Grote problemen weet Europa altijd op te lossen

maandag 29 mei 2017, analyse van Dr. Jan Werts1

Jan Werts met een tussenbalans van de commissie Juncker-periode

'Met Juncker2 halfweg weten wij inmiddels dat ook deze Commissie weer (precies als de vorige) niet durft op te treden tegen de grote landen Frankrijk en Italië. Ongestraft laten die het tekort op hun overheidsuitgaven jaar na jaar de afgesproken normen overschrijden.' Onze correspondent in Brussel, Jan Werts noemt dit 'zeer ernstig'. Het maakt de Commissie als officieel toezichthouder ongeloofwaardig. 'Duitsland zal nu aansturen op een Europees toezichthoudend IMF, buiten de Europese Commissie3 om', zo voorspelt Werts.

Europese Crises

Jan Werts blikt vooruit en terug op de commissie Juncker-periode: zowel de Commissie, het Europees Parlement4 en de Europese Raad5 passeerden onlangs de meridiaan van hun vijfjarige termijn (2014-2019). Wat is er de afgelopen tweeëneenhalf jaar bereikt en welke uitdagingen staan de EU de komende tweeëneenhalf jaar nog te wachten? Werts benadrukt dat Europa de echte problemen altijd weet op te lossen. Zo zijn drie grote problemen, de vluchtelingenstroom, het uiteenvallen van de eurozone vanuit Griekenland en de lekke grenzen van Schengen, alle drie opgelost. Dat verliep precies zoals Jan Werts het voorheen al tientallen jaren heeft zien gebeuren: 'Europa komt tot handelen zodra de nationale leiders in nachtelijk beraad met de rug tegen de muur staan.'

Zo verliep het nu ook. De besluiten vielen in de Europese Raad van staatshoofden en regeringsleiders na slopende marathonvergaderingen. Waarbij de Europese kust en grenswacht ten bate van Schengen er kwam mede dank zij het ijverige Nederlandse EU-voorzitterschap van vorig jaar. Maar het geeft echter wel te denken dat de Europese leiders pas in actie komen als er een crisis is. Dit betekent dat de slagkracht van de EU zwak is zolang zij alleen in noodsituaties nog tot overeenstemming kan komen.

Tussenbalans

Voor een 'tussenbalans' pakt Jan Werts de balans erbij die Junckers kabinetschef, de Duitser Martin Selmayr, op 3 mei in Berlijn op initiatief van het Amerikaanse vakblad Politico (ook al een opmerkelijk nieuw fenomeen van de afgelopen 2,5 jaar) opmaakte. Volgens Selmayr wordt Brexit de komende twee jaar niet het hoofdthema in Europa. Selmayr wees daarbij naar Michel Barnier, die ingehuurd is om namens 'Brussel' met de Britten te onderhandelen. Al eerder zette Jan Werts daar vraagtekens bij: 'Dit wordt een vechtscheiding met veel pijn aan beide kanten. Die Britten gaan proberen 'Brussel' te ontregelen en zo doende te verzwakken.'

Selmayr constateerde verder:

  • - 
    Voorop staat dat de Commissie nu tachtig procent minder wetsvoorstellen oppakt dan voorheen.
  • - 
    Dank zij het 'oneindige geduld' en het doorzettingsvermogen van voorzitter Juncker zit Griekenland nog in de eurozone. Een zware eurocrisis is zo vermeden. Griekenland is weer goed op weg. 'Dat wordt de grootste verdienste van Junckers termijn als Commissievoorzitter.' (aldus Selmayr)
  • - 
    Ondanks alle verzet, vooral in Wallonië maar ook wel in Nederland, kwam het handelsakkoord met Canada toch tot stand.
  • - 
    Economisch gaat het prima met Europa. Er zijn in enkele jaren vijf miljoen banen bijgekomen.
  • - 
    De vluchtelingenstroom is dank zij de deal EU-Turkije tot stilstand gekomen. Vanuit Turkije is de toestroom met 98% verminderd. Dit is opmerkelijk als je weet hoe algemeen destijds de kritiek op de deal met Turkije wel was.

Volgens Jan Werts is hier nogal wat op af te dingen: zo laat Selmayr de stroom migranten vanuit Noord-Afrika, 180.000 per jaar, buiten beeld. Hij vergeet verder de rol van die andere volhouder, onze eigen Jeroen Dijsselbloem6, voorzitter van de Eurogroep7. Dat Griekenland op eigen benen staat is sterk overdreven. Het IMF zegt dat dit alleen lukt na een forse schuldkwijtschelding. Maar dat is een taboe in Berlijn, zoals ook weer vorige week bleek, toen Duitsland dwarslag.

