Afsplitsingen fracties Tweede Kamer

Zolang er fracties¹ in de Tweede Kamer² zijn (sinds het einde van de 19e eeuw), zijn er afsplitsingen voorgekomen. Vaak waren die het gevolg van meningsverschillen over de koers van de partij. In enkele gevallen lagen er persoonlijke tegenstellingen aan ten grondslag.

Sinds 2017 wordt in het reglement van orde gesproken van de erkende fractie. Dat zijn fracties die direct na verkiezingen zijn gevormd. Vorming van latere fracties is alleen mogelijk door fusie.

Het is bij veel partijen gebruikelijk dat volksvertegenwoordigers verklaren dat zij hun zetel ter beschikking stellen als zij afwijken van de koers van de partij. Dat dit in de praktijk lang niet altijd gebeurt, komt omdat dissidenten vaak menen dat niet zij, maar juist de overige fractieleden van de partijlijn afwijken.

Een afgesplitste fractie (groep) heeft in de Tweede Kamer² sinds 2017 geen recht meer op een evenredig deel van de personele ondersteuning en spreektijd. De fractievoorzitter³ (ook als het om een eenpersoonsfractie gaat) heeft recht op een toelage. Een reglementswijziging beperkte deze rechten van afgesplitste groepen. Een werkgroep uit de Kamer stelde in 2023 voor de regels iets te versoepelen en daaraan is in november 2024 uitvoering gegeven. Zo mogen leden van groepen nu deelnemen aan commissievergaderingen en is de spreektijd bij tweeminutendebatten⁴ iets verhoogd.

Als een Kamerlid van een coalitiefractie zich afsplitst, kan deze de coalitie⁵ wel blijven steunen. Dat hangt af van de aard van het conflict.

Eenlingen/afgesplitste groepen (tussen haakjes de fractie waarvan is afgesplitst)

• * 

  Bontes en Van Klaveren vormden vanaf 15 april 2014 één fractie

** vormde een groep met Van Kooten-Arissen

*** Eerdmans en Van Schijndel vormden samen een fractie

• * 

  Van december 1983 tot april 1985 bestond de fractie-Scholten/Dijkman. Dijkman stapte over naar de PPR (die daardoor van 3 naar 4 zetels ging)

** Een tussentijds benoemd lid in de PvdA-fractie trad direct toe tot de groep-Goedhart

Meer over

• 1. 

  Een Tweede Kamerfractie is een organisatie van Tweede Kamerleden die deel uitmaken van dezelfde politieke partij en die zowel op hoofdlijnen als bij deelonderwerpen in de Tweede Kamer standpunten bepaalt. Daarnaast worden in een fractie onderling de werkzaamheden verdeeld. Een fractie staat onder leiding van een fractievoorzitter. Tweede Kamerfracties hebben personeel in dienst, zoals voorlichters en beleidsmedewerkers.
   
• 2. 

  De Tweede Kamer is deel van de volksvertegen­woor­di­ging. Zij speelt een belangrijke rol bij de totstandkoming van wetten, controleert de regering en beslist over de vraag of een kabinet (of bewindspersoon) genoeg vertrouwen heeft.
   
• 3. 

  De fractievoorzitter is de leider van een groep Kamerleden van dezelfde partij. Zowel in de Eerste als in de Tweede Kamer heeft elke fractie een voorzitter. Fractievoorzitterschap is geen staatsrechtelijke functie, omdat de Grondwet geen partijen, fracties of fractievoorzitters kent. Het is echter een praktijk die wel in het Reglement van Orde van beide Kamers staat. In de praktijk voert de fractievoorzitter het woord bij belangrijke debatten. Voorbeelden zijn de Algemene Politieke Beschouwingen en regeringsverklaringen. In de fractie leidt de fractievoorzitter doorgaans de fractievergaderingen.
   
• 4. 

  Een tweeminutendebat is een debat in de plenaire vergadering van de Tweede Kamer, waarbij iedere fractie slechts eenmaal twee minuten het woord krijgt over een verslag van een (mondeling) commissiedebat of schriftelijk overleg. De aanvrager van het debat krijgt als eerste het woord. In principe kan alleen wie aan het commissiedebat of schriftelijk overleg heeft deelgenomen, het woord voeren in een tweeminutendebat.
   
