Verdeling Europese topfuncties in 2019

Bron: flickr/motiqua

In 2019 kwamen er veel topfuncties vrij in de Europese Unie¹. Na de verkiezingen voor het Europees Parlement² is er een nieuwe Europese Commissie³. Ook zijn nieuwe voorzitters van de Europese Raad⁴, de Europese Centrale Bank⁵ en de eurogroep⁶ benoemd.

Op 2 juli kwam de Europese Raad tot een besluit en presenteerde het volgende lijstje van namen: de Duitse Ursula von der Leyen⁷ als Commissievoorzitter, de Belg Charles Michel⁸ als voorzitter van de Europese Raad en Christine Lagarde⁹ als president van de ECB.

De nieuwe Commissie-Von der Leyen is op 1 december 2019 aangetreden.

In het najaar van 2018 ontbrandde de strijd om de topfuncties. De strijd werd deels openlijk, maar vooral achter de coulissen gestreden. Op 30 juni 2019 vond een buitengewone bijeenkomst van de Europese Raad plaats, nadat op de eerdere top van 20 en 21 juni geen resultaten werden geboekt. Ook bij deze bijeenkomst werden de Europese leiders het niet eens over de verdeling van de topfuncties. Dat het moeilijk is te voorspellen hoe het gaat lopen, bleek uit de onverwachte benoemingen op 2 juli, die voortkwamen uit last minute deals. Na lang onderhandelen tussen regeringsleiders werd de relatief onbekende Duitse minister van Defensie Ursula von der Leyen uiteindelijk naar voren geschoven als Europese Commissievoorzitter.

Er waren twee Nederlandse kanshebbers: namens de sociaaldemocraten was dat Frans Timmermans¹⁰. De Groenen/EVA schoven Bas Eickhout¹¹ naar voren, die deze positie deelde met Ska Keller¹².

De politieke strijd rondom de benoemingen kent weinig regels. De formele procedures voor de benoemingen van de Commissie, de Commissievoorzitter¹³, de Hoge Vertegenwoordiger¹⁴, de vaste voorzitter van de Europese Raad¹⁵ en de president van de ECB zijn vastgelegd in de Europese verdragen.

Er is de lidstaten van de EU veel aan gelegen om een mooie post binnen te slepen. Daarvoor wordt lang en hard gelobbyd. Om de juiste post te krijgen moet een kandidaat uit een land te komen dat de juiste mate van invloed heeft, uit de juiste regio komen en de juiste politieke kleur hebben. Bovendien kan het helpen om uit een land te komen dat nog nooit een belangrijke post heeft bezet én speelt ook de 'gunfactor' een rol. Dat geldt voor alle topfuncties binnen de Europese Unie.

Dat komt bovenop de persoonlijke kwaliteiten die de kandidaat in kwestie moet bezitten; een mix van bestuurlijke en politieke ervaring maar bijvoorbeeld ook het kunnen spreken van de juiste talen.

Tot slot speelt er nog een criterium dat in het verleden vaak met de mond is beleden, maar uiteindelijk nooit volledig is gehonoreerd: er moet een balans komen tussen mannen en vrouwen. De roep om eindelijk ook bij de Europese instellingen (meer) vrouwen te benoemen is sterker dan ooit.

De Europese Commissie is het dagelijkse bestuur van de EU en stelt al het nieuwe beleid op. De positie van de Commissie staat onder druk door de groeiende rol van de Europese Raad waar de regeringsleiders de kaders uiteenzetten, maar het voorzitterschap van de Commissie blijft de hoofdprijs. Een andere mooie post binnen de Commissie is ook zeer gewild.

De Duitse Ursula von der Leyen⁷ is voorzitter van de Europese Commissie geworden.

Bron: Wikipedia/JLogan

Spitzenkandidaten

De voorzitter wordt benoemd door de lidstaten, maar die benoeming wordt goedgekeurd door het Europees Parlement. Het EP slaagde er in 2014 in om de benoeming van de Commissievoorzitter te verbinden aan de verkiezingen voor het EP, middels het idee van 'Spitzenkandidaten'. Dat komt erop neer dat de politieke groepen iemand aanwijzen als een soort van lijsttrekker, en dat de lijsttrekker van de grootste partij bijna zeker Commissievoorzitter wordt. Een deel van het EP zei dat het, net als in 2014, geen andere kandidaat dan de winnende Spitzenkandidat zou accepteren. Deze kandidaat moet echter genoeg steun vinden in het Europees Parlement om Commissievoorzitter te worden. Deze keer lukte geen enkele Spitzenkandidat dit.

