Jan Werts: in 2016 wordt Brexit hét Europese hoofdpijndossier

Nooit in veertig jaar Europese Raad² heeft een regeringsleider daar zó lang gesproken als David Cameron³ in december, te weten drie kwartier. De Britse prime minister belichtte alle aspecten van zijn beoogde verwaterde relatie met de EU. Op het spel staat nu het vertrek van het Verenigd Koninkrijk (Brexit) uit de EU na een referendum. Breekpunt is het ‘welvaartstoerisme’.

De Britten willen dat de burgers uit vooral Oost en Midden-Europa na hun aankomst in het VK niet meteen volop recht hebben op alle sociale uitkeringen. ‘Deze mensen hebben daaraan niet financieel bijgedragen, vandaar een wachtperiode van vier jaar’, aldus de Britse regering. Cameron wees er zijn collega’s op dat de bewoners van Commonwealth landen, ondanks hun nauwe band met het VK, en ook de Britten zelf die lang geleden hun vaderland hebben verlaten, vijf jaar moeten wachten op een uitkering.

Tot nu toe wijzen alle andere staatshoofden en regeringsleiders iedere beperking van de Britse uitkeringen af als strijdig met het vrije personenverkeer in de EU. De extra vergadering van de Europese Raad moet op 18 en 19 februari tot een compromis komen. Dan schrijft Cameron komende zomer zijn referendum uit. Dit tijdschema is echter hoogst onzeker. ‘Brexit wordt hét Europese hoofdpijndossier van 2016 met diverse slopende nachtelijke toppen met onzekere uitkomst’, zo voorspellen Brusselse diplomatieke kringen.

Het wenselijke scenario

Alle EU-leiders beseffen dat het vertrek van het Verenigd Koninkrijk Europa politiek en economisch zal reduceren. 'Een Brexit zal bovendien de euroscepsis elders fors aanwakkeren', aldus een EU-diplomaat. 2016 wordt dus er op of er onder voor de Britten en de EU. Hoe dit afloopt?

‘Het wenselijke scenario knoopt aan bij de manier waarop Denemarken in 1992 deels uit de EU stapte’, zo verwacht een nauwe medewerker van Commissievoorzitter Juncker⁴. Denemarken kreeg destijds toestemming om als EU-lid buiten de eurozone te blijven, buiten het defensiebeleid, buiten Europol, buiten het beleid voor Justitie en Binnenlandse Zaken (zoals migratie) en het Europese burgerschap. Het was eveneens onder dreiging van een referendum dat de andere EU-landen dat allemaal aan Kopenhagen weg gaven.

Europese grenswacht onzeker 

De Europese Raad vertoonde breed verzet tegen de creatie van een prestigieuze onafhankelijke instantie voor grens en kustbewaking. Precies de landen waar die wacht vooral moet functioneren – zoals Italië, Griekenland, Polen, Hongarije, Tsjechië, Spanje – zijn er tegen. Zij koesteren hun nationale soevereiniteit. Het is inderdaad zo dat de Schengenlanden via dit voorstel hun autonomie qua grensverkeer deels verliezen.

‘Steeds meer Schengenlanden sluiten onder druk van de vluchtelingen en het terrorisme hun nationale grenzen. Zonder Europese grensbewaking gaat Europa er aan’, zo waarschuwt voorzitter Tusk⁵ al maanden tevergeefs. De Europese leiders spraken nu af dat hun ministers van Justitie komende maanden de algemene principes van gemeenschappelijke grensbewaking overeenkomen. Dat beraad verloopt onder leiding van onze minister Ard van der Steur⁶. In juni komt de Europese Raad er vervolgens op terug. Dit project van de Europese Commissie⁷ wordt het tweede belangrijke project van het Nederlandse EU-voorzitterschap⁸ van 2016, aldus premier Marc Rutte in Brussel. 

Tusk berispt de leiders

 De afsluitende vergadering van 2015 was kortom een Europese Raad vol belangrijke kwesties, waarvan de besluiten echter pas later vallen. Voorzitter Donald Tusk heeft de staatshoofden en regeringsleiders (opnieuw) dringend aangemaand hun vroegere besluiten en beloften in 2016 nu eens effectief na te komen. Daaraan ontbreekt namelijk heel veel, volgens een rapport van scheidend EU-voorzitter Luxemburg.

Het verwijt slaat op de drie pijlers waarop het vluchtelingenprobleem rust: het vestigen van hot spots (opvang- en registratiekampen) in Griekenland en Italië; het vervolgens spreiden van die vluchtelingen over Europa en het bewaken van de lekke Schengengrenzen.  

