Naar Europese begrotingsunie zonder Britten

26 van de 27 EU-landen² kiezen voor strengere begrotingsdiscipline met bijna automatische sancties. Zij sluiten daartoe een euroverdrag als stap naar een Europese Begrotings Unie (fiscal compact). Duitsland speelt daarbinnen duidelijk de hoofdrol. Het Verenigd Koninkrijk doet niet mee. Onzeker is de positie van Commissie³ en Europees Parlement⁴. Het IMF⁵ krijgt van Europa 200 miljard om de euro te redden.

De zeventien landen met de euro⁶ onderwerpen zich voortaan aan een meer strikte begrotingsdiscipline. Volgens de slotconclusies van de Euroraad moet voortaan "de begroting van de algemene overheid in evenwicht zijn, of een overschot vertonen". Dit beginsel krijgt vorm in de regel dat "het jaarlijkse structurele tekort 0,5 procent van het BBP⁷ niet te boven gaat". Dat tekort is het deficit zonder rekening te houden met de stand van de conjunctuur.

In goede tijden mag het overheidstekort m.a.w nog maximaal een half procent van de staatsbegroting belopen. Die regeling komt in ieders nationale wetgeving. In ieders nationale wetgeving komt bovendien staan welke corrigerende maatregelen automatisch volgen zodra zich toch tekorten aandienen. Het Europese Hof⁸ in Luxemburg ziet toe op de naleving. Het Hof krijgt door Frans verzet echter geen jurisdictie op de uitvoering van de budgetpolitiek door de regeringen.

Dat is het belangrijkste besluit van de Europese Raad⁹ en de Euroraad¹⁰ van 8 en 9 december in Brussel. De EU-landen zonder de euro ontvangen een uitnodiging om eveneens toe te treden. De Britse premier David Cameron¹¹ heeft dit geweigerd. De negen andere regeringsleiders doen in principe wel mee. Dit laatste wijst er op dat de landen zonder euro nog altijd in de EMU¹² geloven. Hongarije, Zweden en Tsjechië maakten nog wel het voorbehoud van parlementaire instemming.

Na een slopende nachtsessie van tien uur, om vijf uur in de morgen, was er pas een akkoord. Tevoren was urenlang ingepraat op Cameron om het VK mee te krijgen. Die aanpak had ieders voorkeur. Hoe je het ook bekijkt, de Unie spleet in Brussel in 26 plus een. Bovendien is het noodfonds EFSF¹³ niet overtuigend versterkt. Vandaar de stroom berichten of de eenheidsmunt op langere termijn wel te redden is.

Op 30 januari volgt alweer een Europese Raad. “Die zal vooral gaan om jobs. Dat is een uitdaging in een periode waar de economische groei bijna nul is”, zegt voorzitter Herman Van Rompuy in zijn kerstboodschap.

De landen met de euro gaan in het kader van de Europa 2020 strategie¹⁴ en het Europees Semester¹⁵ hun economisch beleid meer coördineren. Het is de bedoeling elkaars beste praktijken over te nemen. Met zijn extreem hoge jeugdwerkloosheid kan Spanje bijvoorbeeld van Nederland opsteken dat een hoog jeugdminimumloon de aanwerving afremt.

Inmiddels is op 13 december het befaamde ‘sixpack’ van kracht geworden. Het gaat om zes Europese wetten die de financiële controle vanuit Brussel op de regeringen fors versterken. Nederland kreeg onlangs bovendien versterking van de positie van de commissaris voor de euro (de Fin Olli Rehn¹⁶) voor elkaar.

Dit alles betekent samengevat aanscherping van het belangrijke artikel 126¹⁷ VWEU¹⁸, "de lidstaten vermijden buitensporige overheidstekorten". Wat hier nog ontbrak was effectieve sanctionering. Voortaan volgen op last van de Europese Commissie sancties zodra een land meer dan drie procent tekort heeft. Hetzelfde geldt zodra een land met meer dan 6o% staatsschuld van het BBP daarvan niet jaarlijks vijf procent aflost. De sancties betreffen een financiële boete. In de toekomst gaat het wellicht ook om het stopzetten van de steun, bijvoorbeeld voor regionale ontwikkeling

Alleen een gekwalificeerde (bijna driekwart) meerderheid van de ministers kan genoemde sancties in de toekomst nog uitstellen of afwijzen. Tot nu toe zijn sancties nooit toegepast. Dat kwam omdat de omgekeerde regeling gold waarbij een gekwalificeerde meerderheid van de ministers nodig was om ze op te leggen. De betrokken politici hielden elkaar altijd uit de wind. Dat is voortaan vrijwel onmogelijk.

Toch blijft het onzeker of in de praktijk werkelijk sancties ten uitvoer worden gebracht. Neem België. Dat land zit met ontoelaatbaar hoge staatsschulden en een te hoog tekort. De Commissie dreigt België een boete van 708 miljoen op te leggen. Is het voorstelbaar dat dit land, met een staatsschuld bijna dubbel zo hoog als toegelaten, zo’n boete binnenkort werkelijk gaat voldoen? Eurocommissaris Olli Rehn heeft het besluit om de boete op te leggen alvast uitgesteld.

Deed het VK mee dan hadden de EU-landen de koninklijke weg kunnen bewandelen. Zij hadden dan de Europese verdragen VEU¹⁹ en VWEU¹⁸ gewijzigd teneinde begrotingsdiscipline en andere maatregelen uniform door te voeren.

