Past meditatie binnen het christendom? - Hoofdinhoud

Mindfulness, yoga, Wim Hoffen, nooit was meditatie zo populair in Nederland. Zeker tijdens de coronacrisis zijn veel Nederlanders aan het mediteren geslagen (10% vaker dan 2x per maand) en ook in de christelijke wereld komt het steeds meer voor. Maar, is het verstandig is om je als christen in te laten met mediteren? Het antwoord op deze vraag is niet zo simpel. De term mediteren komt van het Latijnse woord meditari, dat kan worden vertaald tot het algemene woord nadenken. Niet zo gek dus dat mediteren een breed begrip is met veel verschillende categorieën. Om het nog ingewikkelder te maken bestaat er ook nog zoiets als christelijke meditatie. Als christelijke meditatie breed wordt gedragen in het christendom, zou alle meditatie dan niet kunnen meehelpen in het vinden van het goede pad in het leven? Of moeten we alleen specifieke vormen van meditatie tolereren en de meer Oosterse/Boeddhistische meditatie afkeuren?

Redacteur: Marnix Koops

Hoewel meditatie vandaag de dag vooral wordt gelinkt aan het boeddhisme en hindoeïsme komt meditatie voor in vele religies en levensfilosofieën. In principe kan meditatie gedefinieerd worden als een spirituele oefening en kan het worden toegepast in bijna elk soort religie. Binnen het christendom zijn er meerdere meditatievormen ontstaan om het geloof in God en specifieke Bijbelteksten meer te ervaren en beter te laten doordringen tot in de kern van de persoon. Twee bekendere vormen, contemplatie en het daaronder vallende Lectio Divina, worden vaak gebruikt in kloosters en zijn in trek bij christenen tijdens stilte retraites.

Christelijke meditatie: Contemplatie en Lectio Divina

Contemplatie kan vrij vertaald worden met beschouwing, hier bedoeld als het beschouwen van iets met intense aandacht en grote ontvankelijkheid. Het concept komt voort uit kloosters, waar monniken hun relatie met God verdiepen met stilte, studie en gebed. Vaak wordt een Bijbeltekst of deugd centraal gezet, net als objectgerichte meditatie, waar vaak wordt gefocust op het ademen. Het verschil met meditatie is dat er ook een grote mate van ontvankelijkheid nodig is om de tekst te laten doordringen, terwijl ander soort meditatie zich meer richt op het oplossen van alle gedachten. Bij contemplatie wordt juist de gevonden concentratie gebruikt om de christelijke boodschap tot in de kern van het lichaam en geest te laten resoneren.

Lectio Divina (Goddelijke lezing) is een meer uitgewerkte vorm van contemplatie, die zich houdt aan een specifieke volgorde. Dit spirituele lezen begint met een lezing (lectio) langzaam hardop voor te lezen en in stilte te herhalen. Hierna volgt een overweging (meditatio), waar wordt nagedacht hoe deze tekst raakt aan het eigen leven. Vervolgens worden de opgekomen verlangens uitgesproken in een gebed (oratio), waarna de aanwezigheid van God wordt opgezocht tijdens een stille beschouwing (contemplatio).

Deze vormen van christelijke meditatie zijn breed geaccepteerd binnen het christelijk geloof en worden gezien als nuttige manieren om het persoonlijke geloof te versterken. Daar moet wel kort bij worden opgemerkt dat, net als met meditatie, contemplatie vaak eerst een fase van oefening vergt voordat het duidelijke vruchten oplevert. Als er wordt uitgezoomd tot het bredere begrip meditatie zie je echter dat de meningen over de bruikbaarheid binnen het geloof beginnen te verschillen. Om dat te begrijpen is het goed om eerst de twee andere hoofdgroepen binnen de meditatie, de hindoeïstische en boeddhistische, kort te definiëren en toe te lichten.

