wolfgang Schäuble¹¹ had hierop aangedrongen. Behalve Luxemburg staan binnen de EU Nederland, Ierland, Malta, het Britse Gibraltar en de eveneens Britse Kanaaleilanden er om bekend via rulings multinationals en vermogende beleggers van elders ter wille te zijn hun verschuldigde belasting te ontwijken.

De Commissie Juncker telt zes prioriteiten. Voorop staan economische groei en investeringen. Dan banen in een sociale context. Vervolgens een Europese markt voor digitale diensten. Gevolgd door de creatie van een Europese Energie Unie. Dan het binnenboord houden van het Verenigd Koninkrijk. Ten slotte een meer aansprekend Europees buitenlands beleid. Daar zit dus niks verrassends bij.

Opmerkelijk is de investeringsimpuls van maar liefst €300 miljard die Juncker in de verkiezingsstrijd afgelopen zomer beloofde. In Duitse en Nederlandse regeringskringen rees meteen de vraag waar in tijden van tekorten dit bedrag te vinden? De Duitse minister van Financiën Wolfgang Schaüble¹¹ insisteerde dat het gezond maken van de overheidsfinanciën, teneinde de bedreigde euro op de rails te houden, voor hem echt voor gaat.

De recente Europese Raad bevestigde – mede op aandringen van premier Mark Rutte¹² – dat ‘structurele hervormingen en gezonde overheidsfinanciën cruciale factoren zijn voor investeringen’. Vervolgens schaarde de Europese Raad zich toch er achter om tot 2017 €300 miljard vrij te maken ‘uit publieke en private bronnen’. Maar hoe? Voorop staat het vollediger uitputten van allerlei Europese fondsen. De Commissie presenteert samen met de Europese Investerings Bank in december alle andere opties.

Op 27 oktober deed het Duitse Der Spiegel onder de kop Ungedeckte Schecks onderzoek naar de beschikbare fondsen. Dat zijn er vier: de Structuurfondsen¹³, de EIB¹⁴, het ESM¹⁵ (eigenlijk bedoeld om omvallende banken te stutten) en de creatie van een nieuw investeringsfonds. Om de laatste twee instellingen in te zetten zijn verdragswijzigingen nodig. Die lijken politiek onhaalbaar. 

Het blad concludeert dat de beloofde €300 miljard er niet komt. Juncker zit inmiddels met zijn belofte in de maag, aldus Der Spiegel. Komende maanden zullen leren in hoeverre het beoogde banenscheppende plan ten dele gerealiseerd wordt. De miljarden zullen vooral moeten komen van de EIB, dus via leningen, zo verwacht een Commissie-expert. 

‘Dit is de Commissie van de laatste kans. De burgers die ons gadeslaan begrijpen vaak niet meer wat wij eigenlijk doen. Laten wij ons concentreren op de zaken die Europa dichter bij de burger brengen, die jongeren perspectief bieden en meer mensen aan het werk krijgen’, aldus de nieuwe voorzitter bij zijn aantreden in het Europees Parlement. Bij deze operatie kreeg vicevoorzitter Timmermans van Juncker als ´mijn rechter én linkerhand´ de hoofdrol toebedeeld. 

Ondanks de vele eurosceptische leden in het EP, is Juncker gezegend met een duidelijke pro-Europese meerderheid. De Commissie leunt op de steun van de EVP (christendemocraten en conservatieven), de S&D (sociaaldemocraten) en de ALDE (liberalen). Op een aantal dissidenten na stemden zij voor Juncker. Tegen de komst van het team-Juncker stemden de Groenen, extreem links en extreem rechts, inclusief de eurosceptici. 

Zo verwierf Juncker ruwweg 60 procent steun met 423 stemmen op 699, bij 209 tegenstemmers en 67 onthoudingen. 

Na afloop van de Europese Raad hebben de leiders van de landen met de euro tijdens een korte Eurotop (variant van de Europese Raad) ECB-president Draghi¹⁶ beluisterd. Die riep op tot maatregelen om een nieuwe recessie te voorkomen. Draghi wil ‘verdere stappen in het delen van soevereiniteit’. Lees: meer bevoegdheid voor de EU bij het beheer van de euro. De vier voorzitters (Europese Raad, Commissie, EP en ECB) presenteren in december gezamenlijk hierover een rapport. 

Eurogroepvoorzitter Jeroen Dijsselbloem¹⁷ zei in de Eurotop te betwijfelen of er wel zoveel kant en klare investeringsprojecten zijn waarvoor financiering nog ontbreekt, zoals sommigen beweren. Eerder is zes miljard extra uitgetrokken ter bestrijding van de jeugdwerkloosheid. Maar die bleven nog grotendeels onaangeroerd, gewoon wegens gebrek aan geschikte projecten bij de regeringen. 

