Italiaans voorzitterschap Europese Unie 2e helft 2014 (Italiaans voorzitterschap)

Met dank overgenomen van Europa Nu.

Van 1 juli tot en met 31 december 2014 vervulde Italië voor de twaalfde keer in haar geschiedenis het voorzitterschap¹ van de Raad van de Europese Unie². Italië nam het stokje over van Griekenland³. Italië werkte nauw samen in een trojka⁴ met Letland en Luxemburg.

Letland⁵ heeft op 1 januari 2015 het stokje overgenomen.

1. Prioriteiten Italiaans voorzitterschap

De eerste prioriteit van het Italiaans voorzitterschap was de bestrijding van de werkloosheid en het aanjagen van de economische groei in Europa. Daarnaast stond het voorzitterschap mede in het teken van de vorming van een nieuwe Europese Commissie⁶ en de verdeling van de bestuurlijke sleutelposten in de Europese Unie.

Banen en economische groei

Het scheppen van banen zou de economie en het vertrouwen in de EU moeten versterken. Eén manier om dit te realiseren waren initiatieven om de werkgelegenheid te bevorderen. De andere manier was het aanjagen van economische groei.

Economische groei betekent innoveren en het verbeteren van het concurrentievermogen van de Europese Unie. Het voorzitterschap wilde dan ook zorg dragen dat het Horizon 2020⁷-programma, dat juist daar op gericht is, goed van start zou gaan. Ook wilde het Italiaanse voorzitterschap afspraken maken over betere toegang van het midden- en kleinbedrijf tot kredieten en financiering, en wil het werk maken van de digitale agenda.

Een ander speerpunt was het verminderen van de regeldruk. Daarbij speelde op de achtergrond de discussie over het teruggeven van bevoegdheden van de EU aan de lidstaten een rol.

Het Italiaanse voorzitterschap hoopte ook vorderingen te maken in de onderhandelingen met de Verenigde Staten over een nieuw handelsakkoord, het TTIP.

Structurele hervormingen

Italië zelf stond tijdens haar voorzitterschap onder verscherpt toezicht van de Europese Commissie omdat het land niet voldeed aan de regels van het begrotingspact⁸. Toch benadrukte ook het Italiaans voorzittershap de noodzaak van het moderniseren van de economieën in Europa, en het op orde krijgen van de overheidsfinanciën. Al zei de nieuw aangetreden premier van Italië in april 2014 dat hij de begrotingsnormen wilde versoepelen.

Meer over controle op de begrotingen van de lidstaten⁹

Op basis van stukken van het Italiaanse ministerie van Buitenlandse Zaken zou het Italiaans voorzitterschap mogelijk zelfs de discussie over het instellen van gezamenlijke schuldpapier willen heropenen.

Bankenunie

Tijdens het voorzitterschap zouden een aantal stappen worden genomen in het opzetten van de bankenunie. Een onderdeel daarvan was een stresstest voor banken waarvan de resultaten eind 2014 bekend werden. Ook moest in 2014 gewerkt worden aan het optuigen van het afwikkelingsfonds voor banken die in problemen zijn geraakt.

Meer over de bankenunie¹⁰

Migratie

Italië had al jaren te maken met vluchtelingen die met bootjes van Afrika de Europese Unie probeerden binnen te komen. Het land had er dan ook veel belang bij dat het Europese agentschap voor de buitengrenzen, Frontex¹¹, zou worden versterkt. Ook wilde het Italiaans voorzitterschap de afspraken over opvang van asielzoekers mogelijk herzien.

Uitbreidingsonderhandelingen

Het Italiaans voorzitterschap wilde met name in de onderhandelingen met de Westelijke Balkan-landen voortgang maken.

Invulling topfuncties

De uitslag van verkiezingen voor het Europees Parlement¹² werd eind mei bekend. Mede op basis daarvan werd er onderhandeld over de nieuwe Commissievoorzitter. Toen Juncker¹³ werd aangesteld als Commissievoorzitter kon er een nieuwe Commissie worden samengesteld. Dit proces werd afgerond toen de nieuwe Commissie aantrad op 1 november 2014 en speelde dus gedurende een groot deel van het Italiaanse voorzitterschap. Daarnaast moesten er ook een nieuwe vaste voorzitter van de Europese Raad¹⁴ en een nieuwe Hoge Vertegenwoordiger voor het Buitenlands- en Veiligheidsbeleid¹⁵ worden benoemd.

2. Trojka Italië, Letland en Luxemburg

Italië vormde samen met de daarop volgende voorzitters Letland en Luxemburg een 'trojka'. Dat betekent dat deze landen naast een eigen programma en de eigen prioriteiten ook een aantal zaken samen aanpakten.

