Wie doet wat: Europese instellingen en organen

De Europese Unie (EU) is het belangrijkste samenwerkingsverband in Europa. De deelnemende landen hebben voor deze Unie een aantal organisaties opgericht waaraan zij een deel van hun eigen bevoegdheden hebben overgedragen, zoals de Europese Commissie¹ en het Europese Hof van Justitie². De bevoegdheden van de EU-instellingen zijn vastgelegd in het Verdrag betreffende de werking van de Europese Unie³ (VwEU)

De belangrijkste instellingen van de Europese Unie zijn:

Europees Parlement

Het Europees Parlement (EP) vertegenwoordigt ruim 450 miljoen Europeanen en bestaat momenteel uit 720 afgevaardigden⁴ (inclusief voorzitter). Nederland heeft 31 zetels in het Europees Parlement. Het Europees Parlement wordt geacht een stem te geven aan de volkeren van de 27 landen⁵ die aan de Unie deelnemen, en vooral te letten op het belang van de Unie in zijn geheel.

Europese Raad

De Europese Raad bestaat uit de regeringsleiders of staatshoofden van de 27 lidstaten van de Europese Unie⁶, de vaste voorzitter en de voorzitter van de Europese Commissie. Alleen de regeringsleiders of staatshoofden hebben stemrecht tijdens de vergaderingen. De Europese Raad heeft geen wetgevingstaak, maar stelt wel de politieke richting van de EU vast.

Raad van de Europese Unie/Raad van Ministers

In deze instelling van de Europese Unie (kortweg 'de Raad van Ministers' of nog korter 'de Raad' genoemd) zijn de regeringen van de 27 lidstaten⁵ van de EU vertegenwoordigd. De Raad oefent samen met het Europees Parlement⁷ de wetgevings- en begrotingstaak uit.

Europese Commissie

Deze instelling van de Europese Unie kan worden beschouwd als het 'dagelijks bestuur' van de EU. De leden van de Europese Commissie worden 'Eurocommissarissen' genoemd. Elke Eurocommissaris is verantwoordelijk voor één of meerdere beleidsgebieden.

Europees Hof van Justitie

Bron: European Commission

Het in 1952 opgerichte Hof van Justitie van de Europese Unie (HvJ-EU) moet ervoor zorgen dat de wetten en regels die in Europa gemaakt worden, goed worden toegepast. De Europese wetten - het gemeenschapsrecht⁸ - moeten in alle lidstaten hetzelfde worden uitgevoerd. Het Hof van Justitie ziet er verder op toe dat het EU-recht in alle lidstaten op dezelfde manier wordt toegepast.

Het Hof oordeelt over overtredingen van Europese regels, en over het niet nakomen door lidstaten van gemaakte afspraken en verplichtingen die uit de Verdragen voortvloeien. In de loop der jaren heeft het Hof ook steeds meer zaken in behandeling gekregen die specifieke terreinen betroffen, met name wat betreft mededinging en zaken waar de Europese instellingen als werkgever tegenover hun ambtenaren stonden.

Europees Openbaar Ministerie

Het Europees Openbaar Ministerie (EOM) is het onafhankelijk openbaar vervolgingsorgaan van de Europese Unie. Dit orgaan is bevoegd voor het onderzoeken, het vervolgen en het aanklagen bij de nationale rechter van strafbare feiten die de EU schade opleveren. Daarbij gaat het bijvoorbeeld om fraude en corruptie.

Financiële en controlerende instellingen

De Europese Rekenkamer⁹ controleert of alle uitgaven van de Europese Unie goed zijn besteed.

Voor klachten over wanbeheer van Europese instellingen kunnen burgers zich richten tot de Europese Ombudsman¹⁰.

De Europese Centrale Bank¹¹ waakt over de euro. De bank is onafhankelijk; de andere EU-instellingen hebben geen invloed op het beleid van de bank.

Adviesorganen

Het Comité van de Regio's¹² geeft advies op alle terreinen waar belangen van gemeenten en provincies een grote rol spelen. Dat is bijvoorbeeld het geval bij onderwijs- en cultuurbeleid.

Het Europees Economisch en Sociaal Comité¹³ geeft advies over allerlei onderwerpen die met de economie te maken hebben. Het gaat dan om sociale zaken, de interne markt, duurzame economische ontwikkeling en consumentenrechten.

Op sommige terreinen zijn de andere EU-instellingen verplicht één of beide adviesorganen om advies te vragen als ze wet- en regelgeving maken.

