Europa scoort volop ondanks euroscepsis - Hoofdinhoud

Ondanks de alom groeiende euroscepsis scoort de EU deze zomer op vele fronten. Het akkoord met Turkije over het stoppen van de vluchtelingenstroom houdt onverwacht stand. Wankelend Griekenland blijft toch netjes in de eurozone. Er komt een akkoord over betere grens- en kustbewaking. De Britten blijven tóch bij de Europese Unie i, althans als de peilingen kloppen. In dit scenario vallen talloze negatieve voorspellingen weg en vervaagt het beeld van een onmachtig Europa.

Riskant is het om te verwachten dat het referendum in het Verenigd Koninkrijk i uitdraait op een voortzetting van het EU-lidmaatschap. Toch hebben de voorstanders van Europa al weken lang in de peilingen minstens een of twee procentjes voorsprong: 43 of 44 tegen 42 met elf procent van de ondervraagden die het nog niet weten (of doen alsof) en vier procent die zeker niet gaan stemmen. Dit betekent dat de worsteling pas in de laatste dagen voor 23 juni wordt beslist.

Spannend is het om te zien hoe een groot volk wekenlang volop discussiërend Europa ontleedt. Hoe dichter de ‘dag des oordeels’ nadert, hoe harder de voor- en tegenstanders elkaar om de oren slaan. Premier David Cameron i en zijn minister van Financiën George Osborne schetsen graag het economische aspect van een Brexit. ‘4300 Britse ponden per gezin verlies per jaar’. Zij bespelen de angstgevoelens bij het Britse volk.

Nigel Farage

Hun tegenstanders, conservatieve toppers zoals Boris Johnson en Michael Gove en Nigel Farage i van de Independence partij speculeren op de emoties. Zij haken aan bij de neiging van veel Britten voor een splendid isolation, de afzondering van het VK van Europa, eind 19e eeuw. ‘Wij Britten verdienen beter dan bemoederd te worden door een Jean-Claude Juncker i die niet eens verkozen is’, aldus Farage.

‘Het zal mij niet verbazen als de Britten er op 23 juni toch uitstappen’, aldus de befaamde politieke analist Gideon Rachman in de Financial Times van 7 juni. Rachman, zelf sterk pro-EU, vreest dat ‘ímmigratie de doorslag kan geven’. De fakkeldragers van een Brexit scoren met de record migratiecijfers drie keer: ze bewijzen dat de Britten niet meer mogen beslissen over wie daar woont; ze bewijzen dat de EU de migratie totaal niet aankan en ze leren dat Europa open grenzen kent voor migranten uit de 27 andere EU-landen, aldus Rachman.      

De Leidse hoogleraar Europese integratie Jan Rood i merkte voor het Montesquieu Instituut op dat een Britse uittreding plaatsvindt op een moment dat de EU al in haar voegen kraakt. ‘Dat heeft te maken met de economische crisis, de onenigheid over vluchtelingen, de instabiliteit rond de Unie, etc. Maar dat kraken is vooral een gevolg van de groeiende scepsis binnen meer en meer lidstaten over nut en noodzaak van Europese integratie’.

‘Het begin van het einde van de EU’, zo zou je een Brexit kunnen samenvatten. Dan zal Europa vanaf 24 juni op zijn grondvesten schudden. Niet voor twee weken, maar wellicht twee jaar lang met onbestemde afloop. Instinctief blijft de prognose hier dat dit scenario nipt zal uitblijven. 

Drie maanden oud is het verrassende akkoord van 18 maart met Turkije over het drastisch beperken van de vluchtelingenstroom. Turkije neemt iedere ‘irreguliere migrant’ die in Griekenland aankomt terug. Het is verrassend dat de tsunami aan vluchtelingen (soms tienduizend per dag) toen meteen is opgedroogd.

‘Na precies een jaar lang praten gedurende twaalf toppen besloot de Europese Raad i om per 20 maart de tsunami aan migranten te stoppen. Voortaan krijgen alle ‘írreguliere migranten’ in Griekenland een retourticket naar Turkije. De hele operatie verloopt op kosten van de EU. Premier Davutoglu i van Turkije, sprak na afloop in Brussel van een historisch besluit’ aldus onze vorige analyse. Hoe staat het vandaag met de toekomstige uitvoering?  

Volgens bronnen in Brussel en Ankara wordt eerstdaags duidelijk of Turkije werkelijk de vluchtelingen vanuit Griekenland zal terugnemen. In ruil moeten de EU-landen gezamenlijk evenveel legale vluchtelingen rechtstreeks vanuit Turkije opnemen. Dit essentiële ruilen kwam nog niet op gang. Dat komt omdat de in Griekenland aangespoelde vluchtelingen eerst een tijdrovende procedure doorlopen om hun (il)legaliteit vast te stellen. Dat kost enkele maanden, zo blijkt. 