Hindoeïstische en Boeddhistische Meditatie

Er zijn bewijzen gevonden dat meditatie al werd genoemd in teksten van voor 1500 v.Chr., maar de meest bekende meditatievorm van de hindoeïstische traditie komt uit de Yogasoetra’s. Deze teksten dateren uit de tweede eeuw v. Chr. en vormen de basis voor de concentratie-meditatie. Het doel is om volledig te verstillen en getuige te zijn van het eigen zijn, binnen het hindoeïsme het ware “IK” genoemd (in christelijke termen zou dit de ziel genoemd kunnen worden).

Het boeddhisme kent twee verschillende soorten meditatie, die beiden inzekere mate overeenkomen met de hindoeïstische manier van mediteren. De samatha-meditatie is sterk vergelijkbaar met de eerder genoemde concentratie-meditatie, waar focus moet leiden tot rust van geest, maar de vipassana-meditatie wijkt hier juist van af. Hier worden juist de gedachten niet gefocust op een object maar door de meditator geobserveerd. De bedoeling is om gedachten te zien opkomen en ze vervolgens te accepteren, zodat de gedachten vanzelf weer vertrekken.

Past (Oosterse) meditatie binnen het Christendom?

Kort door de bocht zien we dat de meditatievormen onderling niet veel verschillen en hierin zit ook duidelijk niet het probleem. Het uiteindelijke doel van de Oosterse meditatie daarentegen stuit veel christenen tegen de borst. Het boeddhisme beschrijft bijvoorbeeld hoe men verlost kan worden van het lijden, door middel van het oplossen van verlangens en het ego, om zo tot ware verlichting te komen. Dit wordt bereikt door inzicht, ethisch goed gedrag en de hierboven beschreven meditatie. Dit wijkt af van het christelijke idee van verlossing, dat alleen bereikt kan worden via Jezus, waar het ontvangen van genade centraal staat. Binnen het christelijk geloof is de gedachte dat redding niet door iemand zelf kan worden gerealiseerd doorslaggevend, en is verlossing dus niet afhankelijk van hoe vaak iemand mediteert.

Zo lijkt het vooral van belang met welk doel iemand mediteert en niet per se hoe iemand mediteert. Als de meditatie wordt gebruikt om de band met God te versterken past dit natuurlijk binnen het christelijk geloof, maar verlichting vinden via de boeddhistische traditie lijkt hier buiten te vallen. Dan blijft de middenweg over, meditatie om jezelf beter te leren kennen, tot rust te komen en je concentratie te verbeteren. Sommige theologen beweren dat te veel graven in onszelf niet de juiste weg is, maar dat twijfels en zorgen direct bij God moeten worden neergelegd. Echter, als meditatie wordt gebruikt om aan jezelf te werken, bijvoorbeeld om jezelf meer lief te hebben zodat deze liefde kan worden doorgegeven aan de naaste, is dit dan verkeerd?

Wil je als christen buiten de christelijke meditatie mediteren, dan is het in ieder geval goed om na te denken over het precieze doel van jouw meditatie. Als het mediteren wordt gebruikt om los van de wereld te raken kan dit ook negatieve gevolgen hebben, het zou kunnen leiden tot apathie, richting het leven en de naaste. Je kan het zo bekijken: Oosterse meditatie probeert de geest leeg te maken, terwijl christelijke meditatie juist ernaar streeft om de geest te vullen.

Door de opkomst van christenen die zich ook fijn voelen bij het mediteren, moet er meer begrip en aandacht komen voor meditatie binnen het geloof. Dit artikel laat zien dat niet alle meditatie gelijk is en het zeker niet over een kam moet worden geschoren. Zeker spirituele jongeren die zoekende zijn in het geloof moeten niet worden afgeschrikt door een rigoureuze afwijzing van elke vorm van niet-christelijke meditatie. Zolang meditatie niet wordt gebruikt om verlichting te vinden en los te komen van de wereld, maar enkel voor bijvoorbeeld rust, concentratie en zelfverbetering (of natuurlijk voor de band met God) kan dit zeker een plek krijgen binnen het geloof.