Acht uitdagende projecten voor Europa

Europa zal na komend Nieuwjaar pas echt ontdooien. Dat verwachten diplomaten en wordt bevestigd door Kaja Tael, de ambassadeur van Estland dat dit halfjaar de Raad van Europese Ministers voorzit. Hier nu acht grote projecten en uitdagingen die zich aftekenen. Frankrijk en Duitsland leveren later dit jaar het onderliggende design

Angela Merkels² tovertruc: de pauzeknop. Het is de vraag of er tot de Franse en Duitse verkiezingen van 2017 veel gebeurt in Europa’, zo luidde onze analyse hier in juli 2016. Sindsdien heeft de Europese Raad³ geen uitgewerkt besluit van belang meer genomen. Het ziet er naar uit dat die pauzeknop nog even ingedrukt blijft. Intussen wordt volop gedacht over wat er daarna moet gebeuren.

Bij hun beraad van 22 en 23 juni stonden de 28 staatshoofden en regeringsleiders stil bij het overlijden van Helmut Kohl, Bundeskanzler der Einheit die na de val van De Muur (1989) via Duitsland het oost/west verdeelde Europa verenigde.

De EU-top leverde een nieuw toverwoord op dat wij nog vaak zullen horen: ‘Een Europa dat beschermt’. De nieuwkomer van het jaar 2017, president Emmanuel Macron⁴ die de top nieuwe dynamiek gaf, is de bedenker.

Voor het overige was de bijeenkomst een show van - grotendeels gespeelde - eenheid en nieuw geloof in Europa. Dit blijkt uit de luttele minuten (slechts vier tot zes!) waarbinnen de leiders het op papier eens werden over twee heikele kwesties: samenwerking bij defensie en de locatie van twee lucratieve agentschappen. Daarover hierna meer.

Onder het glad verlopen beraad schuilen diepgaande meningsverschillen. Neem de Visegrad-landen die botweg iedere vluchteling blijven weigeren. Na de zomervakantie besluit het Hof van Justitie⁵ in Luxemburg of dat zomaar kan. Of neem het Franse aandringen op protectie, via minder goedkope Chinese invoer waar onder andere Nederland niet echt van gediend is. Of zie de goedkope arbeidskrachten uit Oost-Europa waar Frankrijk paal en perk aan gaat stellen.

De Poolse premier Beata Szydlo⁶ beschuldigt Macron van ‘vijandigheden’. De Britse leider David Cameron⁷ wilde vorig jaar ongeveer hetzelfde als Macron nu. Cameron werd de laan uit gestuurd. Macron komt er mee weg.

Het vertrek van de Britten roept ook verschillende reacties op. Voorzitter Donald Tusk⁸ van de Europese Raad, Macron en Frans Timmermans⁹, de nummer twee van de Commissie, speculeren er op dat de Britten mogelijk uiteindelijk toch blijven. Maar Commissievoorzitter Jean-Claude Juncker¹⁰ zegt dat dit onzin is. Waarna minister-president Mark Rutte in Brussel internationale aandacht trok met zijn kreet ‘I hate Brexit’ .

Hoe moeilijk voorspelbaar deze zomer de discussie over Europa is leren verder de kopgroepen. Tot voor kort speelden diverse leiders, met die van Duitsland, Frankrijk, Italië en Spanje op kop, wekenlang volop met de gedachte om bij defensie, terrorismebestrijding, de euro en energie kopgroepen van vooruitstrevende landen te formeren. Ook de Commissie wilde een ‘Europa met twee snelheden¹¹’. Maar bij de recente Europese Raad is het woord kopgroep ineens weer verdwenen. Het komt zelfs niet voor in de twaalf pagina´s tellende conclusies. Dit duidt op weinig continuïteit in de discussie over Europa.

Het is nog te vroeg om te speculeren over de inhoud van het aangekondigde Duits/Frans initiatief van komend najaar. Wil het beklijven dan moet het minstens vier segmenten bevatten: versterking van de wankele muntunie; maatregelen tegen het terrorisme, concrete afspraken voor defensie en een arrangement voor de aanzwellende stroom migranten richting Italië.

‘Doel van ons initiatief is niet om de kleinere landen met kant en klare plannen af te schrikken. Maar wel om Frans/Duitse meningsverschillen al weg te masseren voordat die anders in het volle daglicht komen’, aldus een openhartige president Macron in de marge van de top. ‘Zijn Frankrijk en Duitsland het niet eens, dan is Europese overeenstemming onwaarschijnlijk’, zo herhaalde hij een oude wijsheid.

‘De ECB is er klaar voor om alle maatregelen te nemen om de euro overeind te houden. En geloof mij nu maar, wij kunnen dat’. Het is dan 26 juli 2012, vijf jaar geleden dus. Met deze twee zinnetjes maakt ECB-president Mario Draghi¹² dan hocus pocus een eind aan de eurocrisis die op dat moment al 2,5 jaar onafgebroken voortwoekert.

https://tvnewsroom.consilium.europa.eu/bmm_video_embed/embed_video/96841

ECB-President Mario Draghi spreekt vrijwel in iedere vergadering de Europese Raad toe. Maar het effect daarvan is niet altijd positief. Foto: Raad EU.

Vanaf dat moment worden de Europese leiders, inclusief de ministers van Financiën, zelfgenoegzaam. Vooral zwakke eurolanden¹³, zoals Frankrijk en Italië hervormen hun economie dan niet langer. Vanaf het moment dat (dankzij de ECB) de dringende noodzaak om te saneren wegviel, heeft de Europese Raad – los van de Europese Bankenunie- al vijf jaar niks meer ondernomen om de wankele euro te versterken.

