Kabinet-Lubbers I (1982-1986) - Hoofdinhoud

© Beeldbank Nationaal Archief

Voorste rij v.l.n.r.: Van den Broek, Smit-Kroes, Lubbers, koningin Beatrix, Van Aardenne, Schoo en De Koning. Middelste rij v.l.n.r.: De Ruiter, Ruding, Korthals Altes, Rietkerk en Deetman. Achterste rij v.l.n.r.: Brinkman, Braks en Winsemius.

Dit kabinet van CDA i en VVD i kwam tot stand na de verkiezingen van 1982 i. CDA-lijsttrekker Dries van Agt i, premier van het voorgaande kabinet-Van Agt III i besloot zich niet opnieuw kandidaat te stellen voor het premierschap. Premier namens het CDA werd daarom Ruud Lubbers i.

Het kabinet presenteerde zich als een 'no nonsense-kabinet'. Het richtte zich op herstel van werkgelegenheid en sanering van de overheidsfinanciën door bezuinigingen en afstoting van overheidstaken. Er werd onder meer gekort op uitkeringen en onderwijs- en ambtenarensalarissen. Ook sectoren als volksgezondheid en welzijn moesten inleveren. De werkloosheid, die tot recordhoogte was opgelopen, nam geleidelijk af.

Vanwege zijn financieel-economische beleid, maar ook door het besluit kruisraketten te plaatsen, kreeg het kabinet te maken met veel maatschappelijk verzet. Het kabinet zat echter zijn hele termijn uit en premier Lubbers voerde het CDA bij de verkiezingen van 1986 i naar winst. In het kabinet-Lubbers II i zette het CDA de samenwerking met de VVD en het beleid van het kabinet voort.

Formatie

Het kabinet-Lubbers I kwam tot stand na onderhandelingen tussen de respectievelijk tweede en derde partij, het CDA i en de VVD i. Op 8 september 1982 waren er Tweede Kamerverkiezingen i gehouden. De grootste partij, de PvdA i, kwam buitenspel te staan nadat informateur Jos van Kemenade i op 30 september concludeerde dat een kabinet van PvdA en CDA of van PvdA en VVD vanwege te grote tegenstellingen niet haalbaar was.

Regeerakkoord en regeringsverklaring

Op 30 oktober 1982 kwamen CDA en VVD een regeerakkoord (vanaf p.12) overeen. Lubbers legde als nieuwe premier op 22 november de regeringsverklaring af.

De samenstelling van het kabinet wijzigde slechts twee keer. Eén keer door het aftreden van een staatssecretaris en een keer door het overlijden van een minister.

• - 

  Schwietert werd opgevolgd door Hoekzema als staatssecretaris van Defensie

  Nog voor het kabinet goed en wel van start kon gaan, trad de nieuw benoemde staatssecretaris van Defensie, Schwietert, al weer af. Hij bleek zijn c.v. wat te hebben aangedikt en kon vanwege de discussie die dat opleverde niet goed functioneren. Zijn partijgenoot Hoekzema, burgemeester van Coevorden, volgde hem op.

• - 

  Rietkerk werd opgevolgd door De Korte als minister van Binnenlandse Zaken

  Begin 1986 overleed minister Rietkerk (VVD) van Binnenlandse Zaken. Hij werd opgevolgd door zijn partijgenoot en Tweede Kamerlid De Korte.

• - 

  Staatssecretaris Van Zeil vertrekt voortijdig

  Vanwege zijn benoeming tot burgemeester van Heerlen nam staatssecretaris Van Zeil in juni 1986 ontslag. Er kwam geen opvolger.

Het kabinet beschikte in beide Kamers over een kleine meerderheid. Als gevolg van verkiezingen voor de Eerste Kamer in 1983 i en 1986 i verstevigde de meerderheid in de Eerste Kamer.

De verhoudingen in de Tweede Kamer wijzigden door een afsplitsing. Op 8 december 1983 splitsen de Kamerleden Jan-Nico Scholten i en Stef Dijkman i zich af van de CDA-fractie. Zij vormden daarna de Groep-Scholten/Dijkman i.

Het kabinet-Lubbers I stond bekend om zijn 'no nonsense' beleid. De nieuwe premier sloeg een andere koers in dan zijn voorganger Van Agt i. De ontsporing van de overheidsfinanciën werd tot 1985 succesvol gekeerd. Een aantrekkende wereldeconomie en loonmatiging na de ondertekening van het Akkoord van Wassenaar zorgden voor economisch herstel uit een diepe recessie.

Buitenlandse Zaken i

• - 

  Begroting EG

  De financiering van de Europese Gemeenschap kwam onder druk te staan door de eis van het Verenigd Koninkrijk om minder te hoeven bijdragen. Nederland speelde een bemiddelende rol.

Binnenlandse Zaken i

• - 

  Status aparte Aruba

  Aruba, tot dan toe deel van de Nederlandse Antillen, kreeg in 1986 een status aparte als autonoom land binnen het Koninkrijk der Nederlanden.

