Begroting Europese Unie

De Europese Commissie¹ presenteert elk jaar een ontwerpbegroting van de EU² voor het volgende jaar aan de Raad van Ministers³ en het Europees Parlement⁴ (EP). In de begroting staan de maximale bedragen die de EU mag besteden aan verschillende posten. Zowel de Raad als het EP beslissen mee over de begroting.

EU-begrotingen worden gefinancierd vanuit een paar inkomstenbronnen. Een deel van deze inkomsten komt uit een percentage van de btw-afdrachten uit de lidstaten. Daarnaast krijgt de EU middelen uit heffingen die zij aan de buitengrens oplegt en dragen lidstaten een percentage van hun bruto nationaal inkomen af.

De bepaling van de hoogte van een jaarlijkse begroting wordt beïnvloed door de zogenoemde meerjarenbegroting⁵. Dit is een programma dat de totale uitgaven van de EU voor zeven jaar vastlegt, om beter controle te houden op de uitgaven van de Unie. Over het algemeen ligt de hoogte van zowel de meerjaren- als de jaarlijkse begroting op iets meer dan 1% van het jaarlijkse bruto nationaal product van de totale economie van de EU.

De jaarlijkse begroting bevat alle uitgaven en inkomsten van de EU voor één jaar. De begroting voorziet in de financiering van EU-beleid en -programma's. Dit gaat in overeenstemming met de prioriteiten en verplichtingen van de EU. De begrotingen moeten binnen de uitgavenbeperkingen (maxima) blijven die in de meerjarenbegroting zijn vastgesteld. Daarom stelt de EU gewoonlijk de jaarlijkse begroting op een lager niveau vast om zo de kosten van onvoorziene uitgaven te kunnen dekken. De jaarlijkse begroting zorgt er daarnaast voor dat de EU inkomsten ontvangt om de uitgaven te financieren.

De begroting wordt voornamelijk uitgevoerd door de Europese Commissie en de lidstaten. De lidstaten voeren het overgrote deel van de begroting uit, omdat het meeste geld via subsidies weer terugvloeit naar programma's in de landen. De Europese Commissie draagt de eindverantwoordelijkheid voor de uitvoering van de volledige jaarlijkse begroting van de EU.

Procedure

Het vaststellen van de jaarlijkse begroting is een traject dat steevast in de tweede helft van het jaar speelt. Officieel loopt deze periode van 1 september tot 31 december, maar van de vele organen van de EU wordt verwacht dat ze hun geschatte uitgaven al op 1 juli indienen bij de Europese Commissie.

In de periode tussen 1 juli en 1 september stelt de Europese Commissie de ontwerpbegroting op en stuurt deze naar de Raad Economische en Financiële Zaken⁶ en het Europees Parlement⁴. Deze twee instellingen kunnen wijzigingen aanbrengen. Er wordt onderhandeld om tot een resultaat te komen waarmee beide instellingen kunnen instemmen. De besluitvorming gebeurt volgens de begrotingsprocedure⁷. Als de Raad Economische en Financiële Zaken na onderhandelingen met het Europees Parlement toch tegen stemt, heeft het Parlement het laatste woord bij de goedkeuring.

Vaste uitgaven

Nog voor een nieuw begrotingsjaar begint, weet de Commissie ook al waar veel van het geld naar toe gaat, omdat veel steun- en beleidsprogramma's of subsidies van de EU over meerdere jaren lopen. Veel uitgaven liggen dus al vast, omdat ze voortkomen uit verplichtingen die de Commissie eerder al is aangegaan. Dat is bijvoorbeeld het geval bij veel van de landbouwuitgaven.

Maximum versus daadwerkelijke uitgaven

In een begrotingsvoorstel worden twee bedragen opgenomen: wat de Commissie maximaal in een jaar aan uitgaven mag toezeggen (de vastleggingskredieten) en het bedrag dat de Commissie dat jaar uit mag geven (betalingskredieten). Toezeggingen kunnen meerdere jaren beslaan, vandaar het verschil in bedragen. In de praktijk is dat laatste bedrag, de betalingskredieten, vrijwel altijd het bedrag waar de uiteindelijke uitgaven op uitkomen.

Het jaar na de uitvoering van de begroting vindt de zogenaamde kwijting plaats. Dit is de jaarlijkse controle van het Europees Parlement op de uitgaven van de Europese Commissie. Het Parlement controleert op fraude, en of de Commissie het geld heeft uitgegeven aan de programma's waar het voor gerechtigd was door de Raad en het Parlement. Doorgaans vindt de definitieve kwijting pas twee jaar na het begrotingsjaar plaats.