De vraag is vervolgens wat het team rond Juncker de komende tweeënhalf jaar nog denkt te oogsten. Selmayr noemde de totstandkoming van een Europese digitale markt met overal gratis Wifi; een handelsakkoord met Japan en meer Europese samenwerking bij defensie, via een gemeenschappelijk fonds, waarbij het niet alleen gaat om de twee procent van het van de welvaart die aan defensie uitgegeven moet worden, zoals Washington wil. 'Even belangrijk is, dat geld voortaan via Europese samenwerking efficiënter te besteden', citeert Werts Selmayr.

De rol van Selmayr

'De jongensachtig ogende maar autoritaire en op macht beluste Selmayr (47) stuurt zijn chef Juncker dag en nacht aan. Hij kent altijd alle details en trucs; is begaafd en gevreesd. Wie Juncker wil spreken moet langs Selmayr en dat geldt zelfs voor de commissarissen. Selmayr weet precies wat Juncker wil', aldus Werts.

Wat Werts opvalt, is dat Selmayr nauwelijks verwees naar de 'Tien Juncker Prioriteiten' van destijds. Hij sprak voorbijgaand over de energiepolitiek, nauwelijks over klimaatbeleid, industriepolitiek, of de half voltooide monetaire unie. Selmayr zegt ook niets over de beloofde Europese migratieregeling, laat staan over de spreiding van vluchtelingen. Allemaal urgente kwesties die al in 2014 de hoogste prioriteit kregen. De Commissie heeft daarover intussen kant en klare voorstellen gedaan. Die liggen ter discussie in de Raad van Ministers en het Europees Parlement. Maar… de Europese regeringsleiders staan bij deze problemen nog niet met de rug tegen de muur. Pas dan beslissen zij. Juncker probeert hen alsnog over te halen. Vanwege de onzekere afloop zwijgt Selmayr er kortom maar liever over.

Politieke commissie

Juncker had aangekondigd met een politieke Commissie te komen, die de strijd zou aangaan met de hoofdsteden. Hij zou presidentieel gaan opereren, dat was toch de inzet? Jan Werts stelde deze vraag ook aan een van de commissarissen. Die antwoordde met een tegenvraag. 'Was de succesvolle Commissie Delors van de jaren 90 soms een politieke Commissie?' Werts: 'Geen enkele lidstaat zit verlegen om een politieke Commissie. Integendeel. Dat was een miscalculatie van Juncker. De hoofdsteden zien de Commissie als uitvoerder van wat is besloten en als toezichthouder om regeringen aan te manen'.

Juncker deed als 'president' goed werk met zijn recente Witboek over de Toekomst van Europa met vijf opties voor de periode tot 2025. Dertig jaar geleden slaagde Delors' kabinetschef Pascal Lamy er in Delors als commissievoorzitter omhoog te duwen tot 'de president van Europa'. Maar dat is Selmayr niet gelukt. De 'president' van Europa zit voorlopig in Berlijn: Merkel8. Met de nieuwe Franse president Macron9 zal zij proberen de Frans-Duitse as weer draaiend te krijgen om daarmee vanuit de eurozone een kopgroep van lidstaten te formeren. 'Zo'n kopgroep heeft alleen kans van slagen als de regeringen schouder aan schouder gaan staan', zeggen Juncker en Timmermans10. En dat lijkt dan alleen weer te lukken in geval van een crisis, bij bittere noodzaak.

De Duits-Franse as

Tot 2010 hadden wij 'Merkozy', het Duits-Franse koppel dat succesvol optrok. Krijgen wij nu 'Mecron' als duo? Werts: 'De Franse president wil een Europese minister van Financiën met een fonds voor de zwakke broeders. Dat is voorlopig onbespreekbaar in Berlijn. De Duitsers zijn als de dood voor een Transferunion, dus een EU waarbij zij opdraaien voor de tekorten. De media in Duitsland komen daar steeds op terug, dat leeft daar echt'.

'Tegelijk zegt Macron dat hij het tekort op de Franse begroting wil beperken. In dagblad La Libre Belgique van 24 maart erkent hij dat Frankrijk en Duitsland elkaar vandaag wantrouwen. Macron wil dat doorbreken. Kanselier Merkel heeft daar logisch op gereageerd. 'Breng eerst de Franse begroting op orde en dan praten wij graag over de rest'. Slaagt Macron binnenlands, dan zet Berlijn graag in op versterking van de eurozone'.