Zo voldoen Frankrijk en Italië al jaren niet aan de plechtige afspraak het nationale begrotingstekort naar nul te brengen. Daarom blijft de Europese munt een riskant project. Brengt president Macron hier verandering, zoals hij heeft beloofd? Zit hierover een Frans/Duits akkoord in het vat? Wat beogen de twee grootmachten?

´Onvermijdelijk nemen wij de moeilijke bocht om nog dit jaar ons tekort onder de drie procent te brengen. Sterker nog: ik wil mijn ministerie van Economie en Financiën ombouwen tot het ´Ministerie van Marktverovering´. Dat zegt de strijdlustige nieuwe Franse minister Bruno Le Mair in de Duitse krant Die Welt van 26 juni. Volgens de Franse financiële krant Les Echos moet Frankrijk, als Le Maire woord houdt, binnenkort acht miljard € bezuinigen, want belastingverhoging sluit de minister uit.

In ruil voor sanering vraagt Franrijk de oprichting van een Europees investeringsfonds¹⁴, of een apart budget voor de eurozone. Dat kan investeringen uitlokken maar ook tekorten dekken in zwakke eurolanden.

Kanselier Angela Merkel wil een Europese minister van Financiën. Opwaardering van de opvolger van minister Jeroen Dijsselbloem¹⁵ als vertrekkend voorzitter van de Eurogroep¹⁶ is een optie. De Commissie is eveneens voor zo’n Europese superminister. Zij wil dat haar monetair commissaris Pierre Moscovici¹⁷ het wordt.

Moeilijk punt is de bevoegdheid van zo’n superminister. Duitsland wil dat die de conceptbegroting van alle eurolanden, indien nodig, mag afkeuren. Dat ligt in veel regeringscentra, waaronder Den Haag, toch wel héél moeilijk. Het betekent het einde van soms eeuwenoude begrotingsrechten van nationale parlementen. Rutte ziet niks in een Europees superminister. ‘Want over diens bevoegdheden worden wij het nooit eens en dan heeft het aanstellen van zo’n topfiguur geen zin’.

Tot nu toe was de Franse benadering om via genoemd investeringsfonds miljarden over te dragen aan zwakke eurolanden onaanvaardbaar voor Duitsland, Nederland en de andere geldverschaffers. Toch mag je met herleefde Duits/Franse coöperatie over het bovenstaande nu wel enigerlei deal verwachten. De eurozone is er helemaal aan toe, na vijf jaar stilstand qua hervormingen en stagnerende economische groei.

Het weekblad Die Zeit van 1 juni schetste al een mogelijk compromis. Het genoemde investeringsfonds komt er, maar (voorlopig) niet om zwakke of failliete eurolanden te financieren. Het fonds zou alleen projecten financieren waarmee álle landen tevoren unaniem instemmen. Bijvoorbeeld betere bewaking van de lekke Schengengrenzen of de strijd tegen het moslimterrorisme. Intussen werkt een dergelijk miljardenfonds naar de financiële markten voor de EMU¹⁸ dan tóch vertrouwenwekkend.

De Berlijnse correspondent van weekblad Politico, Matthew Karnitschnig, vernam dat Merkel over twee jaar, als ECB-president Draghi met pensioen gaat, hardliner Jens Weidmann, president van de Bundesbank daar wil benoemen. Na Nederland (Duisenberg), Frankrijk (Trichet) en Italië met Draghi kan Duitsland die post claimen. Met een dergelijk draaiboek komt de kanselier komende jaren het Duitse publiek tegemoet bij het verkopen van genoemd duur fonds voor de eurozone.

Gaan Duitsland en Frankrijk de op handen zijnde operatie aangrijpen om de Europese Commissie te verzwakken? Zoals hier eerder gemeld treedt die als controlerende instelling tegenover notoire begrotingszondaars niet overtuigend op. Berlijn piekert er daarom niet over de Europese minister van Financiën, laat staan diens fonds, in Brussel onder te brengen en krijgt Parijs nu wellicht mee. Wel moet president Macron dan zijn commissaris Moscovici passeren. Het fonds of budget aanhaken bij het ESM (Europees Stabiliteits Mechanisme) in Luxemburg, dan wel de Eurogroep verder opwaarderen lijkt meer waarschijnlijk.

Een ander conflictueus project is de stagnerende hervorming van het Europees asielbeleid (CEAS). Dat duurt al sedert de deal met Turkije in de lente van 2016. ‘Het verlies aan mensenlevens en de aanhoudende migratiestromen van in hoofdzaak economische migranten vergt onverminderd een lange termijn totaal aanpak (…). Dit inclusief een aanpak van grondoorzaken voor migratie’, schrijft minister Bert Koenders¹⁹ (Buitenlandse Zaken) in zijn verslag van de Europese Raad aan de Tweede Kamer. Nederland mikt op ‘het laten mislukken van het bedrijfsmodel van mensensmokkelaars en mensenhandelaars, onder meer door betere controle op de handel in uitrusting die door smokkelaars en handelaars wordt gebruikt’.

Achter deze ambtelijke tekst ligt de onmacht verscholen waarmee de EU de stroom vluchtelingen en migranten vandaag tegemoet treedt. Finland en Malta zijn de enige EU-landen die bij de relocatie vanuit Griekenland en Italië aan hun verplichtingen voldoen.

Het is bovendien om praktische redenen onmogelijk om de geslaagde deal met Turkije van vorig jaar tegenover Noord-Afrika te kopiëren. Die migranten komen vanuit onder andere Senegal, Ivoorkust, Guinee en Nigeria via Libië naar Italië. Volgens Rutte is de stroom alweer ruwweg een derde groter dan vorig jaar. Voorzitter Tusk beklaagt zich in een ongebruikelijke brief aan Hoge Buitenlandvertegenwoordiger Federica Mogherini²⁰ over de stagnatie van dit beraad. Intussen wil de Commissie 35 miljoen € vrijmaken voor hulp aan Italië.