José Manuel Duráo Barroso¹⁰ nam afscheid met talloze speeches waarin hij de prestaties van hemzelf (2004-2014) en zijn commissarissen geweldig ophemelde. De Portugees heeft de laatste jaren veel kritiek moeten aanhoren, ook uit het EP. Hem wordt verweten te veel aan de leiband te hebben gelopen van de Europese Raad, van de Duitse kanselier en de Franse president. Verder zou Barroso tijdens de crises rond de euro te weinig initiatief hebben genomen. 

De critici vergeten dat de Europese Commissie¹⁸ politiek gezien moet dansen naar het pijpen van de staatshoofden en regeringsleiders. Sedert 2010 met de komst van Herman Van Rompuy¹⁹ als vaste voorzitter van de Europese Raad²⁰ ligt daar de regie. De critici van Barroso vergeten bovendien dat diens voorganger Prodi (die weinig tot stand bracht) juist het verwijt kreeg te los van de Europese Raad te opereren. 

Barroso claimt terecht de zware crises rond de euro en Griekenland te hebben doorstaan. De (vaak Angelsaksische) doemdenkers die aan de lopende band de ondergang van de euro voorspelden, kregen ongelijk. Het was de Commissie Barroso II die veertig ongekende maatregelen tot stand bracht om toekomstige crises te voorkomen, inclusief de Bankenunie²¹. Dat de Europese Raad bij die operaties achter de knoppen zat, kun je Barroso niet verwijten. Het ging namelijk steeds om miljarden die de regeringen moesten fourneren. 

Onder Barroso ging het aantal aangesloten landen van 15 naar 28. Altijd was voorspeld dat dit gepaard zou gaan met een ‘big bang’ (doodsklap). Maar die is uitgebleven. Barroso’s diplomatieke stuurmanskunst heeft daaraan bijgedragen.

Barroso versterkte het presidentieel systeem. Hij slaagde er zo doende tien jaar lang in cohesie te handhaven in zijn omvangrijke team. De Portugees wist de conflicten tussen rivaliserende commissarissen steeds te bezweren. Consensus was zijn motto. Krachtens de Europese verdragen neemt de Commissie haar talloze besluiten op basis van een stemming waarbij de meerderheid beslist. Alle leden hebben dan één stem. 

Gedurende tien jaar is er echter maar vijf keer gestemd. Barroso, de Ierse secretaris-generaal Catherine Day en de Duits/Portugese kabinetschef Johannes Laitenberger hielden de boel bij elkaar. Meningsverschillen wisten zij vóór wekelijkse Commissievergadering weg te masseren.

De Europese Raad is overschaduwd door de onthulling van de Financial Times op 23 oktober dat het VK uiterlijk 30 november de ongekende som van €2,1 miljard moet betalen als naheffing. Een dergelijke grote claim is nooit eerder opgelegd. ‘Ik ga dit dan ook niet betalen. Zij kunnen niet zomaar in ons chequeboek graaien’ zo deelde premier David Cameron²² de media strijdlustig mee. 

Cameron staat onder druk van de eurosceptische UKIP-partij die met succes bezig is zijn Conservatieven in de rechterflank aan te vallen. Bij de Commissie werd niettemin met verbazing op Camerons uitval gereageerd. Het gaat om een unaniem met de lidstaten²³ overeengekomen periodieke technische herberekening op basis van vooral het bni (de welvaart van een land) vanaf 1995 tot 2013. Meer welvaart betekent meer contributie betalen. Door de herberekening krijgt Frankrijk een miljard terug en Duitsland €780 miljoen. Betaalt het VK niet, dan stort Londen de EU in een crisis, omdat alle lidstaten altijd allemaal hun bijdrage netjes betalen.

Nederland krijgt met €642 miljoen eveneens een ongebruikelijk forse naheffing opgelegd. Premier Rutte reageerde in Brussel net zo verbaasd als Cameron. Maar Rutte suggereerde niet te weigeren te betalen. Als de ‘feiten en de cijfers kloppen’ betaalt Nederland, zegt minister Dijsselbloem. Zeker nu Nederland voorzitter is van de Eurogroep kan ons land niet uit de pas gaan lopen. Dijsselbloem stuurt aan op een Europees compromis. En wel zo dat er wordt betaald, maar waarschijnlijk in termijnen. 

Niet betalen is geen optie. Dan stapt de Commissie naar het Hof dat de klagers in het ongelijk zal stellen. De boete die vanaf 1 december automatisch geldt bij wanbetaling wil de minister echter niet betalen, zei hij 5 november in de Tweede Kamer.

De aftredende Commissie heeft het (weer) niet aangedurfd om Frankrijk of Italië aan te pakken wegens het alsmaar niet naleven van de EMU-normen. Drie procent overheidstekort is de limiet. Parijs verwacht in 2015 een tekort van 4,3 procent, dat is nog iets hoger dan momenteel. Dreigt een klein land, zoals Nederland en België vorig jaar, over die drie procent heen te gaan dan is in Brussel het motto ‘geen souplesse’. 

