Hoe Angela Merkel al jaren heel Europa domineert

De meeting begon op donderdag 21 juni 2007 om 17.54 uur met het rinkelen door kanselier Merkel² met een belletje. De druk met elkaar pratende leiders schoven als brave scholieren aan de grote vergadertafel. Tijdens een 36 uur durende marathon opent Merkel haar trukendoos om de 27 andere leiders te bewerken. In het atrium beneden wachten 2000 journalisten uit de hele wereld ongeduldig op nieuws.

In de morgen van 23 juni, terwijl de zon alweer boven Brussel opklimt, presenteert een trotse kanselier ons als Brusselse media haar ‘Midsummer Night’s Treaty’. Dus het frame van het Verdrag van Lissabon³ waarop de EU vandaag berust. De vergaande ‘Grondwet voor Europa⁴’, in 2005 door de Franse en Nederlandse kiezers verworpen, is daarmee van de baan. Tegelijk blijft in Merkels project de kern van die grondwet volledig behouden.

Precies zoals in 2007 wist de binnenkort aftredende 66-jarige kanselier keer op keer de EU uit een crisis te trekken. De vergadering van de Europese Raad⁵ in juni is mogelijk de laatste waar bondskanselier Angela Merkel (al europese raad vanaf december 2005) Duitsland vertegenwoordigt. Haar belangrijkste wapenfeiten.

In 2010 zodra de crisis rond het failliete Griekenland losbarst, is twee derde van de ondervraagde Duitsers tegen financiële steun. Toch opent Merkel, -zij het na maandenlang aarzelen- samen met de Franse president Nicolas Sarkozy⁶, dat voorjaar die optie. Het voortbestaan van de euro is namelijk in gevaar. ‘Valt de euro uiteen dan valt Europa uiteen’ zo waarschuwt Merkel in die dagen.

Daarop sluit de Europese Raad de befaamde ‘one trillion dollar’ deal (zoals de Amerikanen dat zagen). Een ongekende verdedigingswal van 750 miljard euro om de zwakke eurolanden op de been te houden. Een regering die niet langer haar schuldeisers kan bedienen mag daaruit putten, mits zij fors bezuinigt en de economie hervormt.

Duitsland alleen neemt ruwweg een kwart van de lasten op zich. Nederland draagt 26 miljard bij. Kanselier Merkel is dan maanden achtereen de drijvende kracht achter dat beraad.

© Jan Werts

Angela Merkel trok tijdens haar verkiezingsstrijd destijds onze correspondent in Brussel, Jan Werts, naar Berlijn.

Vanaf 2010 blokkeert Merkel jarenlang de komst van de zogenaamde euro-obligaties. Die werden bepleit door de Commissie⁷, het Europees Parlement⁸ en vooral de leiders van met schuld overladen zuidelijke EU-landen. Zij kunnen namelijk zelf niet meer lenen. Euro-obligaties verschuiven bij wanbetaling van een failliet euroland de aflossing naar uiteindelijk de belastingbetaler in de andere landen.

‘Zolang ik leef komen er geen euro-obligaties’ zegt Merkel op 26 juni 2012 tegen de teleurgestelde Italiaanse premier Mario Monti⁹. ‘Ik geloof niet in economische groei op basis van gezamenlijke schulden’. Maar tijdens de coronacrisis geeft zij plotseling haar verzet op. Zie hierna, de besluiten van 2020.

Voorjaar 2011 dwingt Duitsland zes nieuwe Europese wetten af (het zogenaamde Sixpack) om de euro voortaan op de rails te houden. Er komt een Europees Stabiliteits Mechanisme¹⁰. Merkel verkrijgt - met steun van onder andere Nederland – verscherpt toezicht op regeringen die te veel uitgeven.

De Europese ministers van financiën¹¹, die elkaar altijd graag ontzien, verliezen hun toezichtrol. De zogenaamd onafhankelijke Europese Commissie neemt dat toezicht over.

(Opmerkelijk detail is achteraf wel dat de Commissie echter niet meer optreedt vanaf 2015 nadat Jean-Claude Juncker¹² als voorzitter aantreedt. Juncker stond onder sterke druk van Parijs dat de koers van de zuidelijke eurolanden volgt).