Voor operaties waarbij een groep landen een project oppakt zonder dat iedereen meedoet, voorzien de verdragen in "nauwere samenwerking" (artikelen 20²⁰ VEU, 326²¹ en 334²² VWEU). Commissie, Parlement en Hof kunnen dan daarin volledig meedraaien. Het is echter niet te verwachten dat het VK daaraan wil meewerken. Daarom kozen de landen met de euro voor een noodoplossing langs intergouvernementele weg.

Het is nog enigszins een raadsel hoe 26 EU-lidstaten een verdrag kunnen sluiten met tegenwerking van het machtige Verenigd Koninkrijk. Inmiddels is daartoe in Brussel een speciale "Euro Working Group" van juristen aan het werk. In Straatsburg zei voorzitter Herman Van Rompuy²³ van de Europese Raad op 13 december: "een intergouvernementeel verdrag was niet mijn eerste keuze, het zal in juridisch opzicht niet eenvoudig worden".

Hoe in het beoogde verdrag, dat niet op de klassieke communautaire Europese instellingen berust, toch de Commissie, het Europees Parlement en zo mogelijk het Hof van Justitie⁸ een plaats te geven? Op het eerste gezicht is dat onmogelijk. De Europese Unie²⁴ is een verdragsmatig verbond van 27 evenwaardige lidstaten en bestaat niet uit 26 lidstaten plus een die dwarsligt.

Vestert Borger (LLM), die over deze problematiek uitvoerig publiceerde in SEW Tijdschrift voor Europees en economisch recht van mei 2011, schetst een ingenieuze weg. "Wat betreft de intergouvernementele constructie kunnen zowel het Hof als de Commissie een rol spelen.

Het Hof heeft in zijn Bangladesh uitspraak uit 1993 bepaald dat lidstaten de Commissie kunnen mandateren om in een intergouvernementele context bepaalde taken uit te voeren. Deze constructie is gebruikt om de Commissie te betrekken bij het functioneren van het huidige noodfonds EFSF.

Dat is volledig vormgegeven buiten de rechtskaders van de EU Verdragen. Daarnaast kan het Hof jurisdictie worden toegekend op basis van artikel 273²⁵ VWEU. Deze bepaling stelt dat het Hof de bevoegdheid heeft om uitspraak te doen in elk geschil tussen lidstaten dat met de materie van de Verdragen verband houdt, indien dit geschil hem krachtens een compromis wordt voorgelegd. Het compromis zou in dit geval worden neergelegd in het nieuwe intergouvernementele Verdrag", aldus Borger desgevraagd.

Voor deze aanpak is echter wel enige medewerking vanuit Londen nodig. Bovendien zijn er sedert de top berichten dat Frankrijk en Duitsland de Commissie, laat staan het Europees Parlement juist zo weinig mogelijk willen inzetten. Berlijn en Parijs willen alles tussen de grote hoofdsteden afwikkelen. Dat kan door het permanente noodfonds ESM²⁶, dat wordt bestuurd door de ministers van Financiën van de eurolanden, met extra bevoegdheden op te tuigen. Nederland heeft daar al tegen geprotesteerd.

Extra complicatie is dat diverse landen (Ierland, Denemarken, Roemenië, mogelijk Nederland) overwegen een referendum te houden. Referenda lopen meestal verkeerd af. Uit Zweden, Finland, Polen en Tsjechië kwamen na de Europese Raad berichten over onzekerheid rond de ratificatie van het beoogde verdrag.

François Hollande , kandidaat voor het Franse presidentschap, verwerpt op voorhand het beoogde verdrag en wil daarover later heronderhandelen. Het is na het voorgaande duidelijk dat het laatste woord over het nieuwe verdrag niet is gezegd. Sommigen in Brussel spreken van een "juridisch mijnenveld" dat Europa betreedt.

Inmiddels willen de initiatiefnemers het nieuwe verdrag zó inkleden dat alleen landen die daaraan meedoen nog in aanmerking komen voor hulp van de noodfondsen EFSF en ESM. Tegelijk is het de bedoeling dat het speciale euroverdrag al in werking treedt zodra slechts negen landen hebben geratificeerd. Die maatregel is eveneens bedoeld om aarzelaars in het gareel te dwingen. Denk bijvoorbeeld aan Ierland waar waarschijnlijk een referendum nodig is. Tijdens de (vervroegde) Europese Raad van 1 en 2 maart moet het verdrag zijn definitieve vorm krijgen, zo is de planning.

Frankrijk wilde de ECB²⁷ de rol van "redder in laatste instantie" opdringen. Duitsland, Nederland, Finland e.a. hielden dit tegen. Zij vrezen inflatoire gevolgen en aantasting van de onafhankelijke positie van de bank. De ECB koopt momenteel in beperkte mate indirect op de financiële markten staatsobligaties afkomstig van landen in nood zoals Spanje en Italië.

De ECB doet dat niet op grote schaal omdat het een verkeerd signaal geeft aan de landen die hun staatsbegroting moeten saneren. "Die taak verliezen die landen uit het oog zodra de ECB hun problemen oplost", zegt Angela Merkel²⁸. Banken uit de eurozone⁶ kunnen momenteel bovendien volop lenen bij de ECB die bovendien de rente extreem laag houdt. Voor het overige blijft het beperken van de inflatie de belangrijkste ECB-taak.

Op 21 december kregen 523 banken onverwacht van de ECB de gelegenheid om goedkoop krediet op te nemen. Zij namen voor 489 miljard euro op, de grootste monetaire operatie in het bestaan van de ECB. Het gaat dan ook om een “bijna gratis lening” (ruwweg drie procent onder de marktrente) die drie jaar loopt.

