Nederlands voorzitterschap Europese Unie 1e helft 2016 (EU2016NL) - Hoofdinhoud

Van 1 januari tot en met 30 juni 2016 vervulde Nederland voor de twaalfde keer het voorzitterschap i van de Raad van de Europese Unie i. Prioriteiten waren: een strategische agenda voor de EU in tijden van verandering, banen scheppen door innovatieve groei, en verbinding zoeken met maatschappelijke actoren. Nederland kreeg als voorzitter verder te maken met de migratiecrisis en het Britse referendum over het lidmaatschap van de EU.

Tijdens het EU-voorzitterschap zat Nederland de vergaderingen van de Raad voor en nam Nederland het voortouw bij onderhandelingen tussen de lidstaten onderling. Ook behartigde Nederland de belangen van de lidstaten bij onderhandelingen met de andere Europese instellingen over nieuwe regelgeving.

Nederland nam het stokje over van Luxemburg i en werkte nauw samen in een trojka i met Slowakije en Malta. Slowakije i nam op 1 juli 2016 het voorzitterschap over.

Nederland stelde voor het voorzitterschap drie prioriteiten op:

• - 

  een innovatieve Unie
• - 

  een Unie die zich beperkt tot hoofdzaken en
• - 

  een Unie die verbindt

Kernwoorden hierbij waren dienen, besparen en versoberen.

Met deze prioriteiten sloot Nederland aan bij de vijf overkoepelende prioriteiten die de Europese Raad vorig jaar vaststelde in de strategische agenda. Deze prioriteiten waren:

• - 

  een Unie van banen, groei en concurrentievermogen
• - 

  een Unie die alle burgers activeert en beschermt
• - 

  een Energie Unie met een toekomstgericht klimaatbeleid
• - 

  een Unie van vrijheid, veiligheid en recht
• - 

  een Unie als sterke mondiale speler

Nederland was een van de voortrekkers bij de totstandkoming van deze prioriteiten. De prioriteiten voor het Nederlandse EU-voorzitterschap werden in januari 2016 tijdens de plenaire zitting van het Europees Parlement in Straatsburg gepresenteerd door minister-president Mark Rutte.

Innovatieve Unie

Topprioriteit voor het Nederlands voorzitterschap was het creëren van banen en het stimuleren van een innovatie economie. De EU moest durven inzetten op vernieuwing om hiermee haar economische en externe slagkracht te vergroten en haar concurrentievermogen in de wereld te bevorderen. Om dit te bereiken wilde Nederland onder meer de digitale markt versterken, belemmeringen voor innovatie in de interne markt wegnemen, nationale beleidshervormingen stimuleren, en inzetten op een Europese maatschappij die zichzelf uitdaagt en blijft vernieuwen. Een voorbeeld van innovatie dat Nederland tijdens het voorzitterschap op de agenda wilde zetten was de zelfrijdende auto.

Unie van hoofdzaken

Als voorzitter wilde Nederland zich hard maken voor een Europese Unie die zich echt tot hoofdzaken beperkt. Wet- en regelgeving moest beter, eenvoudiger en makkelijk uitvoerbaar zijn en administratieve lasten en kosten moesten verminderd worden. Hierdoor zouden administratieve lasten en kosten voor burgers, het midden- en kleinbedrijf en overheden worden teruggedrongen.

In lijn met het richten op hoofdzaken zou het voorzitterschap sober worden. Dit bevestigde minister Koenders. i Het overgrote deel van de vergaderingen zou plaatsvinden in het 'Europagebouw' op het marineterrein in Amsterdam, de bijeenkomsten van ministers zouden plaatsvinden in het Scheepvaartmuseum. De kosten waren begroot op 46 miljoen euro en dus veel minder dan de 96 miljoen euro tijdens het laatste Nederlands voorzitterschap. Volgens Koenders was soberheid gepast, gezien de bezuinigingen van de voorgaande jaren.

Verbindende Unie

De derde prioriteit van het Nederlands voorzitterschap was een Europa waar burgers en maatschappelijke organisaties actief bij het beleid betrokken worden en hun belangen voorop staan. Het versterken van de democratische legitimiteit kwam tijdens het voorzitterschap uitvoerig aan bod. Nederland wilde de samenwerking tussen de nationale parlementen onderling en tussen de nationale parlementen en de Europese instellingen versterken. Voor Nederland was het belangrijk dat de EU transparanter en democratischer zou gaan functioneren.

