Beïnvloeding van beleid

Op vrijwel ieder beleidsterrein wordt Europese wetgeving opgesteld. Vaak is de wetgeving uit de EU bepalend voor de regels waar burgers en bedrijven mee te maken krijgen. De belangen zijn dus groot. Daarom proberen allerlei organisaties - van overheden tot burgerorganisaties tot bedrijven - de besluitvorming te beïnvloeden. Ze hopen dat nieuwe regels goed uitvallen voor de eigen achterban. Om zicht te houden op deze lobbyactiviteiten hebben de Europese Commissie¹ en het Europees Parlement² een lobbyregister³ ingesteld.

Voordat de Europese Commissie¹ met een initiatief komt, raadpleegt zij eerst Coreper⁴ en één of meerdere commissies. Dit gebeurt om zeker te weten dat er voldoende draagvlak is bij de diverse Europese regeringen. Vrijwel altijd schakelt de Europese Commissie adviesbureaus in om technische en juridische kwesties goed uit te zoeken.

Nationale parlementen nemen kennis van de Commissievoorstellen. Vervolgens kunnen ze hun ministers vragen om bepaalde standpunten in de Raad van Ministers⁵ te blokkeren of te amenderen⁶. In Nederland publiceert het Ministerie van Buitenlandse Zaken regelmatig een overzicht met een Beoordeling van Nieuwe Commissievoorstellen (BNC-fiches⁷), onder meer voor de Tweede Kamer.

De Europese Commissie is verplicht om bij elk initiatief advies in te winnen bij het Economisch en Sociaal Comité⁸ en/of het Comité van de Regio's⁹. In het Comité van de Regio's zijn namens Nederland burgemeesters en provinciale bestuurders vertegenwoordigd. In het Economisch en Sociaal Comité zitten werkgeversverenigingen, zoals VNO-NCW; vakbonden zoals FNV en CNV en belangenverenigingen als de Consumentenbond.

Het Europees Parlement kan wijzigingen in een voorstel doorvoeren. Nederlandse parlementsleden en hun partijgenoten in het Europees Parlement komen regelmatig bij elkaar. Zo kan de Tweede Kamer ook via deze weg nog enige invloed uitoefenen.

Het Europees Parlement² kan ook gebruik maken van adviesdiensten als zij voorstellen bestudeert van de Commissie en de eventuele amendementen⁶ van de Raad. Daarnaast kunnen bedrijven en belangengroeperingen contact opnemen met Europarlementariërs¹⁰ om hun zaak te bepleiten. Voor ieder voorstel stelt het Europees Parlement een rapporteur¹¹ aan. Deze rapporteur voert namens het EP de onderhandelingen. Dit zijn zowel openbare onderhandelingen als besloten overleggen, de zogenaamde trilogen¹², met de Raad van Ministers en de Europese Commissie.

Openbare raadplegingen

Bij sommige beleidsvraagstukken vraagt de Commissie het publiek om advies. Het kan gaan om heel algemene beleidsvoornemens tot aan heel specifieke wetsvoorstellen. Dergelijke raadplegingen staan open voor bedrijven en organisaties, maar ook voor individuele burgers. Er lijkt geen algemeen geldende vaste vorm te zijn voor een adviesbijdrage. Ook lijken er geen regels te bestaan waaraan bijdragen moeten voldoen. Voor zover er regels gelden, worden deze per raadpleging opgesteld.

Het lobbycircuit dat zich richt op de Europese Unie¹³ (Commissie en Parlement) is bijzonder omvangrijk. In Brussel zijn naar schatting meer dan duizend handelsverenigingen, 750 niet-gouvernementele organisaties, 500 commerciële bedrijven, 150 regionale overheden en 130 gespecialiseerde (meest Brits/Amerikaanse) advocatenkantoren actief. Daarnaast is een omvangrijke hoeveelheid adviesbureaus actief in Brussel. Tevens bepleiten vele honderden organisaties hun zaak in het lobbycircuit.

In 2013 is uitgerekend dat Nederlandse bedrijven en organisaties jaarlijks zeker 80 miljoen euro uitgeven aan lobby-activiteiten in Brussel. Hier zijn enkele multinationals nog niet bij meegerekend. In totaal zou er één miljard euro per jaar worden uitgegeven aan lobbyen in Brussel. Opvallend is dat de grootste lobbyist in Brussel van buiten de EU komt: de Amerikaanse kamer van koophandel.