De ECB wil zodoende voorkomen dat het Europese bankwezen door onderling wantrouwen vastloopt. Toch reageerden de financiële markten niet positief. Volgens experts bewijst dit dat na een reeks eurolanden inmiddels een reeks banken flink in de problemen zit. Daarom van hoger hand deze herkapitalisatie van de banken.

Andere tegemoetkoming aan de ECB is de belofte om de voorstellen van de Commissie van 23 november tot strikter toezicht op de nationale begrotingen met spoed aan te nemen. De nieuwe ECB-president Mario Draghi²⁹ is tevreden met de volgende overeengekomen tekst. "Als de Commissie op een ernstig geval van niet nakoming van het Stabiliteits en Groeipact³⁰ stuit, zal zij verlangen dat er een herzien ontwerpbegrotingsplan wordt opgesteld".

Hier wordt ter wille van de houdbaarheid van de euro geknabbeld aan het voorrecht van de natiestaat om autonoom te beslissen over de ontvangsten en uitgaven. Bankpresident Draghi had vóór de Europese Raad laten doorschemeren na dergelijke besluiten de crisis te blijven helpen oplossen. Draghi toonde zich na afloop tegenover de media tevreden over de resultaten van het beraad.

De Britten opereerden onder druk van de grote euroscepsis in hun land en verder uit bezorgdheid voor overregulering van hun City of Londen. Het grootse financiële centrum van de wereld biedt werkgelegenheid aan een miljoen mensen. De Britten vrezen dat financiële transacties naar concurrenten als Zwitserland en de Verenigde Staten verdwijnen als de City wordt gereguleerd zoals Europa wil. Cameron stelde daarom voorwaarden aan deelname aan verdragswijziging.

Hij wil af van de voorgestelde aanscherping van het toezicht op de Britse financiële dienstverlening. Bovendien wilde Cameron dat de landen zonder euro aan de noodrem mogen trekken zodra de eurolanden hen voor de voeten gaan lopen. Een voorbeeld is de beoogde taks op financiële transacties waar Londen dwars voor ligt. Geen van deze eisen was voor de andere regeringsleiders acceptabel.

"De Britse voorstellen zouden grote schade aandoen aan Amsterdam als financieel centrum. Dat was het mij niet waard om de Britten over te halen mee te doen", aldus premier Mark Rutte³¹.

Cameron heeft met zijn tamelijk botte weigering tot verdragswijziging Sarkozy ongewild een dienst bewezen. Wijziging van de bestaande verdragen was Sarkozy vlak voor de top aangepraat door Merkel. Die wijziging ging dank zij Cameron weer van tafel. Bovendien maakt het VK zich los van het continent wat Frankrijk in de Gaullistische tradities altijd toejuicht.

Zo kon Sarkozy zichtbaar doodvermoeid maar ook best tevreden uit Brussel vertrekken. Cameron daarentegen vertrok met lege handen. "Wat ik heb gedaan is zorgen voor het Britse nationale belang. Wij hebben geen euro en willen die munt ook niet", sneerde de Britse premier. Commentaar van een Amerikaans journalist: "Hoe serieus zijn Britten die tegen de begrotingsdiscipline stemmen die Cameron eerst zelf op hoge toon eiste?"

Het is afwachten wat voor het functioneren van de EU de gevolgen zijn van dit Britse isolement. Behalve buiten de eurozone staan de Britten al buiten Schengen³² (vrij reizen) en buiten het Handvest van de Mensenrechten³³ in Europa. Ten slotte genieten zij sedert 1984 van een forse korting op hun financiële bijdrage. Martin Schulz³⁴, Duits sociaal-democraat en binnenkort voorzitter van het Europees Parlement, vraag zich af of een land dat zó weinig participeert wel bij de EU kan blijven.

In Londen is Cameron door zijn liberaal-democratisch coalitiepartner kritisch ontvangen. "Ik ben bitter en teleurgesteld. Want ik denk echt dat Groot-Brittannië nu het gevaar loopt geïsoleerd en gemarginaliseerd te worden", aldus vice-premier Nick Clegg. Daar staat tegenover dat volgens een peiling van de BBC 62 procent van de Britten Cameron gelijk geeft en maar negentien procent ongelijk. Bovendien hebben zowel kanselier Angela Merkel als president Nicolas Sarkozy op 13 december alweer verzoenende signalen richting Londen afgegeven.

De eurolanden hebben gemerkt dat hun besluit van 27 oktober om de capaciteit van het tijdelijke noodfonds EFSF op te drijven naar "minstens 1000 miljard euro" is mislukt. Die 1000 miljard zijn volgens de experts echt minimaal nodig zodra grote landen zoals Spanje of Italië een beroep doen op het EFSF. De beoogde financiële deelname van overschotlanden als China, Rusland, Brazilië is uitgebleven.

Het is nu de bedoeling dat de centrale banken van de 27 EU-landen binnenkort in totaal 200 miljard euro extra lenen aan het IMF in Washington. Dat fonds ziet zo zijn vuurkracht om de crises in Europa en daarbuiten aan te pakken versterkt. Namens Nederland zal DNB³⁵ hiervoor een bilaterale lening van veertien miljard afsluiten met het IMF onder staatsgarantie.

Tegelijk wordt verwacht dat genoemde overschotlanden via het IMF in die formule voor "parallelle bijdragen" willen zorgen. Echter diverse landen toonden zich na de top hierover weigerachtig. Het gaat om het VK, Tsjechië, Finland, Hongarije, de VS, Japan en Canada.

