Tweede Kamerverkiezingen 2002 - Hoofdinhoud

Op 15 mei 2002 waren er reguliere (vierjaarlijkse) verkiezingen voor een nieuwe Tweede Kamer i, maar er lagen ook grondwetsvoorstellen voor, zoals over de kroonbenoemingen. Grote winnnaars waren nieuwkomer LPF i, van de op 6 mei vermoorde Pim Fortuyn i, en het CDA. De LPF kreeg als nieuwkomer 26 zetels, het CDA werd onder leiding van Jan Peter Balkenende i de grootste. De drie regeringspartijen verloren 43 zetels, waarbij voor de PvdA fors achteruit ging. Naast de LPF was Leefbaar Nederland i met twee zetels een nieuwkomer.

De verhitte campagne en de moord op Fortuyn hadden voor brede interesse in de politiek geleid. Dat was te zien aan de opkomst van 79,1 procent, die bijna zes procentpunt hoger lag dan in 1998.

Deze verkiezingen leidden tot de vorming van het kabinet-Balkenende I i van CDA, LPF en VVD.

In onderstaande tabel zijn de kerngegevens van de verkiezingen in 2002 opgenomen.

In onderstaande tabel is per partij aangegeven wie de lijsttrekker was en met welk verkiezingsprogramma een partij mee heeft gedaan aan de verkiezingen.

Paarse Kabinetten

In de periode 1994-2002 regeerden twee kabinetten onder leiding van Wim Kok i met vertegenwoordigers uit PvdA i, VVD i en D66 i. Tot de zomer van 2001 zag het er in de peilingen naar uit dat de verkiezingen van 2002 een tweestrijd tussen PvdA en VVD zouden worden. Ook de populariteit van GroenLinks steeg. In de loop van de kabinetsperiode groeide echter de kritiek op het tweede paarse kabinet. Dat zou te weinig daadkracht hebben, er werd te weinig gedaan aan de veiligheid op straat, aan de verloedering en aan de wachtlijsten in de gezondheidszorg.

Val Paars II

Het tweede Kabinet Kok viel i bijna een maand voor de verkiezingen.. Het Nederlands Instituut voor Oorlogsdocumentatie (NIOD) had de week daarvoor na jaren onderzoek het rapport gepubliceerd over de rol die Nederland gespeeld had bij de val van de Bosnische enclave Srebrenica, in 1995. Het was een kritisch rapport, met name over de communicatie tussen de legertop en het toenmalige kabinet-Kok I .

Moord op Pim Fortuyn

Voordat de nationale verkiezingen plaatsvonden in 2002 was Pim Fortuyn ook lijsttrekker van de lokale partij Leefbaar Rotterdam. Bij de gemeenteraadsverkiezingen op 6 maart 2002 wist deze partij dit PvdA-bolwerk te slechten. De overdonderende verkiezingszege van Leefbaar Rotterdam ging ten koste van de PvdA.

Aan het eind van de avond op de dag van de gemeenteraadsverkiezingen verscheen Fortuyn met de belangrijkste andere politiek leiders op de televisie bij presentator Paul Witteman. De lijsttrekkers voor de Tweede Kamerverkiezingen konden reageren op de uitslag van de gemeenteraadsverkiezingen en de winst van de aan Pim Fortuyn verwante lokale partijen.

Met uitzondering van CDA-leider Balkenende reageerden de politici van de gevestigde grote partijen uiterst verkrampt op Fortuyn. Dit gold met name voor PvdA-leider Melkert i. In een historisch televisiedebat, waarvoor Melkert tijdens de uitzending te laat arriveerde, verwierf Fortuyn op die manier de sympathie van veel kijkers.

Na moeizame collegeonderhandelingen wist Leefbaar Rotterdam met CDA en VVD de PvdA buiten het college in Rotterdam te houden. Pim Fortuyn, hoewel fractievoorzitter van Leefbaar Rotterdam, speelde hierbij slechts een rol op de achtergrond. Hij was druk doende met de campagne voor de Tweede Kamerverkiezingen.

Discussies tijdens de campagne werden bemoeilijkt doordat de net opgerichte LPF geen partijprogramma had. Pas na de publicatie van Fortuyn's boek 'De puinhopen van Paars' werd enigszins duidelijk dat de LPF een terugtredende overheid voor ogen stond met minder 'geldverspilling' en meer veiligheid. In aangepaste vorm werd dit boek het verkiezingsprogramma van de LPF. Bij de presentatie van zijn boek werd Pim Fortuyn met taarten, gevuld met menselijke uitwerpselen, bestookt.

Het kabinet reageerde op de kritiek met een notitie waarin de wapenfeiten van 'paars' breed werden uitgemeten. Voor veel kiezers bevestigde dit de indruk dat de gevestigde politici mijlenver af stonden van hun dagelijkse problemen. De peilingen gaven aan dat de LPF op een voor een nieuwe partij nog nooit eerder vertoonde verkiezingszege zou mogen rekenen ten koste van de paarse coalitie. Pim Fortuyn gaf dan ook aan dat hij het premierschap ambieerde.

Na een interview in het programma van Ruud de Wild op Radio 3 werd Pim Fortuyn op maandag 6 mei 2002 aan het begin van de avond vermoord in het Mediapark in Hilversum. De politiek reageerde geschokt en schortte de verkiezingscampagne à la minute op. Op verschillende plaatsen in het land verzamelden aanhangers van de LPF zich, en keerden zich tegen de gevestigde politici. In Den Haag braken rellen uit. Pas vroeg in de ochtend werd het daar weer rustig.

Kort na de moord werd de vermoedelijke dader gearresteerd. Zijn motieven waren onbekend. Bij de verhoren bleef hij zwijgen. Het betrof de milieu-activist Volkert van der Graaf. Deze bekende later de moord op Fortuyn en werd in 2003 tot 18 jaar gevangenisstraf veroordeeld.

In de Eerste Kamer werd Pim Fortuyn de dag na de moord door premier Kok en Eerste Kamervoorzitter Braks i herdacht. Honderdduizenden Nederlanders betuigden hun medeleven door het tekenen van condoléanceregisters en het leggen van bloemen. Nederland stond op zijn kop. Ook de plechtigheden rond de begrafenis van Pim Fortuyn op 10 mei waren een nationale gebeurtenis die massaal bezocht werd en rechtstreeks door de tv werd uitgezonden. De gebeurtenissen in Nederland waren wereldnieuws.

Na de moord op Fortuyn kwam de vraag aan de orde of de verkiezingen moesten worden uitgesteld. De LPF voelde daar niet voor. Het demissionaire kabinet liet het oordeel van de LPF zwaar wegen en besloot de verkiezingen door te laten gaan. De lijsttrekkers besloten echter de campagne stop te zetten. In de korte tijd die nog restte tot de verkiezingen 15 mei werd inderdaad publiekelijk geen campagne meer gevoerd.

Hieronder een overzicht van de gekozen Tweede Kamerleden die geïnstalleerd werden op 23 mei 2002.

Meer over