In het kort verloopt de procedure als volgt: het Europees Parlement controleert de financiën, ondersteund door het jaarverslag van de Europese Rekenkamer⁸ en een aanbeveling van de Raad van Ministers³. Als het Parlement dat wil, kan het de Commissie vragen om een nadere toelichting op de uitgaven te geven.

Het Europees Parlement beslist over de kwijting in haar plenaire sessie in mei. Zij kan besluiten om de kwijting uit te stellen als zij vindt dat bepaalde uitgaven niet voldoende verantwoord zijn. In dat geval moet de Commissie maatregelen ondernemen of meer toelichting geven. Als het Parlement na aanvullende maatregelen weer tegenstemt, wordt de procedure alsnog gesloten. De Europese Commissie moet zich dan wel verantwoorden tegenover het Parlement tijdens de eerstvolgende sessie.

Op 7 juni 2022 heeft de Europese Commissie de conceptbegroting voor 2023 gepresenteerd. In deze begroting wordt in totaal €185,6 miljard uitgetrokken voor de reguliere verplichtingen van de EU (€166,3 miljard in betalingen), met een aanvulling van €113,9 miljard uit het herstelfonds coronacrisis¹⁰, NextGenerationEU.

Op 14 november 2022 hebben de Raad en het Europees Parlement een akkoord bereikt over de begroting voor 2023. In de begroting die voortkomt uit het akkoord is €185,6 miljard uitgetrokken voor de reguliere verplichtingen en €168.6 miljard aan betalingen. De Raad en het Parlement stemden in de week erop beiden formeel in met het compromis.

In de begroting is rekening gehouden met de gevolgen van de oorlog in Oekraïne en het economisch herstel na de coronacrisis door banen te creëren en te beschermen. Ook moet de begroting investeringen bevorderen voor een groener, digitaler en een veerkrachtig Europa.

Op 14 maart 2023 hebben de lidstaten overeenstemming bereikt over de richtsnoeren van de Raad voor de opstelling van de EU-begroting van 2024. In de richtsnoeren worden de grote lijnen van de begroting voor het jaar 2024 bepaald.

De Raad benadrukt onder meer het belang van solidariteit van de EU met Oekraïne en is vastbesloten om de financiële steun voort te zetten. Verder verzoekt de Raad de Commissie om lidstaten regelmatig te informeren over de uitgaven, onder meer rondom NextGenerationEU en de overeenkomst met het Verenigd Koninkrijk.

De Commissie presenteerde op 7 juni 2023 de begroting voor 2024. De Commissie wil €189,3 miljard (reguliere verplichtingen) uit kunnen geven, een verhoging van twee procent ten opzichte van 2023. De inflatie was het afgelopen jaar een stuk hoger; netto zou dit betekenen dat de EU moet bezuinigen. Net als vorig jaar wordt de begroting aangevuld met ongeveer €113 miljard uit het Coronaherstelfonds. De prioriteiten blijven de groene en digitale transitie. Het meeste geld (samen ruim 100 miljard) gaat naar landbouw en regionale ontwikkeling.

Historische ontwikkeling begroting (in betalingen)

Genoemde bedragen betreffen de betalingskredieten

In 2019 constateerde de Europese Rekenkamer⁸ in een jaarlijks rapport dat EU-lidstaten sinds 2011 ruim 280 miljard euro aan subsidies hadden laten liggen. Dit had verschillende redenen, waaronder langzame implementatie van Europese structuur- en investeringsfondsen¹¹ (ESIF), de verhoging van het EU-budget en problemen met afspraken omtrent betalingen.

• 1. 

  Deze instelling van de Europese Unie kan worden beschouwd als het 'dagelijks bestuur' van de EU. De leden van de Europese Commissie worden 'Eurocommissarissen' genoemd. Elke Eurocommissaris is verantwoordelijk voor één of meerdere beleidsgebieden.
   
• 2. 

  De Europese Unie (EU) is het belangrijkste samenwerkingsverband in Europa. De deelnemende landen hebben voor deze Unie een aantal organisaties opgericht waaraan zij een deel van hun eigen bevoegdheden hebben overgedragen. Dit zijn onder meer het Europees Parlement, de Europese Commissie, de Raad en het Europese Hof van Justitie.
   
• 3. 