De bedreigde landen met de euro willen het noodfonds EFSF fors verhogen van 440 naar minimaal 1000 miljard euro. De Euroraad nam echter op sterk aandringen van Duitsland genoegen met een kredietverleningcapaciteit van het EFSF van 500 miljard euro. Dat besluit zal vanuit de nationale hoofdsteden overigens nog extra financiële garanties vragen.

Gezien de zwakke vuurkracht van het EFSF wordt het inwerkingtreden van het blijvende ESM noodfonds een vol jaar naar voren gehaald. Gemikt wordt nu op juli volgend jaar. Zodra 90 procent van het daarvoor vereiste kapitaal is gestort start het ESM. Tegelijk versnelt de Euroraad het functioneren daarvan.

Een noodprocedure staat toe dat niet langer de instemming van alle eurolanden nodig is zodra een van hen in grote financiële nood komt. Bij het ESM is instemming van 85% voldoende zodra "de financiële en economische stabiliteit van de eurozone wordt bedreigd". Dit betekent wel dat Duitsland, Frankrijk en Italië elke kredietaanvrage kunnen blokkeren maar een kleiner land niet. Daarom overweegt Finland dit besluit per veto tegen te houden.

Belangrijk is tenslotte dat de ECB met haar specifieke kennis de marktoperaties van het EFSF en later van het ESM gaat verrichten. Het EFSF opereert momenteel vanuit een kantoor in Luxemburg.

Opmerkelijk is de belofte dat de min of meer afgedwongen 50% afwaardering van de Griekse staatsobligaties ten laste van de particuliere beleggers eenmalig was. Zo’n operatie wordt onder druk van de ECB niet herhaald. Deze toezegging is ter geruststelling van de financiële wereld. Duitsland en Nederland eisten destijds een bijdrage van de financiële wereld zodra een euroland op de fles gaat. Dat streven laten ze weer los.

Het begrotingspact komt er na maandenlang achtereen insisteren van kanselier Merkel. Aanvankelijk wilde niemand haar volgen. Eerst wist Merkel president Sarkozy over te halen. Frankrijk en Duitsland drongen via een preakkoord op de vooravond van de top aan op een wijziging van de Europese verdragen. Frankrijk zat hier echter zoals gezegd niet om te springen omdat het zijn nationale soevereiniteit dan bedreigd ziet.

Er lagen bij de opening van deze Europese Raad twee plannen. Merkel wilde absoluut een begrotingspact met automatische sancties via verdragswijziging. Sarkozy huppelde daar achteraan. De voorzitters Van Rompuy, Barroso³⁶ en Juncker³⁷ (Eurogroep) kozen met hetzelfde doel een kortere weg. Zij bepleitten wijziging van protocol 12 bij het VWEU. Dat vraagt geen nationale parlementaire goedkeuring.

In de benadering van genoemd trio was verder sprake van twee ambities die op 9 december sneuvelden. De beoogde euro-obligaties, dus het uitsmeren van de rentelasten over alle landen met de euro, bleven uit. Het gecombineerd naast elkaar functioneren van EFSF en ESM gaat wegens Duits verzet evenmin door. Het EFSF dooft medio 2013 uit.

Merkel hield ook tegen dat EFSF/ESM een bank-licentie krijgen. Daarmee hadden zij bij hun reddingsoperaties terug kunnen vallen op de onuitputtelijke reserves van de ECB. Evenmin kunnen noodlijdende banken terugvallen op het EFSF of ESM. Merkel dwong tenslotte af dat de negen landen zonder de euro meedoen aan het komende verdrag. Van Frankrijk had dat niet gehoeven. Samengevat is de uitkomst van het beraad een mix van twee benaderingen op een Duitse leest.

Met dit pact in de hand kan de kanselier haar thuispubliek overtuigen de euro met miljarden te blijven steunen. Van belang is verder het VWEU artikel 125³⁸ dat de lidstaten nooit aansprakelijk maakt voor elkaars schulden. Het begrotingspact dwingt in die denktrant om voortaan overal de tering naar de nering te zetten. Het nieuwe pact laat het eurokritische Constitutionele Hof van Duitsland toe om Merkel’s aanpak te accepteren.

Zonder dit begrotingspact was het Hof opgetreden tegen de kanselier, zo leert zijn recente jurisprudentie. Al met al zette kanselier Merkel bij deze top haar leidende rol in de EU voort. In de Bundestag zei Merkel dat het geen weken of maanden "maar jaren" zal duren voordat de begrotingsunie realiteit is. "Europa zal uiteindelijk sterker uit de crisis komen".

De Europese Raad was gestart onder het nooit eerder vertoonde dreigement dat kredietbeoordelaar S&P van alle landen met de euro de kredietstatus verlaagt tenzij er een duidelijk saneringsplan komt.

Onder andere Nederland, Duitsland en Frankrijk zijn dan hun gekoesterde AAA-status kwijt. Zij gaan daardoor een hogere rente betalen op hun staatsleningen. De kredietbeoordelaars Moody’s en Fitch meldden na de top dat "beslissende maatregelen" uitgebleven zijn. De beurzen hebben de resultaten van het topberaad met koersdalingen ontvangen, voor het eerst ook van de euro zelf. Afwaardering van Frankrijk staat volgens diverse persberichten voor de deur.

Deze Europese Raad was de achtste dit jaar met de euro als inzet. Meer dan tevoren werd het beraad getekend door de spanningen op de financiële beurzen en in sommige eurolanden. De hoge eisen van Duitsland en het urenlange nachtelijke beraad klopten de sfeer op.