Onderwijs en Wetenschappen i

• - 

  Hervorming studiefinanciering

  Er kwam een nieuw stelsel van studiefinanciering, waarbij verkorting van de studieduur een belangrijk doel werd. Er kwam een basisbeurs en een aanvullende beurs in de vorm van een lening. Studenten moesten daardoor vaker lenen en eerder een beroep doen op bijdragen van de ouders.

Financiën i

• - 

  Bezuinigingen

  Er werd bezuinigd op alle sectoren, maar vooral ambtenaren- en onderwijssalarissen en uitkeringen merkten daarvan direct de gevolgen. In 1983 werd gekort op de kinderbijslag. Het totale bezuinigingspakket voor 1984 was bijna 12 miljard gulden. In de loop van 1983 trad licht economisch herstel op, maar de werkloosheid bleef erg hoog (in 1984 waren er nog 800.000 werklozen).

• - 

  Bevriezing ambtenarensalarissen

  De ambtenarensalarissen werden per 1 januari 1983 'bevroren' en per 1 januari 1984 met 3% gekort. Er waren vooral in 1983 en 1984 diverse grote protest- en stakingsacties, onder meer van ambtenaren, onderwijzers, PTT-, bus- en spoorwegpersoneel en van politiefunctionarissen. Het protest leidde er in november 1983 toe dat de korting door premier Lubbers van 3,5 naar 3 procent werd gebracht.

Economische Zaken i

• - 

  Beëindiging overheidssteun bedrijven

  In februari 1983 staakte de overheid de steun aan het RSV-concern. Ook andere bedrijven, zoals Boskalis en diverse scheepswerven kwamen in de problemen.

• - 

  Spreiding en privatisering Rijksdiensten

  In het kader van de spreiding van rijksdiensten besloot het kabinet in 1984 dat de PTT-top zou verhuizen naar Groningen.

• - 

  RSV-enquête

  De parlementaire enquête i naar de ondergang van het RSV-concern bracht minister Van Aardenne (VVD) van Economische Zaken in 1984 in de problemen. Als minister van hetzelfde ministerie zou hij volgens de enquêtecommissie in 1978 de Tweede Kamer onvolledig en misleidend hebben ingelicht. Van Aardenne mocht van de Tweede Kamer uiteindelijk wel blijven zitten, maar werd nadien als 'aangeschoten wild' beschouwd.

Landbouw en Visserij i

• - 

  Invoering superheffing

  Om de overproductie van melk tegen te gaan werd er een 'superheffing' ingevoerd.

Sociale Zaken en Werkgelegenheid i

• - 

  Arbeidstijdverkorting

  In 1984 werd een akkoord bereikt over arbeidstijdverkorting die moesten leiden tot meer banen bij de overheid.

Welzijn, Volksgezondheid en Cultuur i

• - 

  Euthanasierapport

  De Staatscommissie-Jeukens bracht een rapport uit over euthanasie. Het kabinet kwam echter niet met wetgeving.

• - 

  Mislukte kandidatuur Olympische Spelen

  De poging van Amsterdam om de organisatie van de Olympische Spelen in 1992 binnen te halen mislukte.

• - 

  Weigering toekenning P.C. Hooftprijs

  In 1985 weigerde minister Brinkman om de satirische auteur Hugo Brandt Cortius de P.C. Hooftprijs toe te kennen.

Grondwetsherziening 1983

In 1983 werd de Grondwet ingrijpend herzien. De hoofdstukindeling werd gewijzigd, teksten werden gemoderniseerd, overbodig geachte artikelen werden geschrapt, en er kwamen bepalingen over sociale grondrechten en een algemene antidiscriminatiebepaling.

Plaatsing Kruisraketten

Op 1 juni 1984 besloot het kabinet tot plaatsing van 48 kruisraketten op de luchtmachtbasis Woensdrecht (die in juni 1983 was aangewezen als locatie). De daadwerkelijke uitvoering werd echter uitgesteld tot 1 november 1985. De plaatsing zou niet doorgaan als de Sovjet-Unie over minder dan 378 SS-20-raketten zou beschikken. Begin 1986 stemde het parlement in met een verdrag tussen Nederland en de VS over de plaatsing van de kruisraketten.

Het maatschappelijk protest tegen de plaatsing kreeg vorm in een grote vredesdemonstratie in Den Haag (29 oktober 1983) en door een volkspetitionnement (3,7 miljoen handtekeningen).

Kernramp in Tsjernobyl

Op 26 april 1986 vond in het Oekraïnse Tsjernobyl een kernongeluk plaats. Na een grote explosie in een kerncentrale verspreidde zich een wolk met radioactief materiaal over Europa. Rond 2 mei bereikte deze radioactieve wolk ook Nederland. Er werd een graasverbod voor vee ingesteld om besmetting van melk te voorkomen. Tevens mocht net geoogste bladgroente niet verkocht worden. Als gevolg van het kernongeluk ontstond er een discussie over het gebruik van kernenergie.

In de drie troonredes die het kabinet opstelde werd er vooral aandacht besteed aan de economische crisis, de grote hervormingen in de sociale zekerheid en, in 1985, de gunstige resultaten van dit hervormingsbeleid.

Het kabinet-Lubbers I maakte zijn volledige termijn vol. Op 24 mei 1986 bood de premier het ontslag van zijn kabinet aan en werd het kabinet demissionair.

Meer over