In 2015 speelt Merkel in februari weer de hoofdrol in de onderhandelingen met president Vladimir Poetin¹³ over de oorlog in Oost-Oekraïne. Het Minsk II Akkoord brengt dan na zestien uur onderhandelen in de Wit-Russische hoofdstad een staakt-het-vuren. Deze aanpak was de reactie op Amerikaanse suggesties om het door Rusland belaagde Oekraïne van extra wapens te voorzien. Volgens Merkel, opgegroeid in de DDR, zou dat de crisis echter juist verergeren.

Opmerkelijk detail: pas na de ondertekening in Minsk komt de Europese Unie in beeld. Merkel, de Franse president François Hollande¹⁴, en president Petro Poroshenko¹⁵ van Oekraïne informeren dan in Brussel de andere nationale leiders, die meteen akkoord gaan. De officiële EU-buitenlandvertegenwoordigers, Herman van Rompuy¹⁶ en Federica Mogherini¹⁷, houdt Merkel buiten dit beraad.

In 2015 dreigt een Grexit, dus een eurozone zonder het economisch fragiele Griekenland. Nieuwe zware besparingen en hervormingen daar om zo’n drama te vermijden zijn de inzet van het nachtelijk beraad van 12 juli. Terwijl de andere leiders urenlang elders in Brussel met de duimen moeten draaien, sluit Merkel na zeventien uur kibbelen met de Griekse premier Alexis Tsipras¹⁸ een vierhonderd pagina’s tellend akkoord.

In ruil voor nieuwe megagrote steun moet Athene nogmaals gigantisch bezuinigen en bovendien zijn ambtenarij inkrimpen. De boze Grexit-droom, die het imago van Europa mondiaal zou besmeuren, is ineens over. Een nerveuze president Barack Obama¹⁹ had die zomer Merkel en Tsipras gewaarschuwd voor een wereldwijde economische crisis.

In maart 2016 staat de EU op springen. Merkel verrast de andere leiders dan met een Duits-Turks plan om de tsunami aan migranten en vluchtelingen vanuit Syrië, Irak, Afghanistan en Noord-Afrika te bedwingen. Weer krijgt zij haar zin. Na een jaar lang gedurende maar liefst twaalf vruchteloze bijeenkomsten hierover doormodderen, hakt de Europese Raad dan toch de knoop door.

Op Merkels voorstel stopt men samen met Turkije de onhoudbaar geworden migrantenstroom. De EU betaalt Ankara zes miljard euro voor de opvang van ongeveer vier miljoen migranten en vluchtelingen. In een week tijd loopt het aantal overstekers terug van soms 15.000 per dag naar nog slechts enkele tientallen. Hoewel vaak bekritiseerd (wegens bepaalde mensenrechten) wordt de ‘Merkel deal’ binnenkort toch verlengd, zo is de bedoeling.

In 2020 bereiken de Europese leiders na een marathon van negentig uur op 21 juli een akkoord over de financiering van de EU tot 2027. Verrassend schaart bondskanselier Angela Merkel zich achter het Franse voorstel om boven op de normale uitgaven via een COVID-19 Herstelfonds²⁰ nog eens 750 miljard te gaan lenen.

Drie klassieke taboes verdwijnen ineens. Het maken van gezamenlijke grote schulden (de genoemde euro-obligaties); het heffen van Europese belastingen (om die schulden deels af te lossen) en het verschuiven van de financiële lasten van de EU naar de komende generaties.

Met megagrote subsidies (giften, aldus de critici) gaat de EU de coronapandemie te lijf. Duitsland was decennia achtereen mordicus tegen zulke steun. De Duitsers vrezen de creatie van een ‘Transfer Union’ naar landen met onhoudbare tekorten, waar dat geld bovendien vaak in de verkeerde zakken verdwijnt.

Het felle verzet tegen de nu dreigende Transfer Union van een handvol zuinige landen, waaronder Nederland, haalde vorig jaar weinig uit. Die erfenis van Merkel kan ons nog eens financieel opbreken, waarschuwde onlangs de Raad van State.