  In deze instelling van de Europese Unie (kortweg 'de Raad van Ministers' of nog korter 'de Raad' genoemd) zijn de regeringen van de 27 lidstaten van de EU vertegenwoordigd. De Raad oefent samen met het Europees Parlement de wetgevings- en begrotingstaak uit.
   
• 4. 

  Het Europees Parlement (EP) vertegenwoordigt ruim 450 miljoen Europeanen en bestaat momenteel uit 720 afgevaardigden (inclusief voorzitter). Nederland heeft 31 zetels in het Europees Parlement. Het Europees Parlement wordt geacht een stem te geven aan de volkeren van de 27 landen die aan de Unie deelnemen, en vooral te letten op het belang van de Unie in zijn geheel.
   
• 5. 

  Het Meerjarig Financieel Kader 2021-2027 (MFK) is het akkoord waarin de begroting van de Europese Unie voor een periode van zeven jaar op hoofdlijnen wordt vastgesteld. De EU legt in deze meerjarenbegroting vast wat de hoogte van het budget van de EU is, waar het geld aan uitgegeven wordt en hoeveel iedere lidstaat moet bijdragen. Het MFK voor 2021-2027 komt uit op 1.074,3 miljard euro. Om de economische gevolgen van de coronacrisis op te vangen is afgesproken dat er boven op de normale begroting een coronaherstelfonds komt van 750 miljard euro. In juni 2023 heeft de Commissie de lidstaten gevraagd om 66 miljard euro extra aan de meerjarenbegroting bij te dragen. Dit bedrag zou vooral nodig zijn om Oekraïne de komende jaren financieel te blijven steunen. Daarnaast zou het geld gebruikt worden voor het asiel- en migratiebeleid en voor subsidies aan Europese industrieën en technologieën.
   
• 6. 

  De raadsformatie Economische en Financiële Zaken (ECOFIN) bestaat uit de ministers (of staatssecretarissen) van economische zaken en/of financiën. Deze raad vergadert formeel één keer per maand, ook informele bijeenkomsten zijn mogelijk. Namens Nederland sluit doorgaans minister van Financiën Eelco Heinen (VVD) aan.
   
• 7. 

  Deze procedure is één van de bijzondere wetgevingsprocedures die in de Europese Unie gebruikt worden. De begrotingsprocedure wordt gebruikt voor het vaststellen van de jaarlijkse begroting van de Europese Unie. Voor het vaststellen van het meerjarig financieel kader wordt de instemmingsprocedure gebruikt. En ook voor het verlenen van kwijting over de begroting geldt een andere procedure.
   
• 8. 

  Dit orgaan controleert de wettigheid en regelmatigheid van alle inkomsten en uitgaven van de Europese Unie. In bredere zin moet zij de financiële belangen van de burger behartigen. De Europese Rekenkamer gaat na of de Europese middelen zo effectief, efficiënt en spaarzaam mogelijk worden ingezet. In die zin is deze instelling het financiële geweten van Europa dat erop toeziet dat de burgers 'waar voor hun geld krijgen'.
   
• 9. 

  Deze procedure is één van de bijzondere wetgevingsprocedures die in de Europese Unie gebruikt worden. De kwijtingsprocedure wordt gebruikt om goedkeuring te verlenen aan de kwijting van de begroting.
   
• 10. 

  Met het Europees Herstelfonds - door de Europese Commissie 'NextGenerationEU' genoemd - wil de Europese Unie de economische klap van de uitbraak van het COVID-19-virus opvangen. Het herstelfonds heeft een omvang van 807 miljard euro (prijspeil 2022, onderhevig aan inflatie), bestaande uit 338 miljard euro aan subsidies, 386 miljard aan leningen en 83 miljard voorzien voor andere Europese steunprogramma's. Italië en Spanje, de zwaarst getroffen lidstaten, ontvangen het meeste geld uit het herstelfonds.
   
• 11. 

  Met geld uit de structuurfondsen verkleint de Europese Unie de welvaartsverschillen tussen de regio's en tussen de lidstaten onderling. Dit gebeurt in het kader van het regionaal beleid. De structuurfondsen vormen ongeveer een derde van de EU-begroting.
   
• 12. 

  De besteding van Europese gelden wordt gecontroleerd door de Europese Rekenkamer. De Rekenkamer kijkt of de EU het geld rechtmatig uitgeeft en of dit leidt tot de gewenste resultaten. In Nederland ziet het ministerie van Financiën toe op de Europese uitgaven die via de Nederlandse overheid worden uitbetaald aan ontvangers van Europese gelden.