Voorzitterschap Europese Unie

Elk half jaar (van januari t/m juni en van juli t/m december) wordt de Europese Unie¹ afwisselend voorgezeten door een lidstaat². Het land dat voorzitter is, leidt de vergaderingen van de Raad van de Europese Unie³. Het Voorzitterschap van de Raad speelt een essentiële rol bij de sturing van het wetgevend en politiek besluitvormingsproces.

De voorzitter heeft een belangrijke functie bij het op één lijn krijgen van de verschillende lidstaten en bij het sluiten van compromissen. Het heeft daarbij de vrijheid om prioriteiten te stellen. Elk voorzitterschap werkt nauw samen met twee andere landen die daarvoor of daarna voorzitter zijn. Deze groep, de trojka⁴ genoemd, stemt onderling de prioriteiten af. Ze kunnen zelfs besluiten dat elke lidstaat gedurende anderhalf jaar een deel van de raadsformaties⁵ voorzit.

Vanaf 1 juli 2023 is Spanje voorzitter van de Raad van de EU; het land vormt een trojka⁴ met België en Hongarije⁶.

Het voorzitterschap leidt de Raad van de Europese Unie³ en het Comité van Permanente Vertegenwoordigers⁷ (Coreper). Uitzondering hierop zijn de Raad Buitenlandse Zaken⁸ die wordt voorgezeten door de Hoge Vertegenwoordiger voor het buitenlands- en defensiebeleid⁹, en de Europese Raad¹⁰ die wordt voorgezeten door de Vaste Voorzitter van de Europese Raad¹¹.

Daarnaast is de voorzitter de vertegenwoordiger van de Raad in andere Europese instituten, zoals het Europees Parlement¹² en de Europese Commissie¹³. De vakministers uit het voorzittende land spelen ook een rol in contacten met en vergaderingen van internationale organisaties, en in de relaties met landen buiten de EU.

Hoewel de bijeenkomsten en raadsvergaderingen normaliter plaatsvinden in Brussel en Luxemburg, kan de voorzittende staat ook (informele) raden organiseren in eigen land.

Sinds 1958 heeft Nederland twaalf keer het voorzitterschap bekleed: in de tweede helft van 1960, 1963, 1966, 1969, 1972, 1976, de eerste helft van 1981, 1986 en 1997, de tweede helft van 1991, de tweede helft van 2004 en ten slotte in de eerste helft van 2016.

Het Nederlandse voorzitterschap heeft de Europese Unie door de jaren heen diverse mijlpalen opgeleverd. Vier recente voorzitterschappen mondden uit in:

• - 

  de Europese Akte (1986)¹⁴
• - 

  het Verdrag van Maastricht (1992)¹⁵
• - 

  het Verdrag van Amsterdam (1997)¹⁶
• - 

  opening toetredingsonderhandelingen over lidmaatschap van Turkije van de Europese Unie (2004)

• * 

  In de tweede helft van 2017 zou het Verenigd Koninkrijk voorzitter worden van de Europese Unie. Vanwege het vertrek van het Verenigd Koninkrijk uit de EU⁵³ is besloten het schema aan te passen.

Het voorzitterschap van de Raad van Ministers vindt haar basis in het Verdrag betreffende de Europese Unie¹⁵ (VEU).

• - 

  voorzitterschap: VEU titel III art. 16 lid 9⁵⁴
• - 

  trojka van voorzitterschappen: verklaring ad art. 16 lid 9 VEU

Zie ook

• 1. 

  De Europese Unie (EU) is het belangrijkste samenwerkingsverband in Europa. De deelnemende landen hebben voor deze Unie een aantal organisaties opgericht waaraan zij een deel van hun eigen bevoegdheden hebben overgedragen. Dit zijn onder meer het Europees Parlement, de Europese Commissie, de Raad en het Europese Hof van Justitie.
   
• 2. 

  Momenteel zijn 27 landen lid van de Europese Unie. De meest recente uitbreiding van de Unie vond plaats op 1 juli 2013, met de toetreding van Kroatië. Er wordt verder over uitbreiding gesproken met verschillende landen in Oost-Europa. Het Verenigd Koninkrijk is sinds 31 januari 2020 middernacht geen lid meer van de Europese Unie. Dat was het eerste land dat de EU verliet.
   
• 3. 

  In deze instelling van de Europese Unie (kortweg 'de Raad van Ministers' of nog korter 'de Raad' genoemd) zijn de regeringen van de 27 lidstaten van de EU vertegenwoordigd. De Raad oefent samen met het Europees Parlement de wetgevings- en begrotingstaak uit.
   
