Hof van Justitie (onderdeel Hof van Justitie van de EU)

Bron: European Commission

Het Hof van Justitie ziet toe op de de eerbiediging en de toepassing van de regelgeving en de oprichtingsverdragen van de Europese Unie. Het Hof doet uitspraak in geschillen tussen lidstaten¹, EU-instellingen², bedrijven en individuen waarbij EU-wetgeving aan de orde is. Belanghebbenden kunnen zich tot het Hof wenden als Europese regels worden overtreden.

Het Hof van Justitie is één van de rechtsprekende instanties van het Hof van Justitie van de Europese Unie³. Beroepszaken tegen instellingen van de Europese Unie zijn ondergebracht bij het Gerecht⁴. Ook was er een apart Gerecht voor ambtenarenzaken⁵.

Het Hof oordeelt over of de Europese regels correct worden nageleefd. Formeel gezegd, het Hof is bevoegd om uitspraak te doen over de handelingen van de Unie, Europese wet- en regelgeving en verplichtingen die voortvloeien uit de Europese verdragen⁶. Uitzondering hierop zijn de bepalingen op het gebied van het gemeenschappelijk buitenlands en veiligheidsbeleid of operaties in de sfeer van politiële of justitiële samenwerking.

Toen het Handvest van de grondrechten⁷ dezelfde juridische status kreeg als de Europese Verdragen werd het Hof ook bevoegd zich over zaken die daar onder vallen te beoordelen, mits het om zaken gaan die het recht van de Unie betreffen. De bevoegdheid op dit vlak geldt echter niet voor Polen.

In 1989 is het Gerecht opgericht, dat veel zaken in eerste instantie oppakt. Het Hof richt zich vooral op zaken waar het gaat om de vraag hoe Europese regels uitgelegd moeten worden. Die richting geeft het Hof ook door het beantwoorden van vragen van nationale rechters over wat de juiste uitleg is van Europese regelgeving (zogenaamde prejudiciële beslissingen).

Het Hof van Justitie is in Luxemburg gevestigd. Het aantal rechters is vastgesteld bij het statuut van het Hof. Het Hof bestaat uit:

• - 

  27 rechters waaronder één president
• - 

  11 advocaten-generaal, waaronder één eerste advocaat-generaal
• - 

  een griffier

De rechters en advocaten-generaal worden in onderlinge overeenstemming door de regeringen van de lidstaten voor zes jaar benoemd. Rechters en advocaten-generaal kunnen worden herbenoemd.

De rechters kiezen uit hun midden een president, voor een periode van drie jaar. De president heeft de leiding over de werkzaamheden en de diensten van het Hof. Hij zit de terechtzittingen en beraadslagingen voor als het Hof in voltallige zitting of in grote kamer bijeenkomt.

De advocaten-generaal geven in het openbaar, onpartijdig en onafhankelijk advies aan het Hof over de oplossing van de zaken die het Hof behandelt. Hun functie is niet te vergelijken met die van een openbaar aanklager; deze rol wordt meestal vervuld door de Europese Commissie⁸ die als hoedster van het gemeenschapsbelang optreedt.

Het Hof heeft voor naleving een groot aantal instrumenten gekregen. Zo kan de Europese Commissie⁸ een procedure⁹ starten bij het Hof als lidstaten de Europese regels niet goed handhaven, waarna het Hof een boete of dwangsom kan opleggen. Ook kan bij het Hof een procedure gestart worden om besluiten van Europese instanties nietig te verklaren. Behalve de Commissie kunnen de lidstaten, en in bepaalde gevallen ook andere instellingen van de Europese Unie, zaken aan het Hof voorleggen. Daarnaast bepaalt het Hof op verzoek van nationale rechters wat de juiste uitleg is van Europese regelgeving (zogenaamde prejudiciële beslissingen). Uitspraak van het Hof zijn bindend.

Het Hof heeft zes Kamers met elk drie of vijf rechters. Het Hof kan ook bijeenkomen in voltallige zitting (27 rechters) of in grote kamer (15 rechters).