• 5. 

  We spreken van een coalitie als twee of meer partijen in de Tweede Kamer het kabinet steunen. Dat is nodig omdat het kabinet het vertrouwen van de Tweede Kamer moet hebben om goed te kunnen functioneren. Dat noemt men het parlementair stelsel. De bewindslieden in een kabinet zijn afkomstig uit de partijen die de coalitie vormen. In Nederland worden meestal coalities gevormd met een ruime meerderheid in de Tweede Kamer.
   
• 6. 

  Voor de LPF, Groep-Van Haga en als eenling actief Tweede Kamerlid. Maakte twee maanden deel uit van de Tweede Kamerfractie van FVD en daarna ruim een jaar van de Groep-Van Haga. Op 2 augustus 2023 ging hij alleen verder als lid-Ephraim. Was bedrijfseconoom en bankier en penningmeester van FVD. Als Kamerlid voor de Groep-Van Haga woordvoerder financiën en rijksuitgaven.
   
• 7. 

  Spreekvaardig, strijdbaar en kleurrijk Tweede Kamerlid in de periode 2021-2023. Werd gekozen voor Volt, maar kwam na een jaar in conflict met haar partij, waarna zij als eenling verder ging. Zij was tot de verkiezingen van 2021 eigenaresse van een adviesbureau. Als Tweede Kamerlid van Volt hield zij zich met name bezig met financiën, volksgezondheid, welzijn en sport, en onderwijs, cultuur en wetenschap. Als eenling keerde zij zich in felle bewoordingen tegen online bedreigingen waarmee zij en andere Kamerleden te maken hadden.
   
• 8. 

  Pieter Omtzigt (1974) was met korte onderbreking vanaf 3 juni 2003 tot en met 13 mei 2025 lid van de Tweede Kamer. Vanaf 2023 was hij partijleider van het door hem opgerichte Nieuw Sociaal Contract, waarmee hij twintig zetels haalde. Voordien was hij lid van de CDA-fractie, die hij verliet na langdurig aanhoudende frictie. Stond bekend als 'dossiervreter', vooral in de toeslagenaffaire. Zette zich als econometrist verder veel in voor onderwerpen als pensioenen en belastingen. Was daarnaast actief in de Raad van Europa, namens welke hij een schandaal in Malta blootlegde. Trad in 2025 terug, nadat het na meerdere pauzes niet gelukt was te herstellen van een burn-out.
   
• 9. 

  Voorman van 50PLUS, die een niet onopgemerkte loopbaan als Tweede Kamerlid had. Was enige jaren voorlichter van de VVD-Tweede Kamerfractie en later oprichter en hoofdredacteur van 'De Gay Krant' en een bekend voorvechter van homorechten. Zo zette hij zich in voor opstelling van het huwelijk. Vanaf 2011 boegbeeld van 50PLUS en een jaar lid van Provinciale Staten van Noord-Brabant. Werd in september 2012 Tweede Kamerlid en fractievoorzitter van 50PLUS en bleef dat, met een onderbreking in 2013-2014, tot mei 2020. Was in 2014 ook raadslid in Eindhoven. Populair bij zijn eigen achterban, maar ook betrokken bij conflicten in zijn fractie en partij. In mei 2020 kwam het zelfs tot een breuk, waarna hij korte tijd als Kamerlid optrok met Femke Merel van Kooten. Eindigde echter als eenling en behaalde in 2021 met zijn Lijst Henk Krol geen zetel. Was bij de Tweede Kamerverkiezingen 2023 kandidaat voor BVNL (Belang van Nederland).
   
• 10. 

  Wybren van Haga (1967) was van 31 oktober 2017 tot 6 december 2023 lid van de Tweede Kamer. Tot 13 mei 2021 maakte hij deel uit van de FVD-fractie, daarna vormde hij met twee anderen de Groep-Van Haga. Eerder, op 24 september 2019, werd hij uit de VVD-fractie gezet, na voor een derde keer in opspraak te zijn geraakt. De heer Van Haga vormde daarna een eenmansfractie, maar trad per 1 december 2020 toe tot de fractie van FVD. Hij werkte voor Shell in onder meer Gabon, Schotland en Oman en was bestuurder van diverse ondernemingen. Hij was voorts zeven jaar gemeenteraadslid in Haarlem. In augustus 2021 richtte hij de partij BVNL (Belang van Nederland) op, waarmee hij in 2023 zonder succes deelnam aan de verkiezingen.
   
