Staat van de Europese Unie 2021

Met dank overgenomen van Europa Nu.
Acronym "SOTEU" for the State of the European Union
Bron: European Commission

Op 2 april 2021 presenteerde minister Stef Blok1 namens het kabinet de Staat van de Europese Unie2 2021, de Nederlandse reactie op het werkprogramma van de Commissie-Von der Leyen. Dit programma is opgedeeld in 43 initiatieven, samengevoegd in 6 kernprioriteiten. Het kabinet gaf aan over het algemeen positief over het werkprogramma van de Commissie3 te zijn.

Concreet gaf het kabinet bijvoorbeeld aan de hoge ambities te steunen, die gepresenteerd zijn in verband met de Europese Green Deal. Ook de plannen om de Europese economie te helpen herstellen van de schade aangebracht door de coronacrisis en klaar te maken voor de duurzame en digitale transitie werden gesteund.

Het kabinet stelt zich op sommige punten strenger op of heeft alternatieve oplossingen. Zo is het kabinet een voorstander van een internationale aanpak van digitalisering en globalisering, waarbij bijvoorbeeld samenwerking binnen de Organisatie voor Economische Samenwerking (OESO4) de nadruk zou moeten krijgen.

Ook wil Nederland strenge voorwaarden aan de uitbreiding van de bankenunie en striktere naleving van de rechtsstaatprocedures5 binnen de EU. Wel staat het kabinet positiever tegenover de internationale samenwerkingsplannen van de EU dan in de vorige staat van de Unie wat betreft de aandacht voor de hervorming van de WTO6, mede dankzij veranderende verhoudingen met de VS.

Inhoudsopgave

  1. Europese Green Deal
  2. Een digitaal Europa
  3. Een economie die werkt voor de mensen
  4. Een sterker globaal Europa
  5. Verbetering Europese levenswijze
  6. Europese democratie
  7. Meer informatie

1.

Europese Green Deal

De Green Deal is het antwoord van de Commissie op de toenemende klimaatverandering. Zij zet in op een duurzame groeistrategie die de EU moet omvormen tot een klimaatneutrale, circulaire en grondstofefficiënte Unie. Daarnaast moet de EU wel concurrerend blijven, en daarom ziet de Commissie deze Green Deal als de nieuwe groeistrategie van Europa. Binnen de Green Deal heeft de Commissie verschillende doelen en plannen gelanceerd.

Zo zal de Commissie een Europese Klimaatwet presenteren. Deze legt het doel van klimaatneutraliteit in 2050 vast. Daarbij zal de Commissie voorstellen om het huidige broeikasreductiedoel voor 2030 te verhogen naar 55 procent. Tijdens de coronacrisis ontstond er al snel een EU-brede consensus dat het niet alleen van belang was om de Green Deal-plannen niet te vertragen, maar ook dat de coronacrisis nieuwe kansen bood voor verduurzaming.

Het kabinet ziet de verandering naar een concurrerende duurzame economie als een kans en steunt de hoge ambities van de Commissie. Het kabinet steunt deze inzet op een 'green recovery' en kijkt uit naar de nadere uitwerking in concrete wetgeving. Daarnaast vindt het kabinet het belangrijk dat deze in uitvoerbare en kosteneffectieve wetgeving en maatregelen worden omgezet, waarbij er gezamenlijk plannen omtrent duurzaamheid worden gepresenteerd.

Primair zet het kabinet in op aanscherping van het emissiehandelssysteem7 (ETS) en een sterker bronbeleid, zoals strengere normen voor CO₂-emissies van voertuigen.

2.

Een digitaal Europa

De Commissie wijst op de noodzaak om klaar te zijn voor het digitale tijdperk. Dit zal zij doen door het presenteren van een digitale strategie en het presenteren van een witboek over kunstmatige intelligentie, een focus op online platforms en een datastrategie. Ook wil de Commissie de financiële sector weerbaarder maken tegen cyberrisico's en pleit zij voor investeringen in digitale vaardigheden voor de veranderende arbeidsmarkt.

Dit doet de commissie onder andere via fondsen zoals Horizon Europe8, het Digital Europe9 programma en de Recovery and Resilience Facility10 (RRF). In het RFF wordt 20% van de fondsen beschikbaar gemaakt voor de digitale transitie.

Het Nederlandse kabinet laat weten een voorstander te zijn van de mensgerichte aanpak van de Commissie, waarbij er aandacht wordt besteed aan waarborgen voor menselijke controle, kwaliteit en transparantie bij de ontwikkeling van het beleid voor kunstmatige intelligentie.

3.

