'State of the Union' 2022 van Commissievoorzitter Von der Leyen

Bron: Europese Commissie

Commissievoorzitter Ursula von der Leyen¹ heeft op woensdag 14 september 2022 de jaarlijkse 'State of the Union²' voor het Europees Parlement³ uitgesproken. In de toespraak zette ze uiteen welke beleidsplannen de Europese Commissie het komende jaar wil gaan indienen. Daarnaast reflecteerde ze op de huidige situatie in de Europese Unie.

Von der Leyen begon haar speech met de oorlog in Oekraïne en de Russische agressie, en besprak in dat licht de maatregelen die Europese burgers moeten beschermen tegen de energiecrisis⁴. Het Europese energiebeleid stond daarmee centraal in de State of the Union, want ook bij het thema klimaat (Green Deal) kwam hernieuwbare energie en het inschakelen van waterstof aan bod.

Terwijl het in de State of the Union van 2021 vooral ging over de coronapandemie, sprak Von der Leyen dit jaar over het herstelplan⁵ na de coronacrisis en kondigde ze een flexibeler economisch beleid en eenvoudigere belastingregels voor het midden- en kleinbedrijf (MKB) aan. Ze benadrukte het belang van Europese onafhankelijkheid in grondstoffenvoorziening en de samenwerking met democratieën overal ter wereld. Tot slot riep ze op tot een nieuwe Europese Conventie, als vervolg op de Conferentie over de Toekomst van Europa⁶.

De jaarlijkse State of the Union is steevast het moment waarop de Commissie de voortgang van haar eigen werkprogramma⁷ evalueert, maar ook thema's bespreekt die de actualiteit overheersen. De volgende onderwerpen kwamen daarbij aan bod.

Oorlog in Oekraïne

Von der Leyen zette in de State of the Union de blijvende Europese steun aan Oekraïne en solidariteit met het Oekraïense volk in de verf. De Oekraïense first lady, Olena Zelenska, was tijdens de toespraak als eregast aanwezig in het Europees Parlement. Bovenop de militaire steun zal Europa 100 miljoen euro beschikbaar stellen voor de heropbouw van beschadigde Oekraïense scholen. Daarnaast moet Oekraïne vrije toegang krijgen tot de eengemaakte Europese markt en opgenomen worden in de zone voor kosteloze roamingtarieven⁸.

Energiecrisis

Als antwoord op Poetin's agressie in Oekraïne benadrukte Von der Leyen het belang van een energieonafhankelijke EU en de diversificatie van energiebronnen. Ze verwees naar de stappen die gezet zijn in het opslaan van gasvoorraden. Maar ook de klimaatcrisis stuwt de energieprijzen verder omhoog. Daarom zal de Commissie lidstaten aansporen om maatregelen te nemen om het electriciteitsverbruik te verminderen. Daarbovenop zal de winst van bedrijven die aan een lage prijs elektriciteit opwekken afgeroomd worden en gaan naar burgers die het hard nodig hebben. Het plan zou meer dan 140 miljard euro opleveren en moet de klap van de energiecrisis⁴ helpen opvangen.

Klimaat, natuur en energie

Hoewel klimaat niet centraal stond in haar State of the Union, legde Von der Leyen de link tussen de energiecrisis en de Europese Green Deal. De toenemende prijzen van fossiele brandstoffen wijzen op de volgens haar noodzakelijke vergroening van de Europese economieën. De EU wil daarbij inzetten op de ontwikkeling en aankoop van waterstof. De oprichting van een nieuwe Europese Waterstofbank moet de toekomstige Europese waterstofmarkt mee helpen vormgeven. De EU zal zich ook inzetten om een globaal natuurplan te bereiken op de Biodiversiteitsconferentie van de VN dit jaar. Omdat Europa ook op de korte termijn antwoorden moet vinden op de klimaatverandering⁹, kondigde von der Leyen aan de capaciteit om bosbranden tegen te gaan te verdubbelen.

Economisch beleid

Naast het herstelplan⁵, dat er kwam na de coronacrisis en waarvan nog 700 miljard euro geïnvesteerd moet worden in de economie, had Von der Leyen het over nieuwe fiscale regels die tot meer flexibiliteit in het begrotingsbeleid moeten leiden. Dat betekent meer vrijheid voor strategische investeringen en flexibiliteit voor schuldvermindering, maar ook dat er meer verantwoording moet zijn om een duurzaam en stabiel fiscaal beleid te garanderen. Voor het klein- en middenbedrijf beloofde von der Leyen een steunpakket, BEFIT genaamd, met eenvoudige en gelijke belastingregels om zaken te doen in Europa, en een herziening van de richtlijn over betalingsachterstand.