Uiteindelijk droeg de Europese Raad geen Spitzenkandidat voor, maar Ursula von der Leyen, zonder dat die op een lijst voor het Europees Parlement had gestaan.

Op 16 juli stemde een kleine meerderheid¹⁷ van het het Europees Parlement (383 leden) in met de benoeming van Von der Leyen als voorzitter van de Europese Commissie.

De Europese regeringsleiders drukken meer en meer hun stempel op de EU. Zij bepalen in toenemende mate de kaders van het EU-beleid. En dus is de vaste voorzitter van de Europese Raad - op papier slechts een soort secretaris en voorzitter van vergaderingen - een steeds belangrijker positie.

Ervaring als premier lijkt een vereiste, en premier Mark Rutte¹⁸ is één van de langstzittende regeringsleiders in Europa. Zijn naam zoemde een lange tijd rond in de Brusselse wandelgangen. Rutte heeft steeds gezegd 'zich volledig op Nederland te richten'. Toch zagen insiders in zijn steeds actievere rol op het Europese toneel de mogelijke opmaat naar het voorzitterschap van de Europese Raad, of misschien zelfs als voorzitter van de Europese Commissie. Uiteindelijk bleek te kloppen wat Rutte heeft gezegd, en zal hij geen Europese topfunctie vervullen.

De Europese Raad kiest om de 2,5 jaar met gekwalificeerde meerderheid een voorzitter, die dan ook nog voor een tweede termijn herkozen kan worden. Deze voorzitter mag niet tegelijkertijd een nationale functie bekleden. De Europese Raad heeft voor de periode 2019-2024 de Belg Charles Michel⁸ (tot dan toe premier van zijn land) benoemd als voorzitter.

Na het uitbreken van de financiële crisis in 2008 bleek des te meer dat de Europese Centrale Bank een belangrijke plaats inneemt in het Europese bestel. Op sommige momenten wogen woorden en acties van ECB-president Draghi¹⁹ zwaarder dan de maatregelen van de Commissie of de lidstaten. De positie van president van de ECB was al gewild, maar het is nu des te meer duidelijk waarom. De grote strijd ging bij deze benoeming vooral tussen de begrotingshaviken die een streng en restrictief beleid voorstaan en gruwen van begrotingstekorten of centralisering van overheidsschulden, en kandidaten en landen die daar voor open staan. De Europese regeringsleiders hebben na lang beraad de Franse Christine Lagarde⁹ voorgedragen als president van de ECB. Op 17 september ging het EP met haar kandidatuur akkoord. De Europese regeringsleiders stemden op 18 oktober 2019 ook in met haar benoeming.

De koehandel tussen functies gaat om veel meer dan alleen de bovenstaande functies. Zo kan een groep landen of politieke familie 'gecompenseerd' worden door het verkrijgen van een belangrijke post binnen de Commissie. Bovenaan de lijst 'posten van tweede rang' staat die van Hoge Vertegenwoordiger voor het Buitenlands- en Veiligheidsbeleid, die gezien de toenemende samenwerking op defensiegebied mogelijk zelfs weer echt als een toppositie meetelt. Ook de posten mededinging, regionaal beleid, landbouw en coördinator van de nationale economieën hebben veel aanzien.

Het voorzitterschap van andere instellingen zoals het Comité van de Regio's²⁰ en het Europees Economisch en Sociaal Comité²¹ zijn aardig, maar lang niet zo prestigieus. Een nieuwe functie in dit spel is die van hoofdaanklager van het Europees Openbaar Ministerie²². Op 19 september 2019 werd bekend dat de Roemeense corruptiebestrijder Laura Kövesi deze functie gaat bekleden. Het is nog lang niet duidelijk wat het belang van deze functie zal zijn.

• 1. 

  De Europese Unie (EU) is het belangrijkste samenwerkingsverband in Europa. De deelnemende landen hebben voor deze Unie een aantal organisaties opgericht waaraan zij een deel van hun eigen bevoegdheden hebben overgedragen. Dit zijn onder meer het Europees Parlement, de Europese Commissie, de Raad en het Europese Hof van Justitie.
   
• 2. 

  Het Europees Parlement (EP) vertegenwoordigt ruim 450 miljoen Europeanen en bestaat momenteel uit 720 afgevaardigden (inclusief voorzitter). Nederland heeft 31 zetels in het Europees Parlement. Het Europees Parlement wordt geacht een stem te geven aan de volkeren van de 27 landen die aan de Unie deelnemen, en vooral te letten op het belang van de Unie in zijn geheel.
   
• 3. 

  Deze instelling van de Europese Unie kan worden beschouwd als het 'dagelijks bestuur' van de EU. De leden van de Europese Commissie worden 'Eurocommissarissen' genoemd. Elke Eurocommissaris is verantwoordelijk voor één of meerdere beleidsgebieden.
   