Het Europees Parlement

Het parlement is medewetgever, samen met de Raad11 van Europese Ministers. Werts: 'nu de Commissie haar wetgevende activiteiten vrijwel heeft gestaakt, hoor je van het parlement in dat verre Straatsburg niet veel meer. Dat wordt nog een probleem over twee jaar bij de Europese verkiezingen! Hoe krijgen ze dan de kiezers naar de stembus?'

Nieuwe poppetjes

Over twee jaar, in mei 2019, is de strijd over de opvolgers al losgebarsten. Jean-Claude Juncker2 wil geen tweede termijn en Donald Tusk12 is niet herbenoembaar. Dat geldt trouwens ook voor Mario Draghi13, de machtige president van de Europese Centrale Bank14. Tegelijk treedt dan een nieuw Europees Parlement aan. Voor de opvolging van Juncker noemt Werts behalve Frans Timmermans10 als serieuze kandidaat ook de Finse vicevoorzitter Jyrki Katainen15.

Meer over ...

  • 1. 
    Jan Werts is sinds 1976 journalist en publicist in Brussel, waar hij eerder onder meer werkte als correspondent van de Haagsche Courant. Verder was hij zes jaar als journalist werkzaam in Washington. Hij promoveerde in 1991 aan de Vrije Universiteit Brussel in het Europees en internationaal recht op een dissertatie over de Europese Raad. In 2008 verscheen hiervan een herziene versie. Schrijft analyses over Europese Toppen, gebundeld in het document Hoe Europa al tien jaar lang crises bevecht - 100 plus analyses van Jan Werts (link opent in nieuw venster).
     
  • 2. 
    Jean-Claude Juncker (1954) was van 1 november 2014 tot 1 december 2019 voorzitter van de Europese Commissie. Hij werd op 15 juli 2014 gekozen. Juncker was in 1995-2013 minister-president van Luxemburg. Eerder was hij staatssecretaris en minister onder meer van financiën. Hij bekleedde daarnaast functies bij de Wereldbank en het IMF. In 2005-2013 was hij voorzitter van de eurogroep. Juncker is lid van de Christelijke Volkspartij en leidde een coalitie van christendemocraten en sociaaldemocraten. Hij is diverse malen onderscheiden met internationale prijzen, zoals de Walter Hallsteinprijs en de Karelsprijs.
     
  • 3. 
    Deze instelling van de Europese Unie kan worden beschouwd als het 'dagelijks bestuur' van de EU. De leden van de Europese Commissie worden 'Eurocommissarissen' genoemd. Elke Eurocommissaris is verantwoordelijk voor één of meerdere beleidsgebieden.
     
  • 4. 
    Het Europees Parlement (EP) vertegenwoordigt ruim 450 miljoen Europeanen en bestaat momenteel uit 720 afgevaardigden (inclusief voorzitter). Nederland heeft 31 zetels in het Europees Parlement. Het Europees Parlement wordt geacht een stem te geven aan de volkeren van de 27 landen die aan de Unie deelnemen, en vooral te letten op het belang van de Unie in zijn geheel.
     
  • 5. 
    De Europese Raad bestaat uit de regeringsleiders of staatshoofden van de 27 lidstaten van de Europese Unie, de vaste voorzitter en de voorzitter van de Europese Commissie. Alleen de regeringsleiders of staatshoofden hebben stemrecht tijdens de vergaderingen. De Europese Raad heeft geen wetgevingstaak, maar stelt wel de politieke richting van de EU vast.
     
  • 6. 
    Vooraanstaande PvdA-politicus, die in 2000 Tweede Kamerlid werd en in 2012 verrassend minister van Financiën. Wageningse ingenieur en voor hij Kamerlid werd plaatsvervangend hoofd van het stafbureau algemene leiding van het ministerie van LNV. In de Kamer spoedig een gewaardeeerd woordvoerder integratiebeleid en in 2007-2008 voorzitter van de onderzoekscommissie onderwijsvernieuwingen. Later woordvoerder asiel en vicefractievoorzitter. Pragmatisch en degelijk. Noemde zichzelf 'niet het meest opgewonden type'. Slaagde er in het oplopende overheidstekort onder het kabinet-Rutte II om te buigen naar een overschot. Kreeg ook in de EU gezag en zag zich in januari 2013 gekozen worden tot voorzitter van de eurogroep. Speelde daardoor een centrale rol bij het bedwingen van de financiële problemen van Griekenland en bij het voorkomen van een bankencrisis op Cyprus. Sinds 13 september 2022 is hij burgemeester van Eindhoven.
     
  • 7. 
    De Eurogroep bestaat uit de ministers van Financiën van de landen die de euro als nationale munteenheid hebben ingevoerd (de eurozone). Dit samenwerkingsverband heeft als doel de coördinatie van economisch beleid binnen de muntunie te versterken en de financiële stabiliteit van de eurolanden te bevorderen. Het is strikt genomen een informeel orgaan en geen formatie van de Raad.
     