De afgelopen jaren is er vaak kritiek geweest op het functioneren van lobbygroepen. Volgens critici is er te weinig transparantie. Hierop heeft de Europese Commissie minimumnormen opgesteld. Een lobbyist moet bij zijn contacten met de Commissie de naam van zijn cliënt en alle eerdere contacten met de Commissie over hetzelfde onderwerp vermelden. Doet hij dat niet, dan kan de Commissie de betreffende organisatie schorsen. Daarnaast mogen lobbygroepen geen ambtenaren van de Commissie in dienst nemen of tegen betaling diensten laten verrichten.

De Europese Commissie en het Europees Parlement hebben een gezamenlijk online lobbyregister ingesteld. In dit "transparantieregister" staan alle lobbyisten en lobbyorganisaties die belangen behartigen bij deze twee instituten. Overigens is dit register niet volledig, de registratie van belangenvertegenwoordigers gebeurt op vrijwillige basis, maar alleen lobbyisten die zich hebben ingeschreven krijgen toegang tot de gebouwen van het Europees Parlement. In 2013 stonden ruim 250 Nederlandse organisaties in het register ingeschreven, en ruim 5000 organisaties in totaal.

Sinds december 2014 worden alle contacten van de Europese Commissie met lobbyisten en belangenorganisaties online openbaar gemaakt. Eurocommissaris Frans Timmermans¹⁴ heeft het EP opgeroepen hetzelfde te doen. Deze informatie wordt binnen twee weken na een bijeenkomst openbaar gemaakt op de websites van de leden van de Commissie. Dit geldt ook voor directeuren-generaal.

Het gaat hierbij om de volgende online registers waarin de informatie openbaar gemaakt wordt:

(klik door naar een eurocommissaris en kijk vervolgens onder 'Transparency')

In mei 2021 werden strengere regels aangenomen voor lobbyisten bij de Europese Unie. Het gaat onder andere om een verplichte registratie van belangen­vertegenwoordigers. Zij kunnen zonder registratie geen lobbyactiviteiten in het Europees Parlement, bij de Raad of bij de Europese Commissiemeer verrichten. Ook zijn externe sprekers bij commissies, delegatievergaderingen of intergroepen alleen welkom als zij zich van te voren registreren in het transparantieregister. Daarnaast zijn er nieuwe richtlijnen voor rapporteurs, schaduwrapporteurs, en commissievoorzitters bij hun werkzaamheden die te maken hebben met lobbyisten en mag het personeel van het Europees Parlement alleen met belangenvertegenwoordigers spreken als die vertegenwoordigers geregistreerd staan.

Meer over het benaderen van:

• 1. 

  Deze instelling van de Europese Unie kan worden beschouwd als het 'dagelijks bestuur' van de EU. De leden van de Europese Commissie worden 'Eurocommissarissen' genoemd. Elke Eurocommissaris is verantwoordelijk voor één of meerdere beleidsgebieden.
   
• 2. 

  Het Europees Parlement (EP) vertegenwoordigt ruim 450 miljoen Europeanen en bestaat momenteel uit 720 afgevaardigden (inclusief voorzitter). Nederland heeft 31 zetels in het Europees Parlement. Het Europees Parlement wordt geacht een stem te geven aan de volkeren van de 27 landen die aan de Unie deelnemen, en vooral te letten op het belang van de Unie in zijn geheel.
   
• 3. 

  Dit gratis register geeft een overzicht van de activiteiten van belangenvertegenwoordigers die actief zijn in Europa. Sinds juni 2011 draagt het register de naam 'transparantieregister' en is het register van de Europese Commissie samengevoegd met dat van het Europees Parlement, waarbij lobbygroepen verplicht zijn om zich in te schrijven. Sinds april 2021 is deze verplichting er ook voor andere belangengroepen.
   
• 4. 

  Coreper bestaat uit de permanente vertegenwoordigers (ambassadeurs) die de belangen van hun lidstaten in Brussel bewaken. Deze permanente vertegenwoordigers bereiden de vergaderingen van de verschillende formaties van de Raad van Ministers voor, en stellen de agenda's vast. Uitzondering hierop zijn de landbouwaangelegenheden, die onder het Speciaal Comité voor de Landbouw (SCL) vallen.
   
• 5. 

  In deze instelling van de Europese Unie (kortweg 'de Raad van Ministers' of nog korter 'de Raad' genoemd) zijn de regeringen van de 27 lidstaten van de EU vertegenwoordigd. De Raad oefent samen met het Europees Parlement de wetgevings- en begrotingstaak uit.
   
• 6. 

  De leden van het Europees Parlement kunnen wijzigingsvoorstellen (amendementen) indienen op bijvoorbeeld een voorstel van de Europese Commissie. Amendementen kunnen worden ingediend tijdens de commissievergaderingen en de plenaire vergaderingen.
   
• 7. 