Een economie die werkt voor de mensen

Het kabinet is blij met de plannen van de Commissie om de Europese sociale markteconomie klaar te maken voor de dubbele transitie. Zo presenteerde zij plannen om het concurrentievermogen te versterken. Hierbij speelt het Europese Herstelinstrument10 een grote rol. Ook wil de Commissie de Economische en Monetaire Unie11 (EMU) versterken, waarbij een prioriteit is om de eurozone weer gezond de coronacrisis uit te helpen.

Verder zijn er op het gebied van de interne markt plannen in de maak om de weerbaarheid van de interne markt na de coronacrisis te versterken en de strategische autonomie van de EU te verbeteren. Naast een focus op de markteconomie is er na de coronacrisis een toegenomen focus op de burger, waarbij de Commissie een uitgebreid actieplan heeft voorgedragen voor de implementatie van de Europese Pijler voor Sociale Rechten12.

Het kabinet heeft laten weten de plannen van de Commissie in het algemeen te steunen op dit gebied, met vooral waardering voor de herstelplannen rondom de coronacrisis. Ook steunt het kabinet de voorgestelde versterkingen van de kapitaalmarktunie13. Wat betreft de voorgestelde integratie van de bankenunie14 stelt Nederland zich streng op, en vind dat er strenge voorwaarden gesteld moeten worden wat betreft staatsteun en de regels voor banken.

4.

Een sterker globaal Europa

Als "geopolitieke Commissie" heeft de Commissie plannen voor een sterk Europa in de wereld om zo een actieve rol te spelen in Europese belangen op handelsgebied, internationale veiligheid, normen en waarden zoals rechtsstaat en democratie te beschermen.

Deze plannen worden gesteund door Nederland. In deze plannen is het van belang om nauw samen te werken met de buren en partners van de Unie. Zo wil de Commissie een nieuwe strategie voor Afrika en een nieuw Oostelijk Partnerschap15 voor de periode na 2020. Nederland steunt de Commissie hierin, en hecht met name bij het Oostelijk partnerschap waarde aan rechtsstaatontwikkeling als basis voor de ontwikkeling.

Ook zal de EU, met Nederlandse steun, zich inzetten voor het toegankelijk maken van vaccins voor lage- en middeninkomenlanden. Het kabinet heeft aangegeven dat het ziet dat de Commissie zich aan de belofte heeft gehouden om zich sterker op te stellen in de geopolitiek. Het kabinet stelt positiever te kijken naar de toekomstige samenwerking met de VS, na de verkiezing van Joe Biden. De EU moet zich bovendien streng blijven uitspreken tegen China.

5.

Verbetering Europese levenswijze

De Commissie presenteerde verschillende plannen voor de bevordering van de Europese levenswijze. Deze slaan op de onderwerpen zoals gezondheid, onderwijs, interne veiligheid en samenwerking bij cybersecurity en asiel en migratie. Interne veiligheid is hier een veel besproken onderwerp, waarbij er bijvoorbeeld concrete plannen gemaakt zijn voor de aanpak van terrorisme, georganiseerde misdaad en migratie.

Door grensoverschrijdende bedreigingen is het verder van belang dat er nauwere samenwerking op het gebied van veiligheid wordt ontwikkeld. Het kabinet steunt de nieuwe veiligheidsstrategie van de Commissie en is blij dat de Commissie Nederlandse prioriteiten op gebieden zoals seksueel misbruik van minderjarigen heeft omarmd.

De EU speelt een belangrijke rol voor de gezondheid van de Europeanen, een prioriteit die meer nadruk heeft gekregen sinds de coronacrisis. De Commissie wil zich bovendien richten op de strijd tegen kanker, en heeft een nieuwe strategie voor de farmaceutische industrie gepresenteerd. Het kabinet steunt de plannen hiervoor en is ook voor verbetering en innovatie van de farmaceutische industrie en de nieuwe focus van de Commissie op zaken als de leveringszekerheid van medische producten.

De Commissie presenteert ook initiatieven voor gendergelijkheid. Het kabinet stelt dat deze plannen goed aansluiten bij de Nederlandse inzet op het terrein van de positie van LHBTI's. Er komt een EU-strategie voor slachtofferrechten. Het kabinet wil deze maatregelen steunen en schadevergoeding bieden voor slachtoffers in grensoverschrijdende zaken.

6.

Europese democratie

Democratie en gelijkheid zijn twee fundamentele waarden van de Europese Unie. De Commissie presenteerde daarom actieplannen en initiatieven die gelinkt zijn aan deze waarden. Zo kondigt de Commissie een actieplan voor de Europese democratie aan. Voor Nederland staat hierbij voorop dat de vrijheid van meningsuiting en de onafhankelijkheid van de pers gewaarborgd blijven. De gepresenteerde plannen moeten volgens de Commissie altijd gepaard gaan met betere regelgeving.