• 4. 

  De trojka is het samenwerkingsverband tussen drie lidstaten die aaneengesloten het voorzitterschap van de Europese Unie bekleden. Ieder voorzitterschap geldt voor een periode van zes maanden, een trojka beslaat dus een periode van anderhalf jaar. Op die manier moet er meer samenhang komen in het beleid van de Europese Unie. Er worden afspraken gemaakt over het inhoudelijke (wetgevings)programma dat de landen willen volgen. Er wordt ook wel gesproken van 'trio' in plaats van trojka.
   
• 5. 

  Er bestaat maar één Raad van de Europese Unie. Afhankelijk van de behandelde onderwerpen komt de Raad echter bijeen in verschillende samenstellingen (formaties) waaraan wordt deel­genomen door de ministers van de lidstaten en de eurocommissarissen die bevoegd zijn voor de behandelde onderwerpen.
   
• 6. 

  De drie achtereenvolgende EU-voorzitterschappen van Spanje, België en Hongarije werken van juli 2023 tot en met december 2024 samen als trojka. Ze stellen een gezamenlijk beleidsprogramma op met punten waaraan zij als voorzittende landen gaan werken.
   
• 7. 

  Coreper bestaat uit de permanente vertegenwoordigers (ambassadeurs) die de belangen van hun lidstaten in Brussel bewaken. Deze permanente vertegenwoordigers bereiden de vergaderingen van de verschillende formaties van de Raad van Ministers voor, en stellen de agenda's vast. Uitzondering hierop zijn de landbouwaangelegenheden, die onder het Speciaal Comité voor de Landbouw (SCL) vallen.
   
• 8. 

  De raadsformatie Buitenlandse Zaken (RBZ) bestaat uit de ministers van buitenlandse zaken, defensie en/of ontwikkelingssamenwerking. Deze Raad is verantwoordelijk voor het externe optreden van de Europese Unie en vergadert minstens elke maand, ook informele bijeenkomsten zijn mogelijk. Namens Nederland sluit doorgaans minister van Buitenlandse Zaken Caspar Veldkamp (NSC) aan.
   
• 9. 

  De Hoge Vertegenwoordiger (HV) geeft de Europese Unie internationaal gezien één gezicht en één stem op het terrein van het buitenlands en veiligheidsbeleid. Zo moet er meer samenhang in het externe optreden en het buitenlandse beleid van de Europese Unie komen. De HV deelt het podium met de Vaste voorzitter van de Europese Raad. Deze onderhoudt namens de EU de contacten op het niveau van staatshoofden en regeringsleiders.
   
• 10. 

  De Europese Raad bestaat uit de regeringsleiders of staatshoofden van de 27 lidstaten van de Europese Unie, de vaste voorzitter en de voorzitter van de Europese Commissie. Alleen de regeringsleiders of staatshoofden hebben stemrecht tijdens de vergaderingen. De Europese Raad heeft geen wetgevingstaak, maar stelt wel de politieke richting van de EU vast.
   
• 11. 

  De vaste voorzitter van de Europese Raad leidt de werkzaamheden van deze Raad, die bestaat uit Europese regeringsleiders of staatshoofden. Ook treedt de vaste voorzitter op als vertegenwoordiger van de Europese Raad in contacten met andere regeringsleiders en staatshoofden. Deze functie, ook wel (ten onrechte) de 'president van de Europese Unie' genoemd, is in 2009 ingevoerd door het Verdrag van Lissabon.
   
• 12. 

  Het Europees Parlement (EP) vertegenwoordigt ruim 450 miljoen Europeanen en bestaat momenteel uit 720 afgevaardigden (inclusief voorzitter). Nederland heeft 31 zetels in het Europees Parlement. Het Europees Parlement wordt geacht een stem te geven aan de volkeren van de 27 landen die aan de Unie deelnemen, en vooral te letten op het belang van de Unie in zijn geheel.
   
• 13. 

  Deze instelling van de Europese Unie kan worden beschouwd als het 'dagelijks bestuur' van de EU. De leden van de Europese Commissie worden 'Eurocommissarissen' genoemd. Elke Eurocommissaris is verantwoordelijk voor één of meerdere beleidsgebieden.
   
• 14. 

  De in december 1985 onder de naam Europese Akte overeengekomen aanpassing van het Verdrag van Rome had betrekking op de besluitvorming, de inrichting van de interne markt, het monetaire beleid en de Europese Politieke Samenwerking. Een aantal beleidsterreinen, met name met betrekking tot de interne markt, werd in de Akte expliciet aan het Verdrag toegevoegd, zoals milieu- en technologiebeleid.
   