Een sterker Europa in de wereld

Zowel voor het uitvoeren van de Green Deal als voor het industrieel beleid vindt Von der Leyen het van groot belang om onafhankelijk te zijn, maar ook om nieuwe partnerschappen aan te gaan met gelijkgezinde landen en belangrijke groeiregio's. Op die manier kan de EU wereldwijd haar arbeids- en milieustandaarden promoten én leveringszekerheid van goederen en toegang tot grondstoffen waarborgen. In dat licht kondigde Von der Leyen een Europese wet voor belangrijke grondstoffen, de 'Critical Raw Materials Act', aan, die de Europese productie van bijvoorbeeld batterijen en chips zal ondersteunen.

Von der Leyen riep op om te investeren in en samen te werken met andere democratieën, met het doel de waarden van vrede, veiligheid, gerechtigheid en economische vooruitgang overal ter wereld te versterken. Ze sprak haar steun uit voor een Europese Politieke Gemeenschap en richtte zich daarbij nadrukkelijk tot de bevolking van de Westelijke Balkan, Oekraïne, Moldavië¹⁰ en Georgië. De Commissie zal haar plannen hiervoor aan de Europese Raad¹¹ voorleggen.

Bescherming van de Europese levenswijze

In haar State of the Union wees Von der Leyen op het gevaar van autocraten en desinformatie voor de Europese democratie¹². Ze haalde daarbij een voorbeeld van de Vrije Universiteit in Amsterdam aan, die een ogenschijnlijk onafhankelijk onderzoekscentrum moest sluiten omdat het gefinancierd bleek te zijn door Chinese organisaties. Om de EU te beschermen tegen schadelijke buitenlandse inmenging, zal de Commissie een pakket voor de Verdediging van de Democratie voorstellen. Ze herhaalde daarbij het belang van conditionaliteit in de EU-begroting.

Europese conventie

Von der Leyen sloot haar State of the Union af met een oproep tot het oprichten van een Europese Conventie die de werking en de toekomst van de EU moet evalueren, omdat ze van mening is dat de EU niet enkel moet uitbreiden maar ook hervormen. Het Europees Parlement riep hier al eerder toe op, en komt er in navolging van de Conferentie over de Toekomst van Europa⁶. Het burgerpanel, dat een centrale plek had in die Conferentie, moet een regulier onderdeel gaan uitmaken van onze democratie, aldus Von der Leyen.

De 'State of the Union' (SOTEU) is de jaarlijkse toespraak van de voorzitter van de Europese Commissie¹³ waarin de balans wordt opgemaakt over hoe de Europese Unie ervoor staat. Ook worden de belangrijkste plannen van de Commissie¹⁴ voor het komende jaar uiteen gezet.

• 1. 

  Dr. Ursula von der Leyen (1958) is vanaf 1 december 2019 voorzitter van de Europese Commissie. Zij is opgeleid tot arts en was werkzaam in een Vrouwenkliniek en als docent. Namens de CDU begon zij haar politieke loopbaan in de Landsdag en regering van Neder-Saksen. In 2009 werd zij Bondsdaglid en minister in het kabinet-Merkel. Achtereenvolgens was zij minister van Gezin en Jeugd, Arbeid en Sociale Zaken, en sinds 2013, van Defensie.
   
• 2. 

  De 'State of the Union' (SOTEU) is de jaarlijkse toespraak van de voorzitter van de Europese Commissie waarin de balans wordt opgemaakt over hoe de Europese Unie ervoor staat. Ook worden de belangrijkste plannen van de Commissie voor het komende jaar uiteen gezet.
   
• 3. 

  Het Europees Parlement (EP) vertegenwoordigt ruim 450 miljoen Europeanen en bestaat momenteel uit 720 afgevaardigden (inclusief voorzitter). Nederland heeft 31 zetels in het Europees Parlement. Het Europees Parlement wordt geacht een stem te geven aan de volkeren van de 27 landen die aan de Unie deelnemen, en vooral te letten op het belang van de Unie in zijn geheel.
   
• 4. 

