Burgerschap van de Europese Unie

Iedereen die de nationaliteit van één van de EU-lidstaten¹ heeft, is automatisch EU-burger. Het burgerschap van de Europese Unie² is een aanvulling op het nationale burgerschap, en dus geen vervanging.

Het burgerschap van de EU is ingevoerd bij het Verdrag betreffende de EU³. Dit verdrag is op 7 februari 1992 in Maastricht ondertekend. Het burgerschap van de EU brengt de volgende rechten met zich mee:

• - 

  recht om in de gehele EU vrij te reizen en te verblijven;
• - 

  actief en passief kiesrecht bij verkiezingen voor gemeenteraden en het Europees Parlement in het land waar men woont, ook al wijkt dit af van diens nationaliteit;
• - 

  diplomatieke en consulaire bescherming van de autoriteiten van elke lidstaat indien de lidstaat waarvan de betrokken burger onderdaan is niet in een derde land⁴ is vertegenwoordigd;
• - 

  het recht om bij het Europees Parlement verzoekschriften in te dienen en zich tot de Europese Ombudsman⁵ te wenden.

Het Verdrag van Amsterdam⁶, ondertekend op 2 oktober 1997, geeft EU-burgers de volgende additionele rechten:

• - 

  het recht zich in één van de officiële talen tot de Europese instellingen te richten en in die taal antwoord te krijgen;
• - 

  het recht op toegang tot documenten van het Europees Parlement, de Raad van de Europese Unie⁷ en de Europese Commissie⁸, onder voorwaarden die deze instellingen hiervoor vaststellen;
• - 

  het verbod EU-burgers te discrimineren op grond van hun nationaliteit, geslacht, ras, godsdienst of overtuiging, handicap, leeftijd of seksuele geaardheid;
• - 

  gelijke toegang tot de communautaire⁹ openbare dienst.

Het eerste EU-burgerschapsrapport werd in 2010 gepresenteerd door de Europese Commissie. Dit rapport wordt elke drie jaar uitgebracht en maakt de balans op van de vooruitgang op dit gebied. Ook bevat dit rapport aanbevelingen en prioriteiten van de Commissie. De conclusie van het rapport uit 2010 luidde dat rechten van EU-burgers relatief goed geregeld zijn, maar beter onder de aandacht gebracht moesten worden. Het burgerschapsrapport 2013 kwam tot een vergelijkbare conclusie en deed op haar beurt zes voorstellen om belemmeringen voor burgers om gebruik te maken van hun EU-rechten weg te nemen. In het rapport van 2017 (presentatie in 2016) werden vier thema's geïdentificeerd waarop de Commissie zich in de periode 2017-2019 heeft gericht:

• - 

  Het bevorderen van de aan het EU-burgerschap verbonden rechten en gemeenschappelijke waarden
• - 

  De deelname van burgers aan het democratische leven van de EU stimuleren en versterken
• - 

  Reizen, wonen en werken eenvoudiger maken voor burgers in de hele EU
• - 

  Veiligheid versterken en gelijkheid bevorderen

Meer informatie

• 1. 

  Momenteel zijn 27 landen lid van de Europese Unie. De meest recente uitbreiding van de Unie vond plaats op 1 juli 2013, met de toetreding van Kroatië. Er wordt verder over uitbreiding gesproken met verschillende landen in Oost-Europa. Het Verenigd Koninkrijk is sinds 31 januari 2020 middernacht geen lid meer van de Europese Unie. Dat was het eerste land dat de EU verliet.
   
• 2. 

  De Europese Unie (EU) is het belangrijkste samenwerkingsverband in Europa. De deelnemende landen hebben voor deze Unie een aantal organisaties opgericht waaraan zij een deel van hun eigen bevoegdheden hebben overgedragen. Dit zijn onder meer het Europees Parlement, de Europese Commissie, de Raad en het Europese Hof van Justitie.
   
• 3. 

  In dit verdrag staan de waarden waar de Europese Unie en alle lidstaten zich aan moeten houden, en de belangrijkste doelstellingen van de Europese Unie. Dit verdrag vormt samen met het Verdrag betreffende de werking van de Europese Unie de basis van de Europese Unie.
   
• 4. 

  Dit zijn landen die geen lid zijn van de Europese Unie. De term 'derde landen' wordt vaak gebruikt als het gaat om afspraken tussen twee of meer EU-lidstaten en een ander land.
   
• 5. 

  Europese burgers, bedrijven of instellingen kunnen een klacht over wanbeheer van een Europese instelling indienen bij de Europese Ombudsman. Deze stelt naar aanleiding van de klacht een onderzoek in. De meeste klachten betreffen onnodige vertraging bij procedures, weigering om informatie te verstrekken, discriminatie en machtsmisbruik. De Ombudsman kan ook op eigen initiatief een onderzoek instellen.
   
• 6. 

  Dit Europese verdrag, waarover de Europese Raad het in juni 1997 eens werd na twee jaar onderhandelen, maakte de weg vrij voor de start van het uitbreidingsproces van de Europese Unie.
   
• 7. 

  In deze instelling van de Europese Unie (kortweg 'de Raad van Ministers' of nog korter 'de Raad' genoemd) zijn de regeringen van de 27 lidstaten van de EU vertegenwoordigd. De Raad oefent samen met het Europees Parlement de wetgevings- en begrotingstaak uit.
   
• 8. 

  Deze instelling van de Europese Unie kan worden beschouwd als het 'dagelijks bestuur' van de EU. De leden van de Europese Commissie worden 'Eurocommissarissen' genoemd. Elke Eurocommissaris is verantwoordelijk voor één of meerdere beleidsgebieden.
   
• 9. 

  Communautair omvat alle zaken waarvoor de EU-lidstaten bevoegdheden hebben overgedragen aan de Europese Unie. Als een onderwerp onder het communautair recht valt, heeft de Europese Unie de bevoegdheid hierover te beslissen en kunnen individuele lidstaten de besluiten daarover niet tegenhouden.
   
• 10. 

  Democratie is één van de kernwaarden van de Europese Unie. Niet alleen zijn de lidstaten van de Europese Unie op democratische beginselen gebaseerd, ook de Europese Unie is gegrond op een representatieve democratie. Volwassen EU-burgers hebben het recht zich kandidaat te stellen en te stemmen voor het Europees Parlement. In het Verdrag van Maastricht (1993) staat dat besluiten in zo groot mogelijke openheid en zo dicht mogelijk bij de burger dienen te worden genomen.
   
• 11. 

  Van 9 mei 2021 tot en met 9 mei 2022 vond de Conferentie over de Toekomst van Europa plaats. Deze had als doel het vaststellen van de prioriteiten van de Europese Unie. Hierin stond de burger centraal. Er zijn bijna 50 voorstellen aangenomen, die zijn uitgewerkt in 325 voorgestelde maatregelen. Enkele opvallende daarvan zijn dat er een einde moet komen aan veto's van lidstaten bij stemprocedures bij de Raad van de EU en de Europese Raad. Verder moet het Europees Parlement het recht krijgen om wetsvoorstellen te initiëren, en moeten er transnationale kandidatenlijsten komen bij de verkiezingen voor het Europees Parlement.