Rutte overkwam nu wat zijn verre voorganger Willem Drees²¹ (1948-1958) al vreesde. Tijdens de Europese top van 1957 liepen de Franse premier en de Duitse kanselier even de tuin in voor een onderonsje. Drees zag het vanuit het raam bezorgd aan. ‘Daar gaat ons goeie geld’, mompelde hij. Drees voorzag tussen Frankrijk en Duitsland klem te komen zitten. Dat is nu precies wat met Rutte vorig jaar gebeurde.

Merkel heeft verder in 2016 geen poot uitgestoken om de Britten in de EU te houden. Tijdens de befaamde Europese Raad van februari werd Prime Minister David Cameron²² na maanden bakkeleien met een dun pakketje concessies naar huis gestuurd. Tijdens de beslissende sessie, waar Merkel niet eens bij was, toen het Abendessen alsmaar uitbleef, trok de kanselier demonstratief naar een Brussels frietkot om voor 3,70€ haar honger te stillen.

Dachten Merkel en president Emmanuel Macron²³ dat de Britten toch niet zouden vertrekken? Hier zien wij het gebrek van een langeretermijnvisie bij het Frans-Duitse duo. Die Brexit²⁴ heeft de EU inmiddels het imago ontnomen van een Verenigd Europa. Kortom een ramp met historische gevolgen.

Bron: The Council of the European Union

Angela Merkel en Emmanuel Macron

Merkel heeft de EU kortom voor menige crisis behoed. Waarom kon zij keer op keer in de toch meestal verdeelde Europese Raad van regeringsleiders scoren?

Volgens een insider kent Merkel haar dossier vaak beter dan veel andere leiders. Dat geeft haar een voorsprong. Genoemd succesvol optreden vereiste steeds de instemming van Parijs. Maar liefst vier presidenten ‘versleet’ de kanselier: Chirac, Sarkozy, Hollande en vandaag dus Macron. Frankrijk en Duitsland vertegenwoordigen samen de helft van de economie van de negentien landen tellende eurozone. Dat telt.

Het Frans-Duitse koppel representeert bovendien zowel het zuinige Europese noorden als de meer kwistige ‘knoflooklanden’. Zodoende weerspiegelt een (meestal moeizaam tot stand gekomen) Duits-Frans voorstel wat tussen de EU-27 maximaal haalbaar is. Dat is de dieper gelegen reden waarom Merkel keer op keer samen met Parijs triomfeerde. Tijdens Sarkozy’s presidentschap sprak men zelfs van ‘Merkozy’.

De kanselier stuurt vanuit Berlijn vanaf de start, via de voorzitter van de Commissie²⁵ en van de Europese Raad²⁶, het proces van de vaak langdurige onderhandelingen. In haar draaiboek komt het Europees Parlement niet voor. Terwijl de Europese Commissie fungeert als niet meer dan een gedegen secretariaat met veel knowhow. Intussen manipuleert Merkel enorm. Zij hield zelfs de Commissievoorzitter op beslissende momenten soms buiten de deur.

Bovendien voelt zij tijdens aanslepende onderhandelingen perfect aan hoe lang dwarsliggen loont, om later abrupt bij te draaien. Zie de ‘nooit van m’n leven’ euro-obligaties. Of in 2015 zonder EU-overleg – het befaamd geworden Wir schaffen das (dat kan best) - openen van de Europese grenzen voor massa’s migranten en vluchtelingen om ze in 2016 ineens weer dicht te gooien. Beide keren opereerde Merkel zonder vooroverleg met de andere nationale leiders, nog een andere schaduwkant.

Met Angela Merkel stuurde de bondsrepubliek haar derde topscorer naar Brussel. Via de ongeduldige co-founder van de Europese Raad, kanselier Helmut Schmidt (1974-1982) en de vooruitziende Helmut Kohl (1982-1998), kreeg de EU vorm: van negen naar 27 landen en van meer dan 20 nationale munten naar één euro, terwijl tegelijk een handjevol nationale munten, zoals bijvoorbeeld de Deense kroon, nog bleven bestaan. Dit trio bezegelde afgelopen halve eeuw de ‘eeuwige vrede’ met de vroegere aartsvijand Frankrijk.

‘De Duitse kanselier drukt keer op keer haar besluiten Europa breed door. Daarna mag de Franse president op een persconferentie uitleggen wat er precies is besloten’. Zo karakteriseerde voormalig Commissievoorzitter Romano Prodi²⁷ ooit ironisch het verloop.

