Europese Raad 23-24 maart 2023

Bron: The Council of the European Union

Op donderdag 23 en vrijdag 24 maart 2023 kwamen de 27 regeringsleiders en staatshoofden bijeen in Brussel voor de traditionale voorjaarstop van de Europese Raad. De voorzitter van de Europese Commissie¹ en de Hoge Vertegenwoordiger voor buitenlands beleid en veiligheid² waren ook aanwezig. Op donderdag schoof de secretaris-generaal van de Verenigde Naties, António Guterres, aan voor een lunchvergadering waarbij geopolitieke kwesties en uitdagingen voor de internationale gemeenschap besproken werden. Mark Rutte³ was namens Nederland aanwezig.

De Europese Raad stond in het teken van het economisch beleid en de nationale begrotingsplannen van de lidstaten, het Europese energiebeleid, de Green Deal, migratie en de oorlog in Oekraïne. Bij de bespreking van dit laatste onderwerp was de Oekraïense president Volodymyr Zelensky⁴ via een videoverbinding aanwezig.

Voorafgaand aan de voorjaarstop vond de tripartiete sociale top⁵ plaats, het topoverleg tussen de voorzitters van de Raad, de Europese Raad en de Europese Commissie én vertegenwoordigers van de werkgevers en werknemers op Europees niveau. De uitkomsten van dat overleg zijn meegenomen naar de top een dag later.

Oekraïne

Ruim één jaar nadat de oorlog in Oekraïne begon, stond het conflict nog steeds bovenaan de agenda. De Europese Raad heeft opnieuw steun uitgesproken voor het vredesplan van president Zelensky en heeft herhaald dat het Oekraïne financieel en militair zal blijven ondersteunen. De regeringsleiders verwelkomden het recentelijke besluit van de ministers van Buitenlandse Zaken om op grote schaal gezamenlijk munitie in te kopen voor Oekraïne. De Europese Raad heeft daarnaast een oproep gedaan voor de veilige terugkeer van Oekraïense kinderen die naar Rusland gedeporteerd zijn.

De relatie met Rusland is inmiddels tot het vriespunt gedaald. De EU heeft in een jaar tijd tien sanctiepakketten tegen het land ingesteld en is er goeddeels in geslaagd veel minder afhankelijk te worden van de inkoop van Russisch gas of olie. Tijdens de Europese Raad hebben de regeringsleiders hun toewijding uitgesproken aan het vergroten van de gezamenlijke druk op Rusland in de vorm van verdere sancties en het blijven werken aan een olieprijsplafond met partners. Daarnaast heeft de Europese Raad opnieuw de noodzaak benadrukt te voorkomen dat Rusland de sancties weet te omzeilen via derde landen. Ook hebben de regeringsleiders en staatshoofden gesproken over hoe de bevroren Russische miljarden ingezet kunnen worden voor de wederopbouw van Oekraïne. Tot slot verwelkomde de Europese Raad de overeenkomst een nieuw internationaal centrum voor de vervolging van de Russische agressie op te zetten in Den Haag.

Energie

Met de Russische inval in Oekraïne schoten de prijzen voor energie door het dak. De EU heeft sindsdien een aantal maatregelen genomen, zoals meer samenwerking bij het inkopen van gas en een Europees prijsplafond. De regeringsleiders hebben de Commissie en lidstaten opgeroepen voorbereidingen te treffen voor de komende winter. In dit kader heeft de Europese Raad de Commissie ook gevraagd de toetsing van de noodmaatregelen die in 2022 getroffen zijn af te ronden en, indien nodig, een verlenging van deze maatregelen voor te stellen. Aan de Raad van Ministers en het Europees Parlement is verzocht snel tot overeenkomsten te komen over alle relevante voorstellen om de groene transitie te versnellen en door te blijven werken aan de voorgestelde herziening van het ontwerp van de interne elektriciteitsmarkt van de Europese Unie, zodat deze aan het eind van 2023 aangenomen zou kunnen worden.

Green Deal

Ondanks dat het onderwerp niet in de agenda was opgenomen, zijn de plannen om in 2035 de verkoop van nieuwe benzine- en dieselauto's te verbieden toch aan bod gekomen tijdens de Europese Raad. Een kleine groep landen onder leiding van Duitsland bleef zich verzetten tegen de plannen, zolang niet uitdrukkelijker is verzekerd dat er voor auto's op duurzame brandstoffen als waterstof wel ruimte blijft. Vlak na afloop van de top op 24 maart is er alsnog een akkoord bereikt, waarbij tegemoet werd gekomen aan de eisen van Duitsland.