• 15. 

  In dit verdrag staan de waarden waar de Europese Unie en alle lidstaten zich aan moeten houden, en de belangrijkste doelstellingen van de Europese Unie. Dit verdrag vormt samen met het Verdrag betreffende de werking van de Europese Unie de basis van de Europese Unie.
   
• 16. 

  Dit Europese verdrag, waarover de Europese Raad het in juni 1997 eens werd na twee jaar onderhandelen, maakte de weg vrij voor de start van het uitbreidingsproces van de Europese Unie.
   
• 17. 

  Van 1 januari tot en met 30 juni 2016 vervulde Nederland voor de twaalfde keer het voorzitterschap van de Raad van de Europese Unie. Prioriteiten waren: een strategische agenda voor de EU in tijden van verandering, banen scheppen door innovatieve groei, en verbinding zoeken met maatschappelijke actoren. Nederland kreeg als voorzitter verder te maken met de migratiecrisis en het Britse referendum over het lidmaatschap van de EU.
   
• 18. 

  Van 1 januari tot en met 30 juni 2023 vervult Zweden het voorzitterschap van de Raad van de Europese Unie. Zweden is onderdeel van een trojka, waarin Frankrijk aftrapte, Tsjechië volgde en Zweden afsluit.
   
• 19. 

  Van 1 juli tot en met 31 december 2023 vervult Spanje het voorzitterschap van de Raad van de Europese Unie. Spanje trapt een nieuwe trojka af die gevormd wordt door Spanje, België en Hongarije. In 2024 is eerst België aan de beurt en vervolgens zal Hongarije de trojka afsluiten.
   
• 20. 

  Tijdens dit voorzitterschap van de Europese Unie vonden de volgende Europese toppen plaats:
   
• 21. 

  Van 1 juli t/m 31 december 2006 vervulde Finland het Voorzitterschap van de Europese Unie. Per 1 januari 2007 nam Duitsland voor een half jaar het voorzitterschap over.
   
• 22. 

  Van 1 januari t/m 30 juni 2007 vervulde Duitsland het Voorzitterschap van de Europese Unie, waarna op 1 juli Portugal voor een half jaar als voorzitter aantrad.
   
• 23. 

  Van 1 juli t/m 31 december 2007 vervulde Portugal het voorzitterschap van de Europese Unie. Het motto van het Portugese voorzitterschap luidde: een sterkere unie voor een betere wereld.
   
• 24. 

  Van 1 januari t/m 30 juni 2008 vervulde Slovenië het voorzitterschap van de Europese Unie.
   
• 25. 

  Van 1 juli t/m 31 december 2008 vervulde Frankrijk het voorzitterschap van de Europese Unie. Het Frans voorzitterschap wilde het hoofd bieden aan de zorgen van de Europese burgers. De kredietcrisis en de oorlog tussen Rusland en Georgië eisten veel aandacht op.
   
• 26. 

  Van 1 januari t/m 31 juni 2009 vervulde Tsjechië het voorzitterschap van de Europese Unie. Het Tsjechisch voorzitterschap richtte zich op de landen ten oosten van de Europese Unie. Ook de kredietcrisis en klimaatverandering, alsmede het Verdrag van Lissabon, speelden het half jaar een belangrijke rol.
   
• 27. 

  Van 1 juli t/m 31 december 2009 vervulde Zweden het voorzitterschap van de Europese Unie. Zweden nam het stokje over van Tsjechië. Het Zweeds voorzitterschap was het laatste 'alleenstaande' voorzitterschap, hierna werkten de voorzittende landen altijd in een zogenaamde Trojka.
   
• 28. 

  Van 1 januari tot en met 30 juni 2010 vervulde Spanje het voorzitterschap van de Raad van de Europese Unie. Spanje nam het stokje over van Zweden. Tijdens het voorzitterschap werkte Spanje nauw samen in een trojka met België en Hongarije, die na Spanje het voorzitterschap van de EU bekleedden.
   
• 29. 

  Van 1 juli tot en met 31 december 2010 vervulde België het voorzitterschap van de Raad van de Europese Unie. België nam het stokje over van Spanje. Tijdens het voorzitterschap werkte België nauw samen in een trojka met Spanje en Hongarije, die België voorging, respectievelijk opvolgde.
   
• 30. 

  Van 1 januari tot en met 30 juni 2011 vervulde Hongarije het voorzitterschap van de Raad van de Europese Unie. Hongarije nam het stokje over van België. Tijdens het voorzitterschap werkte Hongarije nauw samen in een trojka met België en Spanje, die Hongarije vooraf gingen.
   