Het Hof komt in voltallige samenstelling bijeen in de volgende situaties:

• - 

  een lidstaat of gemeenschapsinstelling die bij de zaak betrokken is verzoekt hierom; of
• - 

  in bijzonder ingewikkelde of belangrijke zaken

Bij het Hof zijn verschillende procedures mogelijk:

Het beroep wegens niet-nakoming

Het Hof van Justitie kan nagaan of de lidstaten de verplichtingen nakomen die voorvloeien uit het gemeenschapsrecht. Voor de zaak bij het Hof van Justitie aanhangig wordt gemaakt, leidt de Europese Commissie⁸ eerst een procedure in, waarbij de betrokken lidstaat zijn opmerkingen kan maken over de hem betreffende bezwaren. Indien de lidstaat in het kader van deze procedure nog geen einde maakt aan de niet-nakoming, kan bij het Hof van Justitie een beroep wegens schending van het gemeenschapsrecht worden ingesteld.

Dit beroep kan worden ingesteld door de Commissie - wat in de praktijk het meest voorkomt - of door een lidstaat¹. Als het Hof van Justitie de niet-nakoming vaststelt, is de lidstaat verplicht deze zo spoedig mogelijk te beëindigen. Als het Hof van Justitie, na een nieuw beroep van de Commissie, vaststelt dat de betrokken lidstaat het arrest niet heeft uitgevoerd, kan het deze lidstaat de betaling van boete en/of een dwangsom opleggen.

Het beroep wegens nalaten

In dit beroep kan worden nagegaan of de gemeenschapsinstellingen in strijd met het gemeenschapsrecht hebben nagelaten een besluit te nemen. Het kan alleen worden ingesteld als de betrokken instelling vooraf is gevraagd een besluit te nemen. Als het nalaten strijdig met het gemeenschapsrecht is verklaard, moet de betrokken instelling deze situatie met gepaste maatregelen beëindigen.

Het beroep tot nietigverklaring

Met dit beroep vordert de verzoeker nietigverklaring van een handeling van een instelling (verordening, richtlijn, beschikking). Het kan gaan om een beroep dat is ingesteld door een lidstaat tegen het Europees Parlement¹⁰, de Raad¹¹ (behalve voor handelingen van laatstgenoemde inzake staatssteun, dumping en uitvoeringsbevoegdheden) of de Europese Raad¹², of door een gemeenschapsinstelling tegen een andere gemeenschapsinstelling.

Ook particulieren (personen en instanties) kunnen beroep instellen tegen beslissingen van de Europese instellingen. Voorwaarde is dat het besluit hen rechtstreeks raakt.

Het Hof heeft ook de bevoegdheid gekregen uitspraak te doen over beroepen tot nietigverklaring van wetgevingshandelingen wegens schending van het subsidiariteitsbeginsel¹³.

Schending van de Verdragen

Het Hof heeft de bevoegdheid om uitspraak te doen over schendingen of gevallen van misbruik van verdragen door een instelling van de EU of een lidstaat.

De prejudiciële beslissing

Deze procedure is bedoeld om te voorkomen dat de nationale rechters het gemeenschapsrecht op verschillende wijzen uitleggen. Dit moet leiden tot een doeltreffende en consequente toepassing van de gemeenschapswetgeving. Nationale rechters kunnen - en moeten soms - het Hof van Justitie om nadere uitleg van een onderdeel van het gemeenschapsrecht verzoeken. Zo kunnen zij bijvoorbeeld de verenigbaarheid van hun nationale wetgeving met het gemeenschapsrecht verifiëren.

Voorts kan het verzoek om een prejudiciële beslissing de geldigheid van een handeling van gemeenschapsrecht betreffen. De nationale rechter is gebonden aan de gegeven uitlegging wanneer hij uitspraak doet in de bij hem aangebrachte zaak. Het arrest van het Hof van Justitie is eveneens verbindend voor andere nationale rechterlijke instanties die over een identieke vraag uitspraak moeten doen.