Migratie

Tijdens de speciale bijeenkomst van de Europese Raad in februari⁷ 2023 zijn de regeringsleiders en staatshoofden tot enige conclusies gekomen over migratie. Zo heeft de Europese Raad de lidstaten verzocht elkaars terugkeerbesluiten te erkennen en zijn de leiders het eens geworden over de versterking van de Europese buitengrenzen. Naar aanleiding hiervan heeft de Europese Raad de Europese Commissie⁸ en de Raad van Ministers⁹ verzocht deze conclusies te bekijken en een oordeel te vormen over de implementatie ervan. President van de Europese Commissie Ursula von der Leyen¹⁰ en vertegenwoordiger van het Zweeds voorzitterschap¹¹, premier Ulf Kristersson¹² hebben de Europese Raad geïnformeerd over de vorderingen in de implementatie van de conclusies van februari. De regeringsleiders hebben opgeroepen tot een snelle implementatie van deze conclusies en zullen hier tijdens de Europese Raad van 29 en 30 juni¹³ opnieuw naar kijken.

Economie: nationale begrotingsregels en -plannen

De top in maart staat sinds de invoering van het Europees Semester mede in het teken van het bespreken van de Jaarlijkse Groeiraming van de Europese Commissie en het vaststellen van de plannen voor de Europese economieën op de langere termijn. De conclusies van deze Europese Raad zijn dan een leidraad voor lidstaten om hun begrotingsplannen voor 2024 op af te stemmen. De regeringsleiders hebben hun goedkeuring uitgesproken over de beleidsprioriteiten van de jaarlijkse duurzame-groeianalyse, waaronder macro-economische stabiliteit en ecologische duurzaamheid. De lidstaten is verzocht deze priotiteiten ook nationaal te hanteren en te verwerken in stabiliteits- of convergentieprogramma's.

De spelregels waar lidstaten zich bij die begrotingsplannen aan moeten houden stonden zelf ook ter sprake. Een maximale staatsschuld van 60% van het BBP en een maximaal tekort van 3% is 30 jaar lang de norm geweest. Niet dat alle lidstaten zich daar altijd aan hebben gehouden. Tijdens de coronacrisis werden de regels losgelaten, en in 2022 is die lossere aanpak gehandhaafd gezien de snel stijgende energieprijzen door de oorlog. De Europese Raad heeft zijn goedkeuring uitgesproken over de conclusies van de Raad Financiën van 14 maart over dit onderwerp.

Naar aanleiding van de problemen met de Amerikaanse Silicon Valley Bank en de problemen waarin de Zwitserse bank Credit Suisse verkeerde, is er tijdens de Europese Raad ook gesproken over de gezondheid van de Europese bankensector en eventuele kwetsbaarheden. De regeringsleiders concludeerden dat er geen redenen zijn tot zorgen: zij achten de Europese bankensector stabiel.

Economie: concurrentievermogen EU

Nadat Amerikaans president Biden zijn Inflation Reducation Act ontvouwde, waarmee hij Amerikaanse bedrijven met honderden miljarden steunt om te innoveren en verduurzamen, rees hier de vraag wat Europa kan en moet doen. De EU is bang dat Amerikaanse bedrijven met deze steun een oneerlijk voordeel krijgen ten opzichte van Europese bedrijven. De Commissie presenteerde het Green Deal Industrial Plan als reactie op de Amerikaanse plannen.

Tijdens de Europese Raad hebben de regeringsleiders gepleit voor een vermindering van de administratieve lasten en een versimpeling van de regels voor bedrijven. Dit zou investeringen moeten vergemakkelijken en gerichte steun in strategische sectoren moeten verzekeren. Verder roept de Europese Raad op om stappen te zetten wat betreft de digitalisering van de economie en de transitie richting een circulaire economie.

• 1. 

  Deze functie wordt sinds 1 december 2019 vervuld door de Duitse Ursula von der Leyen. Zij is de opvolger van de Luxemburger Jean-Claude Juncker.
   
• 2. 

  De Hoge Vertegenwoordiger (HV) geeft de Europese Unie internationaal gezien één gezicht en één stem op het terrein van het buitenlands en veiligheidsbeleid. Zo moet er meer samenhang in het externe optreden en het buitenlandse beleid van de Europese Unie komen. De HV deelt het podium met de Vaste voorzitter van de Europese Raad. Deze onderhoudt namens de EU de contacten op het niveau van staatshoofden en regeringsleiders.
   
• 3. 

  Mark Rutte (1967) is sinds 1 oktober 2024 secretaris-generaal van de NAVO. Hij was van 14 oktober 2010 tot 2 juli 2024 minister-president en minister van Algemene Zaken. Sinds 2006 was hij politiek leider van de VVD. In 2006-2010 was de heer Rutte fractievoorzitter van de VVD in de Tweede Kamer. Hij was van 17 juni 2004 tot 28 juni 2006 staatssecretaris van Onderwijs, Cultuur en Wetenschap belast met wetenschapsbeleid, beroepsonderwijs en studiefinanciering. Daarvoor was hij bijna twee jaar staatssecretaris van Sociale Zaken en Werkgelegenheid belast met onder andere volksverzekeringen, bijstand en arbeidsomstandigheden. De heer Rutte was eerder voorzitter van de JOVD en manager bij een werkmaatschappij van Unilever.
   
• 4. 

  Volodymyr Zelensky (1978) is sinds 2019 president van Oekraïne. Voor hij president werd was hij komediant en acteur. Hij speelde van 2015-2019 de president van Oekraïne in de satire 'dienaar van het volk' tot aan zijn daadwerkelijke verkiezing tot president. Zelensky verwierf internationaal grote bekendheid door zijn optreden na de Russische inval van Oekraïne in 2022.
   