• 11. 

  Tweede Kamerlid dat in de periode 2017-2021, na voor de Partij voor de Dieren gekozen te zijn, voor een eigen weg koos. Was medewerker van de PvdD-raadsfracties in de gemeenten Utrecht en 's-Gravenhage en van de fracties in Eerste en Tweede Kamer. Was zelf Statenlid in Utrecht. In juli 2019 kwam het tot een breuk met haar partij, onder meer omdat zij vond dat menselijke nood te weinig aandacht kreeg. In de periode mei-augustus 2020 vormde zij een groep met de van 50PLUS afgescheiden Henk Krol. Daarna was zij opnieuw een eenvrouwsfractie. Viel toen op door haar onbevangen optreden, bijvoorbeeld in debatten over de zorg in coronatijd. Was lid van de commissie die de affaire met de kinderopvangtoeslag onderzocht. Nam in 2021 zonder succes met haar nieuwe partij Splinter deel aan de Kamerverkiezingen, maar werd in 2022 wel raadslid in Woerden.
   
• 12. 

  Kritisch PvdA-Tweede Kamerlid, dat in de aanloop van de verkiezingen van 2017 zijn partij verliet. Was geruime tijd werkzaam op gebied van communicatie en strategie en als zodanig betrokken bij verkiezingscampagnes en adviseur van bedrijven en organisaties. Hij werkte bij het Centrum voor Lokaal Bestuur van de PvdA en was deelgemeenteraadslid in Amsterdam-De Pijp. Verder was hij eigenaar van een galerie met vestigingen in Moskou en Amsterdam. Als Tweede Kamerlid was hij woordvoerder woningmarkt, cultuur en openbaar vervoer. Stond kritisch tegenover de EU en de lijn van fractievoorzitter Samsom en trachtte tevergeefs zich te mengen in de lijsttrekkersstrijd. Zijn in 2016 opgerichte partij Nieuwe Wegen bleek een doodlopende weg.
   
• 13. 

  Makelaar uit Winterswijk, die eerst voor de VVD en later als onafhankelijk liberaal Tweede Kamerlid was. Was in zijn woonplaats fractievoorzitter in de gemeenteraad en later wethouder. Verder had hij zitting in Provinciale Staten van Gelderland. In juli 2013 trad hij terug als VVD-Kamerlid vanwege een onderzoek naar mogelijk onjuist verstrekte inkomensgegevens bij het afsluiten van een hypotheek. In 2015 kwam het tot een schikking met het OM, maar de VVD wilde niet dat hij een opengevallen zetel innam. Toen hij dat toch deed, werd hij als lid geroyeerd. Sprak als VVD-afgevaardigde over milieu, visserij en dierenwelzijn. Later hadden vooral ruimtelijke ordening, het openbaar vervoer, verkeersveiligheid en milieu zijn belangstelling.
   
• 14. 

  Vrijzinnige vijftigplusser die als solistisch Tweede Kamerlid wel tamelijk actief was, maar weinig kon bereiken. Was voor de VVD raadslid in Nijmegen en Statenlid in Gelderland en verder voorzitter van de VVD-afdeling Hoevelaken, maar kwam voor 50PLUS in de Tweede Kamer. Na een conflict vormde hij vanaf juni 2014 een eenmansfractie. Diende initiatiefwetsvoorstellen in over het afschaffen van kieskringen en over de flexibilisering van het ouderdomspensioen en bracht een initiatiefnota uit over een onvoorwaardelijk basisinkomen. In 2017 was hij bij de Tweede Kamerverkiezingen lijsttrekker van de door hem opgerichte Vrijzinnige Partij, maar die behaalde geen zetel.
   
• 15. 