Al maanden probeert Mogherini met diverse Afrikaanse landen een akkoord te sluiten op basis van extra ontwikkelingsgeld in ruil voor gesloten grenzen. Maar dit beraad verloopt uiterst traag. Ministerraad EU en Europees Parlement²¹ werden het zojuist wel eens over een Europees Fonds voor Duurzame Ontwikkeling ten bate van investeringen in Afrikaanse landen met een budget van 3.35€ miljard euro. Doel is om hiermee tot € 44 miljard€ investeringen uit te lokken. Dit is een eerste stap om werkgelegenheid in Afrika te ontplooien zodat wegvluchten daar minder urgent wordt.

Begin juli heeft zwaar getroffen Italië aangekondigd alle buitenlandse boten met migranten beladen desnoods om te gaan leiden naar Malta, Spanje en Frankrijk. Maar die landen openen daarvoor hun havens niet. ‘Het openen van havens voor vluchtelingen lost niks op’, verklaarde minister Stef Blok²² (Veiligheid en Justitie) op 6 juli in de speciale Ministerraad EU in Estland. De ministers van andere landen zien dat ook zo, zo bleek daar.

Frans Timmermans hekelt de aanzuigende werking van NGO’s die met hun reddingsboten de mensensmokkelaars, ongewild natuurlijk, een handje toesteken. Volgens de Commissie gaat het niet om vluchtelingen maar om voornamelijk economische migranten die geen recht hebben op verblijf in enig land in Europa.

Inmiddels legt Italië ten einde raad de vele NGO’s opererend in de Middellandse Zee aan banden. Zij mogen niet meer in Libische wateren of aan het Libische strand vluchtelingen ophalen. Evenmin mogen zij nog via hun satelliettelefoon, sms of met lichtsignalen vluchtelingen naar hun veilige schepen lokken. De vraag is wel wie dit controleert. Overdracht van door de NGO’s opgepikte migranten aan marineschepen wordt verboden. Ten slotte moeten die NGO’s, bijvoorbeeld het Nederlandse Artsen Zonder Grenzen, hun eigen regering informeren over hun activiteiten.

‘Wij moeten leren wereldpolitiek te denken en te bedrijven’, zegt voorzitter Juncker in een uitvoerig interview met het Duitse Der Spiegel van 10 juni. Hij reageerde op de groeiende afstandelijke houding van de Verenigde Staten. ‘Wat onze defensie betreft moet de EU naar een inzetbare eigen capaciteit’ zei voorzitter Antonio Tajani²³ van het Europees Parlement tegen de Europese Raad.

Tusk noemt het besluit over te gaan tot permanente samenwerking op militair terrein dan ook ‘historisch’. Volgens Juncker, de drijvende kracht hierachter, geven de Europese landen ruwweg 40 procent uit aan defensie vergeleken met Amerika. Maar zij bereiken slechts vijftien procent van de militaire stootkracht van dat land. Dat komt omdat elk Europees land vasthoudt aan zijn eigen wapensysteem. Volgens de Commissie wordt zodoende jaarlijks zeker 30 miljard € verspild.

De Europese Raad introduceert nu het begrip PESCO: Permanent Structured Cooperation met later opwaardering van de EU Battlegroups (gevechtsgroepen). Wat dat allemaal precies inhoud is nog de vraag. ‘Het gaat mij niet om meer mannen met veel sterren. De inzet van strijdkrachten blijft in elk geval altijd een nationaal besluit’, zo nuanceerde Rutte de Europese ambities.

Er komt vanaf 2021 een Europees Defensiefonds van jaarlijks 500 miljoen €, later oplopend naar 1,5 miljard. Het fonds kent twee poten: onderzoek/naar gezamenlijke militaire technologie, en ontwikkeling/aankoop van gezamenlijk militair materiaal. Landen die samenwerken krijgen Europese financiële steun. Nederland kent geen op defensie gerichte grootindustriële bedrijven. Premier Rutte wil dat kleinere MKB-bedrijven op dit terrein daarom ook een kans krijgen.

De Europese Raad spreekt van gezamenlijke projecten ‘om de bestaande grote tekorten aan te vullen en de technologieën van de toekomst te ontwikkelen’. Alles zonder de Navo daarmee voor de voeten te lopen, zo benadrukte Rutte. In zijn commentaar wijst de gezaghebbende Frankfurter Allgemeine Zeitung van 7 juni op het gegeven dat tot op heden ‘alleen Frankrijk als enige van de 27 EU landen een leger heeft met enige slagkracht’. Nationale diplomaten in Brussel hebben eveneens hun twijfels of het voorgaande echt tot resultaten gaat leiden.

De Europese Unie gaat de strijd aan met de ‘wilde globalisering’, de onbeperkte vrijhandel waarvan lager geschoolden hier vaak de lasten dragen. In mei had Commissievicevoorzitter Frans Timmermans al erkend ‘dat de voordelen tussen de burgers niet eerlijk zijn verdeeld’. Het dogma van ‘vrije handel’ wil hij veranderen in ‘eerlijke handel’. Rutte zit ook op die lijn, zo bleek bij de top.

Tegelijk gaat de Europese Raad praktijken als de fiscale fraude, staatssubsidies en sociale dumping aanpakken. De Europese leiders concluderen verder dat internationale ‘handel en investeringen slechts vrij kunnen zijn als zij ook eerlijk zijn en alle partijen ten goede komen’, aldus de conclusies. Dit doet wel aan uitlatingen van president Donald Trump denken.

