Agentschap Europese Unie

 

Een Europees agentschap is een instantie die zich bezighoudt met de ondersteuning en uitvoering van specifieke juridische, technische of wetenschappelijke overheidstaken. Hierbij werken zij nauw samen met de Europese Commissie¹ en de nationale overheden van de EU-lidstaten², zonder direct deel uit te maken van nationale ministeries of de Europese instellingen. Daarnaast onderhouden zij ook banden met maatschappelijke organisaties en onderzoeksinstituten uit de lidstaten.

De meer dan veertig agentschappen die momenteel actief zijn in de Europese Unie³ hebben als doel om de uitvoerbaarheid van beleid te bevorderen door op specificieke gebieden ondersteuning te bieden aan nationale overheden van EU-lidstaten en de Europese instellingen.

Agentschappen zijn geografisch over de Europese Unie verspreid en hoeven niet perse het woord 'agentschap' in hun naam te dragen, soms worden bijvoorbeeld ook de termen 'centrum', 'stichting', 'bureau' of 'waarnemingscentrum' gebruikt.Op dit moment zijn er drie EU Agentschappen gevestigd in Nederland: het Europees Geneesmiddelenbureau (EMA)⁴, Europol⁵ en Eurojust⁶.

Als zelfstandige instellingen vormen de agentschappen een heel diverse groep. Zij kunnen in acht thematische subgroepen worden opgesplitst.

Vanwege de brexit¹² zijn de agentschappen Europese Bankenautoriteit (EBA) en het Europees Geneesmiddelenbureau (EMA), die in Londen waren gevestigd, verhuisd naar respectievelijk Parijs en Amsterdam.

In de loop der jaren zijn een aantal agentschappen opgeheven of overgegaan in nieuwe agentschappen. In dat laatste geval heeft het nieuwe agentschap een gewijzigd en vaak breder mandaat, maar is in praktische zin veelal een voortzetting het opgeheven agentschap.

De verschillende agentschappen kunnen los van hun inhoudelijke focus onderverdeeld worden in twee verschillende categorieën: uitvoerende agentschappen en beleidsagentschappen. De uitvoerende agentschappen zijn instanties die gevestigd zijn in Brussel of Luxemburg en vanuit daar geheel of gedeeltelijk de Europese uitgavenprogramma’s van de Commissie delegeren. De beleidsagentschappen, ook wel gedecentraliseerde agentschappen genoemd, spelen een rol in het beleidsproces. Op basis van hun specialistische expertise kunnen zij specifieke juridische, technische en wetenschappelijke ondersteuning te bieden aan nationale overheden en de EU. Tevens is deze tweede categorie agentschappen geografische gespreid over de EU-lidstaten.

Europese beleidsagentschappen kunnen verder nog worden onderscheiden in vijf categorieën. Dit onderscheid is gebaseerd op de verschillen in rechtsgrondslag, bevoegdheden en taken.

• - 

  Regulerende agentschappen: agentschappen die zich inzetten voor de werking van de interne markt. De groep beschikt over de meest verreikende bevoegdheden en zelfstandigheid ten opzichte van de Europese Commissie.
• - 

  Adviserende agentschappen: groep agentschappen die de Europese Commissie tijdens haar besluitvorming ondersteund bij het verschaffen van technisch of wetenschappelijk advies.
• - 

  Agentschappen voor operationele activiteiten: agentschappen die berust zijn met operationele taken die een zeer specialistische inbreng vragen of betrekking hebben op een politiek gevoelig onderwerp.
• - 

  Agentschappen voor het vergaren en verspreiden van informatie en het bevorderen van de sociale dialoog
• - 

  'Toeleveranciers': agentschappen die praktische diensten leveren aan de Europese instellingen

Ondanks de grotendeels zelfstandige status van de EU agentschappen, zijn er wel bepaalde controles waaraan zijn onderworpen worden. Allereerst worden de budgetten van agentschappen bepaald door het Europees Parlement¹³. Verder houdt de Europese Rekenkamer¹⁴ toezicht op de begroting van de individuele agentschappen. Ten slotte, nemen alle lidstaten deel aan de raden van bestuur van de agentschappen en kunnen zij langs deze weg hun controle uitvoeren.

De agentschappen verschillen sterk van elkaar, zowel wat betreft grootte als doel. Toch hebben ze dezelfde basisstructuur en werken ze op vergelijkbare manieren.

