Europees Grenswachtagentschap (FRONTEX)

Het Europees Grenswachtagentschap (Frontex) ondersteunt en coördineert de bewaking van de buitengrenzen van de Europese Unie¹. Lidstaten zijn in eerste instantie zelf verantwoordelijk voor de bewaking van buitengrenzen. Het agentschap vult de lidstaten waar nodig aan.

Frontex werd in 2004 opgericht en in 2016 omgevormd tot het Europees Grens- en kustwachtagentschap. De bevoegdheden van Frontex werden uitgebreid van migratiebeheersing naar grensbeheer. Taken van het agentschap zijn onder andere ondersteuning bieden bij het opleiden van grenswachters, het bestrijden van internationale criminaliteit en het beheersen van migratie op zee.

In maart 2019 kwamen de onderhandelaars van het Europees Parlement² en de Raad³ overeen dat de operationele capaciteit van Frontex geleidelijk fors wordt uitgebreid. De capaciteit moet tegen 2027 10.000 mensen zijn. Frontex wordt sinds 2021 ook ingezet voor het beheersen van migratie over land, mits het betreffende land waar ze actief zijn daar toestemming voor heeft gegeven. Frontex is ook actief in een aantal niet-Europese buurlanden waar afspraken mee zijn gemaakt over de grensbewaking.

Om tot een gemeenschappelijke bewaking van de buitengrenzen te komen is het agentschap verantwoordelijk voor:

• - 

  De coördinatie van de operationele samenwerking tussen de lidstaten op het gebied van het beheer van de buitengrenzen
• - 

  Het helpen van de lidstaten bij het opleiden van nationale grenswachten, met inbegrip van de vaststelling van gemeenschappelijke opleidingsnormen
• - 

  Het uitvoeren van risicoanalyses
• - 

  Het volgen van de ontwikkelingen op het gebied van onderzoek dat relevant is voor de controle en bewaking van de buitengrenzen
• - 

  Het bijstaan van de lidstaten in omstandigheden die extra technische en operationele bijstand aan de buitengrenzen vergen
• - 

  Ondersteuning bieden aan de lidstaten bij de organisatie van gezamenlijke terugkeeroperaties

Met ingang van mei 2010 heeft Frontex de taken overgenomen van het Centrum voor informatie en beraad inzake grensoverschrijding en immigratie (CIREFI). In dit forum onder verantwoordelijkheid van de Raad Justitie en Binnenlandse Zaken⁴ kwamen landelijke experts van de lidstaten van de EU en de andere Schengen-staten (Noorwegen, Zwitserland en Liechtenstein) vanaf 1993 maandelijks samen om informatie uit te wisselen. Door de informatiefunctie van Frontex was CIREFI overbodig geworden.

In juni 2021 bracht de Europese Rekenkamer een vernietigend rapport uit over Frontex waarin staat dat het agentschap niet in staat zou zijn de illegale immigratie en grensoverschrijdende criminaliteit aan de Europese buitengrenzen effectief te bestrijden. Ook constateerde de rekenkamer dat het huishoudboekje van Frontex niet op orde is en is er geen informatie over de werkelijke kosten van operaties. De rekenkamer beval Frontex aan zo snel mogelijk "het huis op orde" te brengen.

Uitgebreide taken Europees Grenswachtagentschap

In 2016 zijn de bevoegdheden van Frontex uitgebreid en is de organisatie omgevormd tot het Europees Grens- en kustwachtagentschap. De 'roepnaam' Frontex is wel behouden. Reden voor de hervorming was de stijging van het aantal migranten dat naar Europa kwam. De taken van Frontex zijn uitgebreid van alleen migratiebeheersing naar de bewaking van de EU-buitengrenzen in het algemeen.

Frontex coördineert het terugsturen van afgewezen asielzoekers en ondersteunt lidstaten bij het bewaken van de buitengrenzen van EU. Lidstaten zijn in eerste instantie zelf verantwoordelijk voor grensbewaking. Wanneer een lidstaat in een crisis weigert de hulp van het Europees Grenswachtagentschap in te roepen, krijgen andere lidstaten de mogelijkheid hun landsgrenzen te gaan controleren. Dit kan pas wanneer is vastgesteld dat de Schengenzone⁵ in gevaar is.

Alle lidstaten moeten sinds 2016 samen permanent 1500 grenswachten paraat hebben staan om in actie te kunnen komen als de bewaking van de buitengrenzen onder druk staat. Nederland levert 50 van deze grenswachten. Ook moeten de lidstaten binnen tien dagen materiaal kunnen leveren als dit nodig is, bijvoorbeeld helikopters, schepen of apparatuur om vingerafdrukken af te nemen. Diensten van het Europees Grenswachtagentschap zijn herkenbaar aan het blauwe EU-logo met gele sterren.

In 2018 kwam de Europese Commissie met nieuwe voorstellen die er op gericht zijn om de slagkracht van Frontex fors uit te breiden. In november 2019 nam de Raad deze herzieningen aan. Frontex krijgt meer personeel en technische uitrusting. Daarnaast krijgt het een ruimer mandaat om de activiteiten van de lidstaten op het gebied van met name grenstoezicht, terugkeer en samenwerking met derde landen te ondersteunen.

Vanaf mei 2019 patrouilleert Frontex in Albanië. Het agentschap was hiermee voor het eerst actief in een niet-lidstaat. Nadien zijn met andere buurlanden soortgelijke afspraken gemaakt.

