Oostenrijk

Oostenrijk op de kaart

De Republiek Oostenrijk is een neutrale staat in Midden-Europa. Het land is sinds 1995 lid van de Europese Unie i, maar maakt geen deel uit van de NAVO i. In Wenen is het Internationaal Atoomagentschap i gevestigd.

Oostenrijk was tot het eind van de Eerste Wereldoorlog het centrum van het Habsburgse keizerrijk, dat ook Hongarije i en grote delen van de Balkan omvatte. Het Verdrag van Versailles gaf het land in 1918 de huidige grenzen. Tussen 1938 en 1945 was Oostenrijk onderdeel van Duitsland i, maar na de Tweede Wereldoorlog werd het land weer onafhankelijk.

Toonaangevende Oostenrijkse kunstenaars zijn de componisten Joseph Haydn, Wolfgang Amadeus Mozart, Franz Schubert, Johann Strauss (junior en senior), Anton Bruckner en Gustav Mahler, de schilders Gustav Klimt, Egon Schiele en Oskar Kokoschka, en de dichter Rainer Maria Rilke. De bodybuilder en -later- filmster Arnold Schwarzenegger schopte het tot gouverneur van Californië, maar loochende nooit zijn Oostenrijkse roots. Grote namen uit de Oostenrijkse sportgeschiedenis zijn de Formule-1 kampioen Niki Lauda, en de skiërs Franz Klammer, Hermann Maier en Benjamin Raich. Ook de Oostenrijkse skiester Michaela Dorfmeister en snowboardster Anna Gasser behoorden bij de wereldtop. Het Oostenrijkse voetbalelftal ('Wunderteam') met spelers als Happel, Hanappi en Zeman werd in 1954 derde op het WK. In Tokio 2020 was Anna Kiesenhofer de verrassende winnares van de wielerwedstrijd op de weg.

1.

Politieke situatie

In Oostenrijk regeert sinds januari 2020 een kabinet van christendemocraten (ÖVP) en Groenen. In december 2021 werd Karl Nehammer bondskanselier. Hij volgde Sebastian Kurz op als leider van de ÖVP. De vorige coalitie van de ÖVP met rechts-nationalistische FPÖ viel in 2019, na een omkoopschandaal rond vicepremier Strache van de FPÖ. Sindsdien werd Oostenrijk bestuurd door een technocratische regering.

Sinds 1987 maakt de ÖVP onafgebroken deel uit van afwisselend centrumlinkse en centrumrechtse kabinetten. Naast de ÖVP werd Oostenrijkse politiek grotendeels gedomineerd door Sozialdemokratische Partei Österreichs (SPÖ), waarmee ÖVP meerdere centrumlinkse kabinetten vormde. Sinds 1945 leveren de ÖVP en de SPÖ dan ook de bondskanselier. Alleen Brigitte Bierlijn vormde hier als partijloze een uitzondering op. Zij werd na de val van de ÖVP-FPÖ coalitie benoemd tot bondskanselier van de technocratische regering. De Groenen maken voor het eerst sinds hun oprichting in 1993 deel uit van de coalitie.

Oostenrijk is sinds 1995 lid van de Europese Unie, sinds 1999 lid van de Eurozone en sinds 2007 lid van de Schengenzone. Oostenrijk levert 18 leden aan het Europees Parlement en de Oostenrijkse Eurocommissaris is Johannes Hahn. Hij is belast met de portefeuille Begroting en administratie.

Staatsvorm, partijen en kiesstelsel

Oostenrijk is een parlementaire bondsrepubliek. De iedere zes jaar gekozen president heeft als staatshoofd formeel veel macht, maar is feitelijk ondergeschikt aan de bondskanselier en diens kabinet. De door de president benoemde bondsregering moet het vertrouwen van een parlementaire meerderheid hebben. De president kan het parlement op voorstel van de kanselier ontbinden.

De bondsregering heeft de uitvoerende macht en het initiatief bij de wetgeving. Het parlement bestaat uit twee Kamers. De rechtstreeks gekozen Nationale Raad (Nationalrat) is belangrijker dan de uit vertegenwoordigers van de bondslanden (deelstaten) bestaande Bondsraad (Bundesrat of Länderkammer). De Nationalrat beoordeelt de wetsvoorstellen en controleert de regering. Verkiezing van de Nationalrat vindt sinds 2007 om de vijf jaar plaats (voordien om de vier jaar).

De Bundesrat heeft een beperkt vetorecht, dat door de Nationalrat ongedaan kan worden gemaakt. Alleen bij wetgeving die rechtstreeks de bondslanden betreft, is er sprake van een volledig vetorecht. De bondslanden (Länder) hebben een eigen regering en parlement.

Oostenrijk kent een Constitutioneel Hof (Verfassungsgerichtshof) dat wetten grondwettelijk kan toetsen. Er zijn verder mogelijkheden voor beslissende en raadgevende referenda. Over het houden van een beslissend referendum beslist de Nationaalrat. Bij grondwetsherziening is een referendum verplicht.