Ongevraagd echter kreeg de Franse regering in 2012 uitstel tot 2014 om te saneren. Dat is intussen echter niet gebeurd. ‘Frankrijk duldt geen inmenging bij het opstellen van zijn nationale begroting’, dreigde minister Michel Sapin (Economie) onlangs weer. Parijs heeft zich nooit veel aangetrokken van de Commissie. 

Op 29 oktober maakte de Commissie bekend dat de begrotingen van álle landen met de euro voorlopig in orde zijn. Met dit oordeel kneep de aftredende Commissie tegelijk de ogen dicht voor Italië. Dat land blijft eveneens alsmaar in gebreke afspraken over een veel te hoge staatsschuld na te komen. Parijs en Rome beroepen er zich op dat bezuinigingen de economische groei afremmen. 

Het definitieve oordeel over alle nationale begrotingen komt eind november. Volgens de in Brussel goed ingevoerde Frankfurter Allgemeine Zeitung van 30 oktober durft de Commissie dan noch de ‘Grande Nation’ Frankrijk, noch Italië te sanctioneren. ‘Dit betekent dan het einde van het Stabiliteits- en Groeipact²⁵’. 

De Duitse krant valt kleinere landen als Portugal en Ierland bij. Die klagen er over van de Commissie krom te moeten liggen om de normen wél te halen. Voor kleinere landen is er in Brussel geen clementie, aldus eveneens The Wall Street Journal van 29 oktober.

De Italiaanse premier Renzi²⁶ trad in de Europese Raad alweer merkwaardig op. Vlak voor de bijeenkomst maakte hij de ‘strikt vertrouwelijke’ brieven openbaar waarin de voorzitter Barroso Rome dringend tot economische hervormingen aanmaande. 

Op een zeer met zichzelf ingenomen toontje (aldus een insider) deelde Renzi de Europese Raad mee alle nadere correspondentie hierover, die hij omschreef als ‘dictaten’, eveneens in de krant te zetten. Zoiets heeft nooit eerder een regeringsleider gedaan. Kanselier Angela Merkel²⁷ tikte hem wel meteen op de vingers. Juncker deed dat na zijn aantreden nog eens over.

Na de Europese Raad van juli sprak Renzi van totale tijdverspilling. ‘De volgende keer regelen wij dit per sms’. Dat was eveneens ongehoord. De Italiaanse sociaaldemocraat opereert al maanden samen met partijgenoot president François Hollande²⁸. Maar die schijnt momenteel weer afstand te nemen van Renzi. De Franse leider hoopt aldus sneller zaken te kunnen doen met de Duitse kanselier, aldus een Brusselse insider.

De Europese autoriteiten hebben tevreden gereageerd op een grondig onderzoek van 130 systeembanken, dat zijn de financiële instellingen die bij omvallen de economie ontwrichten. Deze banken vertegenwoordigen 82 procent van het bankwezen. De banken zijn op twee criteria onderzocht: een asset quality review, het aantal leningen en hypotheken waarvan aflossing hoogst onzeker is en een stress test. Deze leert in hoeverre de bank een lange recessie met dalende huizenprijzen en veel werkloosheid aankan.

25 zeer grote financiële instellingen, waaronder negen Italiaanse, zakten door het ijs. De zes deelnemende Nederlandse banken slaagden. Banken die veel twijfelachtige leningen hebben uitstaan komen behalve in Griekenland en Italië verrassenderwijs ook voor in Duitsland en Frankrijk. Het is de bedoeling dat de wankele banken er binnenkort in slagen de totaal benodigde som van €9,5 miljard risicodragend kapitaal alsnog op te halen. De ECB denkt dat dit wel gaat lukken. 

Alles hangt er natuurlijk vanaf hoe hoog de ECB²⁹ en de EBA als onderzoekers de lat hebben gelegd. Een test die leert dat veel met name genoemde banken wankelen, kan op zichzelf een recessie uitlokken. Bij het bekendmaken van de resultaten zijn de bankaandelen enkele procenten in waarde gedaald. 

Bancaire experts hebben dan ook hun twijfels. Volgens professor Arnoud Boot (Amsterdam) ben je naïef als je gelooft dat de bankwereld gesaneerd is. Zijn collega in Tilburg Harald Benink denkt dat het onderzoek te weinig ambitieus was. 

De ECB durfde het wellicht niet aan alle risico’s bloot te leggen omdat dit dan grote onrust veroorzaakt bij het publiek. Volgens het Belgische financiële dagblad DE TIJD van 31 oktober hebben de onderzoekers de Deutsche Bank uit de wind gehouden. Die bank heeft enorm veel risicovolle financiële derivaten. ‘Het falen van een systeembank in Duitsland zou de stabiliteit van het Europese financiële systeem behoorlijk in gevaar hebben gebracht’, aldus de krant.