• 5. 

  De tripartiete sociale top is een dialoog tussen de sociale partners en de voorzitters van de Raad, Europese Raad en Commissie. Op Europees niveau worden de sociale partners vertegenwoordigd door een aantal koepelorganisaties van vakbonden en werkgevers. De dialoog richt zich op vier onderwerpen: macro-economische ontwikkelingen, werkgelegenheidsbeleid, sociale bescherming en leren en werken.
   
• 6. 

  De energieprijzen in de Europese Unie schoten begin 2022 omhoog na de Russische invasie van Oekraïne en de daaropvolgende spanningen met Rusland, waar een flink deel van de Europese energie vandaan komt. Dit zorgde voor enorme onzekerheid op de energiemarkt, vooral wat betreft gas, en dat zorgde voor snel oplopende prijzen voor burgers en bedrijven.
   
• 7. 

  Op donderdag 9 en vrijdag 10 februari 2023 kwamen de 27 regeringsleiders en staatshoofden bijeen in Brussel voor een speciale bijeenkomst van de Europese Raad. De voorzitter van de Europese Commissie en de Hoge Vertegenwoordiger voor buitenlands beleid en veiligheid woonden de bijeenkomst ook bij. Mark Rutte vertegenwoordigde Nederland op de Europese Raad.
   
• 8. 

  Deze instelling van de Europese Unie kan worden beschouwd als het 'dagelijks bestuur' van de EU. De leden van de Europese Commissie worden 'Eurocommissarissen' genoemd. Elke Eurocommissaris is verantwoordelijk voor één of meerdere beleidsgebieden.
   
• 9. 

  In deze instelling van de Europese Unie (kortweg 'de Raad van Ministers' of nog korter 'de Raad' genoemd) zijn de regeringen van de 27 lidstaten van de EU vertegenwoordigd. De Raad oefent samen met het Europees Parlement de wetgevings- en begrotingstaak uit.
   
• 10. 

  Dr. Ursula von der Leyen (1958) is vanaf 1 december 2019 voorzitter van de Europese Commissie. Zij is opgeleid tot arts en was werkzaam in een Vrouwenkliniek en als docent. Namens de CDU begon zij haar politieke loopbaan in de Landsdag en regering van Neder-Saksen. In 2009 werd zij Bondsdaglid en minister in het kabinet-Merkel. Achtereenvolgens was zij minister van Gezin en Jeugd, Arbeid en Sociale Zaken, en sinds 2013, van Defensie.
   
• 11. 

  Van 1 januari tot en met 30 juni 2023 vervult Zweden het voorzitterschap van de Raad van de Europese Unie. Zweden is onderdeel van een trojka, waarin Frankrijk aftrapte, Tsjechië volgde en Zweden afsluit.
   
• 12. 

  Ulf Kristersson (1963) is sinds 18 oktober 2022 minister-president van Zweden. Hij leidt een centrumrechts minderheidskabinet, met gedoogsteun van de rechtse Zweden Democraten. Kristersson is sinds 2014 parlementslid (eerder was hij dat in 1991-2000) en sinds 2017 leider van de conservatief-liberale partij Moderata. Hij was minister van sociale zekerheid in het kabinet-Reinfeldt (2010-2014).
   
• 13. 

  Jens Stoltenberg en Charles Michel over de samenwerking tussen de EU en de NAVO
   
• 14. 

  De Europese Unie heeft sinds het uitbreken van de eurocrisis in 2009 verschillende maatregelen genomen om eurolanden met financiële problemen bij te staan en om toekomstige problemen te voorkomen. Een belangrijk aspect is het beperken van het begrotingstekort en de staatsschuld van de eurolanden, ter uitvoering van de afspraken uit het Stabiliteits- en Groeipact.
   
• 15. 

  Het Europees semester is de jaarlijkse cyclus voor de afstemming van het economisch en begrotingsbeleid van de lidstaten van de Europese Unie. Binnen het kader van het semester analyseert de Europese Commissie de nationale begrotingen van EU-landen en geeft de landen vervolgens aanbevelingen, waarmee de lidstaten rekening moeten houden als zij hun nationale begroting voor het komende jaar opstellen.
   
• 16. 

  De Europese Raad bestaat uit de regeringsleiders of staatshoofden van de 27 lidstaten van de Europese Unie, de vaste voorzitter en de voorzitter van de Europese Commissie. Alleen de regeringsleiders of staatshoofden hebben stemrecht tijdens de vergaderingen. De Europese Raad heeft geen wetgevingstaak, maar stelt wel de politieke richting van de EU vast.
   
• 17. 

  In de Europese Raad, ook wel de Europese top genoemd, komen de regeringsleiders van alle lidstaten van de Europese Unie bij elkaar. Ook de Hoge Vertegenwoordiger is aanwezig bij deze bijeenkomsten en doorgaans ook de voorzitter van de Europese Commissie. De Europese Raad stelt onder meer de algemene politieke richting van de EU vast.