Hoe Merkel herinnerd gaat worden? ‘Als degene die heeft geprobeerd de Europese Unie door een hele moeilijke fase te loodsen. Die op beslissende momenten mensen bij elkaar heeft weten te houden’, aldus demissionair premier Mark Rutte²⁸ onlangs in Nieuwsuur.

Jan Werts is journalist en publicist en promoveerde in 1991 op een dissertatie over de Europese Raad. Hij is voor het Montesquieu Instituut de vaste correspondent in Brussel.

• 1. 

  Jan Werts is sinds 1976 journalist en publicist in Brussel, waar hij eerder onder meer werkte als correspondent van de Haagsche Courant. Verder was hij zes jaar als journalist werkzaam in Washington. Hij promoveerde in 1991 aan de Vrije Universiteit Brussel in het Europees en internationaal recht op een dissertatie over de Europese Raad. In 2008 verscheen hiervan een herziene versie. Schrijft analyses over Europese Toppen, gebundeld in het document Hoe Europa al tien jaar lang crises bevecht - 100 plus analyses van Jan Werts (link opent in nieuw venster).
   
• 2. 

  Angela Merkel (1954) was van 22 november 2005 tot 8 december 2021 bondskanselier van Duitsland. Zij leidde sinds 2018 een coalitie van CDU/CSU met de SPD. Zij is scheikundige en werkte als wetenschapper in de DDR. In 1990 werd zij voor de CDU lid van de Bondsdag. In 1991-1994 was Angela Merkel minister voor vrouwen- en jeugdzaken en in 1994-1998 minister van milieu. In 2000 volgde zij Helmut Kohl op als voorzitter van de CDU.
   
• 3. 

  Dit Europese verdrag voerde een aantal hervormingen door om de Europese Unie democratischer en beter bestuurbaar te maken nadat in 2004 en 2007 twaalf nieuwe landen lid zijn geworden van de Europese Unie. Het Verdrag van Lissabon is op 1 december 2009 in werking getreden.
   
• 4. 

  Tijdens de Europese Top van 17 en 18 juni 2004 bereikte de Europese Raad een akkoord over de Europese Grondwet. Om precies te zijn gaat het om een verdrag (tussen de lidstaten van de Europese Unie) waarin een Grondwet voor Europa wordt vastgesteld.
   
• 5. 

  De Europese Raad bestaat uit de regeringsleiders of staatshoofden van de 27 lidstaten van de Europese Unie, de vaste voorzitter en de voorzitter van de Europese Commissie. Alleen de regeringsleiders of staatshoofden hebben stemrecht tijdens de vergaderingen. De Europese Raad heeft geen wetgevingstaak, maar stelt wel de politieke richting van de EU vast.
   
• 6. 

  Nicolas Sarkozy (1955) was in 2007-2012 president van Frankrijk. Hij was advocaat, burgemeester en Kamerlid en onder president Chirac enkele keren minister (van Binnenlandse Zaken en van financiën en Economische Zaken). Hij was politiek leider van de conservatief-liberale partij UMP.
   
• 7. 

  Deze instelling van de Europese Unie kan worden beschouwd als het 'dagelijks bestuur' van de EU. De leden van de Europese Commissie worden 'Eurocommissarissen' genoemd. Elke Eurocommissaris is verantwoordelijk voor één of meerdere beleidsgebieden.
   
• 8. 

  Het Europees Parlement (EP) vertegenwoordigt ruim 450 miljoen Europeanen en bestaat momenteel uit 720 afgevaardigden (inclusief voorzitter). Nederland heeft 31 zetels in het Europees Parlement. Het Europees Parlement wordt geacht een stem te geven aan de volkeren van de 27 landen die aan de Unie deelnemen, en vooral te letten op het belang van de Unie in zijn geheel.
   
• 9. 