Als sluitstuk van de operatie heeft de onafhankelijke ECB op 4 november het toezicht op alle systeembanken op zich genomen. Nationale toezichthouders zagen soms te veel door de vingers. Voortaan werkt de eurozone met één toezichthouder met uniforme normen, plus een uniform resolutiemechanisme voor omvallende banken. Het wachten is nog op een gezamenlijk depositogarantiestelsel. Doel van de operatie is uiteraard het vertrouwen van het publiek in de financiële wereld te herstellen. 

Na langdurige minutieuze voorbereiding met de lidstaten en de Commissie kwam de Europese Raad nachtelijk tot overeenstemming over een ambitieus klimaat- en energieakkoord. Voorop staat het bindende doel van ten minste 40 procent broeikasgasreductie (CO₂-uitstoot) in 2030 vergeleken met 1990. 

Bindend is bovendien dat in 2030 27 procent van de gebruikte energie hernieuwbaar is. Eveneens 27 procent beloopt de beoogde besparing van energie, steeds ten opzichte van 1990. Lukt deze actie voor een duurzaam bestaan, dan daalt (bijkomend voordeel) de Europese invoer van olie en aardgas met tien procent.

Alleen de 40 procent minder CO_2-uitstoot wordt vertaald in verplichtingen per EU-land. Het is aan de Commissie erop toe te zien dat de andere 27 procent wordt gerealiseerd. Voordeel van deze vrijere aanpak is dat je windmolens bouwt waar dat veel stroom oplevert en zonnepanelen inzet waar veel zonuren zijn, zo betoogt de Commissie. Toch is het de vraag of zij wel het gezag heeft om zonder sancties de regeringen dwingend aan te sturen. 

De 40 procent broeikasreductie verloopt voor ruwweg ruim de helft via het emissiehandelssysteem ETS³⁰ en de andere helft via de non-ETS sectoren, zoals woongebouwen, transport en landbouw. Het ETS-systeem, dat 11000 grote bedrijven raakt, functioneert momenteel niet goed. De uitstootrechten die industrieën kopen zijn te goedkoop om hen tot energiebesparing te dwingen. Dat gaat veranderen door het overschot aan rechten uit de markt te nemen. 

Tegelijk blijven de gratis uitstootrechten gehandhaafd voor een reeks energieverslindende takken (zoals cement- of staalfabricage) die mondiaal anders niet langer kunnen concurreren (carbon leakage). Ten slotte mogen arme landen met een welvaart minder dan 60 procent van het EU-gemiddelde gratis emissierechten blijven uitdelen. Dit laatste voortaan wel onder een verscherpte conditie van modernisering van hun energiesystemen.

In genoemd akkoord zit een grote achterpoort. De 40 procent vervalt als de andere grote vervuilers zoals Amerika en China bij de klimaatconferentie volgend jaar in Parijs (COP21)³¹ niet volop meedoen. Volgens premier Rutte laat de Europese Unie dan haar ambities los. 

De groene partijen en Greenpeace zien deze clausule daarom als het einde van de klimaatbescherming in Europa. Voorzitter Van Rompuy bestreed overigens dat de EU haar streven loslaat als de andere grote vervuilers niet meedoen. Maar Van Rompuy wordt vervangen door Donald Tusk³² die tot voor kort als Pools premier mordicus tegen 40 procent als bindend doel was.

Genoemde loophole is toegevoegd omdat de voormalige Oostbloklanden nog vaak met steenkoolcentrales werken en industrieel nu pas op gang komen. Die landen ontvangen (niet uitgewerkte) compensaties die in de miljarden lopen. Toch wilden zij zonder de clausule dat de hele wereld moet meedoen, niet akkoord gaan. 

Volgens Europees parlementsvoorzitter Martin Schulz³³ is het onzeker of Peking en Washington Europa wel zullen volgen. In de slotfase van de vorige onderhandelingen in 2009 in Kopenhagen nam president Obama niet eens de moeite de EU uit te nodigen. De Amerikaanse president sloot in Kopenhagen een afzonderlijk akkoord met China, Brazilië, India en Zuid-Afrika. Dat was een vernederend moment voor de EU die zich in Kopenhagen een leidende rol had toebedacht. 

Handicap in de elektriciteitssector is dat de vereiste verbindingen tussen landen om elkaar bij te springen vaak ontbreken. Zo zit het zonnige Iberisch schiereiland soms met een gigantisch overschot aan elektriciteit uit zonnepanelen. Tijdelijke opslag van zulke elektriciteit kan technisch niet. 