  Dit stuk van de Nederlandse regering geeft een beschrijving van een voorstel van de Europese Commissie. In een BNC-fiche (de afkorting staat voor Beoordeling Nieuwe Commissievoorstellen) geeft de regering ook een eerste oordeel over het Commissievoorstel. De BNC-fiches zijn belangrijk omdat zij de inzet vormen voor de Nederlandse onderhandelaars in Brussel.
   
• 8. 

  Het Europees Economisch en Sociaal Comité (EESC) werd in 1957 door het Verdrag tot oprichting van de Europese Economische Gemeenschap opgericht als raadgevend orgaan om de belangen van de verschillende economische en maatschappelijke organisaties in de Europese Unie te vertegenwoordigen. Het EESC wordt voorgezeten door Christa Schweng.
   
• 9. 

  Dit orgaan is de spreekbuis voor lokale en regionale overheden binnen de Europese Unie. De Raad van de Europese Unie en de Europese Commissie zijn in bepaalde gevallen verplicht advies te vragen aan het Comité van de Regio's (CvdR), voordat zij een besluit kunnen nemen.
   
• 10. 

  De leden van het Europees Parlement zijn rechtstreeks gekozen volksvertegenwoordigers die de belangen behartigen van de bevolking van de 27 lidstaten van de Unie. Het Europees Parlement telt 720 leden, onder wie de voorzitter.
   
• 11. 

  Rapporteurs zijn leden van het Europees Parlement die verantwoordelijk zijn voor het inhoudelijk behandelen van wetgevende voorstellen, andere documenten van de Europese Commissie, of specifieke onderwerpen. Een rapporteur licht het Europees Parlement in over diens bevindingen door een verslag te presenteren tijdens de vergadering van de vakcommissie en het plenaire debat. Het Europees Parlement is door de verslaggeving beter in staat om een gericht debat te voeren over een onderwerp.
   
• 12. 

  De term triloog (soms ook 'trialoog'), verwijst naar informeel overleg waarin delegaties van de Europese Commissie, het Europees Parlement en de Raad van Ministers onderhandelen over wetgevende voorstellen.
   
• 13. 

  De Europese Unie (EU) is het belangrijkste samenwerkingsverband in Europa. De deelnemende landen hebben voor deze Unie een aantal organisaties opgericht waaraan zij een deel van hun eigen bevoegdheden hebben overgedragen. Dit zijn onder meer het Europees Parlement, de Europese Commissie, de Raad en het Europese Hof van Justitie.
   
• 14. 

  Frans Timmermans (1961) is sinds 23 november 2023 fractievoorzitter van GroenLinks-PvdA in de Tweede Kamer. Sinds 6 december 2023 is hij Tweede Kamerlid en eerder was hij dat in 1998-2007 en 2010-2012 voor de PvdA. Van 1 november 2014 tot 22 augustus 2023 was de heer Timmermans vicevoorzitter van de Europese Commissie. In de Commissie-Juncker was hij verantwoordelijk voor 'betere regulering' en duurzame ontwikkeling en in de Commissie-Von der Leyen voor de Europese Green Deal. De heer Timmermans was in 2012-2014 minister van Buitenlandse Zaken in het kabinet-Rutte II. Daarvoor was hij staatssecretaris van Buitenlandse Zaken (belast met Europese samenwerking) in het kabinet-Balkenende IV. Eerder was hij adviseur en particulier secretaris van dr. M. van der Stoel, Hoge Commissaris nationale minderheden van de OVSE.
   
• 15. 

  Voorstellen voor Europese wetgeving worden mede opgesteld door Europese ambtenaren. Zij maken daarbij gebruik van eigen beleidsmedewerkers en van expertgroepen, openbare raadplegingen, adviseurs en lobby-organisaties. Ambtenaren staan open voor goed onderbouwde standpunten die de kwaliteit van de voorstellen kunnen verbeteren.
   
• 16. 

  U kunt zowel de Nederlandse ambtenaren van de Permanente Vertegenwoordiging in Brussel benaderen als ambtenaren van het Nederlandse ministerie dat verantwoordelijk is voor het beleidsterrein.
   
• 17. 

  Het Europees Parlement is de aangewezen instantie voor burgers die invloed willen uitoefenen op de Europese besluitvorming, want de 705 leden van het Europees Parlement zijn rechtstreeks gekozen door de bevolking.
   
• 18. 

  Voorafgaand aan de Raadsvergaderingen waarin een Europees voorstel besproken wordt, gaat de Tweede Kamer met de minister in gesprek. Daarbij kunnen Kamerleden vragen stellen aan de verantwoordelijke minister en hun standpunt duidelijk maken. U kunt een Kamerlid of een politieke partij die zich mogelijk voor uw probleem interesseert, benaderen met het verzoek het regeringsstandpunt te beïnvloeden.