  Mario Monti (1943) was van 16 november 2011 tot 28 april 2013 minister-president van Italië. Hij leidde een kabinet van technocraten en was tevens minister van Financiën en Economische Zaken. Monti was van 1995 tot 2004 lid van de Europese Commissie. Van 1995 tot 1999 was hij belast met interne markt, en van 1999 tot 2004 met mededinging. Eerder was hij hoogleraar economie aan de universiteiten van Turijn en Milaan en werkzaam in diversie Italiaanse overheidscommissies inzake economische vraagstukken. Als EU-commissaris kreeg hij bekendheid door zijn strijd met Microsoft over schending van de mededingingsregels. Hij is president van de Bocconi-universiteit in Milaan.
   
• 10. 

  Het European Stability Mechanism (ESM) is een permanent financieel noodfonds dat leningen verstrekt aan EU-lidstaten die in financiële problemen verkeren. Het fonds bestaat uit een deel direct gestort geld, dat lidstaten zelf hebben ingebracht, en kredietgaranties. Het uiteindelijke doel van deze steun is het bewaken van de economische en financiële stabiliteit van de EU om zo de waarde van de euro te waarborgen.
   
• 11. 

  De raadsformatie Economische en Financiële Zaken (ECOFIN) bestaat uit de ministers (of staatssecretarissen) van economische zaken en/of financiën. Deze raad vergadert formeel één keer per maand, ook informele bijeenkomsten zijn mogelijk. Namens Nederland sluit doorgaans minister van Financiën Eelco Heinen (VVD) aan.
   
• 12. 

  Jean-Claude Juncker (1954) was van 1 november 2014 tot 1 december 2019 voorzitter van de Europese Commissie. Hij werd op 15 juli 2014 gekozen. Juncker was in 1995-2013 minister-president van Luxemburg. Eerder was hij staatssecretaris en minister onder meer van financiën. Hij bekleedde daarnaast functies bij de Wereldbank en het IMF. In 2005-2013 was hij voorzitter van de eurogroep. Juncker is lid van de Christelijke Volkspartij en leidde een coalitie van christendemocraten en sociaaldemocraten. Hij is diverse malen onderscheiden met internationale prijzen, zoals de Walter Hallsteinprijs en de Karelsprijs.
   
• 13. 

  Vladimir Poetin (1952) is sinds 7 mei 2012 president van de Russische Federatie. Eerder was hij dat in de periode 1999-2008. In de jaren 2008-2012 was hij premier. Poetin begon zijn loopbaan bij de Russische geheime dienst en werkte met name in de DDR. Vanaf 1991 kreeg hij bestuurlijke en administratieve functies in Sint Petersburg en was hij een naaste medewerker van president Jeltsin. Ook leidde hij nog enige tijd de nieuwe geheime dienst van Rusland.
   
• 14. 

  François Hollande (1954) was in 2012-2017 president van Frankrijk. Hij werd als kandidaat van de socialisten en radicalen op 6 mei 2012 gekozen. Hij was parlementslid en elf jaar secretaris-generaal van de Parti Socialiste, de Franse sociaaldemocratische partij. Verder was hij president van het regionaal bestuur in Corrèze en burgemeester van Tulle. François Hollande is econoom.
   
• 15. 

  Petro Porosjenko is sinds 7 juni 2014 president van Oekraïne, te midden van een periode van grote onrust in het land. Na de val van het communisme wist Porosjenko snel via een investeringsmaatschappij een reeks bedrijven op te kopen. De zware industriële bedrijfsonderdelen zou hij later verkopen, de snoep- en chocoladeafdelingen behield hij, evenals zijn televisiemaatschappij. Het leverde hem de bijnaam de 'chocoladekoning' op, en het maakte hem miljardair. Porosjenko stortte zich eind jaren negentig op de politiek. Hij was jarenlang lid van het parlement, was hoofd van de centrale bank en bekleedde twee maal een ministerspost alvorens hij een gooi deed naar het presidentschap in 2014.
   
• 16. 

  Herman Van Rompuy (1947) was van 1 december 2009 tot 1 december 2014 vaste voorzitter van de Europese Raad. Hij begon zijn werkzaamheden op 1 januari 2010. Hij werd op 19 november 2009 in die functie voor tweeënhalf jaar gekozen door de Europese Raad en op 1 maart 2012 herbenoemd. Van 30 december 2008 tot 25 november 2009 was Van Rompuy minister-president van België. Hij begon zijn loopbaan bij de Nationale Bank en vervulde daarna diverse politieke functies. Zo was hij staatssecretaris, senator, voorzitter van de CVP, viceminister-president en minister van Begroting, en Kamervoorzitter. Van Rompuy is lid van de Vlaamse christendemocratische partij CD&V. Hij leidde in 2008-2009 een kabinet van christendemocraten, liberalen en Waalse socialisten. Sinds 1 september 2015 is hij voorzitter van het European Policy Centre.
   