Afgesproken is nu om verbindingen te leggen teneinde 10 procent van de elektriciteit en in 2030 15 procent uit te kunnen wisselen. Daarbij krijgen geïsoleerde overschotlanden als Spanje en Portugal, tekortlanden zoals de Baltische staten en afgelegen landen zoals Cyprus, Malta, Griekenland speciale aandacht. Bij de gasvoorziening mikt de EU op vergelijkbare projecten die de aanlevering, vooral vanuit Rusland, beter beveiligen.

• 1. 

  Jan Werts is sinds 1976 journalist en publicist in Brussel, waar hij eerder onder meer werkte als correspondent van de Haagsche Courant. Verder was hij zes jaar als journalist werkzaam in Washington. Hij promoveerde in 1991 aan de Vrije Universiteit Brussel in het Europees en internationaal recht op een dissertatie over de Europese Raad. In 2008 verscheen hiervan een herziene versie. Schrijft analyses over Europese Toppen, gebundeld in het document Hoe Europa al tien jaar lang crises bevecht - 100 plus analyses van Jan Werts (link opent in nieuw venster).
   
• 2. 

  Pierre Moscovici (1957) was van 1 november 2014 tot 1 december 2019 het Franse lid van de Europese Commissie. In de Commissie-Juncker had hij de portefeuille economische en financiële zaken, belastingen en douaneunie. Moscovici was partijfunctionaris en Kamerlid voor de PS en in 1997-2002 minister voor Europese zaken. In 2008-2012 was hij voorzitter van de agglomeratie Montbéliard en daarna twee jaar minister van Economische Zaken en Financiën. In 2014 werd Moscovici weer Kamerlid. Verder was hij twee periodes lid van het Europees Parlement en was hij gemeenteraadslid.
   
• 3. 

  De Fin Olli Rehn (1962) was van juli 2004 tot juni 2014 lid van de Europese Commissie. In de Commissie-Barroso II was hij belast met economische en monetaire zaken. In de commissie-Barroso I (2004-2010) was hij verantwoordelijk voor de betrekkingen met de kandidaat-lidstaten en zaken betreffende de uitbreiding van de Europese Unie. Eerder was hij lid van het Finse parlement en werkte hij bij de Europese Commissie in Brussel. Na zijn aftreden als Eurocommissaris was hij lid van het Europees Parlement en van de Riksdag en minister van Economische Zaken (2015-2017). Sinds 12 juli 2018 is hij president van de Finse centrale bank.
   
• 4. 

  Federica Mogherini (1973) was van 1 november 2014 tot 1 december 2019 Hoge vertegenwoordiger voor het buitenlands en defensiebeleid van de EU en lid van de Commissie-Juncker. Zij was in 2014 minister van Buitenlandse Zaken van Italiė. Mevrouw Mogherini is lid van de Democratische Partij (DP) en werd in 2008 Kamerlid. Zowel in de Kamer als in de staf van DP-voorzitter Renzi hield zij zich bezig met buitenlands beleid, Europese zaken en defensie. Sinds 2020 is zij rector van het College of Europe.
   
• 5. 

  Frans Timmermans (1961) is sinds 23 november 2023 fractievoorzitter van GroenLinks-PvdA in de Tweede Kamer. Sinds 6 december 2023 is hij Tweede Kamerlid en eerder was hij dat in 1998-2007 en 2010-2012 voor de PvdA. Van 1 november 2014 tot 22 augustus 2023 was de heer Timmermans vicevoorzitter van de Europese Commissie. In de Commissie-Juncker was hij verantwoordelijk voor 'betere regulering' en duurzame ontwikkeling en in de Commissie-Von der Leyen voor de Europese Green Deal. De heer Timmermans was in 2012-2014 minister van Buitenlandse Zaken in het kabinet-Rutte II. Daarvoor was hij staatssecretaris van Buitenlandse Zaken (belast met Europese samenwerking) in het kabinet-Balkenende IV. Eerder was hij adviseur en particulier secretaris van dr. M. van der Stoel, Hoge Commissaris nationale minderheden van de OVSE.
   
• 6. 

  Jean-Claude Juncker (1954) was van 1 november 2014 tot 1 december 2019 voorzitter van de Europese Commissie. Hij werd op 15 juli 2014 gekozen. Juncker was in 1995-2013 minister-president van Luxemburg. Eerder was hij staatssecretaris en minister onder meer van financiën. Hij bekleedde daarnaast functies bij de Wereldbank en het IMF. In 2005-2013 was hij voorzitter van de eurogroep. Juncker is lid van de Christelijke Volkspartij en leidde een coalitie van christendemocraten en sociaaldemocraten. Hij is diverse malen onderscheiden met internationale prijzen, zoals de Walter Hallsteinprijs en de Karelsprijs.
   
• 7. 

  In Brussel gaat een en ander veranderen. Maar kanselier Angela Merkel blijft Europa regeren. Zie haar hoofdrol bij de verdeling van de topfuncties en de benoeming van haar partijgenoten de Pool Donald Tusk, als voorzitter Europese Raad en Jean-Claude Juncker, als Commissievoorzitter.
   