Meer over de trojka Italië, Letland, Luxemburg⁴

3. Resultaten Italiaans voorzitterschap

In de maanden in aanloop naar het Italiaans voorzitterschap had de Italiaanse regering met haar ambitieuze plan behoorlijk hoge verwachtingen geschapen. Terugkijkend op het voorzitterschap is de vraag of Italië daadwerkelijk aan de zelfgeschapen verwachtingen voldaan heeft. Hierbij moet wel aangemerkt worden dat de Italianen tijdens hun voorzitterschap te maken kregen met de herdefiniëring van allianties tussen de grote partijen en de significante winst voor eurosceptische partijen na de verkiezingen voor het Europees Parlement, en het aantreden van de Commissie Juncker halverwege het voorzitterschap.

Het Europese Fonds voor Strategische Investeringen dat Juncker eind 2014 presenteerde werd door Italië wel positief ontvangen. Echter met de Italiaanse kritiek dat met pakket te weinig geld gemoeid was werd niets gedaan en Italië kon zelf ook geen alternatief plan om het fonds van Juncker te versterken presenteren.

Op het gebied van structurele hervormingen lijken de Italianen een klein resultaat behaald te hebben. Hoewel op het gebied van de modernisering van economieën en het op orde krijgen van overheidsfinanciën niet direct zichtbaar resultaat is behaald, lijkt het de Italianen wel gelukt om de Commissie te overtuigen de begrotingsnormen iets te versoepelen. Op 14 januari 2015 maakte de Europese Commissie namelijk bekend dat er flexibeler omgegaan zal worden met de Europese begrotingsregels. Landen die serieus werk maken van structurele hervormingen kunnen rekenen op meer coulance vanuit de EU.

Italië's doelstelling voor het versneld voltooien van de interne markt (essentieel voor het voldoen aan de 2020-doelstellingen¹⁶) heeft geen concrete resultaten opgeleverd. Ditzelfde geldt voor het Italiaanse voorstel om de 'Made In'-labels op producten verplicht te stellen in Europa.

De succesvol verlopen bankenstresstest en het overhevelen van toezichtstaken van nationale toezichthouders naar de ECB, kan wel als een succes worden beschouwd. Van de 130 grootste banken slaagden er maar 25 niet voor de test. Hiervan brachten 12 banken op een later tijdstip hun reserves alsnog op het gevraagde peil.

Een ander belangrijk punt voor Italië was het versterken van Frontex in verband met de toegenomen vluchtelingenstromen uit met name Afrika en Syrië. Met 'operatie Triton', die op 1 november 2014 in gang werd gezet, lijkt Italie nog een succes aan haar voorzitterschap te kunnen toevoegen. Het project, dat wordt gesteund door 21 EU-lidstaten, zal naast het bestaande Italiaanse Mare Nostrum-project gaan opereren.