Hiernaast wilde Nederland het draagvlak voor de EU versterken door resultaten te boeken die voor burgers daadwerkelijk belangrijk zijn.

Parlementaire activiteiten

Op 24 november gaven de Eerste en Tweede Kamervoorzitters een toelichting op de interparlementaire conferenties die tijdens het Nederlands EU-voorzitterschap zouden worden georganiseerd. Vervolgens werd er een speciale website gelanceerd voor de parlementaire activiteiten tijdens het EU-voorzitterschap.

Voorstellen SER

De Sociaal-Economische Raad i stelde in november 2014 aan minister Koenders van Buitenlandse Zaken een aantal sociaaleconomische punten voor die prioriteit zouden moeten krijgen tijdens het Nederlandse voorzitterschap. Herstel van duurzame groei en werkgelegenheid stonden daarbij centraal. De SER vroeg vooral aandacht voor:

• - 

  de Europa-2020-strategie i en het Investeringsplan voor Europa i
• - 

  het bevorderen van de interne markt, ook voor energie i en digitale diensten
• - 

  de vorming van een kapitaalmarktunie i naast de bankenunie i
• - 

  het bevorderen van eerlijke arbeidsmobiliteit
• - 

  open en eerlijke wereldhandel
• - 

  investeringen in infrastructuur en kennis
• - 

  de verdienkansen met een circulaire economie
• - 

  het inzetten van open coördinatie voor ‘leven lang leren’
• - 

  de bescherming van de veiligheid en gezondheid van werknemers, door gemeenschappelijke grenswaarden voor stoffen

De SER vond het een goed idee om het Nederlandse publiek tijdens het voorzitterschap meer inzicht te geven in de werking en het belang van de Europese samenwerking. Eind januari 2015 liet het kabinet weten de prioriteiten van de SER over te nemen.

Migratie

Het meest in het oog springende succes van het Nederlands voorzitterschap is de deal met Turkije over het indammen van de stroom migranten naar de Europese Unie. Het akkoord hield in dat Turkije vluchtelingen zou terugnemen en haar grenzen met de EU beter zou controleren in ruil voor enkele miljarden steun en het vooruitzicht op het afschaffen van de visumplicht. De stroom vluchtelingen nam vervolgens ook af. Premier Rutte heeft in de onderhandelingen met Turkije een belangrijke rol gespeeld en kon als voorzitter een deel van het succes claimen.

Op het dossier van immigratie wordt het binnen enkele maanden bereikte akkoord over de oprichting van de Europese grens- en kustwacht ook als een succes gezien.

Andere successen

Een lang slepend dossier waar eindelijk een akkoord over is bereikt, is de uitwisseling van persoonsgegevens met de VS. Daarnaast heeft minister Schippers i het gezamenlijk inkopen van medicijnen op de Europese agenda gezet. Dat moet er op termijn toe leiden dat medicijnen een stuk goedkoper worden.

Meer nog dan successen op bepaalde terreinen krijgt het Nederlands voorzitterschap lof om de efficiënte en transparante manier van werken.

Ongelukkige referenda

Nederland stemde op 6 april tegen goedkeuring van het associatie-akkoord met Oekraïne i. Dat viel slecht in de rest van Europa, en dat het tijdens ons voorzitterschap gebeurde maakte de uitslag extra pijnlijk voor de regering. Een oplossing is nog in de maak.

Het Britse referendum i dat eindigde in een stem vóór het vertrek van het Verenigd Koninkrijk uit de EU wierp een schaduw over het voorzitterschap. Nederland had daar als voorzitter weinig invloed op, maar er zijn toch een paar punten van kritiek. Nederland heeft in de onderhandelingen over een hervormingspakket voor de EU - waarmee aan een aantal Britse bezwaren tegen huidige Europese regels tegemoet werd gekomen - nauwelijks een rol gespeeld. En de reactie i van premier Rutte nadat bekend werd dat er voor een Brexit was gekozen, werd door velen als zwak gezien.