• 8. 

  Franse sociaaldemocraat en econoom die als energieke voorzitter van de Europese Commissie belangrijke voortuitgang wist te boeken bij de verdere Europese integratie. Begon zijn loopbaan bij de Banque de France en was later economisch adviseur van de gaullistische premier Chaban-Delmas. Actief in de christelijke vakbond en behorend tot de progressieve vleugel van de katholieke kerk, trad hij in 1974 toe tot de Socialistische Partij. Lid van het Europees Parlement en in 1981-1984 minister van Financiën en Economische Zaken onder presdident Mitterand. Tijdens zijn voorzitterschap van de Europese Commissie kwam de Economische en Monetaire Unie (EMU) tot stand die werd vastgelegd in het Verdrag van Maastricht.
   
• 9. 

  Romano Prodi (1939) was van 1999 tot 2004 voorzitter van de Europese Commissie. Hij is van huis uit wetenschapper en was onder meer hoogleraar in Bologna, Trento en Harvard. In 1995 werd hij voorman van de centrumlinkse Olijf-coalitie, waarna hij in 1996-1998 premier was. Ook in 2006-2008 was hij minister-president van Italië. Prodi is nu voorzitter van de centrumlinkse Democratische Partij van Italië. Behalve met de invoering van de euro kreeg hij als commissievoorzitter te maken met onder meer de dienstenrichtlijn, de onderhandelingen over toetreding van Turkije en de aanpak van de klimaatproblematiek.
   
• 10. 

  De Portugees José Manuel Durao Barroso (1956) was van 18 november 2004 tot 1 november 2014 voorzitter van de Europese Commissie. Hij leidde twee periodes de Europese Commissie. Daarvoor was Barroso staatssecretaris, minister van Buitenlandse Zaken (1992-1995), en ten slotte premier van Portugal (2000-2004). Hij is doctor in de politieke wetenschappen en werkte als wetenschapper. Barrosso is lid van de centrumrechtse PSD (Partido Social Democrata), een partij die is aangesloten bij de Europese Volkspartij. Sinds 2016 is hij non-executive president van de bank Goldman Sachs.
   
• 11. 

  Wolfgang Schäuble (1942) was in 2009-2017 minister van Financiën van Duitsland. Eerder was hij minister voor bijzondere opdrachten (1983-1987) en van Binnenlandse Zaken (1987-1994 en 2005-2009) en fractievoorzitter van CDU/CSU in de Bondsdag. Hij is sinds november 1972 Bondsdaglid voor de CDU en sinds 24 oktober 2017 daarvan voorzitter.
   
• 12. 

  Mark Rutte (1967) is sinds 1 oktober 2024 secretaris-generaal van de NAVO. Hij was van 14 oktober 2010 tot 2 juli 2024 minister-president en minister van Algemene Zaken. Sinds 2006 was hij politiek leider van de VVD. In 2006-2010 was de heer Rutte fractievoorzitter van de VVD in de Tweede Kamer. Hij was van 17 juni 2004 tot 28 juni 2006 staatssecretaris van Onderwijs, Cultuur en Wetenschap belast met wetenschapsbeleid, beroepsonderwijs en studiefinanciering. Daarvoor was hij bijna twee jaar staatssecretaris van Sociale Zaken en Werkgelegenheid belast met onder andere volksverzekeringen, bijstand en arbeidsomstandigheden. De heer Rutte was eerder voorzitter van de JOVD en manager bij een werkmaatschappij van Unilever.
   
• 13. 

  Met geld uit de structuurfondsen verkleint de Europese Unie de welvaartsverschillen tussen de regio's en tussen de lidstaten onderling. Dit gebeurt in het kader van het regionaal beleid. De structuurfondsen vormen ongeveer een derde van de EU-begroting.
   
• 14. 

  Dit orgaan financiert projecten waarmee de doelstellingen van de Europese Unie kunnen worden gerealiseerd. De EIB leent goedkoop geld en leent dat op haar beurt tegen gunstige voorwaarden uit aan banken en bedrijven.
   
• 15. 

  De Europese Autoriteit voor effecten en markten (EAEM (ESMA in het Engels)) is een onafhankelijk EU-agentschap en draagt bij aan het beschermen van het Europese financiële systeem. Dit doet zij door investeerders beter te beschermen en door het bevorderen van stabiele en ordelijke financiële markten. Het EAEM is de opvolger van het Comité van Europese effectenregelgevers, dat een netwerk van EU-autoriteiten was.
   
• 16. 