De Commissie komt met een analyse van de investeringen vanuit derde landen, zoals China, in gevoelig strategische bedrijfstakken. Het mogelijke vervolg staat in een interview met Merkel in WirtschaftsWoche van 30 juni. Zij zegt dat internationale handel en investeringen altijd wederzijds voordeel moeten opleveren. ‘Tegenover Chinese grote projecten hier moeten vergelijkbare investeringen in China staan’, aldus de kanselier. Verder noemt zij de productie van microchips waar zij niet afhankelijk wil worden van producenten buiten Europa.

Haar uitlatingen weergalmen het protectionisme dat Macron als presidentskandidaat - in de beste Franse traditie – de kiezers beloofde. De Franse president stuurt aan op het weren van de goedkope arbeidskrachten uit Oost-Europa en het screenen van buitenlandse investeringen. Denk weer aan Chinese staatsbedrijven of aan Japanse of Amerikaanse bedrijfsconcentraties die Europese sleutelsectoren opkopen. Duitsland, Frankrijk en Italië hebben al in februari aangedrongen op maatregelen vanuit de EU. Nederland als liberaal handelsland staat hier wat huiverig tegenover en benadrukt onze nationale zelfstandigheid in deze.

De Europese Raad stond stil bij de recente terroristische aanslagen en de noodzaak daartegen nauwer samen te werken. Uniek is de oproep aan de betrokken bedrijven om ‘nieuwe technologie en instrumenten te ontwikkelen waarmee inhoud die aanzet tot terroristische daden, beter automatisch kan worden opgespoord om vervolgens van het internet te worden verwijderd’, ook via Facebook of Twitter. ‘Dit moet zo nodig worden aangevuld met ter zake doende wetgevingsmaatregelen op EU-niveau’, aldus de conclusies.

De Europese Raad roept verder ‘er toe op werk te maken van de uitdagingen in verband met systemen die terroristen met elkaar laten communiceren op een voor de bevoegde autoriteiten ontoegankelijke manier, zoals eind-tot-eindencryptie, met behoud van de voordelen van die systemen voor de bescherming van de privacy, gegevens en communicatie’.

Zonder concreet antwoord passeerde in de Europese Raad ten slotte de vraag hoe online radicalisering van moslims tegen te gaan. Men mikt op beheersing van hun onderlinge financiële stromen, en op ‘uitwisseling van informatie hierover tussen de diverse rechtshandhavers, bijvoorbeeld via interoperabiliteit van de databanken’.

‘Tegen de verwachtingen in hebben de Britten de onderhandelingsagenda van de EU voor het Brexit onderhandelingsberaad toch geaccepteerd. Dit bewijst dat het karakter van die onderhandelingen is veranderd na de nederlaag van de Britse conservatieven. De onenigheid in het VK over de Brexit verzwakt de positie van prime minister Theresa May²⁴ en het versterkt de 27 andere leiders’. Dat zegt Fabian Zuleeg, expert bij de Brusselse denktank EPC, na de eerste onderhandelingsronde EU27-VK van 19 juni.

Een harde of zachte Brexit is voorlopig de vraag. In het eerste geval wordt het VK weer een autonoom land dat na vertrek uit de EU een handelsakkoord met Europa zoekt, zoals Canada en Japan met succes doen. Bij een zachte Brexit blijft het VK onderdeel van ofwel de interne markt dan wel de douane–unie. ‘Zo’n formule heeft onze sterke voorkeur’, aldus Rutte in Brussel. ‘Het curieuze is nu dat bij de huidige verdeeldheid in het Britse parlement daar noch voor een harde, noch voor een zachte Brexit een meerderheid te vinden is’, aldus Zuleeg.

Britse media meldden op 3 en 4 juli dat oppositiepartij Labour en bovendien krachten binnen de regering het land willen aanhaken bij de EU douane-unie. In dat geval blijft de vrijhandel EU-VK intact, maar verliest Londen het recht om mee te beslissen over de inhoud van de regelingen. Als model wordt Turkije genoemd. Dat land heeft al tientallen jaren een douane-unie met Brussel. Het VK is dan niet verplicht de talloze Europese regelingen van de interne markt na te leven, noch om de Europese vrijheid van het personenverkeer te respecteren.

Voorlopig gaan de onderhandelingen over: de rechtspositie van de drie miljoen EU-burgers in het VK en de miljoen Britten permanent in de andere EU-landen; over de nog openstaande financiële verplichtingen van het VK en, ten slotte, hoe te vermijden dat Ierland en Noord-Ierland weer een fysieke grens moeten aanleggen.

Voor het verloop van het beraad zijn er drie scenario’s. In het eerste lopen de onderhandelingen voorspoedig af. Waarna het EU-lidmaatschap op 20 maart 2019 eindigt en overgaat in een nieuwe relatie. Zo’n zachte Brexit is inmiddels minder waarschijnlijk, zeggen de insiders.

Tweede scenario is de harde Brexit waarbij de Britten per 20 maart 2019 de handen vrij hebben want hun lidmaatschap vervalt dan automatisch. Londen zal vervolgens als niet-EU-land een handelsakkoord zoeken met Brussel.

Het derde scenario is dat beide partijen een compromis zoeken net zolang tot zij zover zijn. Tegen 20 maart 2019 moeten de Europese Raad en de Britse eerste minister dan besluiten het beraad na die datum voort te zetten. Dat kan alleen unaniem en wellicht draait het daar toch op uit.

Het vertrek van de Britten slaat een krater in de begroting van de EU. Onlangs hun korting (de befaamde rebate) zijn de Britten zware financiële afdragers. Op een budget van circa 155 miljard € komt Brussel vanaf 2020 jaarlijks daardoor tien tot twaalf miljard tekort.