Moeizame dossiers

Van Nederland werd verwacht dat er snel een fors pakket aan maatregelen zou komen om belastingontwijking aan te pakken. Het pakket is er gekomen en er is al overeenstemming over bereikt in de raad. Een groot succes, maar er is uit allerlei hoeken kritiek gekomen op de uiteindelijke maatregelen. Die zouden veel te zwak zijn om echt een einde te kunnen maken aan belastingontwijking.

De detacheringsrichtlijn i is een initiatief van de Commissie waar Nederland de volle steun aan heeft gegeven. Iedere werknemer moet hetzelfde loon krijgen voor het werk dat hij of zij doet, ongeacht zijn of haar nationaliteit. Praktisch gezegd: een Poolse loodgieter krijgt in Nederland hetzelfde loon als een Nederlandse loodgieter. Het voorstel heeft een gele kaart i gekregen van de parlementen van tien Oost-Europese landen én Denemarken. Nederland heeft dat niet zien aankomen. Mogelijk zet de Commissie het voorstel door, maar het Nederlandse voorzitterschap heeft hier een nederlaag geleden.

Weinig ruchtbaarheid

Twee grote dossier die onderbelicht zijn gebleven zijn de energie-unie i en het nieuwe steunpakket aan Griekenland. Op onderdelen van de energie-unie is vooruitgang geboekt, maar grote stappen lijken niet genomen te zijn onder het Nederlands voorzitterschap. Dat is voor een volgend voorzitterschap om af te ronden.

Een nieuw pakket van 7,5 miljard euro aan steun voor Griekenland is zonder ruzie en met weinig bombarie goedgekeurd. Dat was een paar jaar geleden nog heel anders: over iedere euro aan steun werd lang vergaderd, wat ook weer breed uitgemeten werd in de pers. Nog opmerkelijker is dat er een opening is geboden om op termijn te praten over schuldverlichting of andere verregaande vormen van steun. Dat is een grote doorbraak waar weinig aandacht voor was. Maar gezien de Nederlandse houding tegenover dit dossier is het misschien wel logisch dat het voorzitterschap hier geen groot nummer van heeft gemaakt.

Op 7 juli zette minister Koenders i in een brief aan de Tweede Kamer de resultaten van het Nederlandse EU-voorzitterschap op een rij. Naar zijn mening heeft Nederland de lopende agenda van de EU efficiënt, effectief en met vastberadenheid uitgevoerd. Tijdens het voorzitterschap zijn onder andere akkoorden bereikt over de Europese grens- en kustwacht, conflictmineralen en de richtlijn anti-belastingontwijking. Door de politieke discussie over onderwerpen als terrorismebestrijding, de Schengenzone en het verder op gang brengen van de agenda voor de interne markt, is Europa veiliger, eerlijker en beter geworden, zo schrijft de minister. Alhoewel hij de aanslagen in Brussel, Turkije, de Verenigde Staten en Bangladesh dieptepunten van het voorzitterschap noemt, heeft de EU onder Nederlandse leiding in dit kader wel gewerkt aan concrete afspraken over betere uitwisseling van informatie bij terrorismebestrijding.

Het kabinet beschouwt de resultaten op het gebied van een diepere en eerlijkere interne markt als een belangrijke erfenis van het voorzitterschap. Met een deadline voor eind 2018 achter de hand zal de Europese Raad i ieder jaar toetsen hoe ver de lidstaten zijn met de implementatie van de plannen. Op financieel gebied is de EU nieuwe afspraken overeen gekomen met Griekenland voor het economisch herstel in dat land, en is er een route uitgestippeld naar de afronding van een bankenunie i. Verder nam de Milieuraad in juni een verklaring aan waarin de lidstaten beloofden het Parijs-akkoord i zo spoedig mogelijk te ratificeren. De algemene conclusie van de minister was dat de transparantie waarmee Nederland te werk ging (geprezen door de Europese Ombudsman i), de innovatieve manier van vergaderen en de stijlvolle en goede bereikbare vergaderlocatie in Amsterdam bij elkaar een goed visitekaartje voor ons land vormen.