Alle schijnwerpers stonden vrijdagochtend op het beoogde verdrag. Nu het stof is neergedwarreld nuanceren diplomaten in Brussel de betekenis daarvan. Zij denken veel beoogde regelingen onder te brengen in het genoemde "sixpack³⁹" waaraan alle 27 EU-landen gebonden zijn. Eurocommissaris Rehn heeft al verklaard de genoemde staatsrechtelijke bezwaren te omzeilen door zoveel mogelijk te regelen via het "sixpack". Zoals eerder opgemerkt is dat echter niet de lijn van Duitsland, laat staan Frankrijk.

"Ik verdedig vol vuur de uitkomsten van deze top", zei de premier na afloop in Brussel. In het regeerakkoord staat dat er geen nieuwe nationale bevoegdheden meer naar Europa gaan. De PvdA wil tussentijdse verkiezingen als dat substantieel toch gebeurt. "Het gaat hier echter om het sluitstuk van eerder gemaakte afspraken over meer begrotingsdiscipline. Dat is zo’n beperkte verandering dat ik mij afvraag of dat nu wel een referendum waard is", aldus Rutte.

Inmiddels heeft de Tweede Kamer op 15 december in grote lijnen met de aanpak van premier Rutte ingestemd. Bij de Europese Raad van september wilde Rutte nog "bakken vol soevereiniteit" overdragen voor begrotingsdiscipline. Die overdracht heeft nu wel plaats. De Commissie kan bijvoorbeeld voortaan een nationale conceptbegroting die haar niet bevalt terug sturen ter correctie.

Elders is eveneens discussie over al of niet acceptabele soevereiniteitsoverdracht. In een interview met Le Monde van 12 december ontkent president Sarkozy dat Frankrijk soevereiniteit verliest. "Wij delen voortaan wat meer soevereiniteit met onze partners. Dat is alles".

Cameron zei daarentegen dat de landen met de euro volop soevereiniteit opgeven. En Merkel juichte in Brussel dergelijke soevereiniteitsoverdracht uitdrukkelijk toe. Overigens hangt veel af van de concrete inhoud van het beoogde verdrag waaraan dus nog volop wordt geschaafd. .

De staatshoofden en regeringsleiders tekenden op 9 december het toetredingsverdrag met Kroatië. Na een referendum ginds en ratificatie door de EU-27 kan dat land midden 2013 toetreden. Servië kreeg de verhoopte status van kandidaat lid nog niet. Het is wachten op een betere verhouding met Kosovo. Voor Montenegro is besloten toetredingsonderhandelingen⁴⁰ te starten.

Premier Rutte is naar eigen zeggen "behoorlijk onder druk gezet" opdat Roemenië en Bulgarije mogen toetreden tot de Schengenzone⁴¹ met vrij personenverkeer. Nederland blokkeert zulke toetreding als enige. De regering wil weten of die landen alle afspraken over bestrijding van corruptie en criminaliteit echt in de praktijk brengen.

"Wij willen daarvan eerst de bewijzen zien", aldus Rutte. De Europese Raad mikt op een definitief besluit in maart. Maar Rutte suggereerde dat dit te vroeg is om Nederland mee te krijgen.

• 1. 

  Jan Werts is sinds 1976 journalist en publicist in Brussel, waar hij eerder onder meer werkte als correspondent van de Haagsche Courant. Verder was hij zes jaar als journalist werkzaam in Washington. Hij promoveerde in 1991 aan de Vrije Universiteit Brussel in het Europees en internationaal recht op een dissertatie over de Europese Raad. In 2008 verscheen hiervan een herziene versie. Schrijft analyses over Europese Toppen, gebundeld in het document Hoe Europa al tien jaar lang crises bevecht - 100 plus analyses van Jan Werts.
   
• 2. 

  Momenteel zijn 27 landen lid van de Europese Unie. De meest recente uitbreiding van de Unie vond plaats op 1 juli 2013, met de toetreding van Kroatië. Er wordt verder over uitbreiding gesproken met verschillende landen in Oost-Europa. Het Verenigd Koninkrijk is sinds 31 januari 2020 middernacht geen lid meer van de Europese Unie. Dat was het eerste land dat de EU verliet.
   
• 3. 

  Deze instelling van de Europese Unie kan worden beschouwd als het 'dagelijks bestuur' van de EU. De leden van de Europese Commissie worden 'Eurocommissarissen' genoemd. Elke Eurocommissaris is verantwoordelijk voor één of meerdere beleidsgebieden.
   
• 4. 

  Het Europees Parlement (EP) vertegenwoordigt ruim 450 miljoen Europeanen en bestaat momenteel uit 720 afgevaardigden (inclusief voorzitter). Nederland heeft 31 zetels in het Europees Parlement. Het Europees Parlement wordt geacht een stem te geven aan de volkeren van de 27 landen die aan de Unie deelnemen, en vooral te letten op het belang van de Unie in zijn geheel.
   
• 5. 

  Het Internationaal Monetair Fonds (IMF) is de VN-organisatie, dat de stabiliteit van het internationale monetaire systeem in de gaten houdt. Om deze stabiliteit te behouden en financiële crises te voorkomen, analyseert het IMF nationale, regionale en mondiale economische en financiële ontwikkelingen. Ook biedt het IMF hulp bij het beteugelen van economische crises.
   
• 6. 

  De eurozone bestaat uit de 20 EU-lidstaten die de euro hebben ingevoerd als wettig betaalmiddel. Deze lidstaten voeren gezamenlijk het eurobeleid. De landen waar de euro wel als betaalmiddel geaccepteerd wordt maar die geen lid zijn van de EU behoren niet tot de eurozone.
  