Bovendien is er vanaf 2021 jaarlijks minimaal tien miljard € extra nodig voor de genoemde beoogde defensie-uitgaven, voor verbeterde Schengengrenzen, de beoogde verdubbeling van het wetenschappelijk onderzoek en de toenemende lasten van de vluchtelingenstroom. Dat heeft de commissaris voor de begroting, de Duitser Günther Oettinger²⁵ op 28 juni bekend gemaakt.

Ofwel de EU-landen gaan extra afdragen, wat Duitsland en Nederland als grote nettobetalers zeker weigeren, ofwel wordt gesneden in het uitgavenpatroon. Voor dat laatste denkt de Commissie aan de landbouwuitgaven. Maar bezuinigen daar zal het verwachte gat maar voor een deeltje vullen. De Commissie wil dat behalve de Britten, ook Duitsland, Nederland en Oostenrijk hun korting op de contributie verliezen. Verder suggereert de Commissie voortaan een claim te leggen op bepaalde belastingen. Bijvoorbeeld op de opbrengst van veilingen van uitstootrechten (emissiehandel).

Andere optie is om de burgers uit derde landen ten bate van de EU via hun visumaanvraag extra te gaan belasten. Ten slotte nog de gedachte om de landen in Oost-Europa, zolang die moslimvluchtelingen weigeren, financieel te bestraffen. Voor wie de Brussel kent zijn dit weinig realistische suggesties. En wel omdat zij de unanieme instemming vragen van alle 27 regeringen die er niet gauw zal komen.

De afzonderlijke hoofdsteden zijn onder druk van de EU al twee decennia bezig hun begroting via bezuinigingen in evenwicht te brengen, het ene land met meer succes dan het andere. Die optie ‘bezuinigen’ leeft in Brussel zélf echter niet, zo blijkt (opnieuw) uit de nota van de begrotingscommissaris. De Commissie vraagt om ‘vers geld’ wat neerkomt op zeven procent meer vanaf 2021. Welke regering in Europa zal met zoiets instemmen?

Wie mogen het Europees Geneesmiddelenagentschap²⁶ en de Bankenautoriteit²⁷, samen meer dan duizend werknemers, overnemen van het VK? Dat wordt nog het meest onaangename debat na de zomervakantie. Liefst 23 landen, waaronder Nederland, staan te dringen. ‘Dit mag geen straatgevecht worden’, waarschuwt de Belgische eerste minister Charles Michel²⁸. Maar het staat nu al vast dat er 21 verliezers zullen zijn.

Zulke instellingen met hoog betaald personeel en bijbehorende technologie functioneren het best in een met het VK vergelijkbaar land, zoals Nederland. Probleem is echter dat de minst ontwikkelde nieuwkomers Bulgarije, Roemenië, Kroatië, Slowakije en verder Cyprus nog geen enkel agentschap hebben. Tien jaar geleden is die landen zwart op wit voorrang beloofd zodra er weer wat te verdelen was.

Om pijnlijk getwist te vermijden kozen de leiders voor een procedure van maar liefst 23 kantjes tekst. Verder schuiven zij de hete aardappel door naar de Raad van Ministers²⁹. Die hakken dit najaar de knoop door op basis van een compromisvoorstel Tusk/Juncker. Die ministers gaan over de kandidaten stemmen, zo is afgesproken. Bevriende landen zullen elkaar helpen, net zoals bij het Europees Songfestival, is de verwachting.

Amsterdam wil het Geneesmiddelenagentschap binnen halen. Daar komen jaarlijks 65.000 bezoekers over de vloer wat leidt voor 30.000 hotelovernachtingen. Volgens een diplomaat is de kwestie een test voor de 27 EU-landen. Nu moet blijken of die het over de Brexit wel eens kunnen blijven. ‘Maar het gaat alweer alle kanten op’

Acht uiteenlopende toekomstige projecten en uitdagingen. Is ‘The Union’s Summer of Love’ aangebroken? Eerst moet nieuwe Frans/Duitse dynamiek het beraad in de hele EU nog op gang trekken. ‘Het is nog te vroeg om te denken dat het Europese doemdenken en de ellende van de Brexit voorbij zijn’, waarschuwde premier Rutte in Brussel. ‘Ik hoop en verwacht dat het president Macron lukt Frankrijk bijvoorbeeld zijn arbeidswetgeving te hervormen. Want dat moet nu eerst gebeuren. Verder moeten de Italianen zich aansluiten en hun 140 procent staatsschuld omlaag zien te krijgen’.

Europa komt pas op gang met naast Duitsland ook Frankrijk en Italië als locomotieven. In Angelsaksisch taal zijn dit nu de ‘swing states’, de landen die het lot van de eurozone bepalen. Bovenstaand Europese Investeringsfonds¹⁴ of een apart budget voor de eurozone kunnen positief uitwerken. Zo’n doorbraak komt er als Merkel en Macron daarover een ingenieus compromis bedenken. Pas dan komt een ‘Europese Renaissance’ in beeld.

Bron: The Council of the European Union

In Brussel keerden de jaren 2007-2012 terug toen kanselier Merkel en president Sarkozy daar soms als ‘Merkozy’ optraden. Ziehier, hoe Macron en Merkel de media gezamenlijk informeren. Iedere nationale leider doet dat anders afzonderlijk in de marge van de Europese Raad. De media spreken al van ‘Merkron’ en ‘Mecron’.

• 1. 

  Jan Werts is sinds 1976 journalist en publicist in Brussel, waar hij eerder onder meer werkte als correspondent van de Haagsche Courant. Verder was hij zes jaar als journalist werkzaam in Washington. Hij promoveerde in 1991 aan de Vrije Universiteit Brussel in het Europees en internationaal recht op een dissertatie over de Europese Raad. In 2008 verscheen hiervan een herziene versie. Schrijft analyses over Europese Toppen, gebundeld in het document Hoe Europa al tien jaar lang crises bevecht - 100 plus analyses van Jan Werts (link opent in nieuw venster).
   