Nederland staat achter initiatieven die betrekking hebben op de fundamentele waarden van de EU. Zo steunt het kabinet het eerste jaarlijkse 'Rechtstaatrapport' van de Commissie. Het kabinet is blij dat de Nederlandse inzet op het gebied van transparantie door de Commissie wordt opgenomen. Wel vindt Nederland dat schendingen van de rechtstaat door Polen en Hongarije16 regelmatig geagendeerd moeten worden, waarbij waar zo nodig de inbreukprocedure17 gebruikt moet worden.

7.

Meer informatie

  • Staat van de Europese Unie (begrip)2
  • Werkprogramma EC 202118
  • Europees Herstelfonds10
  • Brief van de minister van Buitenlandse Zaken inzake de Staat van de Europese Unie 2021

  • 1. 
    Stef Blok (1964) was van 25 mei 2021 tot 10 januari 2022 minister van Economische Zaken en Klimaat. Hij verving minister Van 't Wout. Zijn taken als minister van Buitenlandse Zaken, wat hij sinds 7 maart 2018 was, werden overgenomen door minister Kaag. In het kabinet-Rutte II was de heer Blok van 5 november 2012 tot 27 januari 2017 minister voor Wonen en Rijksdienst en van 27 januari tot 26 oktober 2017 minister van Veiligheid en Justitie. Van 25 augustus 1998 tot 5 november 2012 was de heer Blok Tweede Kamerlid. Hij was in de periode 2010-2012 fractievoorzitter van de VVD in de Tweede Kamer. Daarvoor was hij kredietanalist-secretaris Concern Krediet College en accountmanager Corporate Banking bij ABN/Amro. In de Tweede Kamer was hij woordvoerder sociale zekerheid, AOW, pensioenen en financiën. De heer Blok is sinds 2022 lid van de Europese Rekenkamer.
     
  • 2. 
    De Staat van de Europese Unie is het jaarlijkse stuk waarin het kabinet vanuit een Nederlands perspectief terugkijkt op de belangrijkste ontwikkelingen in de Europese Unie van het afgelopen jaar én waarin het kabinet een visie presenteert op de Europese Unie en de Europese agenda van het komende jaar.
     
  • 3. 
    Deze instelling van de Europese Unie kan worden beschouwd als het 'dagelijks bestuur' van de EU. De leden van de Europese Commissie worden 'Eurocommissarissen' genoemd. Elke Eurocommissaris is verantwoordelijk voor één of meerdere beleidsgebieden.
     
  • 4. 
    De Organisatie voor Economische Samenwerking en Ontwikkeling (OESO), of Organisation for Economic Cooperation and Development (OECD), is een intergouvernementele organisatie die zich inzet voor de bevordering van economische ontwikkeling en wereldhandel. Het samenwerkingsverband bestaat uit 38 landen en biedt een platform om sociaal en economisch beleid te bestuderen en te coördineren. De aangesloten landen proberen een gezamenlijk beleid to voeren om zo duurzame economische groei te stimuleren, werkgelegenheid te bevorderen, financiële stabiliteit te waarborgen en economische ontwikkelingen in andere landen te ondersteunen.
     
  • 5. 
    In verschillende Europese landen staan democratie en rechtsstaat momenteel onder druk. Lidstaten van de Europese Unie mogen deze belangrijke pijlers niet in gevaar brengen. De Europese Commissie ziet erop toe dat de lidstaten deze kernwaarden naleven.
     
  • 6. 
    De Wereldhandelsorganisatie staat ook bekend als de WTO, de World Trade Organisation. De WTO is erop gericht handel te stimuleren. Dat doet ze door landen te laten onderhandelen over het verlagen van invoertarieven, het afschaffen van regels die de hoeveelheid handel beperken, en het laten gelden van gelijke regels voor alle landen. De WTO kan zelf geen regels maken; er kunnen alleen besluiten worden genomen als alle landen het met elkaar eens worden. Landen kunnen klachten indienen bij de WTO als andere landen zich niet aan die regels houden.
     
  • 7. 
    Bij veel grote fabrieken en energiebedrijven komen broeikasgassen, zoals CO2, uit de schoorsteen. Die gassen zijn mede oorzaak van de klimaatverandering. De Europese Unie kan bepalen dat bedrijven maximaal een bepaalde hoeveelheid broeikasgassen mogen uitstoten (ook wel 'emissie' genoemd). Wanneer bedrijven dan meer uitstoten moeten ze voor alle extra uitstoot van CO2 betalen. Bedrijven die weinig broeikasgassen uitstoten kunnen hun rechten verkopen aan bedrijven die meer uitstoten dan waar zij recht op hebben. Dit wordt emissiehandel genoemd.
     