  Uit Flevoland afkomstige politicus op de rechtervleugel. Als Tweede Kamerlid maakte hij van juni 2010 tot maart 2014 deel uit van de PVV-fractie. Na een breuk was hij enige tijd onafhankelijk lid en sinds 15 april 2014 vormde hij een fractie met Louis Bontes. Hij was leraar en daarna medewerker van de PVV-Tweede Kamerfractie. Eerder was hij drie jaar gemeenteraadslid voor de VVD in Almere. Was woordvoerder op terreinen als integratie, defensie, justitie, sociale zaken en ontwikkelingssamenwerking. Actief met initiatiefvoorstellen over onder meer een minarettenverbod, het recht op beledigen en het organisaren van een referendum over het Nederlandse EU-lidmaatschap.
   
• 16. 

  Limburger, die in de Tweede Kamer na vier jaar deel te hebben uitgemaakt van de PVV-fractie drie jaar als eenling opereerde. Had in 2012 de leiding van de parlementaire enquêtecommissie woningcorporaties en leidde later een commissie die zich bezighield met parlementaire benoemingen. Hij is van huis uit bedrijfsfiscalist en was in 2011 Statenlid in Limburg. Was aanvankelijk woordvoerder belastingen en sociale zaken. Na zijn vertrek uit de PVV vooral actief als commissievoorzitter. Werd in de Kamer algemeen als een sympathieke, goedmoedige collega gezien, die met krachtig stemgeluid weliswaar fel kon debatteren, maar daarbij ook de nodige humor gebruikte.
   
• 17. 

  Politicus op de rechtervleugel, die zich liet typeren als 'politieman in hart en nieren'. Zat een jaar voor de PVV in het Europees Parlement en was daarna (sinds 2010) vier jaar lid van de PVV-Tweede Kamerfractie. Na een breuk vormde hij in april 2014 de fractie-Bontes/Van Klaveren, waarvan hij voorzitter was. Werkte aanvankelijk bij scheepswerven, maar was vervolgens geruime tijd in dienst bij de politie. De laatste periode was hij districtscommandant haven in de veiligheidsregio Rotterdam-Rijnmond. In de Kamer een lid dat in ronde bewoordingen, met Rotterdamse tongval, aandacht vroeg voor veiligheid en bestrijding van criminaliteit, maar dat zich tevens roerde in debatten over de nasleep van het drama met de MH17.
   
• 18. 

  Jhim van Bemmel (1959) was van 17 juni 2010 tot 20 september 2012 Tweede Kamerlid voor de PVV. In juli 2012 verliet hij de PVV-fractie. Hij is webondernemer en woont in Zoetermeer. In de Kamer hield hij zich onder meer bezig met het beleid op het gebied van ruimtelijke ordening, consumenten, toerisme, telecom, postmarkt, administratieve lasten en omgevingsrecht.
   
• 19. 

  Amsterdamse politieagent, die als PVV-dissident veel van zich deed spreken. Na de verkiezingswinst van de PVV kwam hij in november 2006 in de Tweede Kamer. Als woordvoerder binnenlandse zaken, politie, defensie, maar vooral Koninkrijksrelaties schuwde hij ferme uitspraken niet. Dat zorgde voor spanningen tijdens een delegatiebezoek aan de Antillen. In 2011 PVV-lijsttrekker bij de Statenverkiezingen in Noord-Holland en tot maart 2015 Statenlid. Kwam in 2012 in conflict met Wilders, toen hij kritisch was over organisatie en opereren van de PVV. Hij ging toen in politieke zin zijn eigen weg met nieuwe politieke bewegingen, maar zonder electoraal succes. Keerde daarna terug naar de politie, waarmee hij later echter in conflict kwam en opende later zijn eigen restaurant.
   
• 20. 

  Spraakmakende politica in het post-Fortuyn-tijdperk. Kreeg na haar studie in Nijmegen leidinggevende functies bij onder meer het gevangeniswezen en werd in 2003 als 'buitenstaander' minister voor Vreemdelingenbeleid en Integratie in het tweede kabinet-Balkenende. Was daarna het boegbeeld van het strengere asielbeleid en greep haar toenemende populariteit aan om zich te mengen in de leiderschapsstrijd bij de VVD. Zij werd echter verslagen door Rutte, maar kreeg bij de Kamerverkiezingen in 2006 als nummer twee wel meer stemmen. Claimde toen een leidende rol in de VVD en werd later uit de fractie gezet. De door haar in 2008 opgerichte beweging 'Trots op Nederland' bleek uiteindelijk geen succes. Sinds 2022 is zij raadslid voor Hart voor Den Haag.
   