Als het gaat om vragen over het vrije verkeer van personen (zoals visa, asiel, migratie) en de politiële en justitiële samenwerking in strafzaken, kunnen nationale rechterlijke instanties zich tot het Hof wenden.

Arbitragegeding

Het Hof is bevoegd uitspraken te doen in zaken waar de EU of één van de Europese instellingen een publiek- of privaatrechtelijke overeenkomst is aangegaan.

De hogere voorziening

Bij het Hof van Justitie kan tegen beslissingen van het Gerecht⁴ van eerste aanleg beroep worden ingesteld. Dit blijft beperkt tot rechtsvragen. Als het beroep gegrond is, vernietigt het Hof de beslissing van het Gerecht. Het Hof kan de zaak in sommige gevallen zelf afdoen. In andere gevallen moet het de zaak terugverwijzen naar het Gerecht, dat gebonden is aan de beslissing van het Hof in hogere voorziening.

Bij het Hof van Justitie kan tegen beslissingen van het Gerecht van eerste aanleg beroep worden ingesteld. Dit kan niet als de zaak eerder behandeld is door EUIPO¹⁴, CVPO, ECHA¹⁵ en EASA¹⁶ tenzij vooraf toestemming is verleend door het Hof van Justitie. Toestemming wordt enkel verleend in gevallen waarbij een vraag wordt gesteld die significant is in het licht van de eenheid, consistentie en ontwikkeling van Unierecht. Als het beroep gegrond is, vernietigt het Hof de beslissing van het Gerecht. Het Hof kan de zaak in sommige gevallen zelf afdoen. In andere gevallen moet het de zaak terugverwijzen naar het Gerecht, dat gebonden is aan de beslissing van het Hof.

Het heronderzoek

De beslissingen van het Gerecht van eerste aanleg over beroepen die werden ingesteld tegen beslissingen van het Gerecht voor ambtenarenzaken van de Europese Unie, kunnen in uitzonderlijke gevallen opnieuw worden onderzocht door het Hof van Justitie.

Ongeacht de aard van de zaak is er altijd een schriftelijke en in het algemeen ook een mondelinge fase; deze laatste is openbaar.

Er zijn versnelde procedures en een vereenvoudigde procedure mogelijk. De prejudiciële spoedprocedure stelt het Hof van Justitie in staat, de gevoeligste vragen betreffende de ruimte van vrijheid, veiligheid en rechtvaardigheid (politiële en justitiële samenwerking in burgerlijke en in strafzaken, alsmede visa, asiel, immigratie en andere met het vrije verkeer van personen verband houdende beleidsterreinen) binnen een aanzienlijk kortere termijn te behandelen.

Het kort geding is gericht op de opschorting van de tenuitvoerlegging van een handeling van een instelling waartegen eveneens beroep is ingesteld, of het treffen van een voorlopige maatregel om ernstige en onherstelbare schade in het nadeel van een partij te voorkomen.

In alle procedures worden de partijen, zodra de schriftelijke procedure is afgesloten, verzocht binnen een maand te laten weten of en waarom zij een terechtzitting wensen. De zaak wordt in een openbare zitting van het Hof bepleit. De advocaat-generaal¹⁷ brengt daarna een conclusie uit en stelt een oplossing voor.

De rechters leggen hun beslissing vast in een arrest, dat in een openbare zitting wordt uitgesproken.

Het Hof is samengesteld uit evenveel rechters als er lidstaten zijn: uit elke lidstaat één rechter. De rechters en advocaten-generaal van het Europese Hof van Justitie worden benoemd door de Europese regeringsleiders tijdens de Europese Raad¹², voor een periode van zes jaar. In de Europese Raad moet onderlinge overeenstemming bestaan over de voordrachten.

Sinds de oprichting van het Hof in 1952 waren de volgende Nederlanders er rechter in het Hof of advocaat-generaal:

Rechter

• A. 