• 1. 

  Jan Werts is sinds 1976 journalist en publicist in Brussel, waar hij eerder onder meer werkte als correspondent van de Haagsche Courant. Verder was hij zes jaar als journalist werkzaam in Washington. Hij promoveerde in 1991 aan de Vrije Universiteit Brussel in het Europees en internationaal recht op een dissertatie over de Europese Raad. In 2008 verscheen hiervan een herziene versie. Schrijft analyses over Europese Toppen, gebundeld in het document Hoe Europa al tien jaar lang crises bevecht - 100 plus analyses van Jan Werts (link opent in nieuw venster).
   
• 2. 

  De Europese Raad bestaat uit de regeringsleiders of staatshoofden van de 27 lidstaten van de Europese Unie, de vaste voorzitter en de voorzitter van de Europese Commissie. Alleen de regeringsleiders of staatshoofden hebben stemrecht tijdens de vergaderingen. De Europese Raad heeft geen wetgevingstaak, maar stelt wel de politieke richting van de EU vast.
   
• 3. 

  David Cameron (1966) was van 11 mei 2010 tot 13 juli 2016 minister-president van het Verenigd Koninkrijk. Hij was sinds 2005 leider van de Conservatieven. De heer Cameron studeerde in Oxford en werkte enige tijd bij de Conservatieve Partij, onder meer als adviseur van de ministers van financiën en Binnenlandse Zaken. Later werkte hij bij een mediaconcern. In 2001 werd de heer Cameron lid van het Lagerhuis en in 2004 kwam hij in het schaduwkabinet. Hij leidde in 2010-2015 een coalitie van Conservatieven en Liberaal-Democraten. Na het verloren Brexit-referendum maakte hij zijn vertrek bekend.
   
• 4. 

  Jean-Claude Juncker (1954) was van 1 november 2014 tot 1 december 2019 voorzitter van de Europese Commissie. Hij werd op 15 juli 2014 gekozen. Juncker was in 1995-2013 minister-president van Luxemburg. Eerder was hij staatssecretaris en minister onder meer van financiën. Hij bekleedde daarnaast functies bij de Wereldbank en het IMF. In 2005-2013 was hij voorzitter van de eurogroep. Juncker is lid van de Christelijke Volkspartij en leidde een coalitie van christendemocraten en sociaaldemocraten. Hij is diverse malen onderscheiden met internationale prijzen, zoals de Walter Hallsteinprijs en de Karelsprijs.
   
• 5. 

  Donald Tusk (1957) was van 1 december 2014 tot 1 december 2019 de vaste voorzitter van de Europese Raad. In november 2007-september 2014 was hij minister-president van Polen. Tusk was medeoprichter en leider van het conservatief-liberale (maar bij de christendemocratische Europese Volkspartij aangesloten) Burgerplatformum. Hij leidde als premier een coalitie van zijn partij en de Poolse Boerenpartij (PSL). Eerder was hij lid van het Lagerhuis en van de Senaat.
   
• 6. 

  Spreekvaardige en flamboyante VVD'er, die zijn politieke loopbaan verrassend snel zag eindigen na een teleurstellend verlopen ministerschap. Na advocaat en eigenaar van een trainingsopleiding op juridisch gebied te zijn geweest, werd hij in 2010 Tweede Kamerlid. Eerder had hij in de lokale politiek ervaring opgedaan als lid van de gemeenteraden van Warmond en Teylingen. Als Kamerlid hield hij zich met name bezig met strafrecht en criminaliteitsbestrijding en was hij lid van de enquêtecommissie Fyra. Volgde in maart 2015 Opstelten op als minister van Veiligheid en Justitie in het kabinet-Rutte II. Raakte mede door onvoorzichte uitspraken spoedig betrokken bij enkele affaires. De nasleep van de Teevendeal, waarover ook zijn voorganger was gestruikeld, brak hem begin 2017 op.
   
• 7. 

  Deze instelling van de Europese Unie kan worden beschouwd als het 'dagelijks bestuur' van de EU. De leden van de Europese Commissie worden 'Eurocommissarissen' genoemd. Elke Eurocommissaris is verantwoordelijk voor één of meerdere beleidsgebieden.
   
• 8. 

  Elk half jaar (van januari t/m juni en van juli t/m december) wordt de Europese Unie afwisselend voorgezeten door een lidstaat. Het land dat voorzitter is, leidt de vergaderingen van de Raad van de Europese Unie. Het Voorzitterschap van de Raad speelt een essentiële rol bij de sturing van het wetgevend en politiek besluitvormingsproces.