Mondjesmaat zijn tot nu toe 511 Syrische vluchtelingen vanuit Turkije veilig overgebracht naar een achttal EU-landen waaronder Nederland, aldus de Commissie op 15 juni. Ongeveer evenveel illegale vluchtelingen zijn vanuit Athene naar Turkije teruggestuurd. Voor zo’n uitruil is destijds gemikt op een totaal van maximaal 72.000 personen.

Intussen hebben Turkije en de EU elkaar in een houdgreep die bepalend is voor het lot van hun akkoord. De EU heeft de Turken vrij reizen (visumvrijheid) beloofd mits dat land haar strenge antiterreurwetgeving versoepelt. Turkije gebruikt deze wetgeving om politieke tegenstanders (opstandige Koerden, IS-strijders, zelfs dwarse parlementsleden) op te sluiten. Nu Turkije met regelmaat terroristische aanslagen ondergaat, wil president Recep Tayyip Erdogan i de definitie van terreur echter juist aanscherpen.

Dit meningsverschil over het terrorisme legt een bom onder het hele akkoord. Is het mogelijk dat de Europese Raad  – lees: kanselier Merkel i -  Erdogan wat tegemoet zou komen? Zij heeft bij de jaarwisseling de Duitsers beloofd dat in 2016 niet weer een miljoen vluchtelingen hun land zal binnenstromen.

Maar nu heeft het Europees Parlement i besloten dat visumvrijheid voor de Turken er pas komt na versoepeld antiterrorisme. Het Turkse zware argument van de zelfbescherming tegen terroristen spreekt de Europarlementariërs niet aan. Gezien hun medebeslissingsrecht is instemming van het parlement vereist wil het akkoord met Turkije overleven. De streefdatum van 1 juli voor visumvrij verkeer tussen Turkije en de EU is inmiddels losgelaten, zo erkent de commissaris voor Migratie, Dimitris Avramopoulos i. Maar niemand heeft ooit gedacht dat 1 juli realistisch was. Nu wordt 1 oktober genoemd. Zo legt het terrorismeprobleem een bom onder het hele akkoord.

Intussen is de sfeer tussen Berlijn en Ankara verslechterd na het smakeloze beledigen door de Duitse komiek Böhmermann van president Erdogan, en het oordeel van de Bundestag dat Turkije destijds wel degelijk genocide pleegde op 1,5 miljoen Armeniërs. Erdogan haalde vervolgens fel uit naar Duitsland. Maar hij duidde niet op opzegging van het akkoord.  

Samengevat is de deal met Turkije tot nu toe een succes. In de loop van juni zal blijken of beide partijen elkaar blijven verstaan. Ankara noch de EU heeft belang bij een breuk. De Turkse president zegt dat hij aan het langste eind trekt. ‘Wij kunnen ieder moment de poorten naar Griekenland en Bulgarije open zetten en vluchtelingen daar massaal per autobus afzetten’, zei Erdogan destijds tegen de verblufte Europese voorzitters Tusk i en Juncker i.

De Europese Commissie i stelde op 7 juni voor de deal met Turkije te kopiëren in Afrika. De EU wil met zeven Afrikaanse landen een afzonderlijk akkoord ‘op maat’ sluiten om de vluchtelingen ginds te laten of anders terug te sturen. Tegelijk blijven hoogopgeleide vluchtelingen, via het Blue Card systeem hier wel welkom.

Willen die landen meewerken dan krijgen zij handelsvoordelen, extra ontwikkelingshulp, steun voor hun grensbewaking en zelfs voor de opvang van vluchtelingen in kampen ginds. De Commissie wil ruim zeven miljard euro hiervoor vrijmaken. Werken die landen echter niet mee dan zal Europa hen met financiële sancties treffen.

Het plan is gepresenteerd door de sociaaldemocratische Commissieleden Frans Timmermans i en Federica Mogherini i. Toch krijgt het van links uit heel Europa algemene afkeuring. ‘Fort Europa versterken in plaats van de ongelijkheid in de wereld te bestrijden!’, aldus de groene Europarlementariër Judith Sargentini i. Haar commentaar vat de kritiek goed samen. Christendemocraten en conservatieven reageren daarentegen tevreden.