Ieder agentschap staat onder leiding van een raad van bestuur. Bij alle agentschappen zijn in elk geval de lidstaten daarin vertegenwoordigd. Deze raad stelt prioriteiten vast en keurt werkprogramma's goed op basis van (onder meer) de basisdoelstellingen van het agentschap, de beschikbare middelen en de politieke prioriteiten. De raad van bestuur (of eventueel de Raad van de Europese Unie¹⁵) benoemt de directeur van het agentschap. Deze heeft de dagelijkse leiding over de organisatie en vertegenwoordigt het agentschap. Een agentschap kan door een of meer technische of wetenschappelijke comités worden ondersteund. De Europese Rekenkamer controleert de jaarcijfers.

In de raad van bestuur van alle agentschappen zitten vertegenwoordigers uit alle EU-lidstaten. Soms zijn ook leden of vertegenwoordigers van nationale werkgevers- en werknemersorganisaties vertegenwoordigd in het bestuur.

Agentschappen hebben in elke lidstaat één of meer aanspreekpunten, zoals overheden, maatschappelijke organisaties en kennisinstellingen.

De agentschappen van de Europese Unie zijn niet vastgelegd in de Europese verdragen. Voor ieder agentschap worden de spelregels en de taken vastgelegd in een verordening¹⁶. Voor een aanpassing in de bevoegdheden of het verplaatsen van een agentschap kan een nieuwe verordening worden aangenomen.

Uitzondering is het Europees Defensie Agentschap¹⁷, dat in het Verdrag al bepaalde taken toegewezen heeft gekregen.

Alle agentschappen moeten zich houden aan bepaalde grondregels voor transparantie en verantwoording. Deze zijn in de Verdragen vastgelegd en gelden voor alle instellingen van de Europese Unie.

• 1. 

  Deze instelling van de Europese Unie kan worden beschouwd als het 'dagelijks bestuur' van de EU. De leden van de Europese Commissie worden 'Eurocommissarissen' genoemd. Elke Eurocommissaris is verantwoordelijk voor één of meerdere beleidsgebieden.
   
• 2. 

  Momenteel zijn 27 landen lid van de Europese Unie. De meest recente uitbreiding van de Unie vond plaats op 1 juli 2013, met de toetreding van Kroatië. Er wordt verder over uitbreiding gesproken met verschillende landen in Oost-Europa. Het Verenigd Koninkrijk is sinds 31 januari 2020 middernacht geen lid meer van de Europese Unie. Dat was het eerste land dat de EU verliet.
   
• 3. 

  De Europese Unie (EU) is het belangrijkste samenwerkingsverband in Europa. De deelnemende landen hebben voor deze Unie een aantal organisaties opgericht waaraan zij een deel van hun eigen bevoegdheden hebben overgedragen. Dit zijn onder meer het Europees Parlement, de Europese Commissie, de Raad en het Europese Hof van Justitie.
   
• 4. 

  Dit agentschap houdt toezicht op de kwaliteit van geneesmiddelen voor mens en dier binnen de EU. Het coördineert de beoordeling en bewaking van geneesmiddelen in de EU. Sinds 2022 houdt het agentschap zich ook bezig met het opsporen en voorkomen van medicijntekorten en medische hulpmiddelen in de EU.
   
• 5. 

  Dit EU-agentschap verzamelt en analyseert inlichtingen over criminele activiteiten en probeert zo internationale criminaliteit in de Europese Unie tegen te gaan. Europol beheert een database met gegevens over criminelen en criminele netwerken in heel Europa. Het agentschap kan op deze manier de samenwerking tussen politiediensten in de Europese lidstaten ondersteunen, omdat het uitgebreide informatie biedt over internationale georganiseerde misdaadnetwerken.
   
• 6. 

  Dit agentschap heeft tot doel de bestrijding van zware, georganiseerde en grensoverschrijdende misdaad door de bevoegde instanties in de lidstaten te verbeteren. Eurojust ondersteunt en versterkt de coördinatie van onderzoeken en vervolgingen van ernstige criminaliteit waar twee of meer lidstaten bij betrokken zijn. Ook staat het de lidstaten bij om ervoor te zorgen dat onderzoek en vervolging doeltreffender worden. Eurojust bestaat uit officieren van justitie en andere openbare aanklagers, rechters en politieambtenaren.
   
• 7. 