• 2. 

  Angela Merkel (1954) was van 22 november 2005 tot 8 december 2021 bondskanselier van Duitsland. Zij leidde sinds 2018 een coalitie van CDU/CSU met de SPD. Zij is scheikundige en werkte als wetenschapper in de DDR. In 1990 werd zij voor de CDU lid van de Bondsdag. In 1991-1994 was Angela Merkel minister voor vrouwen- en jeugdzaken en in 1994-1998 minister van milieu. In 2000 volgde zij Helmut Kohl op als voorzitter van de CDU.
   
• 3. 

  De Europese Raad bestaat uit de regeringsleiders of staatshoofden van de 27 lidstaten van de Europese Unie, de vaste voorzitter en de voorzitter van de Europese Commissie. Alleen de regeringsleiders of staatshoofden hebben stemrecht tijdens de vergaderingen. De Europese Raad heeft geen wetgevingstaak, maar stelt wel de politieke richting van de EU vast.
   
• 4. 

  Emmanuel Macron (1977) is sinds 14 mei 2017 president van Frankrijk. Hij is leider van de progressief-liberale beweging Renaissance (tot 2022 'La République En Marche'). Macron was geruime tijd lid van de Parti Socialiste, maar werd in 2015 onafhankelijk. Hij werkte bij de Inspectie van Financién en bij de Bank Rothschild, en was adjunct-secretaris-generaal van de Staf van president Hollande. In 2014-2016 was hij minister van Economische Zaken, Industrie en Digitale Industrie.
   
• 5. 

  Het in 1952 opgerichte Hof van Justitie van de Europese Unie (HvJ-EU) moet ervoor zorgen dat de wetten en regels die in Europa gemaakt worden, goed worden toegepast. De Europese wetten - het gemeenschapsrecht - moeten in alle lidstaten hetzelfde worden uitgevoerd. Het Hof van Justitie ziet er verder op toe dat het EU-recht in alle lidstaten op dezelfde manier wordt toegepast.
   
• 6. 

  Beata Szydlo (1963) was van 10 november 2015 tot 11 december 2017 premier van Polen. Zij werd als zodanig in juni 2015 naar voren geschoven door de conservatief-nationalische partij PiS (Recht en Rechtvaardigheid) van Jaroslaw Kaczynski. Beata Szydlo was van 2005 tot 2019 lid van het Poolse parlement en was daarvoor onder meer wetenschapper en afdelingshoofd bij het Historisch Museum van Krakau. In 1998-2005 was zij burgemeester van Brzeszcze in het zuiden van Polen. Sinds juni 2019 is ze lid van het Europees Parlement.
   
• 7. 

  David Cameron (1966) was van 11 mei 2010 tot 13 juli 2016 minister-president van het Verenigd Koninkrijk. Hij was sinds 2005 leider van de Conservatieven. De heer Cameron studeerde in Oxford en werkte enige tijd bij de Conservatieve Partij, onder meer als adviseur van de ministers van financiën en Binnenlandse Zaken. Later werkte hij bij een mediaconcern. In 2001 werd de heer Cameron lid van het Lagerhuis en in 2004 kwam hij in het schaduwkabinet. Hij leidde in 2010-2015 een coalitie van Conservatieven en Liberaal-Democraten. Na het verloren Brexit-referendum maakte hij zijn vertrek bekend.
   
• 8. 

  Donald Tusk (1957) was van 1 december 2014 tot 1 december 2019 de vaste voorzitter van de Europese Raad. In november 2007-september 2014 was hij minister-president van Polen. Tusk was medeoprichter en leider van het conservatief-liberale (maar bij de christendemocratische Europese Volkspartij aangesloten) Burgerplatformum. Hij leidde als premier een coalitie van zijn partij en de Poolse Boerenpartij (PSL). Eerder was hij lid van het Lagerhuis en van de Senaat.
   
• 9. 

  Frans Timmermans (1961) is sinds 23 november 2023 fractievoorzitter van GroenLinks-PvdA in de Tweede Kamer. Sinds 6 december 2023 is hij Tweede Kamerlid en eerder was hij dat in 1998-2007 en 2010-2012 voor de PvdA. Van 1 november 2014 tot 22 augustus 2023 was de heer Timmermans vicevoorzitter van de Europese Commissie. In de Commissie-Juncker was hij verantwoordelijk voor 'betere regulering' en duurzame ontwikkeling en in de Commissie-Von der Leyen voor de Europese Green Deal. De heer Timmermans was in 2012-2014 minister van Buitenlandse Zaken in het kabinet-Rutte II. Daarvoor was hij staatssecretaris van Buitenlandse Zaken (belast met Europese samenwerking) in het kabinet-Balkenende IV. Eerder was hij adviseur en particulier secretaris van dr. M. van der Stoel, Hoge Commissaris nationale minderheden van de OVSE.
   
• 10. 

  Jean-Claude Juncker (1954) was van 1 november 2014 tot 1 december 2019 voorzitter van de Europese Commissie. Hij werd op 15 juli 2014 gekozen. Juncker was in 1995-2013 minister-president van Luxemburg. Eerder was hij staatssecretaris en minister onder meer van financiën. Hij bekleedde daarnaast functies bij de Wereldbank en het IMF. In 2005-2013 was hij voorzitter van de eurogroep. Juncker is lid van de Christelijke Volkspartij en leidde een coalitie van christendemocraten en sociaaldemocraten. Hij is diverse malen onderscheiden met internationale prijzen, zoals de Walter Hallsteinprijs en de Karelsprijs.
   