Hier past de kanttekening dat de Commissie ieder decennium wel zo’n voorstel doet. Er volgt dan een grote internationale conferentie en daarna hoor je er niet veel meer van. Toenmalig Commissievoorzitter Jacques Delors i waarschuwde 35 jaar geleden al dat zonder zo’n hulpprogramma de vluchtelingen naar hier zouden komen. Het zal van de urgentie van het vluchtelingenprobleem afhangen of er nu wel iets terechtkomt van het voorstel.  

Nog voor de zomervakantie ligt een akkoord over de creatie van een ’European Border and Coast Guard Agency’ (EBCG) binnen bereik. Dit agentschap is het antwoord op de lekke zuidelijke Schengen grenzen en de vluchtelingenstroom vanuit o.a. Syrië, Turkije en Noord-Afrika. Voortgang boekte de Ministerraad Justitie en Binnenlandse Zaken onder leiding van staatssecretaris Klaas Dijkhoff i op 10 juni in Luxemburg.

Het is de bedoeling dat de EU-Ministerraad en het parlement in Straatsburg komende weken overeenstemming bereiken. Dan gaat het agentschap meteen daarna van start. Lukt dit, dan is regeling in een recordtempo van zes maanden tot stand gekomen. De Europese Raad van februari had daarop onder druk van het vluchtelingenprobleem aangedrongen. Dit is dan een succes voor het Nederlandse EU-voorzitterschap i, want normaal duurt zoiets twee jaar.

De Europese grens- en kustbewaking zijn in handen van de afzonderlijke EU-landen en dat blijft grotendeels zo. Frontex i, het grensagentschap van de EU, bleek vorig jaar niet opgewassen tegen de vluchtelingencrisis. Frontex heeft dan ook nauwelijks eigen personeel en kan niet zelfstandig zorgen voor grensbeheer, laat staan voor het terugsturen van economische vluchtelingen. Frontex mag zelfs niet op eigen houtje smokkelaars opsporen noch actie voeren om vluchtelingen te redden. Daarvoor moet de betrokken regering meestal toestemming geven.

Het nieuwe Europees Kust- en Grenswacht Agentschap dat Frontex gaat overlappen, kan optreden zodra zich ernstige problemen voordoen bij het naleven van de EU-normen voor grens- of kustbewaking. Dit is nodig omdat volgens Eurostat i vorig jaar een record van 1,3 miljoen vluchtelingen naar de EU kwam. Volgens de VN kwamen daarbij alleen in de Middellandse Zee sinds 2014 tienduizend mensen om. Beperking van de migratiestroom is een ander hoofdmotief om de lekke grenzen te dichten.

Het project berust op de artikelen 77 en 79 van het verdrag VWEU. Artikel 77 i mikt op ‘een geïntegreerd systeem voor het beheer van de buitengrenzen’. Artikel 79 i maakt maatregelen mogelijk tegen ‘illegale immigratie en illegaal verblijf, met inbegrip van verwijdering en repatriëring van illegaal verblijvende personen’.

Bij een toestroom zoals vorig jaar komt voortaan een EU-pool van minimaal 1500 gespecialiseerde technisch uitgeruste grensbewakers in actie. Het meest betrokken EU-land kan daarom verzoeken, maar de Raad van Ministers i kan er ook toe besluiten. Zou een direct betrokken EU-grensstaat niet willen meewerken, dan hangt de inzet van genoemde pool af van de Europese Ministerraad. 

Als daar een gekwalificeerde (ruwweg driekwart) meerderheid van de 28 landen instemt, kan het agentschap actie ondernemen tegen de wil van de dwarsliggende regering in. De Europese Commissie had overigens liever zelf dat recht gekregen.

Op het eerste gezicht is dat systeem vergeleken met vandaag een verbetering. De ervaring met de euro heeft echter geleerd dat ministers zeer terughoudend zijn met maatregelen tegen de zin van een betrokken land in. Een dergelijke maatregel is ondanks de crises met de euro in o.a. Griekenland, Ierland, Portugal, Spanje en Frankrijk nog nooit genomen. Ministers houden elkaar de hand boven het hoofd, zo leert de ervaring. Het is dus afwachten hoe de beoogde regeling in de praktijk werkt.

Volgens een analyse van de Brusselse denktank CEPS belooft de naam ‘European Border and Coast Guard’ véél meer dan men kan waarmaken. De regeringen hechten bij grensverkeer zózeer aan hun autonomie dat van gezamenlijk bewaken niets terecht zal komen. ‘Als gevolg van het bovendien niet naleven van het EU-asielbeleid worden hier overdreven verwachtingen gewekt’, aldus de onderzoekers Sergio Carrera en Leonhard den Hertog van CEPS.