• 31. 

  Van 1 juli tot en met 31 december 2011 vervulde Polen het voorzitterschap van de Raad van de Europese Unie. Polen nam het stokje over van Hongarije. Tijdens het voorzitterschap werkte Polen nauw samen in trojka met Denemarken en Cyprus, die na Polen het voorzitterschap van de EU bekleedden.
   
• 32. 

  Van 1 januari tot en met 30 juni 2012 vervulde Denemarken het voorzitterschap van de Raad van de Europese Unie. Denemarken had het stokje overgenomen van Polen. Tijdens het voorzitterschap werkte Denemarken nauw samen in een trojka met Polen en Cyprus, die voor en respectievelijk na Denemarken het voorzitterschap bekleedden.
   
• 33. 

  Van 1 juli tot en met 31 december 2012 vervulde Cyprus het voorzitterschap van de Raad van de Europese Unie. Cyprus nam het stokje over van Denemarken. Tijdens het voorzitterschap werkte Cyprus nauw samen in een trojka met Polen en Denemarken, die voor Cyprus het voorzitterschap van de EU bekleedden.
   
• 34. 

  Van 1 januari tot en met 30 juni 2013 vervulde Ierland het voorzitterschap van de Raad van de Europese Unie. Daarvoor was Cyprus voorzitter. Het was de zevende keer dat de Ieren het voorzitterschap in handen hadden. Het land vierde 2013 ook zijn veertigjarig lidmaatschap van de Europese Unie. Tijdens het voorzitterschap werkte Ierland nauw samen in een 'trojka' met Litouwen en Griekenland, die na Ierland het halfjaarlijkse voorzitterschap op zich namen.
   
• 35. 

  Van 1 juli tot en met 31 december 2013 vervulde Litouwen voor de eerste keer in haar geschiedenis het voorzitterschap van de Raad van de Europese Unie. Litouwen nam het stokje over van Ierland. Tijdens het voorzitterschap werkte Litouwen werkte nauw samen in een trojka met Griekenland en Ierland.
   
• 36. 

  Van 1 januari tot en met 30 juni 2014 was Griekenland voor de vijfde keer voorzitter van de Raad van de Europese Unie. Griekenland nam het stokje over van Litouwen. Tijdens het voorzitterschap werkte Griekenland nauw samen in een trojka met Litouwen en Ierland, die vóór Griekenland het voorzitterschap van de EU bekleedden.
   
• 37. 

  Van 1 juli tot en met 31 december 2014 vervulde Italië voor de twaalfde keer in haar geschiedenis het voorzitterschap van de Raad van de Europese Unie. Italië nam het stokje over van Griekenland. Italië werkte nauw samen in een trojka met Letland en Luxemburg.
   
• 38. 

  Van 1 januari tot en met 30 juni 2015 vervulde Letland voor de eerste keer in zijn geschiedenis het voorzitterschap van de Raad van de Europese Unie. Letland nam het stokje over van Italië. Letland werkt nauw samen in een trojka met Italië en Luxemburg, dat op 1 juli 2015 het voorzitterschap van Letland overnam.
   
• 39. 

  Van 1 juli tot en met 31 december 2015 vervulde Luxemburg voor de twaalfde keer in zijn geschiedenis het voorzitterschap van de Raad van de Europese Unie. Luxemburg nam het stokje over van Letland. Luxemburg werkte nauw samen in een trojka met Italië en Letland, die beide voor Luxemburg voorzitter waren.
   
• 40. 

  Van 1 juli tot en met 31 december 2016 vervulde Slowakije het voorzitterschap van de Raad van de Europese Unie. Slowakije nam het stokje over van Nederland. Het was de eerste keer dat dat land het voorzitterschap bekleedde. Prioriteiten waren economische groei, een moderne interne markt, migratie en de EU als wereldspeler.
   
• 41. 

  Van 1 januari 2017 tot en met 30 juni 2017 vervulde Malta het voorzitterschap van de Raad van de Europese Unie. Malta nam het stokje over van Slowakije. Het was de eerste keer dat Malta het voorzitterschap bekleedde. Prioriteiten waren migratie, interne markt, veiligheid, sociaal beleid, buurlanden en maritiem beleid. Het thema van het voorzitterschap was rEUnion: het opnieuw verbinden van de burgers met elkaar, hun regeringen, de EU en de wereld.
   
• 42. 