  • 8. 
    Angela Merkel (1954) was van 22 november 2005 tot 8 december 2021 bondskanselier van Duitsland. Zij leidde sinds 2018 een coalitie van CDU/CSU met de SPD. Zij is scheikundige en werkte als wetenschapper in de DDR. In 1990 werd zij voor de CDU lid van de Bondsdag. In 1991-1994 was Angela Merkel minister voor vrouwen- en jeugdzaken en in 1994-1998 minister van milieu. In 2000 volgde zij Helmut Kohl op als voorzitter van de CDU.
     
  • 9. 
    Emmanuel Macron (1977) is sinds 14 mei 2017 president van Frankrijk. Hij is leider van de progressief-liberale beweging Renaissance (tot 2022 'La République En Marche'). Macron was geruime tijd lid van de Parti Socialiste, maar werd in 2015 onafhankelijk. Hij werkte bij de Inspectie van Financién en bij de Bank Rothschild, en was adjunct-secretaris-generaal van de Staf van president Hollande. In 2014-2016 was hij minister van Economische Zaken, Industrie en Digitale Industrie.
     
  • 10. 
    Frans Timmermans (1961) is sinds 23 november 2023 fractievoorzitter van GroenLinks-PvdA in de Tweede Kamer. Sinds 6 december 2023 is hij Tweede Kamerlid en eerder was hij dat in 1998-2007 en 2010-2012 voor de PvdA. Van 1 november 2014 tot 22 augustus 2023 was de heer Timmermans vicevoorzitter van de Europese Commissie. In de Commissie-Juncker was hij verantwoordelijk voor 'betere regulering' en duurzame ontwikkeling en in de Commissie-Von der Leyen voor de Europese Green Deal. De heer Timmermans was in 2012-2014 minister van Buitenlandse Zaken in het kabinet-Rutte II. Daarvoor was hij staatssecretaris van Buitenlandse Zaken (belast met Europese samenwerking) in het kabinet-Balkenende IV. Eerder was hij adviseur en particulier secretaris van dr. M. van der Stoel, Hoge Commissaris nationale minderheden van de OVSE.
     
  • 11. 
    In deze instelling van de Europese Unie (kortweg 'de Raad van Ministers' of nog korter 'de Raad' genoemd) zijn de regeringen van de 27 lidstaten van de EU vertegenwoordigd. De Raad oefent samen met het Europees Parlement de wetgevings- en begrotingstaak uit.
     
  • 12. 
    Donald Tusk (1957) was van 1 december 2014 tot 1 december 2019 de vaste voorzitter van de Europese Raad. In november 2007-september 2014 was hij minister-president van Polen. Tusk was medeoprichter en leider van het conservatief-liberale (maar bij de christendemocratische Europese Volkspartij aangesloten) Burgerplatformum. Hij leidde als premier een coalitie van zijn partij en de Poolse Boerenpartij (PSL). Eerder was hij lid van het Lagerhuis en van de Senaat.
     
  • 13. 
    De Italiaan Mario Draghi (1947) was van 13 februari 2021 tot 22 oktober 2022 minister-president van Italië. Hij was van 1 november 2011 tot 1 november 2019 president van de Europese Centrale Bank. De heer Draghi was in 2006-2011 lid van de directie van Nationale Bank van Italië. Eerder was hij onder meer hoogleraar aan diverse Italiaanse universiteiten, lid van de directie van de Wereldbank, thesaurier-generaal en voorzitter van het Economisch en Financieel Comité van de EU. Sinds 2009 is hij president van de Financial Stability Board.
     
  • 14. 
    De Europese Centrale Bank (ECB) is verantwoordelijk voor het monetaire beleid van de Unie. De basisdoelstelling van de ECB is het handhaven van de prijsstabiliteit binnen de eurozone en daarmee het bewaken van de koopkracht en het beheersen van de inflatie.
     
  • 15. 
    De Fin Jyrki Katainen (1971) was van 16 juli 2014 tot 1 december 2019 lid van de Europese Commissie. In de Commissie-Juncker had hij de portefeuille banen, groei, investeringen en concurrentievermogen en was hij vicevoorzitter. In 2014 was hij in de Commissie-Barroso II tijdelijk belast met economische en monetaire zaken. Katainen was in 2011-2014 minister-president van Finland en leider van de conservatief-nationale Nationale Coalitiepartij (Kokoomus). In de periode 2007-2011 was hij minister van Financiën en vicepremier.