Een andere noviteit is de creatie van een interventieteam voor de terugkeer van illegale vluchtelingen (‘gelukzoekers’) dat loopt via het genoemde agentschap. Tot nu toe mislukt terugsturen meestal. Een nieuw uniform Europees reisdocument voor terugkeer zal voortaan terugsturen vergemakkelijken, aldus de Commissie. Dankzij dit document komen uit te zetten vluchtelingen niet langer zonder papieren elders aan.

Het EBCG krijgt de bevoegdheid functionarissen naar de landen van de uitzetting te sturen om daar te helpen met de afhandeling van de opvang. Zij kunnen verder nagaan of er terrorisme of criminaliteit in het spel is. Om het EBCG operationeel te maken komt jaarlijks 300 miljoen euro extra beschikbaar. Bovendien verdubbelt het EBCG het aantal personeelsleden dat Frontex nu telt. 

Na twee jaar bakkeleien hierover is zorgenkind Griekenland op 25 mei tijdens een nachtelijke marathonvergadering schuldverlichting toegezegd. Na zes jaar ongekende kredietverlening breekt nu de fase aan waarin de miljardenleningen niet terugbetaald (kunnen) worden. Vanuit Athene en het IMF i is de schuldverlichting de landen met de euro afgedwongen.

Schuldverlichting ligt als eufemisme voor schuldkwijtschelding slecht bij de kiezers in de eurozone. Daarom moeten eerst de verkiezingen van 2017 in o.a. Duitsland, Frankrijk en Nederland achter de rug zijn. Tegelijk verdwijnt dan hoogstwaarschijnlijk de bejaarde invloedrijke Duitse minister van Financiën, Wolfgang Schäuble i. Voor zijn kiezers is schuldvermindering een taboe. Vandaar het uitstel tot  2018. Griekenland heeft bovendien voor de komende twee jaar een aantal maatregelen genomen om de tekorten te stelpen. Maar intussen blijft de Griekse staatsschuld volop groeien. 

Waarom schuldverlichting terwijl alle andere landen zelf wel aan hun verplichtingen voldoen? Een land met de euro mag tot 60% van zijn bbp i aan staatsschuld hebben. Het IMF heeft becijferd dat zonder kwijtschelding Griekenland naar de 180% groeit. De rente kan zo’n zwakke broeder nooit opbrengen, laat staan de aflossing. Daarom hebben de ministers afgesproken dat tot 2030 maximaal vijftien procent van het Griekse nationale inkomen naar schuldfinanciering gaat. 

De rest komt voor rekening van de belastingbetalers elders, dan wel wordt tot Sint Juttemis op de lat geschreven.

‘Wij bereikten een belangrijke doorbraak die ons in staat stelt verder te gaan met Griekse financiële hulp en schuldverlichting op termijn. Nog maar een maand geleden dacht ik niet dat de ministers hiermee zouden instemmen’, aldus Jeroen Dijsselbloem i, voorzitter van de Eurogroep i, na het beraad. De ministers gaven toestemming voor het voor Griekenland beschikbaar maken van 10,3 miljard. De middelen komen uit het twee jaar geleden toegezegde 86 miljard tellende 3e reddingpakket dat in 2018 afloopt.

Aangezien het IMF Griekenland als debiteur niet vertrouwt, wordt 14,6 miljard van hun leningen overgenomen door de eurozone i. Het IMF had de handen van Griekenland willen aftrekken. Volgens een IMF-nota is de Eurogroup namelijk véél te optimistisch over de Griekse economie. 

De nota leert hoe ondanks alle beloften van Athene economische hervormingen daar uitblijven. Veel maakt de deelname van het IMF overigens niet uit. Het fonds is bevoorrecht schuldeiser. Zodat bij Griekse wanbetaling de gezamenlijke eurozonelanden toch de klos zijn.

Door slecht bestuur in Griekenland belopen de onbetaalde belastingen daar 87 miljard. Meer dan de helft van de werknemers en de gepensioneerden betaalt geen belasting op hun inkomen. Zouden de Grieken hun fiscus betalen, dan was er geen buitenlandse hulp nodig. Volgens afspraak met de schuldeisers zou Athene half mei een lijst publiceren van grote notoire fiscale wanbetalers. Die lijst is er nooit gekomen. 