Europese agentschappen

 

Een Europees agentschap is een instantie die zich bezighoudt met de ondersteuning en uitvoering van specifieke juridische, technische of wetenschappelijke overheidstaken. Hierbij werken zij nauw samen met de Europese Commissie¹ en de nationale overheden van de EU-lidstaten⁵, zonder direct deel uit te maken van nationale ministeries of de Europese instellingen. Daarnaast onderhouden zij ook banden met maatschappelijke organisaties en onderzoeksinstituten uit de lidstaten.

De meer dan veertig agentschappen die momenteel actief zijn in de Europese Unie¹⁴ hebben als doel om de uitvoerbaarheid van beleid te bevorderen door op specificieke gebieden ondersteuning te bieden aan nationale overheden van EU-lidstaten en de Europese instellingen.

Agentschappen zijn geografisch over de Europese Unie verspreid en hoeven niet perse het woord 'agentschap' in hun naam te dragen, soms worden bijvoorbeeld ook de termen 'centrum', 'stichting', 'bureau' of 'waarnemingscentrum' gebruikt.Op dit moment zijn er drie EU Agentschappen gevestigd in Nederland: het Europees Geneesmiddelenbureau (EMA)¹⁵, Europol¹⁶ en Eurojust¹⁷.

Overige EU-instellingen

• 1. 

  Deze instelling van de Europese Unie kan worden beschouwd als het 'dagelijks bestuur' van de EU. De leden van de Europese Commissie worden 'Eurocommissarissen' genoemd. Elke Eurocommissaris is verantwoordelijk voor één of meerdere beleidsgebieden.
   
• 2. 

  Het in 1952 opgerichte Hof van Justitie van de Europese Unie (HvJ-EU) moet ervoor zorgen dat de wetten en regels die in Europa gemaakt worden, goed worden toegepast. De Europese wetten - het gemeenschapsrecht - moeten in alle lidstaten hetzelfde worden uitgevoerd. Het Hof van Justitie ziet er verder op toe dat het EU-recht in alle lidstaten op dezelfde manier wordt toegepast.
   
• 3. 

  Het Verdrag betreffende de werking van de Europese Unie (VwEU) is een gewijzigde versie van het Verdrag tot oprichting van de Europese Gemeenschap (EG). De gewijzigde versie is in 2009 van kracht geworden. In het VwEU staat wat de bevoegdheden zijn van de Europese Unie, en op welke manier de Europese Unie die bevoegdheden kan uitoefenen. Dit verdrag vormt samen met het Verdrag betreffende de Europese Unie de basis van de Europese Unie.
   
• 4. 

  De leden van het Europees Parlement zijn rechtstreeks gekozen volksvertegenwoordigers die de belangen behartigen van de bevolking van de 27 lidstaten van de Unie. Het Europees Parlement telt 720 leden, onder wie de voorzitter.
   
• 5. 

  Momenteel zijn 27 landen lid van de Europese Unie. De meest recente uitbreiding van de Unie vond plaats op 1 juli 2013, met de toetreding van Kroatië. Er wordt verder over uitbreiding gesproken met verschillende landen in Oost-Europa. Het Verenigd Koninkrijk is sinds 31 januari 2020 middernacht geen lid meer van de Europese Unie. Dat was het eerste land dat de EU verliet.
   
• 6. 

  In deze instelling van de Europese Unie (kortweg 'de Raad van Ministers' of nog korter 'de Raad' genoemd) zijn de regeringen van de 27 lidstaten van de EU vertegenwoordigd. De Raad oefent samen met het Europees Parlement de wetgevings- en begrotingstaak uit.
   
• 7. 

  Het Europees Parlement (EP) vertegenwoordigt ruim 450 miljoen Europeanen en bestaat momenteel uit 720 afgevaardigden (inclusief voorzitter). Nederland heeft 31 zetels in het Europees Parlement. Het Europees Parlement wordt geacht een stem te geven aan de volkeren van de 27 landen die aan de Unie deelnemen, en vooral te letten op het belang van de Unie in zijn geheel.
   
• 8. 

  Het Europese recht omvat het recht van de Europese Unie (EU-recht) en het recht van de Europese Gemeenschappen (EG-recht of gemeenschapsrecht). Het wordt gevormd door de EU- en EG-verdragen (het primaire gemeenschapsrecht), door daarvan afgeleid recht, zoals verordeningen en richtlijnen (het secundaire gemeenschapsrecht), door internationale overeenkomsten en door het ongeschreven recht dat wordt toegelicht door uitspraken van het Europese Hof van Justitie (de zogenaamde jurisprudentie).
   
• 9. 

  Dit orgaan controleert de wettigheid en regelmatigheid van alle inkomsten en uitgaven van de Europese Unie. In bredere zin moet zij de financiële belangen van de burger behartigen. De Europese Rekenkamer gaat na of de Europese middelen zo effectief, efficiënt en spaarzaam mogelijk worden ingezet. In die zin is deze instelling het financiële geweten van Europa dat erop toeziet dat de burgers 'waar voor hun geld krijgen'.
   