• 17. 

  Federica Mogherini (1973) was van 1 november 2014 tot 1 december 2019 Hoge vertegenwoordiger voor het buitenlands en defensiebeleid van de EU en lid van de Commissie-Juncker. Zij was in 2014 minister van Buitenlandse Zaken van Italiė. Mevrouw Mogherini is lid van de Democratische Partij (DP) en werd in 2008 Kamerlid. Zowel in de Kamer als in de staf van DP-voorzitter Renzi hield zij zich bezig met buitenlands beleid, Europese zaken en defensie. Sinds 2020 is zij rector van het College of Europe.
   
• 18. 

  Alexis Tsipras (1974) was van 21 september 2015 tot en met 8 juli 2019 premier van Griekenland. Eerder was bij dat in januari-augustus 2015. Hij is leider van het linkse blok SYRIZA. Zowel na de verkiezingen van 25 januari als van 20 september vormde zijn partij een coalitie met ANEK (Onafhankelijke Grieken). Tsipras is van huis uit bouwkundige. Na actief te zijn geweest in de linkse studentenbeweging en de jeugdbeweging van de linkse partij Synaspismos werd hij in 2008 leider van die partij. Sinds 2009 is hij parlementslid. Hij werd toen ook fractievoorzitter van SYRIZA.
   
• 19. 

  Barack Obama (1961) was van 20 januari 2009 tot 20 januari 2017 de 44e president van de Verenigde Staten. Hij werd op 4 november 2008 gekozen. Obama, zoon van een Keniaanse immigrant en deels opgegroeid op Hawaï, was onder meer werkzaam bij een kerkelijke organisatie voor sociaal werk en op advocatenkantoren. Hij was lector (hoogleraar) aan de rechtenfaculteit van de Universiteit van Chicago. In 2005 werd Obama senator voor Illinois. Bij de voorverkiezingen van de Democratische Partij in 2007-2008 versloeg hij Hillary Clinton.
   
• 20. 

  Met het Europees Herstelfonds - door de Europese Commissie 'NextGenerationEU' genoemd - wil de Europese Unie de economische klap van de uitbraak van het COVID-19-virus opvangen. Het herstelfonds heeft een omvang van 807 miljard euro (prijspeil 2022, onderhevig aan inflatie), bestaande uit 338 miljard euro aan subsidies, 386 miljard aan leningen en 83 miljard voorzien voor andere Europese steunprogramma's. Italië en Spanje, de zwaarst getroffen lidstaten, ontvangen het meeste geld uit het herstelfonds.
   
• 21. 

  'Vadertje Drees'. Eén van de grootste twintigste-eeuwse politici, onder wiens leiding na de Bevrijding zowel de dekolonisatie als de wederopbouw plaatsvonden. Overtuigd sociaaldemocraat, maar wel zeer pragmatisch ingesteld ('niet alles kan, en zeker niet alles tegelijk'). Groeide op in Amsterdam en klom op van stenograaf, SDAP-wethouder van Den Haag en Kamerlid, tot minister en minister-president. Had als wethouder van Den Haag al voor 1940 een goede naam als bestuurder. In de oorlog enige tijd gijzelaar en centrale figuur in het politieke verzet. Bracht in 1947 als minister van Sociale Zaken de Noodwet Ouderdomsvoorziening tot stand, de voorloper van de AOW. Werd zowel daardoor, als door zijn leiderschap en soberheid een populair staatsman, ook buiten zijn eigen kring. Tien jaar premier van brede coalities waarvan PvdA en KVP de kern vormden. Had goede contacten met Beel. Brak in de jaren '70 met zijn partij, de PvdA, uit onvrede over de koers. Sober levende en altijd eenvoudig gebleven man, die een zeer hoge leeftijd bereikte.
   
• 22. 