Kiesstelsel

De 183 afgevaardigden worden rechtstreeks gekozen door kiezers (vanaf 16 jaar). De negen bondslanden en 43 regio's vormen kiesdistricten met eigen kieslijsten. Deze zijn van belang om te bepalen welke kandidaten voor een partij zijn gekozen. De zetelverdeling gebeurt echter op basis van de landelijke uitslag via een stelsel van evenredige vertegenwoordiging. Er is door de verkiezing via districten een vrij hoge kiesdrempel.

Belangrijke partijen

De Oostenrijkse politiek wordt gedomineerd door twee partijen: de Sozialdemokratische Partei Österreichs (SPÖ) en de christendemocratische Österreichische Volkspartei (ÖVP). Zij vormden vaak samen een coalitieregering, maar deden dat in enkele gevallen met de liberale Freiheitliche Partei Österreichs (FPÖ). Die partij is in rechts-populitisch vaarwater terecht gekomen.

In 2005 splitste onder leiding van Jörg Haider de rechtervleugel van de FPÖ zich af en vormde de Bündnis Zukunft Österreich (BZÖ), dat algemeen als rechtspopulistisch en zelfs extreemrechts werd beschouwd. Van 2003 tot 2007 zaten zij in de coalitie. Als vierde partij is "De Groenen" (Die Grüne of Die Grüne Alternative) sterk opgekomen. Sinds 2020 maken zij voor het eerst deel uit van de regering.

In 2017 en 2019 had de liberaal-populistische partij 'Neos' (Das Neue Österreich unde Liberales Forum) succes bij de verkiezingen. De partij is onder meer voor directe democratie en voor belastingverlaging. Zij is echter wel pro-Europees en bij voorbeeld voorstander van meer ontwikkelingshulp en van legalisering van softdrugs.

2.

Zetelverdeling Nationalrat sinds 1983

jaar

SPÖ

ÖVP

FPÖ

BZÖ

Groen

Neos

Ov.

verkiezings-

datum

1983

90

81

12

       

24 april

1986

80

77

18

 

8

   

23 november

1990

80

60

33

 

10

   

7 oktober

1994

65

52

42

 

13

 

11

9 oktober

1995

71

52

41

 

9

 

10

17 december

1999

65

52

52

 

14

   

3 oktober

2002

69

79

18

 

17

   

24 november

2006

68

66

21

7

21

   

1 oktober

2008

57

51

34

21

20

   

28 september

2013

52

47

40

 

24

 

20

29 september

2017

52

62

51

   

10

8

15 oktober

2019

40

71

31

 

26

15

 

29 september

3.

Kabinetten vanaf 1983

naam

periode

kleur

partijen

belangrijke ministers

Sinowatz

24 mei 1983-16 juni 1986

paars

SPÖ-FPÖ

BuZa: Lanc

1984 Gratz

Fin: Vranitzky (vanaf 1984)

Vranitzky I

16 juni 1986-21 januari 1987

paars

SPÖ-FPÖ

BuZa: Jankowitsch

Vranitzky II

21 januari 1987-17 december 1990

centrumlinks

SPÖ-ÖVP

BuZa: Mock

Vranitzky III

17 december 1990-29 november 1994

centrumlinks

SPÖ-ÖVP

BuZa: Mock

EZ: Schüssel

Vranitzky IV

29 november 1994-12 maart 1996

centrumlinks

SPÖ-ÖVP

BuZa: Mock

1995: Schüssel

Fin: Klima

EZ: Schüssel (tot 1995)

Vranitzky V

12 maart 1996-28 januari 1997

centrumlinks

SPÖ-ÖVP

BuZa: Schüssel

Klima

28 januari 1997-4 februari 2000

centrumlinks

SPÖ-ÖVP

BuZa: Schüssel

Schüssel I

4 februari 2000-28 februari 2003

centrumrechts

ÖVP-FPÖ

BuZa: Ferrero-Waldner

Schüssel II

28 februari 2003-11 januari 2007

centrumrechts

ÖVP-BZÖ

BuZa: Ferrero-Waldner

2004: Plassnik

Gusenbauer

11 januari 2007-2 december 2008

centrumlinks

SPÖ-ÖVP

BuZa: Plassnik

Fin: Molterer

Faymann I

2 december 2008-16 december 2013

centrumlinks

SPÖ-ÖVP

BuZa: Spindelegger

Fin: Pröll

2011: Maria Fekter

Faymann II

16 december 2013-17 mei 2016

centrumlinks

SPÖ-ÖVP

BuZa: Kurz

Fin: Spindelegger

Kern

17 mei 2016- 18 december 2017

centrumlinks

SPÖ-ÖVP

BuZa: Kurz

Fin: Spindelegger

Kurz I

18 december 2017- 30 mei 2019

centrumrechts

ÖVP-FPÖ

BuZa: Kneissl

Fin: Löger

Bierlein

30 mei 2019 - 7 januari 2020

technocraten

-

BuZa: Schallenberg

Kurz II

7 januari 2020 - 9 oktober 2021

centrum-groen

ÖVP - Groenen

BuZa: Schallenberg

Fin: Blümel

Schallenberg

9 oktober 2021 - 6 december 2021

centrum-groen

ÖVP - Groenen

BuZa: Linhart

Fin: Blümel

Nehammer

6 december 2021 - heden

centrum-groen

ÖVP - Groenen

BuZa: Schallenberg

Fin: Brunner