  De Italiaan Mario Draghi (1947) was van 13 februari 2021 tot 22 oktober 2022 minister-president van Italië. Hij was van 1 november 2011 tot 1 november 2019 president van de Europese Centrale Bank. De heer Draghi was in 2006-2011 lid van de directie van Nationale Bank van Italië. Eerder was hij onder meer hoogleraar aan diverse Italiaanse universiteiten, lid van de directie van de Wereldbank, thesaurier-generaal en voorzitter van het Economisch en Financieel Comité van de EU. Sinds 2009 is hij president van de Financial Stability Board.
   
• 17. 

  Vooraanstaande PvdA-politicus, die in 2000 Tweede Kamerlid werd en in 2012 verrassend minister van Financiën. Wageningse ingenieur en voor hij Kamerlid werd plaatsvervangend hoofd van het stafbureau algemene leiding van het ministerie van LNV. In de Kamer spoedig een gewaardeeerd woordvoerder integratiebeleid en in 2007-2008 voorzitter van de onderzoekscommissie onderwijsvernieuwingen. Later woordvoerder asiel en vicefractievoorzitter. Pragmatisch en degelijk. Noemde zichzelf 'niet het meest opgewonden type'. Slaagde er in het oplopende overheidstekort onder het kabinet-Rutte II om te buigen naar een overschot. Kreeg ook in de EU gezag en zag zich in januari 2013 gekozen worden tot voorzitter van de eurogroep. Speelde daardoor een centrale rol bij het bedwingen van de financiële problemen van Griekenland en bij het voorkomen van een bankencrisis op Cyprus. Sinds 13 september 2022 is hij burgemeester van Eindhoven.
   
• 18. 

  Deze instelling van de Europese Unie kan worden beschouwd als het 'dagelijks bestuur' van de EU. De leden van de Europese Commissie worden 'Eurocommissarissen' genoemd. Elke Eurocommissaris is verantwoordelijk voor één of meerdere beleidsgebieden.
   
• 19. 

  Herman Van Rompuy (1947) was van 1 december 2009 tot 1 december 2014 vaste voorzitter van de Europese Raad. Hij begon zijn werkzaamheden op 1 januari 2010. Hij werd op 19 november 2009 in die functie voor tweeënhalf jaar gekozen door de Europese Raad en op 1 maart 2012 herbenoemd. Van 30 december 2008 tot 25 november 2009 was Van Rompuy minister-president van België. Hij begon zijn loopbaan bij de Nationale Bank en vervulde daarna diverse politieke functies. Zo was hij staatssecretaris, senator, voorzitter van de CVP, viceminister-president en minister van Begroting, en Kamervoorzitter. Van Rompuy is lid van de Vlaamse christendemocratische partij CD&V. Hij leidde in 2008-2009 een kabinet van christendemocraten, liberalen en Waalse socialisten. Sinds 1 september 2015 is hij voorzitter van het European Policy Centre.
   
• 20. 

  De vaste voorzitter van de Europese Raad leidt de werkzaamheden van deze Raad, die bestaat uit Europese regeringsleiders of staatshoofden. Ook treedt de vaste voorzitter op als vertegenwoordiger van de Europese Raad in contacten met andere regeringsleiders en staatshoofden. Deze functie, ook wel (ten onrechte) de 'president van de Europese Unie' genoemd, is in 2009 ingevoerd door het Verdrag van Lissabon.
   
• 21. 

  De bankenunie moet leiden tot een Europees toezicht op banken en een gezamenlijke aanpak voor banken die in financiële problemen komen. De belangrijkste banken in de eurozone staan onder toezicht van de Europese Centrale Bank (ECB). Alle landen die de euro als betaalmiddel hebben doen mee aan de bankenunie, die moet zorgen voor financiële stabiliteit van banken.
   
• 22. 

  David Cameron (1966) was van 11 mei 2010 tot 13 juli 2016 minister-president van het Verenigd Koninkrijk. Hij was sinds 2005 leider van de Conservatieven. De heer Cameron studeerde in Oxford en werkte enige tijd bij de Conservatieve Partij, onder meer als adviseur van de ministers van financiën en Binnenlandse Zaken. Later werkte hij bij een mediaconcern. In 2001 werd de heer Cameron lid van het Lagerhuis en in 2004 kwam hij in het schaduwkabinet. Hij leidde in 2010-2015 een coalitie van Conservatieven en Liberaal-Democraten. Na het verloren Brexit-referendum maakte hij zijn vertrek bekend.
   
• 23. 

  Momenteel zijn 27 landen lid van de Europese Unie. De meest recente uitbreiding van de Unie vond plaats op 1 juli 2013, met de toetreding van Kroatië. Er wordt verder over uitbreiding gesproken met verschillende landen in Oost-Europa. Het Verenigd Koninkrijk is sinds 31 januari 2020 middernacht geen lid meer van de Europese Unie. Dat was het eerste land dat de EU verliet.
   
• 24. 