• 4. 

  De Europese Raad bestaat uit de regeringsleiders of staatshoofden van de 27 lidstaten van de Europese Unie, de vaste voorzitter en de voorzitter van de Europese Commissie. Alleen de regeringsleiders of staatshoofden hebben stemrecht tijdens de vergaderingen. De Europese Raad heeft geen wetgevingstaak, maar stelt wel de politieke richting van de EU vast.
   
• 5. 

  De Europese Centrale Bank (ECB) is verantwoordelijk voor het monetaire beleid van de Unie. De basisdoelstelling van de ECB is het handhaven van de prijsstabiliteit binnen de eurozone en daarmee het bewaken van de koopkracht en het beheersen van de inflatie.
   
• 6. 

  De Eurogroep bestaat uit de ministers van Financiën van de landen die de euro als nationale munteenheid hebben ingevoerd (de eurozone). Dit samenwerkingsverband heeft als doel de coördinatie van economisch beleid binnen de muntunie te versterken en de financiële stabiliteit van de eurolanden te bevorderen. Het is strikt genomen een informeel orgaan en geen formatie van de Raad.
   
• 7. 

  Dr. Ursula von der Leyen (1958) is vanaf 1 december 2019 voorzitter van de Europese Commissie. Zij is opgeleid tot arts en was werkzaam in een Vrouwenkliniek en als docent. Namens de CDU begon zij haar politieke loopbaan in de Landsdag en regering van Neder-Saksen. In 2009 werd zij Bondsdaglid en minister in het kabinet-Merkel. Achtereenvolgens was zij minister van Gezin en Jeugd, Arbeid en Sociale Zaken, en sinds 2013, van Defensie.
   
• 8. 

  Charles Michel (1975) is vanaf 1 december 2019 vaste voorzitter van de Europese Raad. Van 11 oktober 2014 tot en met 27 november 2019 was hij minister-president van België. Hij was leider van de Waalse liberalen en was eerder minister van Ontwikkelingssamenwerking (2007-2011). Charles Michel, zoon van oud-minister en oud-eurocommissaris Louis Michel, werd in 1999 op 23-jarige leeftijd Kamerlid. Hij was verder minister in de Waalse regering en burgemeester van Waver.
   
• 9. 

  Christine Lagarde (1956) is sinds 1 november 2019 president van de ECB. Daarvoor was zij van 2011 tot 2019 directeur van het IMF. In Frankrijk diende zij van 2007-2011 als minister van Economische Zaken, financiën en Industrie in het centrumrechtse kabinet-Fillon. In 2005-2007 was zij onderminister voor Buitenlandse Handel. Eerder was zij lange tijd advocaat bij het internationale advocatenkantoor Baker & McKenzie.
   
• 10. 

  Frans Timmermans (1961) is sinds 23 november 2023 fractievoorzitter van GroenLinks-PvdA in de Tweede Kamer. Sinds 6 december 2023 is hij Tweede Kamerlid en eerder was hij dat in 1998-2007 en 2010-2012 voor de PvdA. Van 1 november 2014 tot 22 augustus 2023 was de heer Timmermans vicevoorzitter van de Europese Commissie. In de Commissie-Juncker was hij verantwoordelijk voor 'betere regulering' en duurzame ontwikkeling en in de Commissie-Von der Leyen voor de Europese Green Deal. De heer Timmermans was in 2012-2014 minister van Buitenlandse Zaken in het kabinet-Rutte II. Daarvoor was hij staatssecretaris van Buitenlandse Zaken (belast met Europese samenwerking) in het kabinet-Balkenende IV. Eerder was hij adviseur en particulier secretaris van dr. M. van der Stoel, Hoge Commissaris nationale minderheden van de OVSE.
   
• 11. 

  Bas Eickhout (1976) is sinds 14 juli 2009 lid van het Europees Parlement. Hij is covoorzitter van de fractie van De Groenen/Vrije Europese Alliantie. Bij de Europese verkiezingen in 2014 en 2019 was hij lijsttrekker van GroenLinks. In 2024 leidde hij de lijst van GroenLinks-PvdA. Eerder was hij senior beleidsonderzoeker bij het Planbureau voor de leefomgeving. Hij houdt zich in het Europees Parlement voornamelijk bezig met milieu- en klimaatbeleid.
   
• 12. 

  Ska Keller () is sinds 14 juli 2009 lid van het Europees Parlement. Keller maakt namens "Bündnis 90/Die Grünen" deel uit van de Fractie Groenen/Europese Vrije Alliantie en komt uit Duitsland.
   