Mensenrechten en het Agentschap

Sinds 2009 is Frontex juridisch gebonden aan het Handvest voor Grondrechten in de EU. Het gaat daarbij vooral om de behandeling van illegale asielzoekers en migranten die bij operaties in bewaring worden gesteld.

De dagelijkse leiding berust bij de directeur met daarnaast een Raad van Bestuur. Vanaf 2023 is de Nederlander Hans Leijtens directeur van Frontex. Een groot deel van de medewerkers is gedetacheerd vanuit de lidstaten⁶.

Het Agentschap staat onder het gezag van de Raad van Bestuur die is samengesteld uit twee vertegenwoordigers van elke lidstaat, een vertegenwoordiger van de Europese Commissie, en hun plaatsvervangers.

Het Europees Grenswachtagentschap werkt nauw samen met andere agentschappen die verantwoordelijk zijn voor de veiligheid aan de buitengrenzen, zoals Europol⁷, Eurojust⁸, de Europese Politieacademie⁹ en het bureau voor fraudebestrijding OLAF¹⁰.

Nederland wordt in de Raad van Bestuur van het Europees Grenswachtagentschap formeel vertegenwoordigd door de Commandant van de Koninklijke Marechaussee. In de praktijk wordt deze plek veelal waargenomen door de Directeur Operaties van de Koninklijke Marechaussee.

• 1. 

  De Europese Unie (EU) is het belangrijkste samenwerkingsverband in Europa. De deelnemende landen hebben voor deze Unie een aantal organisaties opgericht waaraan zij een deel van hun eigen bevoegdheden hebben overgedragen. Dit zijn onder meer het Europees Parlement, de Europese Commissie, de Raad en het Europese Hof van Justitie.
   
• 2. 

  Het Europees Parlement (EP) vertegenwoordigt ruim 450 miljoen Europeanen en bestaat momenteel uit 720 afgevaardigden (inclusief voorzitter). Nederland heeft 31 zetels in het Europees Parlement. Het Europees Parlement wordt geacht een stem te geven aan de volkeren van de 27 landen die aan de Unie deelnemen, en vooral te letten op het belang van de Unie in zijn geheel.
   
• 3. 

  In deze instelling van de Europese Unie (kortweg 'de Raad van Ministers' of nog korter 'de Raad' genoemd) zijn de regeringen van de 27 lidstaten van de EU vertegenwoordigd. De Raad oefent samen met het Europees Parlement de wetgevings- en begrotingstaak uit.
   
• 4. 

  De raadsformatie Justitie en Binnenlandse Zaken (JBZ) bestaat uit de ministers van justitie en/of binnenlandse zaken. Deze Raad vergadert meestal om de drie maanden, ook informele bijeenkomsten zijn mogelijk. Namens Nederland sluit doorgaans minister van Justitie en Veiligheid David van Weel (VVD) aan.
   
• 5. 

  23 landen van de Europese Unie en vier niet-lidstaten hebben in een overeenkomst vastgelegd de personencontrole aan hun gemeenschappelijke grenzen af te schaffen. De in totaal 27 landen die zich bij dit verdrag hebben aangesloten, noemen we de Schengenlanden. De Schengenlanden hebben gezamenlijke afspraken gemaakt over het visumbeleid, het asielbeleid en de samenwerking tussen politie en jusitie.
   
• 6. 

  Momenteel zijn 27 landen lid van de Europese Unie. De meest recente uitbreiding van de Unie vond plaats op 1 juli 2013, met de toetreding van Kroatië. Er wordt verder over uitbreiding gesproken met verschillende landen in Oost-Europa. Het Verenigd Koninkrijk is sinds 31 januari 2020 middernacht geen lid meer van de Europese Unie. Dat was het eerste land dat de EU verliet.
   
• 7. 

  Dit EU-agentschap verzamelt en analyseert inlichtingen over criminele activiteiten en probeert zo internationale criminaliteit in de Europese Unie tegen te gaan. Europol beheert een database met gegevens over criminelen en criminele netwerken in heel Europa. Het agentschap kan op deze manier de samenwerking tussen politiediensten in de Europese lidstaten ondersteunen, omdat het uitgebreide informatie biedt over internationale georganiseerde misdaadnetwerken.
   
• 8. 

  Dit agentschap heeft tot doel de bestrijding van zware, georganiseerde en grensoverschrijdende misdaad door de bevoegde instanties in de lidstaten te verbeteren. Eurojust ondersteunt en versterkt de coördinatie van onderzoeken en vervolgingen van ernstige criminaliteit waar twee of meer lidstaten bij betrokken zijn. Ook staat het de lidstaten bij om ervoor te zorgen dat onderzoek en vervolging doeltreffender worden. Eurojust bestaat uit officieren van justitie en andere openbare aanklagers, rechters en politieambtenaren.
   
• 9. 

  Dit agentschap leidt hogere politie-ambtenaren uit de nationale korpsen van de EU-lidstaten op, om zo efficiënt mogelijk de grensoverschrijdende misdaad te bestrijden en de orde te handhaven.
   
• 10. 

  Het Europees Bureau voor Fraudebestrijding (OLAF) is een directoraat-generaal dat tot doel heeft fraude, corruptie en andere onrechtmatige activiteiten in de Europese Unie te bestrijden. Hieronder valt ook de bestrijding van wanbeheer binnen EU-instellingen zelf. Met deze doelstelling beschermt OLAF de financiële belangen van de Europese Gemeenschap.