   
• 7. 

  Het bruto binnenlands product (BBP) is de totale waarde van alle goederen en diensten die binnen de grenzen van een land zijn geproduceerd. Dit is het belangrijkste meetmiddel voor de marktwaarde van een land. De stijgingen en dalingen van het BBP zijn een graadmeter voor de ontwikkeling van de economie. In Nederland houdt het Centraal Bureau voor de Statistiek (CBS) deze cijfers bij.
   
• 8. 

  Het in 1952 opgerichte Hof van Justitie van de Europese Unie (HvJ-EU) moet ervoor zorgen dat de wetten en regels die in Europa gemaakt worden, goed worden toegepast. De Europese wetten - het gemeenschapsrecht - moeten in alle lidstaten hetzelfde worden uitgevoerd. Het Hof van Justitie ziet er verder op toe dat het EU-recht in alle lidstaten op dezelfde manier wordt toegepast.
   
• 9. 

  De Europese Raad bestaat uit de regeringsleiders of staatshoofden van de 27 lidstaten van de Europese Unie, de vaste voorzitter en de voorzitter van de Europese Commissie. Alleen de regeringsleiders of staatshoofden hebben stemrecht tijdens de vergaderingen. De Europese Raad heeft geen wetgevingstaak, maar stelt wel de politieke richting van de EU vast.
   
• 10. 

  De Eurotop bestaat uit de staatshoofden en regeringsleiders van de landen die de Euro als nationale munteenheid hebben ingevoerd en de voorzitter van de Europese Commissie. Zij komen minimaal twee keer per jaar bijeen en stellen de strategische richtsnoeren vast voor het economisch beleid, voor een beter concurrentievermogen en voor meer convergentie (naar elkaar toe groeien) in de eurozone.
   
• 11. 

  David Cameron (1966) was van 11 mei 2010 tot 13 juli 2016 minister-president van het Verenigd Koninkrijk. Hij was sinds 2005 leider van de Conservatieven. De heer Cameron studeerde in Oxford en werkte enige tijd bij de Conservatieve Partij, onder meer als adviseur van de ministers van financiën en Binnenlandse Zaken. Later werkte hij bij een mediaconcern. In 2001 werd de heer Cameron lid van het Lagerhuis en in 2004 kwam hij in het schaduwkabinet. Hij leidde in 2010-2015 een coalitie van Conservatieven en Liberaal-Democraten. Na het verloren Brexit-referendum maakte hij zijn vertrek bekend.
   
• 12. 

  De Economische en Monetaire Unie (EMU) is in 1991 opgericht door de Europese regeringsleiders. Het doel was een gezamenlijk economische politiek op te zetten, de prijsstabiliteit te bevorderen en de werking van de interne markt te verbeteren.
   
• 13. 

  De Europese Faciliteit voor financiële stabiliteit (EFSF) was een tijdelijk noodfonds, dat inmiddels is vervangen door het Europees Stabiliteitsmechanisme (ESM). Het EFSF werd opgericht in 2010, toen sprake was van het dieptepunt van de crisis. Het doel was de financiële stabiliteit in de eurozone te bewaren. Eurolanden die in financiële problemen verkeerden, konden bij het EFSF een lening aanvragen. Sinds 1 juli 2013 kan er geen aanspraak meer worden gedaan op het EFSF. Steun loopt sindsdien altijd via het permanente ESM. Het ESM is sinds oktober 2012 operationeel.
   
• 14. 

  De EU 2020-strategie was de langetermijnstrategie van de Europese Unie voor een sterke en duurzame economie met veel werkgelegenheid. Deze strategie bouwde voort op de Lissabon-strategie (2000-2010) en moest ervoor zorgen dat de Europese economie zich ontwikkelde tot een zeer concurrerende, sociale en groene markteconomie. Net als bij de Lissabon-strategie was de looptijd van de EU 2020-strategie tien jaar.
   
• 15. 

  Het Europees semester is de jaarlijkse cyclus voor de afstemming van het economisch en begrotingsbeleid van de lidstaten van de Europese Unie. Binnen het kader van het semester analyseert de Europese Commissie de nationale begrotingen van EU-landen en geeft de landen vervolgens aanbevelingen, waarmee de lidstaten rekening moeten houden als zij hun nationale begroting voor het komende jaar opstellen.
   
• 16. 

  De Fin Olli Rehn (1962) was van juli 2004 tot juni 2014 lid van de Europese Commissie. In de Commissie-Barroso II was hij belast met economische en monetaire zaken. In de commissie-Barroso I (2004-2010) was hij verantwoordelijk voor de betrekkingen met de kandidaat-lidstaten en zaken betreffende de uitbreiding van de Europese Unie. Eerder was hij lid van het Finse parlement en werkte hij bij de Europese Commissie in Brussel. Na zijn aftreden als Eurocommissaris was hij lid van het Europees Parlement en van de Riksdag en minister van Economische Zaken (2015-2017). Sinds 12 juli 2018 is hij president van de Finse centrale bank.
   
• 17. 

  1. De lidstaten vermijden buitensporige overheidstekorten.
   
• 18. 

  Het Verdrag betreffende de werking van de Europese Unie (VwEU) is een gewijzigde versie van het Verdrag tot oprichting van de Europese Gemeenschap (EG). De gewijzigde versie is in 2009 van kracht geworden. In het VwEU staat wat de bevoegdheden zijn van de Europese Unie, en op welke manier de Europese Unie die bevoegdheden kan uitoefenen. Dit verdrag vormt samen met het Verdrag betreffende de Europese Unie de basis van de Europese Unie.
   