• 10. 

  Europese burgers, bedrijven of instellingen kunnen een klacht over wanbeheer van een Europese instelling indienen bij de Europese Ombudsman. Deze stelt naar aanleiding van de klacht een onderzoek in. De meeste klachten betreffen onnodige vertraging bij procedures, weigering om informatie te verstrekken, discriminatie en machtsmisbruik. De Ombudsman kan ook op eigen initiatief een onderzoek instellen.
   
• 11. 

  De Europese Centrale Bank (ECB) is verantwoordelijk voor het monetaire beleid van de Unie. De basisdoelstelling van de ECB is het handhaven van de prijsstabiliteit binnen de eurozone en daarmee het bewaken van de koopkracht en het beheersen van de inflatie.
   
• 12. 

  Dit orgaan is de spreekbuis voor lokale en regionale overheden binnen de Europese Unie. De Raad van de Europese Unie en de Europese Commissie zijn in bepaalde gevallen verplicht advies te vragen aan het Comité van de Regio's (CvdR), voordat zij een besluit kunnen nemen.
   
• 13. 

  Het Europees Economisch en Sociaal Comité (EESC) werd in 1957 door het Verdrag tot oprichting van de Europese Economische Gemeenschap opgericht als raadgevend orgaan om de belangen van de verschillende economische en maatschappelijke organisaties in de Europese Unie te vertegenwoordigen. Het EESC wordt voorgezeten door Christa Schweng.
   
• 14. 

  De Europese Unie (EU) is het belangrijkste samenwerkingsverband in Europa. De deelnemende landen hebben voor deze Unie een aantal organisaties opgericht waaraan zij een deel van hun eigen bevoegdheden hebben overgedragen. Dit zijn onder meer het Europees Parlement, de Europese Commissie, de Raad en het Europese Hof van Justitie.
   
• 15. 

  Dit agentschap houdt toezicht op de kwaliteit van geneesmiddelen voor mens en dier binnen de EU. Het coördineert de beoordeling en bewaking van geneesmiddelen in de EU. Sinds 2022 houdt het agentschap zich ook bezig met het opsporen en voorkomen van medicijntekorten en medische hulpmiddelen in de EU.
   
• 16. 

  Dit EU-agentschap verzamelt en analyseert inlichtingen over criminele activiteiten en probeert zo internationale criminaliteit in de Europese Unie tegen te gaan. Europol beheert een database met gegevens over criminelen en criminele netwerken in heel Europa. Het agentschap kan op deze manier de samenwerking tussen politiediensten in de Europese lidstaten ondersteunen, omdat het uitgebreide informatie biedt over internationale georganiseerde misdaadnetwerken.
   
• 17. 

  Dit agentschap heeft tot doel de bestrijding van zware, georganiseerde en grensoverschrijdende misdaad door de bevoegde instanties in de lidstaten te verbeteren. Eurojust ondersteunt en versterkt de coördinatie van onderzoeken en vervolgingen van ernstige criminaliteit waar twee of meer lidstaten bij betrokken zijn. Ook staat het de lidstaten bij om ervoor te zorgen dat onderzoek en vervolging doeltreffender worden. Eurojust bestaat uit officieren van justitie en andere openbare aanklagers, rechters en politieambtenaren.
   
• 18. 

  De Europese Unie kent een aantal bestuursorganen die zijn opgericht om een bepaalde taak op zich te nemen. Het enige dat ze gemeenschappelijk hebben is dat ze via een Europees besluit zijn opgericht. In die oprichtingsbesluiten staat de taak van het orgaan, aan wie het verantwoording moet afleggen en wie het financiert. Verder is het een diverse groep bestuursorganen met heel verschillende takenpakketten en middelen.
   
• 19. 

  De Europese Unie heeft als geheel ongeveer 450 miljoen inwoners. Voor de brexit waren dit er 510 miljoen. Hiermee heeft de EU, na China en India, de meeste inwoners ter wereld. Verder is de EU goed voor ongeveer een derde van de wereldimport en -export. Samen met China en de VS behoort de EU tot de drie grootste economische machten ter wereld. Eind 2020 bedroeg het BBP 13,4 biljoen euro.
   
• 20. 

  Sinds het begin van de Europese samenwerking in 1951 is Europa op steeds meer terreinen actief geworden op het wereldtoneel. Wat ooit begon als een samenwerkingsverband van handel en economie is inmiddels uitgegroeid tot een veel politiekere unie, die internationaal een belangrijke rol speelt op het gebied van humanitaire hulp, armoedebestrijding en diplomatie.