  De begroting van de Europese Unie wordt grotendeels (ongeveer 95%) gefinancierd door de lidstaten. Dat geld wordt uitgegeven aan allerlei beleidsprogramma's en subsidies. Veel Europees geld vloeit daardoor weer terug naar de lidstaten. Het budget van de EU voor 2022 bedraagt circa 169,5 miljard euro. Dat is ongeveer gelijk aan 2% van de begrotingen van de 27 lidstaten.
   
• 25. 

  In het Stabiliteits- en Groeipact spreken de landen die lid zijn van de Europese Unie af dat hun begrotingen in evenwicht zijn of een overschot hebben. Dat betekent dat de regeringen niet meer geld uitgeven dan ze ontvangen. Dat doel hoeft nog niet meteen bereikt te worden, maar de EU-landen moeten er wel naartoe werken. De afspraken zijn gemaakt in 1997.
   
• 26. 

  Matteo Renzi (1975) was van 22 februari 2014 tot 13 december 2016 minister-president van Italië. Hij was voorman van de Democratische Partij, en is dat nu van de partij Italië Leeft. Hij volgde als premier zijn partijgenoot Enrico Letta op, nadat die het vertrouwen van zijn partij had verloren. Renzi was eerder burgemeester van Florence.
   
• 27. 

  Angela Merkel (1954) was van 22 november 2005 tot 8 december 2021 bondskanselier van Duitsland. Zij leidde sinds 2018 een coalitie van CDU/CSU met de SPD. Zij is scheikundige en werkte als wetenschapper in de DDR. In 1990 werd zij voor de CDU lid van de Bondsdag. In 1991-1994 was Angela Merkel minister voor vrouwen- en jeugdzaken en in 1994-1998 minister van milieu. In 2000 volgde zij Helmut Kohl op als voorzitter van de CDU.
   
• 28. 

  François Hollande (1954) was in 2012-2017 president van Frankrijk. Hij werd als kandidaat van de socialisten en radicalen op 6 mei 2012 gekozen. Hij was parlementslid en elf jaar secretaris-generaal van de Parti Socialiste, de Franse sociaaldemocratische partij. Verder was hij president van het regionaal bestuur in Corrèze en burgemeester van Tulle. François Hollande is econoom.
   
• 29. 

  De Europese Centrale Bank (ECB) is verantwoordelijk voor het monetaire beleid van de Unie. De basisdoelstelling van de ECB is het handhaven van de prijsstabiliteit binnen de eurozone en daarmee het bewaken van de koopkracht en het beheersen van de inflatie.
   
• 30. 

  Bij veel grote fabrieken en energiebedrijven komen broeikasgassen, zoals CO₂, uit de schoorsteen. Die gassen zijn mede oorzaak van de klimaatverandering. De Europese Unie kan bepalen dat bedrijven maximaal een bepaalde hoeveelheid broeikasgassen mogen uitstoten (ook wel 'emissie' genoemd). Wanneer bedrijven dan meer uitstoten moeten ze voor alle extra uitstoot van CO₂ betalen. Bedrijven die weinig broeikasgassen uitstoten kunnen hun rechten verkopen aan bedrijven die meer uitstoten dan waar zij recht op hebben. Dit wordt emissiehandel genoemd.
   
• 31. 

  Om de klimaatverandering tegen te gaan worden er regelmatig internationale conferenties georganiseerd. Tijdens de eenentwintigste klimaatconferentie (COP21) van de Verenigde Naties in Parijs, eind 2015, bereikten de bijna 200 deelnemende landen overeenstemming over een bindend klimaatakkoord. Daarmee moet de uitstoot van broeikasgassen, zoals CO₂, worden teruggedrongen en de opwarming van de aarde worden beperkt tot maximaal 2 graden, met 1,5 graad als streefwaarde.
   
• 32. 

  Donald Tusk (1957) was van 1 december 2014 tot 1 december 2019 de vaste voorzitter van de Europese Raad. In november 2007-september 2014 was hij minister-president van Polen. Tusk was medeoprichter en leider van het conservatief-liberale (maar bij de christendemocratische Europese Volkspartij aangesloten) Burgerplatformum. Hij leidde als premier een coalitie van zijn partij en de Poolse Boerenpartij (PSL). Eerder was hij lid van het Lagerhuis en van de Senaat.
   
• 33. 

  De Duitser Martin Schulz (1955) was van 17 januari 2012 tot 17 januari 2017 voorzitter van het Europees Parlement. In 2014 werd hij herkozen. Als leider van de SPD was hij in 2017 lijsttrekker en onderhandelaar bij de formatie, maar in februari 2018 trad hij terug. Schulz was in 2004-2011 fractievoorzitter van de sociaaldemocratische fractie in het Europees Parlement. De heer Schulz was aanvankelijk boekverkoper en werd later raadslid en burgemeester van Würselen (Noordrijn-Westfalen). In 1994 werd hij lid van het Europees Parlement voor de SPD.