Kabinetsformatie 1998 - Hoofdinhoud
De Tweede Kamerverkiezingen i van 1998 wezen op twee zaken: aan de ene kant leek de kiezer het vertrouwen in de paarse coalitie te hebben behouden, met winst voor de PvdA i en de VVD i. Aan de andere kant leed D66 i een gevoelige nederlaag. Hoewel D66 niet nodig was voor een meerderheid in de Tweede Kamer, werd snel op een vervolg van een paarse coalitie van PvdA, VVD en D66 aangestuurd.
Die poging, met de partijleiders Kok i, Zalm i en Borst i als informateurs, slaagde en op 3 augustus 1998 vond de constituerende vergadering van het kabinet-Kok II i plaats.
Inhoudsopgave
datum |
wat |
wie |
tot en met |
dagen |
|---|---|---|---|---|
6 mei 1998 |
||||
8 mei 1998 |
Benoeming informateur i |
13 mei 1998 |
6 |
|
14 mei 1998 |
Benoeming informateurs |
19 juli 1998 |
67 |
|
20 juli |
Benoeming formateur |
|
2 augustus 1998 |
14 |
3 augustus 1998 |
||||
augustus 1998 |
||||
3 augustus 1998 |
Beëdiging nieuwe bewindslieden |
|||
Totale duur i formatie |
87 |
Verkiezingsuitslag
Reeds voor de verkiezingen gaven de drie coalitiepartijen PvdA, VVD en D66 te kennen dat zij streven naar een vervolg op Paars I i. Hierdoor werd verwacht dat de formatie kort zou duren. Toch waren er enkele hobbels te nemen.
De coalitie won wel als geheel, maar er vonden belangrijke verschuivingen i plaats. Het grote verlies van D66 was een potentiële bedreiging voor de voortzetting van de paarse samenwerking. Ook de traditionele financieel-economische tegenstellingen tussen PvdA en VVD vormden een bron van spanning.
Informatie-De Vries
De formatie begon met een kort onderzoek door toenmalig SER-voorzitter Klaas de Vries i in opdracht van koningin Beatrix naar 'de mogelijkheid van een kabinet dat kan rekenen op een vruchtbare samenwerking met de Staten-Generaal en meer in het bijzonder naar de onderwerpen waarover PvdA, VVD en D66 overeenstemming op hoofdlijnen noodzakelijk achten voor de vorming van een dergelijk kabinet en naar de voorwaarden waaronder zij bereid zijn onderhandelingen daarover te beginnen'. Al snel concludeerde hij dat voortzetting van 'Paars' mogelijk zou zijn.
Informatie-Kok/Borst/Zalm
Onder leiding van drie informateurs, Kok i (PvdA), Borst i (D66) en Zalm i (VVD), werden verschillende plooien gladgestreken. Zij leidden de onderhandelingen over een ontwerp-regeerakkoord, waarvoor werkgroepen bestaande uit fractiespecialisten werden ingesteld. Vooral de financieel-economische problemen en de begroting stonden centraal. Begin juli 1998 werd overeenstemming bereikt over een concept-tekst, waarmee de fracties op 18 juli instemden.
Formatie-Kok
Demissionair premier Kok voltooide hierop de formatie. D66 kreeg een derde ministerspost, zij het dat dit een minister zonder portefeuille was. Op Ontwikkelingssamenwerking kwam dit keer (anders dan in 1994) wel Eveline Herfkens i terecht. Jan Pronk i volgde Margreeth de Boer i op als minister van VROM. Voor de VVD werd Annemarie Jorritsma i vicepremier en minister van Economische Zaken, terwijl Els Borst i als minister van VWS tweede vicepremier werd. Op Sociale Zaken en Werkgelegenheid volgde oud-Tweede Kamerlid en SER-voorzitter Klaas de Vries Melkert i op.
Formateur Kok ontving op 29 en 30 juli de kandidaat-ministers, waarna vervolgens op 3 augustus het constituerende beraad plaatsvond.
Het regeerakkoord van 1994 omvat de afspraken gemaakt tussen regeringspartijen PvdA i, VVD i en D66 i en vormde de basis voor het kabinet-Kok II i. Het regeerakkoord telde 113 pagina's. Centraal stond het streven naar een samenleving gebaseerd op vrijheid en verantwoordelijkheid.