  Prechal (vanaf 1 juni 2010)

▪ C.W.A. Timmermans (van 7 oktober 2000 tot 1 juni 2010)

▪ T. Koopmans (van 29 maart 1979 tot 29 maart 1990)

▪ A. van Kleffens (van 10 december 1952 tot 6 oktober 1958)

Advocaat-generaal

▪ P. VerLoren van Themaat (van 4 juni 1981 tot 13 januari 1986)

Nederlandse vertegenwoordiging bij zaken voor het Hof

Bij processen waarbij Nederland betrokken is als partij wordt het vertegenwoordigd door ambtenaren van het Ministerie van Buitenlandse Zaken (afdeling Europees recht).

Een commissie waar alle ministeries in zijn vertegenwoordigd (het ICER) bekijkt alle zaken die voor het Hof komen. Nederland kan besluiten om een inbreng te leveren bij een zaak die ook gevolgen kan hebben voor Nederlandse regelgeving of Nederlands beleid.

• 1. 

  Momenteel zijn 27 landen lid van de Europese Unie. De meest recente uitbreiding van de Unie vond plaats op 1 juli 2013, met de toetreding van Kroatië. Er wordt verder over uitbreiding gesproken met verschillende landen in Oost-Europa. Het Verenigd Koninkrijk is sinds 31 januari 2020 middernacht geen lid meer van de Europese Unie. Dat was het eerste land dat de EU verliet.
   
• 2. 

  De Europese Unie (EU) is het belangrijkste samenwerkingsverband in Europa. De deelnemende landen hebben voor deze Unie een aantal organisaties opgericht waaraan zij een deel van hun eigen bevoegdheden hebben overgedragen, zoals de Europese Commissie en het Europese Hof van Justitie. De bevoegdheden van de EU-instellingen zijn vastgelegd in het Verdrag betreffende de werking van de Europese Unie (VwEU)
   
• 3. 

  Het in 1952 opgerichte Hof van Justitie van de Europese Unie (HvJ-EU) moet ervoor zorgen dat de wetten en regels die in Europa gemaakt worden, goed worden toegepast. De Europese wetten - het gemeenschapsrecht - moeten in alle lidstaten hetzelfde worden uitgevoerd. Het Hof van Justitie ziet er verder op toe dat het EU-recht in alle lidstaten op dezelfde manier wordt toegepast.
   
• 4. 

  Het Gerecht behandelt zaken tegen de instellingen en organen van de Europese Unie. Partijen kunnen onder andere een zaak bij het Gerecht starten wanneer zij vinden dat een Europese regel of besluit hun rechten schendt.
   
• 5. 

  Dit was tot 1 september 2016 een van de rechtsprekende instanties van de Europese Unie. Het Gerecht voor ambtenarenzaken viel onder het Hof van Justitie van de Europese Unie en hield zich bezig met geschillen tussen de Europese Unie en haar werknemers.
   
• 6. 

  De geschiedenis van de Europese verdragen begint bij de oprichting van de eerste "Gemeenschap", de Europese Gemeenschap voor kolen en staal (de EGKS). Tussen 1952 (EGKS) en 2007 ("Lissabon") zijn negentien verdragen gesloten tussen een steeds toenemend aantal lidstaten.
   
• 7. 

  In het Handvest van de grondrechten zijn alle grondrechten ('mensenrechten') opgenomen die in de Europese Unie gelden. Het gaat om onderwerpen als vrijheid, gelijkheid, solidariteit en burgerschap. De meeste van deze rechten zijn al extra beschermd door het Europees Verdrag voor de Rechten van de Mens (EVRM) van de Raad van Europa.
   
• 8. 

  Deze instelling van de Europese Unie kan worden beschouwd als het 'dagelijks bestuur' van de EU. De leden van de Europese Commissie worden 'Eurocommissarissen' genoemd. Elke Eurocommissaris is verantwoordelijk voor één of meerdere beleidsgebieden.
   