  David Cameron (1966) was van 11 mei 2010 tot 13 juli 2016 minister-president van het Verenigd Koninkrijk. Hij was sinds 2005 leider van de Conservatieven. De heer Cameron studeerde in Oxford en werkte enige tijd bij de Conservatieve Partij, onder meer als adviseur van de ministers van financiën en Binnenlandse Zaken. Later werkte hij bij een mediaconcern. In 2001 werd de heer Cameron lid van het Lagerhuis en in 2004 kwam hij in het schaduwkabinet. Hij leidde in 2010-2015 een coalitie van Conservatieven en Liberaal-Democraten. Na het verloren Brexit-referendum maakte hij zijn vertrek bekend.
   
• 23. 

  Emmanuel Macron (1977) is sinds 14 mei 2017 president van Frankrijk. Hij is leider van de progressief-liberale beweging Renaissance (tot 2022 'La République En Marche'). Macron was geruime tijd lid van de Parti Socialiste, maar werd in 2015 onafhankelijk. Hij werkte bij de Inspectie van Financién en bij de Bank Rothschild, en was adjunct-secretaris-generaal van de Staf van president Hollande. In 2014-2016 was hij minister van Economische Zaken, Industrie en Digitale Industrie.
   
• 24. 

  Het Verenigd Koninkrijk verliet op 31 januari 2020 de Europese Unie. Het is daarmee het eerste land ooit dat uit de Europese Unie stapte. Het vertrek van de Britten ('brexit') was de uitkomst van een referendum over het lidmaatschap van de EU in het Verenigd Koninkrijk in 2016. Nadien volgden lange onderhandelingen over de scheidingsvoorwaarden en de overgangsperiode na de brexit, die op 31 december 2020 afliep. Eind december 2020 bereikten de onderhandelaars van de Europese Unie en het Verenigd Koninkrijk een handels- en samenwerkingsovereenkomst. Die overeenkomst regelt vanaf 1 januari 2021 de relatie tussen de EU en het Verenigd Koninkrijk.
   
• 25. 

  Deze functie wordt sinds 1 december 2019 vervuld door de Duitse Ursula von der Leyen. Zij is de opvolger van de Luxemburger Jean-Claude Juncker.
   
• 26. 

  De vaste voorzitter van de Europese Raad leidt de werkzaamheden van deze Raad, die bestaat uit Europese regeringsleiders of staatshoofden. Ook treedt de vaste voorzitter op als vertegenwoordiger van de Europese Raad in contacten met andere regeringsleiders en staatshoofden. Deze functie, ook wel (ten onrechte) de 'president van de Europese Unie' genoemd, is in 2009 ingevoerd door het Verdrag van Lissabon.
   
• 27. 

  Romano Prodi (1939) was van 1999 tot 2004 voorzitter van de Europese Commissie. Hij is van huis uit wetenschapper en was onder meer hoogleraar in Bologna, Trento en Harvard. In 1995 werd hij voorman van de centrumlinkse Olijf-coalitie, waarna hij in 1996-1998 premier was. Ook in 2006-2008 was hij minister-president van Italië. Prodi is nu voorzitter van de centrumlinkse Democratische Partij van Italië. Behalve met de invoering van de euro kreeg hij als commissievoorzitter te maken met onder meer de dienstenrichtlijn, de onderhandelingen over toetreding van Turkije en de aanpak van de klimaatproblematiek.
   
• 28. 

  Mark Rutte (1967) is sinds 1 oktober 2024 secretaris-generaal van de NAVO. Hij was van 14 oktober 2010 tot 2 juli 2024 minister-president en minister van Algemene Zaken. Sinds 2006 was hij politiek leider van de VVD. In 2006-2010 was de heer Rutte fractievoorzitter van de VVD in de Tweede Kamer. Hij was van 17 juni 2004 tot 28 juni 2006 staatssecretaris van Onderwijs, Cultuur en Wetenschap belast met wetenschapsbeleid, beroepsonderwijs en studiefinanciering. Daarvoor was hij bijna twee jaar staatssecretaris van Sociale Zaken en Werkgelegenheid belast met onder andere volksverzekeringen, bijstand en arbeidsomstandigheden. De heer Rutte was eerder voorzitter van de JOVD en manager bij een werkmaatschappij van Unilever.