Dit wijst er op dat het bestuurlijke bederf algemeen is. Volgens de Frankfurter Allgemeine Zeitung van 30 mei hebben de vele adviezen vanuit de EU en het IMF om de Grieken te leren hoe je belastingen moet innen nog weinig uitgehaald.  Kortom wat Griekenland betreft: wordt vervolgd…

Alle bovenstaande problemen komen ter tafel tijdens de Europese Raad i van 28 en 29 juni in Brussel. Bovendien neemt Nederland in de persoon van minister-president Mark Rutte i daar afscheid als geslaagd voorzitter sinds Nieuwjaar van de EU-Ministerraad. Zijn sociaaldemocratische, eurosceptische en Ruslandvriendelijke collega van Slowakije, Robert Fico i, neemt het voorzitterschap over. De vergadering is wegens de onzekere uitslag van het Britse referendum bijna een week uitgesteld. Dat dit een boeiend  beraad wordt staat wel vast. 

Het Brusselse dagblad La Libre Belgique speculeert over de stoelendans rond drie topfuncties die rond de jaarwisseling van 2017 begint. De sociaaldemocraat Martin Schulz i wil voorzitter van het Europees Parlement blijven en gaat voor een ongebruikelijke 3e termijn. 

Volgens een afspraak gemaakt na de Europese verkiezingen van 2014 moet Schulz na Nieuwjaar echter plaats maken voor een christendemocraat. Dat betekent dat in de EU dan alle topfuncties (Donald Tusk i voorzitter Europese Raad, Juncker, Commissie en voortaan ook het parlement) in handen komen van de christendemocraten.

Omdat christendemocraten en sociaaldemocraten in het Europees Parlement elkaar niet veel ontlopen (218 tegen 191zetels) claimen laatstgenoemden een van de topbanen. Een optie is om Tusk, die als voorzitter niet geweldig scoort en herbenoemd moet worden voor een 2e termijn van 2,5 jaar, te vervangen door een socialist. Tusk wil echter een 5-jarige termijn volmaken. Hij zwaait nu al met een dikke kleurenbrochure met al zijn wapenfeiten.  Zó vroeg heeft nog nooit een voorzitter zichzelf gepropageerd!

Zolang Tusk de steun heeft van kanselier Merkel en van de Poolse regering blijft hij zitten. De regering in Polen ziet Tusk, befaamd voormalig minister-president en dus een rivaal, liever niet terug. 

La Libre speculeert verder dat Juncker zijn zware functie geen vijf jaar volhoudt. Zijn ‘rechter én linkerhand’ (aldus Juncker ooit), Frans Timmermans, zou als sociaaldemocraat dan Commissievoorzitter worden.

Bron: Europa - Audiovisual Service

Frans Timmermans

Timmermans heeft al het statuur verworven van een ‘Europees president’. Nederland is de enige van zes EU-stichters die nooit een Commissievoorzitter mocht leveren. Wel was Sicco Mansholt i in 1972 als invaller voorzitter omdat de Italiaanse voorzitter Franco Maria Malfatti i voortijdig vertrok. Dat precedent zou zich dan met Timmermans herhalen.   

Persbureau Politico van 16 juni beschrijft een Commissievoorzitter i Juncker i die totaal niet functioneert. Hij zou het werk overlaten aan zijn bekwame kabinetschef Martin Selmayr en aan 1e vicevoorzitter Timmermans i. Verder zou Donald Tusk i  als voorzitter van de Europese Raad i zich nu opdringen als de politieke leider. Het blad spreekt van een ‘parttime president’ die thuis in Luxemburg weekenden neemt van vier dagen. Er waren al eerder berichten dat Juncker (61) sukkelt met zijn gezondheid

Juncker mist iedere visie op wat er moet gebeuren met de EU, aldus Politico. Het persbureau gaat er aan voorbij dat vandaag niemand weet waar het heen moet met de EU. Zelfs kanselier Merkel i, toch de creatieve informele topvrouw van Europa, zwijgt daarover al maanden. 

Volgens Politico hebben alleen de voorstanders van een federaal (dus ijzersterk) Europa nog het oor van Juncker. De Oost- en Midden-Europese lidstaten (die van geen federatie willen horen) zouden buiten zijn belangstelling liggen. Vergeefs probeerde Juncker vorig jaar die landen te dwingen vluchtelingen uit Islamitische landen op te nemen.  

Pijnlijk voor Juncker zijn de commentaren van hoge diplomaten die zeggen de voorzitter absoluut niet te missen. Overigens kun je ook dit anders uitleggen. Veelgehoorde opinie in Brussel is toch dat de Commissie, destijds juist door Juncker en Selmayr op een nieuwe leest gezet, vandaag beter werkt dan voorheen. Bovendien is Juncker een politicus met negen levens die al vaker is dood verklaard.