  • 8. 
    Horizon Europa of Horizon Europe is een zevenjarig onderzoeks- en innovatieprogramma van de Europese Unie, dat van 2021 tot 2027 loopt. Via dit programma verstrekt de Europese Commissie financiering in de vorm van subsidies, prijzen en aanbestedingen aan onderzoekers in de EU om Onderzoek en Innovatie (O&I) te stimuleren. Daarnaast draagt het programma bij aan het versterken van de wetenschappelijke en technologische grondslagen van de Europese Unie, en het concurrentievermogen van alle EU-lidstaten. Om deze verschillende werkzaamheden uit te voeren, beschikt het programma over een totaal budget van 95,5 miljard euro over de periode 2021-2027.
     
  • 9. 
    Digital Europe is een subsidieprogramma van de Europese commissie om de digitalisering van de Europese economie en in de samenleving te bevorderen. Digitaal Europa moet de internationale concurrentiepositie van de EU verbeteren en de strategische digitale capaciteiten van Europa ontwikkelen en versterken.
     
  • 10. 
    Met het Europees Herstelfonds - door de Europese Commissie 'NextGenerationEU' genoemd - wil de Europese Unie de economische klap van de uitbraak van het COVID-19-virus opvangen. Het herstelfonds heeft een omvang van 807 miljard euro (prijspeil 2022, onderhevig aan inflatie), bestaande uit 338 miljard euro aan subsidies, 386 miljard aan leningen en 83 miljard voorzien voor andere Europese steunprogramma's. Italië en Spanje, de zwaarst getroffen lidstaten, ontvangen het meeste geld uit het herstelfonds.
     
  • 11. 
    De Economische en Monetaire Unie (EMU) is in 1991 opgericht door de Europese regeringsleiders. Het doel was een gezamenlijk economische politiek op te zetten, de prijsstabiliteit te bevorderen en de werking van de interne markt te verbeteren.
     
  • 12. 
    Tot de inwerkingtreding van het Verdrag van Lissabon in december 2009 kende de Europese Unie drie 'pijlers'. Die pijlers omvatten clusters van beleidsterreinen die een eigen besluitvormingsprocedure hadden.
     
  • 13. 
    De kapitaalmarktunie moet het voor spaarders en beleggers makkelijker maken om in bedrijven buiten hun eigen land te investeren. Zo kunnen kleine en middelgrote bedrijven gemakkelijker aan kapitaal komen buiten de banken om. Zo moet het makkelijker worden om extra te investeren in de economie, wat moet leiden tot meer economische groei.
     
  • 14. 
    De bankenunie moet leiden tot een Europees toezicht op banken en een gezamenlijke aanpak voor banken die in financiële problemen komen. De belangrijkste banken in de eurozone staan onder toezicht van de Europese Centrale Bank (ECB). Alle landen die de euro als betaalmiddel hebben doen mee aan de bankenunie, die moet zorgen voor financiële stabiliteit van banken.
     
  • 15. 
    Het Oostelijk Partnerschap is een samenwerkingsverband van de Europese Unie met Armenië, Azerbeidzjan, Georgië, Moldavië, Oekraïne en Belarus. Onderwerpen die aan de orde komen zijn onder meer vrijhandelsakkoorden, financiële hulp, garanties over de energievoorziening en visumvrij reizen. Het Oostelijk Partnerschap, opgericht in Praag op 7 mei 2009, is ook bedoeld om het controversiële onderwerp van toetreding tot de EU te vermijden. Op 28 juni 2021 heeft president Loekasjenko van Belarus aangekondigd de deelname van Belarus aan het Oostelijk Partnerschap te willen opschorten.
     
  • 16. 
    De rechtsstaat is een belangrijke waarde waarop de Europese Unie is gebaseerd, en dit is vastgelegd in Artikel 2 van Verdrag betreffende de Europese Unie (VEU). In een rechtsstaat worden burgers tegen de macht van de staat en tegen medeburgers beschermd. De rechtsstaat is essentieel voor het vertrouwen van de burgers in de
    overheidsinstellingen maar ook voor wederzijds vertrouwen tussen lidstaten. De lidstaten van de Europese Unie mogen de rechtsstaat in eigen land daarom niet in gevaar brengen. De Europese Commissie ziet erop toe dat de lidstaten de waarden van de Unie naleven.
     
  • 17. 
    De inbreukprocedure (ook wel beroep wegens niet-nakoming genoemd) wordt gebruikt wanneer een lidstaat Europese wetgeving niet uitvoert. Door middel van de inbreukprocedure kunnen lidstaten verplicht worden Europese regelgeving alsnog goed en volledig toe te passen.
     
  • 18. 
    De Commissie-Von der Leyen presenteerde op 19 oktober 2020 haar werkprogramma voor het jaar 2021. Met het werkprogramma wilde de Commissie invulling geven aan 'de overgang naar een eerlijk, digitaal en klimaatneutraal Europa'.