• 11. 

  In de Europese Unie kunnen lidstaten besluiten om op bepaalde terreinen nauwer te gaan samenwerken dan in EU-verband gedaan wordt. De EU is daarbij betrokken als lidstaten willen samenwerken op een terrein waar de EU bevoegd is. Zo wordt voorkomen dat initiatieven van groepen lidstaten bestaand EU-beleid doorkruisen of tegenwerken. Er wordt in de praktijk wel gesproken van een 'kopgroep' of van 'Europa van twee snelheden'.
   
• 12. 

  De Italiaan Mario Draghi (1947) was van 13 februari 2021 tot 22 oktober 2022 minister-president van Italië. Hij was van 1 november 2011 tot 1 november 2019 president van de Europese Centrale Bank. De heer Draghi was in 2006-2011 lid van de directie van Nationale Bank van Italië. Eerder was hij onder meer hoogleraar aan diverse Italiaanse universiteiten, lid van de directie van de Wereldbank, thesaurier-generaal en voorzitter van het Economisch en Financieel Comité van de EU. Sinds 2009 is hij president van de Financial Stability Board.
   
• 13. 

  De eurozone bestaat uit de 20 EU-lidstaten die de euro hebben ingevoerd als wettig betaalmiddel. Deze lidstaten voeren gezamenlijk het eurobeleid. De landen waar de euro wel als betaalmiddel geaccepteerd wordt maar die geen lid zijn van de EU behoren niet tot de eurozone.
  
   
• 14. 

  Dit fonds heeft als doel om de kredietvoorziening van het midden- en kleinbedrijf in de Europese Unie en te ondersteunen. Bedrijven die in aanmerking willen komen voor een lening moeten voldoen aan de algemene doelstellingen van de Europese Unie, verder uitgewerkt door de Europese Investeringsbank. Investeringen moeten vooral gericht zijn op innovatie, duurzaamheid, of de regionale ontwikkeling verder stimuleren. Naast bedrijven uit de Europese Unie komen ook bedrijven uit kandidaat-lidstaten in aanmerking.
   
• 15. 

  Vooraanstaande PvdA-politicus, die in 2000 Tweede Kamerlid werd en in 2012 verrassend minister van Financiën. Wageningse ingenieur en voor hij Kamerlid werd plaatsvervangend hoofd van het stafbureau algemene leiding van het ministerie van LNV. In de Kamer spoedig een gewaardeeerd woordvoerder integratiebeleid en in 2007-2008 voorzitter van de onderzoekscommissie onderwijsvernieuwingen. Later woordvoerder asiel en vicefractievoorzitter. Pragmatisch en degelijk. Noemde zichzelf 'niet het meest opgewonden type'. Slaagde er in het oplopende overheidstekort onder het kabinet-Rutte II om te buigen naar een overschot. Kreeg ook in de EU gezag en zag zich in januari 2013 gekozen worden tot voorzitter van de eurogroep. Speelde daardoor een centrale rol bij het bedwingen van de financiële problemen van Griekenland en bij het voorkomen van een bankencrisis op Cyprus. Sinds 13 september 2022 is hij burgemeester van Eindhoven.
   
• 16. 

  De Eurogroep bestaat uit de ministers van Financiën van de landen die de euro als nationale munteenheid hebben ingevoerd (de eurozone). Dit samenwerkingsverband heeft als doel de coördinatie van economisch beleid binnen de muntunie te versterken en de financiële stabiliteit van de eurolanden te bevorderen. Het is strikt genomen een informeel orgaan en geen formatie van de Raad.
   
• 17. 

  Pierre Moscovici (1957) was van 1 november 2014 tot 1 december 2019 het Franse lid van de Europese Commissie. In de Commissie-Juncker had hij de portefeuille economische en financiële zaken, belastingen en douaneunie. Moscovici was partijfunctionaris en Kamerlid voor de PS en in 1997-2002 minister voor Europese zaken. In 2008-2012 was hij voorzitter van de agglomeratie Montbéliard en daarna twee jaar minister van Economische Zaken en Financiën. In 2014 werd Moscovici weer Kamerlid. Verder was hij twee periodes lid van het Europees Parlement en was hij gemeenteraadslid.
   
• 18. 

  De Economische en Monetaire Unie (EMU) is in 1991 opgericht door de Europese regeringsleiders. Het doel was een gezamenlijk economische politiek op te zetten, de prijsstabiliteit te bevorderen en de werking van de interne markt te verbeteren.
   
• 19. 

  PvdA-politicus met een grote internationale staat van dienst en betrokkenheid met Afrika. Was in het kabinet-Balkenende IV minister voor Ontwikkelingssamenwerking en in Rutte II drie jaar minister van Buitenlandse Zaken. Hij begon als beleidsmedewerker van de PvdA-Tweede Kamerfractie en was European director Parlementarians for Global Action en politiek adviseur van de Verenigde Naties in zuidelijk Afrika. In de periode 2011-2013 was hij vertegenwoordiger van de secretaris-generaal van de VN in Ivoorkust en in 2013-2014 was hij dat in Mali. Als PvdA-Tweede Kamerlid (1997-2007) buitenlandwoordvoerder, die onder meer aandrong op onderzoek naar de Nederlandse betrokkenheid bij de strijd in Irak. Hij zat in de enquêtecommissie Srebrenica. Ter zake kundig minister, die beslissingen echter soms lang afwoog. Sinds 2019 is hij hoogleraar vrede, recht en veiligheid in Leiden/Den Haag.
   
• 20. 