• 19. 

  In dit verdrag staan de waarden waar de Europese Unie en alle lidstaten zich aan moeten houden, en de belangrijkste doelstellingen van de Europese Unie. Dit verdrag vormt samen met het Verdrag betreffende de werking van de Europese Unie de basis van de Europese Unie.
   
• 20. 

  De diplomatieke en consulaire missies van de lidstaten en de delegaties van de Commissie in derde landen en op internationale conferenties, alsmede hun vertegenwoordigingen bij internationale organisaties voeren onderling overleg om te verzekeren dat de door de Raad vastgestelde gemeenschappelijke standpunten en gemeenschappelijke optredens in acht worden genomen en ten uitvoer worden uitgelegd.
   
• 21. 

  Bij nauwere samenwerking worden de Verdragen en het recht van de Unie geëerbiedigd.
   
• 22. 

  De Raad en de Commissie zorgen voor de samenhang van ieder optreden in het kader van een nauwere samenwerking, zowel onderling als met het beleid van de Unie, en werken daartoe samen.
   
• 23. 

  Herman Van Rompuy (1947) was van 1 december 2009 tot 1 december 2014 vaste voorzitter van de Europese Raad. Hij begon zijn werkzaamheden op 1 januari 2010. Hij werd op 19 november 2009 in die functie voor tweeënhalf jaar gekozen door de Europese Raad en op 1 maart 2012 herbenoemd. Van 30 december 2008 tot 25 november 2009 was Van Rompuy minister-president van België. Hij begon zijn loopbaan bij de Nationale Bank en vervulde daarna diverse politieke functies. Zo was hij staatssecretaris, senator, voorzitter van de CVP, viceminister-president en minister van Begroting, en Kamervoorzitter. Van Rompuy is lid van de Vlaamse christendemocratische partij CD&V. Hij leidde in 2008-2009 een kabinet van christendemocraten, liberalen en Waalse socialisten. Sinds 1 september 2015 is hij voorzitter van het European Policy Centre.
   
• 24. 

  De Europese Unie (EU) is het belangrijkste samenwerkingsverband in Europa. De deelnemende landen hebben voor deze Unie een aantal organisaties opgericht waaraan zij een deel van hun eigen bevoegdheden hebben overgedragen. Dit zijn onder meer het Europees Parlement, de Europese Commissie, de Raad en het Europese Hof van Justitie.
   
• 25. 

  Het Hof van Justitie is bevoegd uitspraak te doen in elk geschil tussen lidstaten dat met de materie van de Verdragen verband houdt, indien dit geschil hem krachtens een compromis wordt voorgelegd.
   
• 26. 

  Het European Stability Mechanism (ESM) is een permanent financieel noodfonds dat leningen verstrekt aan EU-lidstaten die in financiële problemen verkeren. Het fonds bestaat uit een deel direct gestort geld, dat lidstaten zelf hebben ingebracht, en kredietgaranties. Het uiteindelijke doel van deze steun is het bewaken van de economische en financiële stabiliteit van de EU om zo de waarde van de euro te waarborgen.
   
• 27. 

  De Europese Centrale Bank (ECB) is verantwoordelijk voor het monetaire beleid van de Unie. De basisdoelstelling van de ECB is het handhaven van de prijsstabiliteit binnen de eurozone en daarmee het bewaken van de koopkracht en het beheersen van de inflatie.
   
• 28. 

  Angela Merkel (1954) was van 22 november 2005 tot 8 december 2021 bondskanselier van Duitsland. Zij leidde sinds 2018 een coalitie van CDU/CSU met de SPD. Zij is scheikundige en werkte als wetenschapper in de DDR. In 1990 werd zij voor de CDU lid van de Bondsdag. In 1991-1994 was Angela Merkel minister voor vrouwen- en jeugdzaken en in 1994-1998 minister van milieu. In 2000 volgde zij Helmut Kohl op als voorzitter van de CDU.
   
• 29. 

  De Italiaan Mario Draghi (1947) was van 13 februari 2021 tot 22 oktober 2022 minister-president van Italië. Hij was van 1 november 2011 tot 1 november 2019 president van de Europese Centrale Bank. De heer Draghi was in 2006-2011 lid van de directie van Nationale Bank van Italië. Eerder was hij onder meer hoogleraar aan diverse Italiaanse universiteiten, lid van de directie van de Wereldbank, thesaurier-generaal en voorzitter van het Economisch en Financieel Comité van de EU. Sinds 2009 is hij president van de Financial Stability Board.
   
• 30. 

  In het Stabiliteits- en Groeipact spreken de landen die lid zijn van de Europese Unie af dat hun begrotingen in evenwicht zijn of een overschot hebben. Dat betekent dat de regeringen niet meer geld uitgeven dan ze ontvangen. Dat doel hoeft nog niet meteen bereikt te worden, maar de EU-landen moeten er wel naartoe werken. De afspraken zijn gemaakt in 1997.
   
• 31. 