Meer informatie

Voorzitterschap Europese Unie¹

1.
Elk half jaar (van januari t/m juni en van juli t/m december) wordt de Europese Unie afwisselend voorgezeten door een lidstaat. Het land dat voorzitter is, leidt de vergaderingen van de Raad van de Europese Unie. Het Voorzitterschap van de Raad speelt een essentiële rol bij de sturing van het wetgevend en politiek besluitvormingsproces.
2.
In deze instelling van de Europese Unie (kortweg 'de Raad van Ministers' of nog korter 'de Raad' genoemd) zijn de regeringen van de 27 lidstaten van de EU vertegenwoordigd. De Raad oefent samen met het Europees Parlement de wetgevings- en begrotingstaak uit.
3.
Van 1 januari tot en met 30 juni 2014 was Griekenland voor de vijfde keer voorzitter van de Raad van de Europese Unie. Griekenland nam het stokje over van Litouwen. Tijdens het voorzitterschap werkte Griekenland nauw samen in een trojka met Litouwen en Ierland, die vóór Griekenland het voorzitterschap van de EU bekleedden.
4.
De drie achtereenvolgende EU-voorzitterschappen Italië, Letland en Luxemburg werkten van 1 juli 2014 tot en met 31 december 2015 samen als trojka voor de duur van 18 maanden. Ze hadden een gezamenlijk beleidsprogramma opgesteld waar zij als voorzittende landen aan werkten.
5.
Van 1 januari tot en met 30 juni 2015 vervulde Letland voor de eerste keer in zijn geschiedenis het voorzitterschap van de Raad van de Europese Unie. Letland nam het stokje over van Italië. Letland werkt nauw samen in een trojka met Italië en Luxemburg, dat op 1 juli 2015 het voorzitterschap van Letland overnam.
6.
Deze instelling van de Europese Unie kan worden beschouwd als het 'dagelijks bestuur' van de EU. De leden van de Europese Commissie worden 'Eurocommissarissen' genoemd. Elke Eurocommissaris is verantwoordelijk voor één of meerdere beleidsgebieden.
7.
Horizon 2020 was een financieringsprogramma van de Europese Commissie voor wetenschap, innovatie, onderzoek en ontwikkeling. Het programma had als doel de mondiale concurrentiepositie van Europa te verbeteren en de economische en sociale ambities van de Europese Unie te stimuleren. Om dit te realiseren moest het obstakels voor innovatie uit de weg ruimen en samenwerking tussen publieke en particuliere sectoren bevorderen. Het was daarmee een belangrijke pijler van de Innovatie-Unie en de 2020-strategie.
8.
Dit verdrag is in januari 2012 gesloten tussen het merendeel van de lidstaten van de Europese Unie. Lidstaten die de euro als munt hebben moesten dit verdrag ondertekenen, lidstaten zonder de euro konden zich bij het verdrag aansluiten.
9.
De besteding van Europese gelden wordt gecontroleerd door de Europese Rekenkamer. De Rekenkamer kijkt of de EU het geld rechtmatig uitgeeft en of dit leidt tot de gewenste resultaten. In Nederland ziet het ministerie van Financiën toe op de Europese uitgaven die via de Nederlandse overheid worden uitbetaald aan ontvangers van Europese gelden.
10.
De bankenunie moet leiden tot een Europees toezicht op banken en een gezamenlijke aanpak voor banken die in financiële problemen komen. De belangrijkste banken in de eurozone staan onder toezicht van de Europese Centrale Bank (ECB). Alle landen die de euro als betaalmiddel hebben doen mee aan de bankenunie, die moet zorgen voor financiële stabiliteit van banken.
11.
Het Europees Grenswachtagentschap (Frontex) ondersteunt en coördineert de bewaking van de buitengrenzen van de Europese Unie. Lidstaten zijn in eerste instantie zelf verantwoordelijk voor de bewaking van buitengrenzen. Het agentschap vult de lidstaten waar nodig aan.
12.
Het Europees Parlement (EP) vertegenwoordigt ruim 450 miljoen Europeanen en bestaat momenteel uit 720 afgevaardigden (inclusief voorzitter). Nederland heeft 31 zetels in het Europees Parlement. Het Europees Parlement wordt geacht een stem te geven aan de volkeren van de 27 landen die aan de Unie deelnemen, en vooral te letten op het belang van de Unie in zijn geheel.
13.
Jean-Claude Juncker (1954) was van 1 november 2014 tot 1 december 2019 voorzitter van de Europese Commissie. Hij werd op 15 juli 2014 gekozen. Juncker was in 1995-2013 minister-president van Luxemburg. Eerder was hij staatssecretaris en minister onder meer van financiën. Hij bekleedde daarnaast functies bij de Wereldbank en het IMF. In 2005-2013 was hij voorzitter van de eurogroep. Juncker is lid van de Christelijke Volkspartij en leidde een coalitie van christendemocraten en sociaaldemocraten. Hij is diverse malen onderscheiden met internationale prijzen, zoals de Walter Hallsteinprijs en de Karelsprijs.
14.
De Europese Raad bestaat uit de regeringsleiders of staatshoofden van de 27 lidstaten van de Europese Unie, de vaste voorzitter en de voorzitter van de Europese Commissie. Alleen de regeringsleiders of staatshoofden hebben stemrecht tijdens de vergaderingen. De Europese Raad heeft geen wetgevingstaak, maar stelt wel de politieke richting van de EU vast.
15.
De Hoge Vertegenwoordiger (HV) geeft de Europese Unie internationaal gezien één gezicht en één stem op het terrein van het buitenlands en veiligheidsbeleid. Zo moet er meer samenhang in het externe optreden en het buitenlandse beleid van de Europese Unie komen. De HV deelt het podium met de Vaste voorzitter van de Europese Raad. Deze onderhoudt namens de EU de contacten op het niveau van staatshoofden en regeringsleiders.
16.
De EU 2020-strategie was de langetermijnstrategie van de Europese Unie voor een sterke en duurzame economie met veel werkgelegenheid. Deze strategie bouwde voort op de Lissabon-strategie (2000-2010) en moest ervoor zorgen dat de Europese economie zich ontwikkelde tot een zeer concurrerende, sociale en groene markteconomie. Net als bij de Lissabon-strategie was de looptijd van de EU 2020-strategie tien jaar.