Een land dat voorzitter is van de Europese Unie leidt de vergaderingen van de Raad van de Europese Unie - kortweg de Raad. Het land heeft vooral een coördinerende en controlerende rol als voorzitter en dient tijdens het voorzitterschap in de (raads-)vergaderingen zo neutraal mogelijk te blijven. Vooral sinds het Verdrag van Lissabon zijn in het roulerend voorzitterschap het smeden van compromissen tussen de lidstaten en de instellingen, en het verder brengen van lopende wetgevende dossiers belangrijker geworden.

De voorzittende lidstaat kan proberen eigen accenten te leggen en vraagstukken die voor dat land van belang zijn meer aandacht geven. Op veel andere werkzaamheden heeft de voorzittende land weinig invloed. Nederland was verantwoordelijk voor het overnemen en verder afhandelen van alle lopende dossiers van het vorige voorzitterschap. Lang niet alle dossiers zouden tijdens het Nederlandse voorzitterschap worden afgerond, evenmin als nieuwe voorstellen die begin 2016 werden gelanceerd.

Toch betekent dit niet dat Nederland geen prioriteitenlijst mocht hebben tijdens het voorzitterschap. Het land dat voorzitter is mag namelijk voor een groot deel bepalen welke onderwerpen worden besproken tijdens Raadsvergaderingen, en de discussie beginnen over de langere termijn met het organiseren van thematische conferenties. Hierdoor kon Nederland dus wel een bepaalde draai geven aan het voorzitterschap waarbij het een neutrale en coördinerende rol kon behouden tijdens Raadsvergaderingen, en tegelijkertijd die onderwerpen aan de orde stelde die door de Nederlandse regering als prioriteiten bestempeld waren.

Dit gebeurde wel in goed overleg met Slowakije en Malta - de twee landen waarmee Nederland het trio-voorzitterschap (ook bekend als de Trojka) deelt over een periode van 18 maanden. Hierdoor kunnen niet afgeronde zaken na zes maanden Nederlands voorzitterschap verder worden afgehandeld door de twee volgende voorzitterschappen. Zo wordt de bijdrage van een voorzitterschap soms pas achteraf in volle omvang duidelijk.

Daarnaast is flexibel en doortastend optreden in geval van onverwachte (crisis-)situaties bepalend voor het succes van een voorzitterschap. Enkele voorbeelden van onvoorziene gebeurtenissen die een stempel drukten op de voorzitterschappen van de afgelopen jaren zijn de schok in het financiële systeem, de burgeroorlog in Syrië en de crisis in Oekraïne.

Premier Rutte i gaf al aan dat ook Nederland te maken zou krijgen met twee gevoelige politieke vraagstukken, namelijk de aanpak van terrorisme en de migratiecrisis. Ook zei hij dat Nederland zou kiezen voor pragmatiek en niet voor grote visies. Verder kwam er nadruk te liggen op de uitvoering van afspraken en het verstevigen van de interne markt.

Voor de indruk die Nederland zou achterlaten bij de politieke en ambtelijke bezoekers tijdens het voorzitterschap was ten slotte ook goede praktische organisatie en logistiek van belang.

Nederland zette 62,8 miljoen euro op de begroting voor het voorzitterschap. Dat was fors minder dan het laatste voorzitterschap in 2004: toen bedroeg de rekening 97 miljoen euro (gecorrigeerd voor inflatie zou dat nu 120 miljoen zijn). Een lager budget nu was mede mogelijk doordat alle bijeenkomsten in Nederland op één plek plaatsvonden. Ook werd hetzelfde logo als in 2004 gebruikt.

Vergeleken met andere landen lagen de Nederlandse kosten voor het voorzitterschap rond het gemiddelde. Letland (2015), Ierland (2013) en Cyprus (2012) gaven eveneens zo'n 60 miljoen uit.

Nederland was voor de twaalfde keer voorzitter. Het Nederlandse voorzitterschap heeft de Europese Unie door de jaren heen diverse mijlpalen opgeleverd. Vier recente voorzitterschappen mondden uit in:

• - 

  de Europese Akte (1986) i
• - 

  het Verdrag van Maastricht (1992) i
• - 

  het Verdrag van Amsterdam (1997) i
• - 

  opening toetredingsonderhandelingen voor lidmaatschap van Turkije tot de Europese Unie (2004)