  Federica Mogherini (1973) was van 1 november 2014 tot 1 december 2019 Hoge vertegenwoordiger voor het buitenlands en defensiebeleid van de EU en lid van de Commissie-Juncker. Zij was in 2014 minister van Buitenlandse Zaken van Italiė. Mevrouw Mogherini is lid van de Democratische Partij (DP) en werd in 2008 Kamerlid. Zowel in de Kamer als in de staf van DP-voorzitter Renzi hield zij zich bezig met buitenlands beleid, Europese zaken en defensie. Sinds 2020 is zij rector van het College of Europe.
   
• 21. 

  Het Europees Parlement (EP) vertegenwoordigt ruim 450 miljoen Europeanen en bestaat momenteel uit 720 afgevaardigden (inclusief voorzitter). Nederland heeft 31 zetels in het Europees Parlement. Het Europees Parlement wordt geacht een stem te geven aan de volkeren van de 27 landen die aan de Unie deelnemen, en vooral te letten op het belang van de Unie in zijn geheel.
   
• 22. 

  Stef Blok (1964) was van 25 mei 2021 tot 10 januari 2022 minister van Economische Zaken en Klimaat. Hij verving minister Van 't Wout. Zijn taken als minister van Buitenlandse Zaken, wat hij sinds 7 maart 2018 was, werden overgenomen door minister Kaag. In het kabinet-Rutte II was de heer Blok van 5 november 2012 tot 27 januari 2017 minister voor Wonen en Rijksdienst en van 27 januari tot 26 oktober 2017 minister van Veiligheid en Justitie. Van 25 augustus 1998 tot 5 november 2012 was de heer Blok Tweede Kamerlid. Hij was in de periode 2010-2012 fractievoorzitter van de VVD in de Tweede Kamer. Daarvoor was hij kredietanalist-secretaris Concern Krediet College en accountmanager Corporate Banking bij ABN/Amro. In de Tweede Kamer was hij woordvoerder sociale zekerheid, AOW, pensioenen en financiën. De heer Blok is sinds 2022 lid van de Europese Rekenkamer.
   
• 23. 

  De Italiaan Antonio Tajani (1953) is sinds 1 juli 2014 lid van het Europees Parlement en werd op 17 januari 2017 tot voorzitter daarvan gekozen. De heer Tajani was tussen mei 2008 en juni 2014 lid van de Europees Commissie. In de Commissie-Barroso II was hij belast met industrie en ondernemerschap. In de periode 2008-2010 had hij de portefeuille transport. Hij was eerder al eens lid van het Europees Parlement, en daarvoor journalist en voorlichter van premier Berlusconi.
   
• 24. 

  Theresa May (1956) was van 13 juli 2016 tot 24 juli 2019 minister-president van het Verenigd Koninkrijk en tot 7 juni 2019 leider van de Britse Conservatieven. Na haar studie in Oxford werkte zij in het bankwezen en zij is sinds 1997 lid van het Lagerhuis. Daar klom zij als staatssecretaris en minister in de schaduwkabinetten van Duncan Smith, Howard, Hague en Cameron op tot een vooraanstaand lid van de Conservatieve fractie. In 2002 werd Theresa May partijvoorzitter en in 2005 vicefractievoorzitter. Bij het aantreden van het kabinet-Cameron in 2010 werd zij minister van Binnenlandse Zaken (onder belast met asielbeleid en veiligheid). In het Brexit-referendum was May voorstander van voortzetting van het EU-lidmaatschap.
   
• 25. 

  De Duitser Günther Oettinger (1953) was in 2010-2019 lid van de Europese Commissie. In de in 2014 aangetreden Commissie-Juncker was hij sinds 1 januari 2017 belast met begroting en personeelszaken. Hiervoor bezette Oettinger de post digitale economie en maatschappij. In de Commissie-Barroso II (2010-2014) was hij verantwoordelijk voor energie. Hij was aanvankelijk accountant en advocaat en werd in 1984 lid van de Landdag van Baden-Württemberg. Sinds april 2005 is hij minister-president in die deelstaat. Hij leidde een coalitie van CDU en FDP. Oettinger was actief als bestuurder van de CDU-Jongeren en voorzitter van de CDU-commissie voor mediabeleid.
   
• 26. 

  Dit agentschap houdt toezicht op de kwaliteit van geneesmiddelen voor mens en dier binnen de EU. Het coördineert de beoordeling en bewaking van geneesmiddelen in de EU. Sinds 2022 houdt het agentschap zich ook bezig met het opsporen en voorkomen van medicijntekorten en medische hulpmiddelen in de EU.
   
• 27. 

  De Europese Bankenautoriteit (EBA) is een EU-agentschap dat als zelfstandige EU-autoriteit is belast met het toezicht op de banken in de Europese Unie. Zij is een van de financiële toezichthouders die in 2010 zijn ingesteld naar aanleiding van de economische crisis en de grote begrotingstekorten van een aantal EU-lidstaten.
   
• 28. 

  Charles Michel (1975) is vanaf 1 december 2019 vaste voorzitter van de Europese Raad. Van 11 oktober 2014 tot en met 27 november 2019 was hij minister-president van België. Hij was leider van de Waalse liberalen en was eerder minister van Ontwikkelingssamenwerking (2007-2011). Charles Michel, zoon van oud-minister en oud-eurocommissaris Louis Michel, werd in 1999 op 23-jarige leeftijd Kamerlid. Hij was verder minister in de Waalse regering en burgemeester van Waver.
   
• 29. 

  In deze instelling van de Europese Unie (kortweg 'de Raad van Ministers' of nog korter 'de Raad' genoemd) zijn de regeringen van de 27 lidstaten van de EU vertegenwoordigd. De Raad oefent samen met het Europees Parlement de wetgevings- en begrotingstaak uit.