De (in)formateurs
Dominante PvdA-politicus met een grote staat van dienst. Zoon van een protestantse Limburgse leraar. Studeerde staatsrecht na eerst in de VS een opleiding voor acteur te hebben gevolgd. Onderscheidde zich in de Tweede Kamer al jong als defensiewoordvoerder en was daarna onder meer fractiesecretaris en voorzitter van de enquêtecommissie bouwsubsidies i. Na hoofddirecteur van de VNG en voorzitter van de SER i te zijn geweest, keerde hij in 1998 terug in de Haagse politiek als minister van Sociale Zaken in het kabinet-Kok II i. In 1999 stapte hij over naar Binnenlandse Zaken. Kwam in 2002 als één van de weinige paarse ministers terug in de Kamer en dong mee naar het leiderschap van de PvdA. Kruiste vaak de degens met minister Verdonk i over het asielbeleid. Na 2007 acht jaar een prominent Eerste Kamerlid. Scherp debater, die met een nuchtere zakelijkheid zijn tegenstanders nooit spaarde.
Minister-president die acht jaar lang een coalitie leidde met daarin de politieke tegenvoeters PvdA en VVD i (de paarse kabinetten). Was van betrekkelijk eenvoudige komaf en klom via de vakbond op tot minister. Volgde in 1986 Den Uyl i op als partijleider en was minister van Financiën in het derde kabinet-Lubbers i. Voerde een stringent ombuigingsbeleid. Dat beleid werd onder zijn premierschap (Paars I i) voortgezet en leidde tot groei van de werkgelegenheid. Kreeg als minister-president te maken met het debacle in Srebrenica en de bijna-crisis rond het huwelijk van de kroonprins. Zijn tweede kabinet was vooral in de laatste periode minder succesvol door problemen in de zorg en het onderwijs en dat leidde mede tot een verkiezingsnederlaag van de PvdA. Werd in 2003 minister van staat. Integere, resultaatgerichte en meer op samenbinden dan op bezielen ingestelde rasbestuurder. Internationaal gerespecteerd. Kon soms wat nors zijn als er in zijn ogen onterechte kritiek was.
Met twaalf jaar de langstzittende minister van Financiën. Kwam uit een eenvoudig milieu (zijn vader was kolenboer); hardwerkend en wars van dikdoenerij. Doorliep na een studie economie een ambtelijke loopbaan en werd gezaghebbend directeur van het Planbureau. Als minister in het paarse kabinet ontwikkelde hij een nieuwe begrotingsnorm i die uitging van een strikte scheiding van overheidsinkomsten en -uitgaven. Was verantwoordelijk voor een omvangrijke herziening van het belastingstelsel en de invoering van de euro. Bepleitte strakke naleving van de begrotingsregels in de EU. Na de verkiezingen van 2002 fractievoorzitter en politiek leider van de VVD. Keerde echter na anderhalf jaar terug naar het ministerschap dat hem beter lag. Lag goed in het parlement zowel door zijn deskundigheid als joviale optreden. Na zijn ministerschap acht jaar voorzitter van de Raad van Bestuur van ABN AMRO.
Minister van Volksgezondheid in de kabinetten-Kok en bij de verkiezingen 1998 lijsttrekker van D66. Werd na een loopbaan als arts, ziekenhuisdirecteur, hoogleraar en vicevoorzitter van de Gezondheidsraad minister in het kabinet-Kok I i en in het Kok II i tevens vicepremier. Tijdens haar ministerschap werden medisch-ethische kwesties geregeld zoals euthanasie, medisch-wetenschappelijk onderzoek en onderzoek met embryo's. Kreeg als minister te maken met de problematiek van wachtlijsten in de zorg en het tekort aan medisch personeel en werd hierover fel aangevallen door de oppositie van links en rechts. Deskundige minister die veel wetgeving tot stand bracht. Riep door haar liberale opvattingen in medisch-ethische kwesties in sommige kringen wel weerstand op, maar werd algemeen geacht als een wijze en betrokken bewindsvrouw.
De onderhandelaars
PvdA-bestuurder en politicus die van jongs af aan politiek actief was. Socioloog uit een joods middenstandsgezin. Werd al op jonge leeftijd wethouder van Groningen. In de Tweede Kamer aanvankelijk onderwijsspecialist en woordvoerder Zuid-Afrikabeleid. Goed, spreekvaardig debater. Als staatssecretaris in het derde kabinet-Lubbers i, eerst van onderwijs en daarna van sociale zaken, bracht hij belangrijke wetgeving in het Staatsblad, zoals de Wet op de basisvorming en de Wet voorzieningen gehandicapten. Onderhandelde in 1994 over de vorming van het eerste paarse kabinet. Na een vierjarige periode fractievoorzitter te zijn geweest, werd hij burgemeester van Groningen. Stond als zodanig ruim tien jaar goed aangeschreven. Is nu honorair hoogleraar.