• 21. 

  Op 14 september 2007 werd Rita Verdonk uit de VVD-fractie gezet, maar zij bleef Kamerlid. Daardoor ontstond de eenmansfractie Lid-Verdonk in de Tweede Kamer. De fractie verdween na de verkiezingen van 2010 uit de Tweede Kamer.
   
• 22. 

  Joost Eerdmans (1971) is sinds 31 maart 2021 lid van de Tweede Kamerfractie van JA21. Hij is fractievoorzitter en politiek leider. De heer Eerdmans was secretaris van burgemeester Opstelten van Rotterdam en kwam in 2002 voor de LPF in de Tweede Kamer. Voor de verkiezingen van 2006 stapte hij over naar Eén NL. Toen die partij geen zetel haalde, kwam er vrij onverwacht een einde aan zijn Kamerlidmaatschap. In 2009-2014 was hij wethouder van Capelle aan den IJssel en in 2014-2018 wethouder in Rotterdam namens Leefbaar Rotterdam. In de aanloop naar de verkiezingen van 2021 werd hij adviseur van Thierry Baudet, maar in november 2020 kwam het tot een breuk met FVD.
   
• 23. 

  Op de rechtervleugel opererende liberaal die tussentijds Tweede Kamerlid voor de VVD werd, maar daarmee later in conflict kwam. Al kort na zijn beëdiging werd hij na een tv-optreden op het matje geroepen door fractievoorzitter Van Aartsen. Een jaar later zette diens opvolger Rutte hem uit de fractie, omdat hij kritiek had geuit op de koers van de VVD en op het leiderschap van Rutte. Kort daarna vormde hij samen met Joost Eerdmans een tweemansfractie en sloot hij zich aan bij Eén NL. Voor hij Kamerlid werd, was hij advocaat en adviseur bij Andersson Elffers Felix. Is nu opnieuw advocaat en sinds 2018 raadslid voor FVD in Amsterdam.
   
• 24. 

  Joviale vastgoedbemiddelaar die als Tweede Kamerlid een vooraanstaande rol speelde in de LPF en daarvan twee jaar fractievoorzitter was. Was in zijn woonplaats Alphen aan den Rijn wethouder voor de VVD, maar trad voortijdig af. In de eerste LPF-fractie één van de weinigen met bestuurlijke ervaring. Was enkele keren betrokken bij de machtstrijd in zijn partij. Verloor bij de opvolging van Herben als fractievoorzitter van Wijnschenk. Volgde hem echter in 2004 echter alsnog op. Toen de leden Herben in 2006 weer als aanvoerder kozen, stapte hij over naar de Groep-Nawijn. Richtte met Nawijn de Partij voor Nederland op, maar verliet na een conflict rond de kandidaatstelling korte tijd later die partij en de Kamer. Gebruikte soms weinig omfloerste taal. Werd in 2014 opnieuw wethouder in Alphen aan den Rijn.
   
• 25. 

  Amsterdamse, die in de korte tijd dat zij in de Kamer zat veel aandacht trok. Is eigenares van een reclamestudio in Amsterdam en zat voor de lokale partij Mokum Mobiel in de gemeenteraad. In 2003 was zij nummer acht op de LPF-kandidatenlijst, maar viel zij buiten de boot omdat Nawijn met voorkeurstemmen werd gekozen. Kwam in juli 2006 alsnog in de Kamer. Vanwege een lokale affaire rond declaraties wilde de LPF-fractie haar niet in haar midden opnemen en werd zij onafhankelijk lid. Viel op door haar onbevangen en onconventionele optreden, maar ook omdat zij minister Hoogervorst niet herkende tijdens het vragenuur.
   
• 26. 

  Spraakmakend populistisch politicus. Zoon van een burgemeester van ARP-huize en zelf op lokaal niveau actief in het CDA. Was als directeur Vreemdelingenzaken, directeur van de Immigratie- en Naturalisatiedienst en advocaat goed ingevoerd op het gebied van het asielbeleid en werd voor de LPF in het kabinet-Balkenende I minister voor Vreemdelingenzaken en Integratie. Deed in die functie soms omstreden uitspraken onder meer over de doodstraf. Zag in 2002 af van het lijsttrekkerschap van de LPF, maar werd met voorkeurstemmen tot Kamerlid gekozen. Trad ook in de Kamer vaak solistisch op, zocht contact met het Vlaams Belang en verliet de LPF. Had met een eigen lijst succes in de Zoetermeerse gemeentepolitiek, maar dong tevergeefs naar een Kamerzetel met zijn Partij voor Nederland.
   