• 13. 

  Deze functie wordt sinds 1 december 2019 vervuld door de Duitse Ursula von der Leyen. Zij is de opvolger van de Luxemburger Jean-Claude Juncker.
   
• 14. 

  De Hoge Vertegenwoordiger (HV) geeft de Europese Unie internationaal gezien één gezicht en één stem op het terrein van het buitenlands en veiligheidsbeleid. Zo moet er meer samenhang in het externe optreden en het buitenlandse beleid van de Europese Unie komen. De HV deelt het podium met de Vaste voorzitter van de Europese Raad. Deze onderhoudt namens de EU de contacten op het niveau van staatshoofden en regeringsleiders.
   
• 15. 

  De vaste voorzitter van de Europese Raad leidt de werkzaamheden van deze Raad, die bestaat uit Europese regeringsleiders of staatshoofden. Ook treedt de vaste voorzitter op als vertegenwoordiger van de Europese Raad in contacten met andere regeringsleiders en staatshoofden. Deze functie, ook wel (ten onrechte) de 'president van de Europese Unie' genoemd, is in 2009 ingevoerd door het Verdrag van Lissabon.
   
• 16. 

  De Europese Unie kent verschillende organen, die allen een topfunctie met veel macht met zich meebrengen. Deze functies zijn zeer gewild en de benoeming van personen op deze functies is van vele politieke omstandigheden afhankelijk. Hoewel de benoemingen van Europese topfuncties een juridische grondslag hebben in Europese verdragen, is er bij vacatures toch altijd weer sprake van een carrousel waarbij vele belangen een rol spelen.
   
• 17. 

  Het Europees Parlement neemt een voorstel aan wanneer de helft plus één van het totaal aantal Europarlementariërs vóór het voorstel stemt. Dat betekent dat elk voorstel minimaal 353 stemmen vóór moet halen. Dat houdt ook in dat tenminste de helft plus één van het aantal leden van het Europees Parlement een stem uit moet brengen, wil een voorstel aangenomen kunnen worden.
   
• 18. 

  Mark Rutte (1967) is sinds 1 oktober 2024 secretaris-generaal van de NAVO. Hij was van 14 oktober 2010 tot 2 juli 2024 minister-president en minister van Algemene Zaken. Sinds 2006 was hij politiek leider van de VVD. In 2006-2010 was de heer Rutte fractievoorzitter van de VVD in de Tweede Kamer. Hij was van 17 juni 2004 tot 28 juni 2006 staatssecretaris van Onderwijs, Cultuur en Wetenschap belast met wetenschapsbeleid, beroepsonderwijs en studiefinanciering. Daarvoor was hij bijna twee jaar staatssecretaris van Sociale Zaken en Werkgelegenheid belast met onder andere volksverzekeringen, bijstand en arbeidsomstandigheden. De heer Rutte was eerder voorzitter van de JOVD en manager bij een werkmaatschappij van Unilever.
   
• 19. 

  De Italiaan Mario Draghi (1947) was van 13 februari 2021 tot 22 oktober 2022 minister-president van Italië. Hij was van 1 november 2011 tot 1 november 2019 president van de Europese Centrale Bank. De heer Draghi was in 2006-2011 lid van de directie van Nationale Bank van Italië. Eerder was hij onder meer hoogleraar aan diverse Italiaanse universiteiten, lid van de directie van de Wereldbank, thesaurier-generaal en voorzitter van het Economisch en Financieel Comité van de EU. Sinds 2009 is hij president van de Financial Stability Board.
   
• 20. 

  Dit orgaan is de spreekbuis voor lokale en regionale overheden binnen de Europese Unie. De Raad van de Europese Unie en de Europese Commissie zijn in bepaalde gevallen verplicht advies te vragen aan het Comité van de Regio's (CvdR), voordat zij een besluit kunnen nemen.
   
• 21. 

  Het Europees Economisch en Sociaal Comité (EESC) werd in 1957 door het Verdrag tot oprichting van de Europese Economische Gemeenschap opgericht als raadgevend orgaan om de belangen van de verschillende economische en maatschappelijke organisaties in de Europese Unie te vertegenwoordigen. Het EESC wordt voorgezeten door Christa Schweng.
   
• 22. 

  In 2017 besloten 22 EU-lidstaten nauwer te gaan samenwerken in een Europees Openbaar Ministerie (EOM). Het Europees Openbaar Ministerie is in de deelnemende lidstaten verantwoordelijk voor de bestrijding van fraude en corruptie met EU-gelden. Nederland koos er aanvankelijk voor om niet aan het EOM deel te nemen, maar besloot uiteindelijk toch aan te sluiten.