Succesvolle en erudiete VVD-politicus, die zijn partij in 1994 en 1998 naar verkiezingsoverwinningen leidde. Afkomstig uit het bedrijfsleven (Shell) en uit hoofde van zijn functies lange tijd in het buitenland verblijvend. Was staatssecretaris van buitenlandse handel in het eerste kabinet-Lubbers i en daarna een vooraanstaand VVD-Kamerlid. Volgde in 1988 Van Eekelen i op als minister van Defensie en werd in 1990 politiek leider van de VVD, als tussentijdse opvolger van Voorhoeve i. Bleef daarna, net als Romme in de jaren vijftig, buiten het kabinet. Wist als geen ander het publieke debat te stimuleren door pittige uitspraken en plaatste het thema 'integratie' blijvend op de politieke agenda. In 1999-2004 Europees Commissaris voor de interne markt. Was daarna bijzonder hoogleraar in Delft en Leiden.
Thom de Graaf (1957) is sinds 1 november 2018 vicepresident van de Raad van State i. Daarvoor was hij van 7 juni 2011 tot 20 september 2018 Eerste Kamerlid voor D66. Van juni 2015 tot juni 2018 was hij tevens fractievoorzitter. In 2007-2012 was hij burgemeester van Nijmegen en van 1 februari 2012 tot 26 september 2018 was hij voorzitter van de Vereniging Hogescholen. De heer De Graaf werd op jonge leeftijd gemeenteraadslid in Leiden en was daarnaast topambtenaar op Binnenlandse Zaken. In 1994 werd hij Tweede Kamerlid. Hij was lid van de enquêtecommissie IRT. In 1997 volgde hij Wolffensperger i op als fractievoorzitter en hij leidde de D66-fractie tijdens paars II i en Balkenende I i, maar stapte na de verkiezingsnederlaag van 2003 op. Keerde in het kabinet-Balkenende II i terug als vicepremier en minister voor Bestuurlijke vernieuwing. Zag in 2005 zijn voorstel voor de gekozen burgemeester stranden in de Senaat en trad toen af.
De vaste adviseurs van de Koningin
Vooraanstaand Rotterdams advocaat met grote staat van dienst in de VVD. Was onder meer geruime tijd secretaris en voorzitter van zijn partij. Drong er als partijvoorzitter, met anderen, bij vicepremier Wiegel i op aan steun te geven aan de lijn dat verdergaande bezuinigingen nodig waren, onder meer bij het aftreden van minister Andriessen i. Minister van Justitie in eerste kabinet-Lubbers i en tweede kabinet-Lubbers i. Vond bij zijn aantreden, dat "oerstaatszaken" niet in gevaar mochten komen. Vergde daarom het uiterste van de rechterlijke macht en de politie, maar verwierf brede steun in het parlement. In 1997 de eerste liberale voorzitter van de Eerste Kamer sinds 1900. Kleine welsprekende heer; volbloed jurist. Toegewijd en krachtdadig bestuurder, die van zijn medewerkers een zelfde houding en loyaliteit verlangde. Is sinds 2001 minister van staat.
Vooraanstaand CDA-politicus van antirevolutionairen huize, afkomstig uit een tuindersgezin. Maakte carrière in de Christelijke Land- en Tuinbouwbond. Was in 1980 de eerste voorzitter van het CDA na de fusie van KVP, ARP en CHU. Stond bekend om zijn krachtige optreden. Wekte daarmee op den duur wrevel, maar wist zo wel effectief leiding te geven aan het verdere fusieproces. Korte tijd senator en vervolgens minister voor Ontwikkelingssamenwerking in het kabinet-Lubbers II i. Werd daarna - zeer tegen zijn zin - staatssecretaris in het kabinet-Lubbers III i, maar volgde in 1990 Braks i op als minister van Landbouw. In 1996 vrij onverwacht Tweede Kamervoorzitter als opvolger van Deetman i, hoewel velen een voorkeur hadden voor Ali Doelman i, die tot dan ondervoorzitter was. Zijn Kamervoorzitterschap werd niet als een groot succes beschouwd en eindigde in 1998.
Politicus van PvdA-huize met veel gezag als topadviseur en kritisch beschouwer van politiek en bestuur. Topambtenaar ministerie van Algemene Zaken, die optrad als secretaris van achtereenvolgende kabinetsformateurs en jarenlang adviseur was van de minister-president. Regeringscommissaris reorganisatie rijksdienst. Hoogleraar bestuurswetenschappen. Als PvdA'er lid en voorzitter van de Eerste Kamer. Bepleitte een actievere rol voor de Eerste Kamer bij de bewaking van de kwaliteit van de wetgeving, ook Europees. Bijna vijftien jaar vicepresident Raad van State i en in die positie de voornaamste adviseur van de koningin bij kabinetsformaties en zelf informateur in 1994 i, 1999 i, 2010 i, 2017 i en opnieuw in 2021 i. Is sinds 2012 minister van staat i.
Meer over