  Het Europees Uitvoerend Agentschap innovatieraad en het mkb (EISMEA) moet zorgen voor een duidelijke focus op innovatie en de interne markt. Dit tracht zij te doen door alle activiteiten van de Europese Innovatieraad (EIC) en de programma’s voor kleine en middelgrote ondernemingen in één agentschap samen te brengen. Zo voert EISMEA onder andere een aantal onderdelen van het Horizon Europa, programma's voor het MKB en het Consumentenprogramma uit.
   
• 8. 

  De Europese Autoriteit voor Verzekeringen en Bedrijfspensioenen (EAVB) is belast met het toezicht op verzekeraars en pensioenfondsen in de Europese Unie. Zij is een van de financiële toezichthouders die in 2010 zijn ingesteld naar aanleiding van de economische crisis als gevolg van grote begrotingstekorten van een aantal EU-lidstaten.
   
• 9. 

  Het Europees Uitvoerend Agentschap voor Klimaat, Infrastructuur en Milieu (CINEA) beheert programma's van de Europese Commissie die bijdragen aan duurzame groei en het verminderen van gebruik van koolstof. CINEA speelt hiermee een sleutelrol bij het ondersteunen van de Europese Green Deal door middel van de efficiënte en effectieve uitvoering van haar gedelegeerde programma's.
   
• 10. 

  Het Uitvoerend Agentschap voor Gezondheid en Digitaal beleid (HaDEA) zet zich in voor de ambitie van de Europese Commissie om Europa weer op te bouwen en groener, digitaler en veerkrachtiger uit de coronacrisis te laten komen, klaar voor de huidige en toekomstige uitdagingen.
   
• 11. 

  De Europese Arbeidsautoriteit (ELA) is een orgaan dat eerlijke arbeidsmobiliteit binnen de EU bevordert. De autoriteit houdt toezicht op de handhaving van Europese regels voor grensoverschrijdende arbeid. Hiermee wil de EU oneerlijke concurrentie, uitbuiting en fraude tegengaan.
   
• 12. 

  Het Verenigd Koninkrijk verliet op 31 januari 2020 de Europese Unie. Het is daarmee het eerste land ooit dat uit de Europese Unie stapte. Het vertrek van de Britten ('brexit') was de uitkomst van een referendum over het lidmaatschap van de EU in het Verenigd Koninkrijk in 2016. Nadien volgden lange onderhandelingen over de scheidingsvoorwaarden en de overgangsperiode na de brexit, die op 31 december 2020 afliep. Eind december 2020 bereikten de onderhandelaars van de Europese Unie en het Verenigd Koninkrijk een handels- en samenwerkingsovereenkomst. Die overeenkomst regelt vanaf 1 januari 2021 de relatie tussen de EU en het Verenigd Koninkrijk.
   
• 13. 

  Het Europees Parlement (EP) vertegenwoordigt ruim 450 miljoen Europeanen en bestaat momenteel uit 720 afgevaardigden (inclusief voorzitter). Nederland heeft 31 zetels in het Europees Parlement. Het Europees Parlement wordt geacht een stem te geven aan de volkeren van de 27 landen die aan de Unie deelnemen, en vooral te letten op het belang van de Unie in zijn geheel.
   
• 14. 

  Dit orgaan controleert de wettigheid en regelmatigheid van alle inkomsten en uitgaven van de Europese Unie. In bredere zin moet zij de financiële belangen van de burger behartigen. De Europese Rekenkamer gaat na of de Europese middelen zo effectief, efficiënt en spaarzaam mogelijk worden ingezet. In die zin is deze instelling het financiële geweten van Europa dat erop toeziet dat de burgers 'waar voor hun geld krijgen'.
   
• 15. 

  In deze instelling van de Europese Unie (kortweg 'de Raad van Ministers' of nog korter 'de Raad' genoemd) zijn de regeringen van de 27 lidstaten van de EU vertegenwoordigd. De Raad oefent samen met het Europees Parlement de wetgevings- en begrotingstaak uit.
   
• 16. 

  Dit bindende besluit van de Europese Unie geldt rechtstreeks in alle lidstaten van de Europese Unie. Hierdoor hebben verordeningen dezelfde werking als een nationale wet. In geval van strijdigheid gaat de verordening echter boven nationaal recht. Daarmee is een verordening het meest verstrekkende wetgevingsinstrument van de Europese Unie.
   
• 17. 

  Dit agentschap heeft de taak de lidstaten van de Europese Unie te ondersteunen bij een efficiëntere besteding van het defensiebudget.