• 9. 

  De inbreukprocedure (ook wel beroep wegens niet-nakoming genoemd) wordt gebruikt wanneer een lidstaat Europese wetgeving niet uitvoert. Door middel van de inbreukprocedure kunnen lidstaten verplicht worden Europese regelgeving alsnog goed en volledig toe te passen.
   
• 10. 

  Het Europees Parlement (EP) vertegenwoordigt ruim 450 miljoen Europeanen en bestaat momenteel uit 720 afgevaardigden (inclusief voorzitter). Nederland heeft 31 zetels in het Europees Parlement. Het Europees Parlement wordt geacht een stem te geven aan de volkeren van de 27 landen die aan de Unie deelnemen, en vooral te letten op het belang van de Unie in zijn geheel.
   
• 11. 

  In deze instelling van de Europese Unie (kortweg 'de Raad van Ministers' of nog korter 'de Raad' genoemd) zijn de regeringen van de 27 lidstaten van de EU vertegenwoordigd. De Raad oefent samen met het Europees Parlement de wetgevings- en begrotingstaak uit.
   
• 12. 

  De Europese Raad bestaat uit de regeringsleiders of staatshoofden van de 27 lidstaten van de Europese Unie, de vaste voorzitter en de voorzitter van de Europese Commissie. Alleen de regeringsleiders of staatshoofden hebben stemrecht tijdens de vergaderingen. De Europese Raad heeft geen wetgevingstaak, maar stelt wel de politieke richting van de EU vast.
   
• 13. 

  Dit beginsel beoogt een besluitvorming te garanderen die zo dicht mogelijk bij de burger staat. Een actie mag volgens dit beginsel pas op Europees niveau ondernomen worden als die actie niet net zo goed (of beter) op nationaal, regionaal of lokaal niveau kan plaatsvinden.
   
• 14. 

  Dit agentschap is belast met de registratie van Uniemerken (voorheen Gemeenschapsmerken) en Gemeenschapsmodellen. Bedrijven en instellingen kunnen er een merk of model laten registreren. Ook verzamelt dit agentschap statistieken over nationale octrooien en depots. Tegen besluiten van het EUIPO kan beroep worden aangetekend bij een Kamer van Beroep.
   
• 15. 

  Het Europees agentschap voor chemische stoffen is verantwoordelijk voor het regelgevend kader voor chemische stoffen: REACH. De afkorting 'REACH' staat voor 'Registratie, Evaluatie en Autorisatie van Chemicaliën.' REACH is een verordening over de productie, handel en gebruik van chemische stoffen.
   
• 16. 

  Dit agentschap ondersteunt de ontwikkeling en handhaving van EU-regelgeving op het gebied van veiligheid en milieubescherming van de (burger)luchtvaart.
   
• 17. 

  Een advocaat-generaal doet voorbereidend werk in rechtszaken voor het Europese Hof van Justitie. De advocaten-generaal zijn volstrekt onafhankelijk. Ze doen onderzoek en leggen daarna een 'met redenen omklede conclusie' voor aan het Hof. Het onderzoek is erg uitgebreid en gaat vaak ook in op algemene juridische principes, terwijl de rechters van het Europese Hof alleen de feiten van de zaak zelf behandelen. De conclusies zijn niet bindend, het Hof mag ze naast zich neerleggen. In de praktijk echter, worden de conclusies wel vaak opgevolgd. De conclusies worden met het arrest van het Hof gepubliceerd.
   
• 18. 

  Het in 1952 opgerichte Hof van Justitie van de Europese Unie (HvJ-EU) moet ervoor zorgen dat de wetten en regels die in Europa gemaakt worden, goed worden toegepast. De Europese wetten - het gemeenschapsrecht - moeten in alle lidstaten hetzelfde worden uitgevoerd. Het Hof van Justitie ziet er verder op toe dat het EU-recht in alle lidstaten op dezelfde manier wordt toegepast.