  Mark Rutte (1967) is sinds 1 oktober 2024 secretaris-generaal van de NAVO. Hij was van 14 oktober 2010 tot 2 juli 2024 minister-president en minister van Algemene Zaken. Sinds 2006 was hij politiek leider van de VVD. In 2006-2010 was de heer Rutte fractievoorzitter van de VVD in de Tweede Kamer. Hij was van 17 juni 2004 tot 28 juni 2006 staatssecretaris van Onderwijs, Cultuur en Wetenschap belast met wetenschapsbeleid, beroepsonderwijs en studiefinanciering. Daarvoor was hij bijna twee jaar staatssecretaris van Sociale Zaken en Werkgelegenheid belast met onder andere volksverzekeringen, bijstand en arbeidsomstandigheden. De heer Rutte was eerder voorzitter van de JOVD en manager bij een werkmaatschappij van Unilever.
   
• 32. 

  Het Akkoord van Schengen heeft tot doel de geleidelijke afschaffing van controles aan de gemeenschappelijke grenzen tussen de 26 deelnemende landen. Daarnaast voorziet het akkoord in de instelling van een regeling voor vrij verkeer van alle burgers uit de deelnemende staten, de overige staten van de Europese Unie en een aantal derde landen. De naam komt van het Luxemburgse plaatsje Schengen waar het akkoord op 14 juni 1985 is ondertekend.
   
• 33. 

  In het Handvest van de grondrechten zijn alle grondrechten ('mensenrechten') opgenomen die in de Europese Unie gelden. Het gaat om onderwerpen als vrijheid, gelijkheid, solidariteit en burgerschap. De meeste van deze rechten zijn al extra beschermd door het Europees Verdrag voor de Rechten van de Mens (EVRM) van de Raad van Europa.
   
• 34. 

  De Duitser Martin Schulz (1955) was van 17 januari 2012 tot 17 januari 2017 voorzitter van het Europees Parlement. In 2014 werd hij herkozen. Als leider van de SPD was hij in 2017 lijsttrekker en onderhandelaar bij de formatie, maar in februari 2018 trad hij terug. Schulz was in 2004-2011 fractievoorzitter van de sociaaldemocratische fractie in het Europees Parlement. De heer Schulz was aanvankelijk boekverkoper en werd later raadslid en burgemeester van Würselen (Noordrijn-Westfalen). In 1994 werd hij lid van het Europees Parlement voor de SPD.
   
• 35. 

  De Nederlandsche Bank (DNB) is de centrale bank van Nederland en tevens toezichthouder op de Nederlandse banken.
   
• 36. 

  De Portugees José Manuel Durao Barroso (1956) was van 18 november 2004 tot 1 november 2014 voorzitter van de Europese Commissie. Hij leidde twee periodes de Europese Commissie. Daarvoor was Barroso staatssecretaris, minister van Buitenlandse Zaken (1992-1995), en ten slotte premier van Portugal (2000-2004). Hij is doctor in de politieke wetenschappen en werkte als wetenschapper. Barrosso is lid van de centrumrechtse PSD (Partido Social Democrata), een partij die is aangesloten bij de Europese Volkspartij. Sinds 2016 is hij non-executive president van de bank Goldman Sachs.
   
• 37. 

  Jean-Claude Juncker (1954) was van 1 november 2014 tot 1 december 2019 voorzitter van de Europese Commissie. Hij werd op 15 juli 2014 gekozen. Juncker was in 1995-2013 minister-president van Luxemburg. Eerder was hij staatssecretaris en minister onder meer van financiën. Hij bekleedde daarnaast functies bij de Wereldbank en het IMF. In 2005-2013 was hij voorzitter van de eurogroep. Juncker is lid van de Christelijke Volkspartij en leidde een coalitie van christendemocraten en sociaaldemocraten. Hij is diverse malen onderscheiden met internationale prijzen, zoals de Walter Hallsteinprijs en de Karelsprijs.
   
• 38. 

  1. De Unie is niet aansprakelijk voor de verbintenissen van centrale overheden, regionale, lokale of andere overheden, andere publiekrechtelijke lichamen of openbare bedrijven van de lidstaten en neemt deze verbintenissen niet over, onverminderd de wederzijdse financiële garanties voor de gemeenschappelijke uitvoering van een specifiek project. De lidstaten zijn niet aansprakelijk voor de verbintenissen van centrale overheden, regionale, lokale of andere overheden, andere publiekrechtelijke lichamen of openbare bedrijven van een andere lidstaat en nemen deze verbintenissen niet over, onverminderd de wederzijdse financiële garanties voor de gemeenschappelijke uitvoering van een specifiek project.
   
• 39. 

  De Europese Unie heeft sinds het uitbreken van de eurocrisis in 2009 verschillende maatregelen genomen om eurolanden met financiële problemen bij te staan en om toekomstige problemen te voorkomen. Een belangrijk aspect is het beperken van het begrotingstekort en de staatsschuld van de eurolanden, ter uitvoering van de afspraken uit het Stabiliteits- en Groeipact.
   
• 40. 

  Met landen die willen toetreden tot de Europese Unie worden toetredingsonderhandelingen gevoerd. Die gaan over het toepassen van Europese regelgeving in de kandidaat-lidstaat op de datum van toetreding. Daarnaast wordt er onderhandeld over de steun die de Europese Unie verleent om de hervormingen binnen de wetgeving te vergemakkelijken: de zogenaamde pre-toetredingssteun. Met elk land voert de Europese Unie afzonderlijke onderhandelingen.
   
• 41. 

  23 landen van de Europese Unie en vier niet-lidstaten hebben in een overeenkomst vastgelegd de personencontrole aan hun gemeenschappelijke grenzen af te schaffen. De in totaal 27 landen die zich bij dit verdrag hebben aangesloten, noemen we de Schengenlanden. De Schengenlanden hebben gezamenlijke afspraken gemaakt over het visumbeleid, het asielbeleid en de samenwerking tussen politie en jusitie.