Europees Openbaar Ministerie (EOM)

Bron: © European Union

Het Europees Openbaar Ministerie (EOM) is het onafhankelijk openbaar vervolgingsorgaan van de Europese Unie. Dit orgaan is bevoegd voor het onderzoeken, het vervolgen en het aanklagen bij de nationale rechter van strafbare feiten die de EU schade opleveren. Daarbij gaat het bijvoorbeeld om fraude en corruptie.

Het EOM is opgericht in 2017 en op 1 juni 2021 begonnen met zijn activiteiten. Bij het EOM zijn 22 lidstaten aangesloten. Nederland is daar één van.

Het EOM doet het onderzoek en de vervolging van misdaden over fraude en corruptie met EU-gelden. Het EOM is een onafhankelijk orgaan. Het treedt in alle 22 deelnemende landen op als één instantie, bestaand uit twee niveaus:

• - 

  Centraal Europees niveau, met één Europees hoofdaanklager en eenentwintig aanklagers. Namens elke deelnemende lidstaat is er één aanklager. Zij houden toezicht op het nationale niveau.
• - 

  Nationaal niveau, met in elke lidstaat openbare aanklagers die aanklagen bij de nationale rechtbanken. Dit zijn andere aanklagers dan op het centraal Europees niveau.

Voor een zuivere behandeling van zaken is onafhankelijkheid van het EOM van belang. Deze onafhankelijkheid is op vijf manieren verzekerd:

• - 

  het personeel van het EOM handelt volgens de verordening in het belang van de hele Unie en mag geen instructies vragen of aannemen
• - 

  het EOM zal structureel onafhankelijk zijn. Dat betekent dat het los staat van alle andere EU-instellingen of -organen en ook geen verantwoording schuldig is
• - 

  de zittingstermijn van de Europese hoofdaanklager is zeven jaren en kan niet worden verlengd. De overige Europese aanklagers worden voor zes jaar benoemd en hun termijn kan ook niet worden verlengd. Daarmee probeert de EU te voorkomen dat de hoofdaanklager handelt met het oog op een nieuwe benoeming. Alleen het Hof van Justitie¹ kan de hoofdaanklager ontslaan na verzoek van het Europees Parlement², de Europese Raad³ of de Europese Commissie⁴. Hiervoor moet het Hof van Justitie van oordeel zijn dat de aanklager zijn taken niet langer kan vervullen of dat hij ernstig tekort geschoten is
• - 

  de openbare aanklagers in de afzonderlijke lidstaten vallen onder hun nationale Openbaar Ministerie
• - 

  het EOM wordt gefinancierd vanuit het EU-budget, maar het orgaan heeft wel een eigen begroting. Het EOM is dus zelf verantwoordelijk voor de keuzes die gemaakt worden met het toegekende budget

De bevoegdheden van het EOM hebben betrekking op strafbare feiten die nadelig zijn voor de financiën van de EU. Het gaat om onderstaande soorten zaken:

• - 

  grensoverschrijdende fraude met BTW, waarbij de schade meer dan 10 miljoen euro bedraagt
• - 

  andere soorten fraude
• - 

  corruptie
• - 

  privé-gebruik van EU-gelden door overheidsfunctionarissen
• - 

  witwassen van geld

Alle instellingen en organen van de Europese Unie en afzonderlijke lidstaten zijn verplicht alle medewerking te verlenen aan onderzoeken en vervolgingen van het EOM wanneer dit orgaan daar om vraagt. Het EOM kan verzoeken de immuniteit van Europarlementariërs op te heffen bij onderzoeken naar omkoping.

Het EOM is opgericht om op een eendrachtige manier de financiële belangen van de EU te beschermen. De EU had voor de oprichting van het EOM al drie instanties die belast waren met fraudebestrijding en politiezaken. Dat zijn OLAF⁵, Eurojust⁶ en Europol⁷. Die organisaties konden echter geen strafrechtelijk onderzoek uitvoeren of verdachten vervolgen. Het EOM moet als één instantie namens de deelnemende lidstaten zorgen voor onderzoek en de vervolging.

Bij het EOM zijn tweeëntwintig lidstaten van de Europese Unie aangesloten. Het EOM stelt in de deelnemende staten openbare aanklagers aan, die namens dit orgaan in de afzonderlijke landen belast zijn met het uitvoeren van de taken.

Binnen de Nederlandse politiek bestond aanvankelijk weerstand tegen het voorstel van de Europese Commissie⁴. Verschillende partijen vonden dat een Europees Openbaar Ministerie in strijd was met het subsidiariteitsbeginsel⁸. Bovendien waren er zorgen over de kosten en de democratische controle. Zowel de Tweede als de Eerste Kamer stuurden een subsidiariteitsbezwaar naar de Europese Commissie⁴ om hun bezwaar kenbaar te maken. In november 2016 kondigde het kabinet-Rutte II aan akkoord te gaan met een aangepast voorstel. De Tweede Kamer stemde echter tegen het voorstel waardoor Nederland niet mee zou doen aan het Europees Openbaar Ministerie.