• 27. 

  Geert Wilders (1963) is sinds november 2006 politiek leider van de PVV. Hij is sinds 25 augustus 1998 (met een korte onderbreking in 2002) Tweede Kamerlid. Aanvankelijk was hij dat voor de VVD, maar op 2 september 2004 werd hij een onafhankelijk Kamerlid. In 2023 was hij voor de zesde keer lijsttrekker. De heer Wilders was medewerker van de afdeling Verdragen bij de Ziekenfondsraad, wetstechnisch medewerker van de Sociale Verzekeringsraad en beleidsmedewerker en speechschrijver van de VVD-Tweede Kamerfractie. In 2010 zat hij enige tijd in de gemeenteraad van Den Haag.
   
• 28. 

  De Groep-Van Haga ontstond op 13 mei 2021 toen drie leden onder leiding van Wybren van Haga uit de fractie van FVD stapten. Vanaf 5 september 2023 bleven daar nog twee van over toen Olaf Ephraim na een conflict met Van Haga en Smolders zich alleen afsplitste. De groep verdween in december 2023 uit de Tweede Kamer.
   
• 29. 

  De fractie-Groep-Kuzu/Öztürk ontstond op 14 november 2014, nadat een dag eerder Tunahan Kuzu en Selçuk Öztürk uit de PvdA-fractie waren gezet. Kuzu en Ozturk weigerden hun vertrouwen uit te spreken in de opstelling van de PvdA-fractie in het integratiedebat en in het integratiebeleid van minister Lodewijk Asscher.
   
• 30. 

  Tweede Kamerleden Tunahan Kuzu en Selcuk Öztürk splitsten zich op 13 november 2014 af van de PvdA-fractie, maar behielden, als de tweemansfractie Groep-Kuzu/Öztürk, hun zetels in de Kamer.
   
• 31. 

  De groep-Kortenoven/Hernandez ontstond op 3 juli 2012, nadat Marcial Hernandez en Wim Kortenoeven de PVV-fractie verlieten uit onvrede over de leiding en gang van zaken in de fractie. De feitelijke betekenis van het bestaan van deze fractie was gering, vanwege het aanstaande lange zomerreces en einde van de parlementaire periode.
   
• 32. 

  Op 1 oktober 2002 werden Winny de Jong en Cor Eberhard uit de Tweede Kamerfractie van de LPF gezet, nadat beiden openlijk kritiek hadden geleverd op fractievoorzitter Harry Wijnschenk. De Jong en Eberhard gingen als duo verder in de groep-De Jong.
   
• 33. 

  De Groep-Nijpels ontstond op 29 augustus 1995, na een ruzie binnen de AOV-fractie tussen voorzitster Jet Nijpels en oprichter Martin Batenburg. Dat ging deels over de koers van de partij, maar daarnaast speelden ook persoonlijke tegenstellingen een rol. Jet Nijpels werd ervan beschuldigd familieleden aan functies te willen helpen. Nijpels werd met Liesbeth Aiking en Leo Boogaard geroyeerd als AOV-lid en kreeg in de Tweede Kamer daarom de naam Groep-Nijpels.
   
• 34. 

  Kort na haar intree in de Tweede Kamer, in mei 1994, ontstond er al ruzie in de AOV-fractie. In oktober 1994 werd Theo Hendriks na een conflict met Jet Nijpels uit de AOV-fractie gezet. Nijpels beschuldigde Hendriks er onder meer van fysiek geweld tegen haar te hebben gebruikt.
   
• 35. 

  Jan-Nico Scholten en Stef Dijkman splitsten zich op 8 december 1983 af van de CDA-Tweede Kamerfractie, omdat zij het niet eens waren met de koers van de fractie. Voor fractievoorzitter Bert de Vries was de houding van Scholten en Dijkman reden om hen eind oktober 1983 bij wijze van disciplinaire straf het recht te ontnemen om namens de CDA-fractie het woord te voeren.
   