  De energieprijzen in de Europese Unie schoten begin 2022 omhoog na de Russische invasie van Oekraïne en de daaropvolgende spanningen met Rusland, waar een flink deel van de Europese energie vandaan komt. Dit zorgde voor enorme onzekerheid op de energiemarkt, vooral wat betreft gas, en dat zorgde voor snel oplopende prijzen voor burgers en bedrijven.
   
• 5. 

  Met het Europees Herstelfonds - door de Europese Commissie 'NextGenerationEU' genoemd - wil de Europese Unie de economische klap van de uitbraak van het COVID-19-virus opvangen. Het herstelfonds heeft een omvang van 807 miljard euro (prijspeil 2022, onderhevig aan inflatie), bestaande uit 338 miljard euro aan subsidies, 386 miljard aan leningen en 83 miljard voorzien voor andere Europese steunprogramma's. Italië en Spanje, de zwaarst getroffen lidstaten, ontvangen het meeste geld uit het herstelfonds.
   
• 6. 

  Van 9 mei 2021 tot en met 9 mei 2022 vond de Conferentie over de Toekomst van Europa plaats. Deze had als doel het vaststellen van de prioriteiten van de Europese Unie. Hierin stond de burger centraal. Er zijn bijna 50 voorstellen aangenomen, die zijn uitgewerkt in 325 voorgestelde maatregelen. Enkele opvallende daarvan zijn dat er een einde moet komen aan veto's van lidstaten bij stemprocedures bij de Raad van de EU en de Europese Raad. Verder moet het Europees Parlement het recht krijgen om wetsvoorstellen te initiëren, en moeten er transnationale kandidatenlijsten komen bij de verkiezingen voor het Europees Parlement.
   
• 7. 

  De Commissie-Von der Leyen presenteerde op 20 oktober 2021 haar werkprogramma voor het jaar 2022. Met het werkprogramma wilde de Commissie 'Europa samen sterker maken'.
   
• 8. 

  In juni 2017 werden de extra kosten voor internetten, bellen en sms'en vanuit een ander EU-land, die vroeger door telecombedrijven werden gerekend, afgeschaft door de EU. Vanaf 2008 werden de tarieven stapsgewijs verlaagd. In mei 2019 is het maximumtarief voor bellen vanuit het eigen land naar een ander EU-land vastgesteld op 19 eurocent per minuut. Een sms mag in die situatie niet meer dan 6 eurocent kosten.
   
• 9. 

  De meeste wetenschappers zijn het er over eens dat de aarde door de uitstoot van broeikasgassen opwarmt en dat extreme weersomstandigheden vaker voorkomen. Deze klimaatverandering zet de leefbaarheid van veel gebieden op aarde onder druk en heeft grote gevolgen voor onder andere natuur en landbouw. Om de gevolgen te beperken is internationaal afgesproken de wereldwijde temperatuurstijging te beperken tot 2°C ten opzichte van het pre-industriële tijdperk. Ook de Europese Unie spant zich zowel op Europees niveau als op mondiaal niveau in om klimaatverandering tegen te gaan.
   
• 10. 

  De Republiek Moldavië is een land in Oost-Europa. Het land ligt tussen Roemenië en Oekraïne.
   
• 11. 

  De Europese Raad bestaat uit de regeringsleiders of staatshoofden van de 27 lidstaten van de Europese Unie, de vaste voorzitter en de voorzitter van de Europese Commissie. Alleen de regeringsleiders of staatshoofden hebben stemrecht tijdens de vergaderingen. De Europese Raad heeft geen wetgevingstaak, maar stelt wel de politieke richting van de EU vast.
   
• 12. 

  In verschillende Europese landen staan democratie en rechtsstaat momenteel onder druk. Lidstaten van de Europese Unie mogen deze belangrijke pijlers niet in gevaar brengen. De Europese Commissie ziet erop toe dat de lidstaten deze kernwaarden naleven.
   
• 13. 

  Deze functie wordt sinds 1 december 2019 vervuld door de Duitse Ursula von der Leyen. Zij is de opvolger van de Luxemburger Jean-Claude Juncker.
   
• 14. 

  Deze instelling van de Europese Unie kan worden beschouwd als het 'dagelijks bestuur' van de EU. De leden van de Europese Commissie worden 'Eurocommissarissen' genoemd. Elke Eurocommissaris is verantwoordelijk voor één of meerdere beleidsgebieden.