Na de Tweede Kamerverkiezingen⁹ in 2017 werd tijdens de formatieonderhandelingen voor het kabinet-Rutte III de Nederlandse deelname weer bespreekbaar gemaakt. Deze verandering kwam voort uit de Nederlandse wens om een Europese oplossing voor grensoverschrijdende problemen te hebben. Dit oversteeg de eerdere bezwaren. De nieuwe coalitie van VVD, CDA, D66 en ChristenUnie sprak in het regeerakkoord haar steun uit voor het EOM. Op 26 januari 2018 kondigde Nederland dat nieuwe voornemen aan op een informele top. Inmiddels hebben zowel de Tweede Kamer als de Eerste Kamer aangegeven geen bezwaar te hebben tegen Nederlandse deelname aan het EOM, waarna de regering in mei 2018 een verzoek tot deelname deed. De Europese Commissie⁴ keurde het verzoek van Nederland mee te willen doen goed, en op 1 augustus 2018 sloot Nederland zich bij het EOM aan. Op 16 maart 2021 stemde de Eerste Kamer in met de invoering van het EOM, waarna Nederlandse deelname officieel is geworden.

• 1. 

  Het in 1952 opgerichte Hof van Justitie van de Europese Unie (HvJ-EU) moet ervoor zorgen dat de wetten en regels die in Europa gemaakt worden, goed worden toegepast. De Europese wetten - het gemeenschapsrecht - moeten in alle lidstaten hetzelfde worden uitgevoerd. Het Hof van Justitie ziet er verder op toe dat het EU-recht in alle lidstaten op dezelfde manier wordt toegepast.
   
• 2. 

  Het Europees Parlement (EP) vertegenwoordigt ruim 450 miljoen Europeanen en bestaat momenteel uit 720 afgevaardigden (inclusief voorzitter). Nederland heeft 31 zetels in het Europees Parlement. Het Europees Parlement wordt geacht een stem te geven aan de volkeren van de 27 landen die aan de Unie deelnemen, en vooral te letten op het belang van de Unie in zijn geheel.
   
• 3. 

  De Europese Raad bestaat uit de regeringsleiders of staatshoofden van de 27 lidstaten van de Europese Unie, de vaste voorzitter en de voorzitter van de Europese Commissie. Alleen de regeringsleiders of staatshoofden hebben stemrecht tijdens de vergaderingen. De Europese Raad heeft geen wetgevingstaak, maar stelt wel de politieke richting van de EU vast.
   
• 4. 

  Deze instelling van de Europese Unie kan worden beschouwd als het 'dagelijks bestuur' van de EU. De leden van de Europese Commissie worden 'Eurocommissarissen' genoemd. Elke Eurocommissaris is verantwoordelijk voor één of meerdere beleidsgebieden.
   
• 5. 

  Het Europees Bureau voor Fraudebestrijding (OLAF) is een directoraat-generaal dat tot doel heeft fraude, corruptie en andere onrechtmatige activiteiten in de Europese Unie te bestrijden. Hieronder valt ook de bestrijding van wanbeheer binnen EU-instellingen zelf. Met deze doelstelling beschermt OLAF de financiële belangen van de Europese Gemeenschap.
   
• 6. 

  Dit agentschap heeft tot doel de bestrijding van zware, georganiseerde en grensoverschrijdende misdaad door de bevoegde instanties in de lidstaten te verbeteren. Eurojust ondersteunt en versterkt de coördinatie van onderzoeken en vervolgingen van ernstige criminaliteit waar twee of meer lidstaten bij betrokken zijn. Ook staat het de lidstaten bij om ervoor te zorgen dat onderzoek en vervolging doeltreffender worden. Eurojust bestaat uit officieren van justitie en andere openbare aanklagers, rechters en politieambtenaren.
   
• 7. 

  Dit EU-agentschap verzamelt en analyseert inlichtingen over criminele activiteiten en probeert zo internationale criminaliteit in de Europese Unie tegen te gaan. Europol beheert een database met gegevens over criminelen en criminele netwerken in heel Europa. Het agentschap kan op deze manier de samenwerking tussen politiediensten in de Europese lidstaten ondersteunen, omdat het uitgebreide informatie biedt over internationale georganiseerde misdaadnetwerken.
   
• 8. 

  Dit beginsel beoogt een besluitvorming te garanderen die zo dicht mogelijk bij de burger staat. Een actie mag volgens dit beginsel pas op Europees niveau ondernomen worden als die actie niet net zo goed (of beter) op nationaal, regionaal of lokaal niveau kan plaatsvinden.
   
• 9. 

  Het 'gemiddelde' Tweede Kamerlid na de verkiezingen van 2017 was man, hoog opgeleid, tussen de 41 en 50 jaar en afkomstig uit de Randstad. Hij was eerder werkzaam geweest bij de overheid of een politiek-maatschappelijke organisatie en had relatief weinig 'Haagse' ervaring. Het aantal vrouwen lag lager dan in de periode ervoor. Er waren 54 vrouwelijke Kamerleden. Het aantal nieuwkomers was met 58 hoog. Dertien leden keerden terug in de Kamer (van wie enkelen overigens alleen als vervanger tijdelijk Tweede Kamerlid waren geweest).
   
• 10. 

  In 2017 besloten 22 EU-lidstaten nauwer te gaan samenwerken in een Europees Openbaar Ministerie (EOM). Het Europees Openbaar Ministerie is in de deelnemende lidstaten verantwoordelijk voor de bestrijding van fraude en corruptie met EU-gelden. Nederland koos er aanvankelijk voor om niet aan het EOM deel te nemen, maar besloot uiteindelijk toch aan te sluiten.