• 36. 

  De Groep-Scholten/Dijkman was een tweemansfractie in de Tweede Kamer, die op 8 december 1983 ontstond toen de Kamerleden Jan-Nico Scholten en Stef Dijkman zich afsplitsten van het CDA. Fractievoorzitter Bert de Vries en partijvoorzitter Piet Bukman accepteerden niet langer dissident gedrag. De fractie en het partijbestuur steunden hen daarbij. Woordvoerderschappen waren aan Scholten en Dijkman ontnomen, omdat uitstoten uit de fractie juridisch lastig was. Uiteindelijk stapten Scholten en Dijkman zelf op, omdat de fractie de tegen hen genomen maatregelen niet wilde terugdraaien.
   
• 37. 

  Frans Goedhart en Wijbrand Schuitemaker splitsten zich op 14 mei 1970 van de PvdA-Tweede Kamerfractie af, omdat zij zich niet konden vinden in de koers van de Partij van de Arbeid. Zij gingen verder onder de naam groep-Goedhart. Op 28 juli 1970 sloot de tussentijds benoemde Fia van Veenendaal zich bij hen aan.
   
• 38. 

  De fractie groep-Harmsen ontstond op 27 juni 1968, nadat Evert-Jan Harmsen, Johan van de Brake, Wouter van Harselaar en Hubert Kronenburg zich van de Boerenpartij-fractie afscheiden na een ruzie met Hendrik Koekoek. De fractie was tot 10 mei 1971 in de Tweede Kamer vertegenwoordigd. Kronenburg ging vanaf 12 november 1968 als eenling verder. Fractievoorzitter was Harmsen.
   
• 39. 

  Vanwege interne ruzies splitsten op 27 juni 1968 Evert-Jan Harmsen, Johan van de Brake, Wouter van Harselaar en Hubert Kronenburg zich af van de Boerenpartijfractie.
   
• 40. 

  De fractie Groep-Aarden ontstond op 27 februari 1968, nadat Jacques Aarden, Annie Kessel en Paul Janssen zich vanwege onenigheid over de politieke koerse en grondslag van de KVP hadden afgescheiden. Een vierde KVP-fractielid, Harry van Doorn, scheidde zich eveneens af maar gaf tevens zijn Kamerzetel op.
   
• 41. 

  Vanwege onenigheid over de politieke grondslag van de Katholieke Volkspartij (KVP) ontstond er op 27 februari 1968 een splitsing in de KVP-Tweede Kamerfractie. Annie Kessel, Paul Janssen, Jacques Aarden en vormden een nieuwe fractie (groep-Aarden). Harry van Doorn nam ontslag als Kamerlid, waardoor zijn zetel behouden bleef voor de KVP.
   
• 42. 

  De fractie Groep-Gortzak ontstond op 15 april 1958, nadat Henk Gortzak, Bertus Brandsen en Gerben Wagenaar wegens onenigheid in de CPN geroyeerd waren als partijlid. Rie Lips-Odinot stapte zelf uit de CPN om zich bij Gortzak c.s. aan te sluiten. De fractie was van tot 20 maart 1959 in de Tweede Kamer vertegenwoordigd.
   
• 43. 

  Wegens onenigheid in de Communistische Partij Nederland (CPN) over de te volgen koers ontstond er op 14 april 1958 een splitsing in de CPN-Tweede Kamerfractie. Henk Gortzak, Bertus Brandsen, Gerben Wagenaar en Rie Lips-Odinot gingen verder onder de naam groep-Gortzak.
   
• 44. 

  DEN HAAG (PDC) - In een interview met het Algemeen Dagblad heeft oud-PvdD-Kamerlid Femke Merel van Kooten bekend gemaakt zich aan te sluiten bij 50PLUS. Eind december sloot ze zich in het geheim al aan bij de partij. Van Kooten stapte vorig jaar uit de Partij voor de Dieren uit onvrede over de koers van de partij. Ze behield haar zetel en ging door als onafhankelijk Kamerlid. Ook nu ze lid is geworden van 50PLUS blijft ze als zelfstandige fractie in de Kamer, los van de fractie van 50PLUS. Het is echter wel een interessante aanleiding om eens te kijken hoe het met tussentijdse fractievorming in het parlement zit.