Oostenrijk - Hoofdinhoud

De Republiek Oostenrijk is een neutrale staat in Midden-Europa. Het land is sinds 1995 lid van de Europese Unie i, maar maakt geen deel uit van de NAVO i. In Wenen is het Internationaal Atoomagentschap i gevestigd.

Oostenrijk was tot het eind van de Eerste Wereldoorlog het centrum van het Habsburgse keizerrijk, dat ook Hongarije i en grote delen van de Balkan omvatte. Het Verdrag van Versailles gaf het land in 1918 de huidige grenzen. Tussen 1938 en 1945 was Oostenrijk onderdeel van Duitsland i, maar na de Tweede Wereldoorlog werd het land weer onafhankelijk.

Toonaangevende Oostenrijkse kunstenaars zijn de componisten Joseph Haydn, Wolfgang Amadeus Mozart, Franz Schubert, Johann Strauss (junior en senior), Anton Bruckner en Gustav Mahler, de schilders Gustav Klimt, Egon Schiele en Oskar Kokoschka, en de dichter Rainer Maria Rilke. De bodybuilder en -later- filmster Arnold Schwarzenegger schopte het tot gouverneur van Californië, maar loochende nooit zijn Oostenrijkse roots. Grote namen uit de Oostenrijkse sportgeschiedenis zijn de Formule-1 kampioen Niki Lauda, en de skiërs Franz Klammer, Hermann Maier en Benjamin Raich. Ook de Oostenrijkse skiester Michaela Dorfmeister en snowboardster Anna Gasser behoorden bij de wereldtop. Het Oostenrijkse voetbalelftal ('Wunderteam') met spelers als Happel, Hanappi en Zeman werd in 1954 derde op het WK. In Tokio 2020 was Anna Kiesenhofer de verrassende winnares van de wielerwedstrijd op de weg.

In Oostenrijk regeert sinds januari 2020 een kabinet van christendemocraten (ÖVP) en Groenen. In december 2021 werd Karl Nehammer bondskanselier. Hij volgde Sebastian Kurz op als leider van de ÖVP. De vorige coalitie van de ÖVP met rechts-nationalistische FPÖ viel in 2019, na een omkoopschandaal rond vicepremier Strache van de FPÖ. Sindsdien werd Oostenrijk bestuurd door een technocratische regering.

Sinds 1987 maakt de ÖVP onafgebroken deel uit van afwisselend centrumlinkse en centrumrechtse kabinetten. Naast de ÖVP werd Oostenrijkse politiek grotendeels gedomineerd door Sozialdemokratische Partei Österreichs (SPÖ), waarmee ÖVP meerdere centrumlinkse kabinetten vormde. Sinds 1945 leveren de ÖVP en de SPÖ dan ook de bondskanselier. Alleen Brigitte Bierlijn vormde hier als partijloze een uitzondering op. Zij werd na de val van de ÖVP-FPÖ coalitie benoemd tot bondskanselier van de technocratische regering. De Groenen maken voor het eerst sinds hun oprichting in 1993 deel uit van de coalitie.

Oostenrijk is sinds 1995 lid van de Europese Unie, sinds 1999 lid van de Eurozone en sinds 2007 lid van de Schengenzone. Oostenrijk levert 18 leden aan het Europees Parlement en de Oostenrijkse Eurocommissaris is Johannes Hahn. Hij is belast met de portefeuille Begroting en administratie.

Staatsvorm, partijen en kiesstelsel

Oostenrijk is een parlementaire bondsrepubliek. De iedere zes jaar gekozen president heeft als staatshoofd formeel veel macht, maar is feitelijk ondergeschikt aan de bondskanselier en diens kabinet. De door de president benoemde bondsregering moet het vertrouwen van een parlementaire meerderheid hebben. De president kan het parlement op voorstel van de kanselier ontbinden.

De bondsregering heeft de uitvoerende macht en het initiatief bij de wetgeving. Het parlement bestaat uit twee Kamers. De rechtstreeks gekozen Nationale Raad (Nationalrat) is belangrijker dan de uit vertegenwoordigers van de bondslanden (deelstaten) bestaande Bondsraad (Bundesrat of Länderkammer). De Nationalrat beoordeelt de wetsvoorstellen en controleert de regering. Verkiezing van de Nationalrat vindt sinds 2007 om de vijf jaar plaats (voordien om de vier jaar).

De Bundesrat heeft een beperkt vetorecht, dat door de Nationalrat ongedaan kan worden gemaakt. Alleen bij wetgeving die rechtstreeks de bondslanden betreft, is er sprake van een volledig vetorecht. De bondslanden (Länder) hebben een eigen regering en parlement.

Oostenrijk kent een Constitutioneel Hof (Verfassungsgerichtshof) dat wetten grondwettelijk kan toetsen. Er zijn verder mogelijkheden voor beslissende en raadgevende referenda. Over het houden van een beslissend referendum beslist de Nationaalrat. Bij grondwetsherziening is een referendum verplicht.

Kiesstelsel

De 183 afgevaardigden worden rechtstreeks gekozen door kiezers (vanaf 16 jaar). De negen bondslanden en 43 regio's vormen kiesdistricten met eigen kieslijsten. Deze zijn van belang om te bepalen welke kandidaten voor een partij zijn gekozen. De zetelverdeling gebeurt echter op basis van de landelijke uitslag via een stelsel van evenredige vertegenwoordiging. Er is door de verkiezing via districten een vrij hoge kiesdrempel.

Belangrijke partijen

De Oostenrijkse politiek wordt gedomineerd door twee partijen: de Sozialdemokratische Partei Österreichs (SPÖ) en de christendemocratische Österreichische Volkspartei (ÖVP). Zij vormden vaak samen een coalitieregering, maar deden dat in enkele gevallen met de liberale Freiheitliche Partei Österreichs (FPÖ). Die partij is in rechts-populitisch vaarwater terecht gekomen.

In 2005 splitste onder leiding van Jörg Haider de rechtervleugel van de FPÖ zich af en vormde de Bündnis Zukunft Österreich (BZÖ), dat algemeen als rechtspopulistisch en zelfs extreemrechts werd beschouwd. Van 2003 tot 2007 zaten zij in de coalitie. Als vierde partij is "De Groenen" (Die Grüne of Die Grüne Alternative) sterk opgekomen. Sinds 2020 maken zij voor het eerst deel uit van de regering.

In 2017 en 2019 had de liberaal-populistische partij 'Neos' (Das Neue Österreich unde Liberales Forum) succes bij de verkiezingen. De partij is onder meer voor directe democratie en voor belastingverlaging. Zij is echter wel pro-Europees en bij voorbeeld voorstander van meer ontwikkelingshulp en van legalisering van softdrugs.