  Van 1 juli tot en met 31 december 2017 vervulde Estland het voorzitterschap van de Raad van de Europese Unie. Estland was de opvolger van Malta. Het was de eerste keer dat dit land het voorzitterschap bekleedde. Belangrijke prioriteiten voor Estland waren de interne markt en de digitale interne markt in het bijzonder, de energie-unie en de verdere integratie van Oost-Europese landen in de Europese Unie. Ook wilde Estland tijdens het voorzitterschap online oplossingen en informatievoorziening in het Europees beleid promoten.
   
• 43. 

  Van 1 januari 2018 tot en met 30 juni 2018 vervult Bulgarije voor het eerst het voorzitterschap van de Raad van de Europese Unie. Bulgarije volgt hiermee Estland op. Bulgarije wil zich daarbij richten op de toekomst van de Europese Unie, de Westelijke Balkan, veiligheid en stabiliteit in Europa en de digitale economie.
   
• 44. 

  Van 1 juli tot en met 31 december 2018 vervulde Oostenrijk het voorzitterschap van de Raad van de Europese Unie. Oostenrijk volgde hiermee Bulgarije op. Oostenrijk was al twee keer eerder voorzitter van de Raad, in 1998 en 2006.
   
• 45. 

  Van 1 januari tot en met 30 juni 2019 vervulde Roemenië het voorzitterschap van de Raad van de Europese Unie. Roemenië volgde hiermee Oostenrijk op. Roemenië was voor het eerst voorzitter van de Raad; het land is in 2007 lid geworden van de Europese Unie.
   
• 46. 

  Van 1 juli tot en met 31 december 2019 vervulde Finland het voorzitterschap van de Raad van de Europese Unie. Finland volgde hiermee Roemenië op. Finland was voor de tweede keer voorzitter van de Raad; de eerste keer was in juli t/m december 2006.
   
• 47. 

  Van 1 januari tot en met 30 juni 2020 vervulde Kroatië het voorzitterschap van de Raad van de Europese Unie. Kroatië volgde hiermee Finland op. Kroatië is voor het eerst voorzitter van de Raad: het land trad in 2013 toe tot de EU en draait sindsdien mee in het roulerend systeem van voorzitterschappen.
   
• 48. 

  Van 1 juli tot en met 31 december 2020 vervulde Duitsland het voorzitterschap van de Raad van de Europese Unie. Duitsland volgde hiermee Kroatiė op. Op 1 januari 2021 heeft Portugal het voorzitterschap overgenomen.
   
• 49. 

  Van 1 januari tot en met 30 juni 2021 vervulde Portugal het voorzitterschap van de Raad van de Europese Unie. Portugal volgde hiermee Duitsland op. Op 1 juli 2021 heeft Slovenië het voorzitterschap overgenomen.
   
• 50. 

  Van 1 juli tot en met 31 december 2021 vervulde Slovenië het voorzitterschap van de Raad van de Europese Unie. Slovenië vormde een trojka met Duitsland en Portugal. In de eerste helft van 2022 is Frankrijk voorzitter; het vormt een trojka met Tsjechië en Zweden.
   
• 51. 

  Van 1 januari tot en met 30 juni 2022 vervulde Frankrijk het voorzitterschap van de Raad van de Europese Unie. Hiermee volgde het land Slovenië op. Met het Franse voorzitterschap begon ook een nieuwe trojka. Frankrijk werd op 1 juli opgevolgd door Tsjechië, waarna aansluitend Zweden aan de beurt is.
   
• 52. 

  Van 1 juli tot en 31 december 2022 vervulde Tsjechië het voorzitterschap van de Raad van de Europese Unie. Tsjechië is onderdeel van een trojka, waarin Frankrijk aftrapte en Tsjechië werd opgevolgd door Zweden.
   
• 53. 

  Het Verenigd Koninkrijk verliet op 31 januari 2020 de Europese Unie. Het is daarmee het eerste land ooit dat uit de Europese Unie stapte. Het vertrek van de Britten ('brexit') was de uitkomst van een referendum over het lidmaatschap van de EU in het Verenigd Koninkrijk in 2016. Nadien volgden lange onderhandelingen over de scheidingsvoorwaarden en de overgangsperiode na de brexit, die op 31 december 2020 afliep. Eind december 2020 bereikten de onderhandelaars van de Europese Unie en het Verenigd Koninkrijk een handels- en samenwerkingsovereenkomst. Die overeenkomst regelt vanaf 1 januari 2021 de relatie tussen de EU en het Verenigd Koninkrijk.
   
• 54. 

  1. De Raad oefent samen met het Europees Parlement de wetgevingstaak en de begrotingstaak uit. Hij oefent onder de bij de Verdragen bepaalde voorwaarden beleidsbepalende en coördinerende taken uit.