Herfst van de waarheid voor de euro

Ook de eurocrisis is terug van vakantie. In september blijkt of Duitsland mee blijft doen aan de reddingsoperaties. Het Duitse Constitutionele Hof beslist daarover op 12 september. In oktober besluiten de eurolanden² over nieuwe steun aan Griekenland. Eerst moet blijken of Athene wel voldoende saneert.

Terug van vakantie merken banken en politici dat ook de eurocrisis terug is. Daarom start de ECB dit najaar de ongekend massale inkoop van obligaties van eurolanden in moeilijkheden. Vooral Spanje en Italië zullen hiervan profiteren. In september blijkt of Duitsland mee blijft doen aan de redding van Griekenland. Het Constitutionele Hof beslist op 12 september over Duitse deelname aan het reddingsfonds ESM³.

Midden oktober beslissen de eurolanden over grote kredieten voor Griekenland. Eerst moet blijken of Athene voldoende saneert. Daarover bestaat veel twijfel. Deze herfst krijgt het beoogde Europese toezichtsysteem op de banken vorm. Inzet is de creatie van “een doelmatig en enkelvoudig toezichtmechanisme”.

Dit najaar verschijnt bovendien het rapport over verdere Europese integratie, wellicht via een Europees verdrag. Daaraan werken Herman van Rompuy⁴, voorzitter Europese Raad⁵, ECB⁶-president Mario Draghi⁷, Commissievoorzitter José Manuel Barroso⁸ en Jean-Claude Juncker⁹, voorzitter Eurogroep¹⁰. Intussen noemt Juncker een Grieks uittreden uit de eurozone (‘Grexit’) “niet langer ondenkbaar maar wel onwenselijk”.   

De ministers van Financiën van Duitsland en Frankrijk creëerden op 27 augustus samen een werkgroep om een Grieks uitstappen uit de euro te bestuderen. Daarnaast gaat men andere cruciale besluiten, zoals het Europese toezicht op de banken (de bankenunie¹¹) op een gezamenlijke leest zetten.

De Eurotop⁵ besloot in juni dat vanaf de start van Europees bankentoezicht het ESM³ de banken steun mag verlenen. Dit is een stap in de richting van gezamenlijke aansprakelijkheid voor de nationale schulden in de eurozone. Jörg Asmussen, lid van het bestuur van de ECB namens Duitsland, ziet een uittreden van Griekenland als beheersbaar. In een interview met de Frankfurter Rundschau zei Asmussen dat zo’n operatie Griekenland, Europa en vooral Duitsland wel veel geld en banen zal kosten.

Die Zeit van 23 augustus schat de kosten van ‘Grexit’ voor Duitsland alleen op 80 miljard. Dit inclusief wat Duitsland al heeft ingezet voor de Grieken. Een Grieks vertrek maakt duidelijk dat wie de regels aan zijn laars lapt dit opbreekt, aldus het Duitse weekblad. De Finse minister van Buitenlandse Zaken, Erkki Tuomioja, zei op 17 augustus dat zijn land het openbreken van de eurozone moet prepareren.

Gedurende de recente verkiezingsperiode is het Griekse overheidstekort onvoorzien met 23 miljard euro aangegroeid. De doelstelling om in 2020 de staatsschuld onder controle te hebben wordt daardoor een fantoom. Volgens het Griekse ministerie van Financiën is het onmogelijk in 2014 het overheidstekort naar drie procent terug te brengen.

Toekenning van de volgende schijf noodhulp van 31,5 miljard vereist echter wel maximaal drie procent tekort in 2014. Komt die schijf in oktober niet beschikbaar dan gaat het land onmiddellijk failliet. Griekenland zal dan de eurozone moeten verlaten.    

Premier Antonis Samaras¹² stelt voor zijn land twee jaar extra tijd te geven om orde op zaken te zetten. De Griekse premier maakte daartoe in augustus een tour langs o.m. Berlijn, Parijs en Brussel. Samaras smeekte op 23 augustus in de Bild Zeitung de Duitsers om hulp. De Grieken verwachten dit jaar een krimp van hun nationale economie met zeven procent, terwijl minder dan vijf procent was voorzien.

De hele zomer al zoekt de Griekse regering tevergeefs naar een akkoord over 11,5 miljard extra besparingen voor 2013 en 2014, zoals gevraagd door EU en IMF¹³. Om genoemde tegenvallers te compenseren moet Griekenland inmiddels voor 13,5 miljard saneren. 13,5 miljard in twee jaar krijgt reliëf als je beseft dat Nederland (economisch drie keer Griekenland) er nauwelijks in slaagt in vier jaar 18 miljard te besnoeien.

Volgens de Griekse media komt het beoogde plan onder meer neer op verlaging van de pensioenen met 20 procent, technische werkloosheid voor 40.000 ambtenaren die voortaan 60 procent van hun salaris krijgen, afschaffing van fiscale voordelen boven de dertig mille belastbaar inkomen en aftopping van alle pensioenen boven de 2400 euro. Het is de vraag of de regering zulke drastische ingrepen aankan.

De conservatieve partij van Samaras heeft daarvoor de steun nodig van de linkerzijde in het parlement. Momenteel is een kwart van de Griekse werknemers al werkloos. Uitsmeren van de genoemde 13,5 miljard over de periode tot 2016 lukt wellicht wel. Dan rijst wel meteen de vraag of de Grieken dit programma werkelijk uitvoeren.

Bij zijn bezoek aan Athene van 26 juli smeekte Commissievoorzitter Barroso de Grieken herhaaldelijk om hun beloften nu eindelijk eens na te komen. 

Of Griekenland uitstel krijgt hangt vooral af van het rapport van de trojka¹⁴ bestaande uit de drie geldschieters: de Commissie (namens de eurozone), de ECB en het IMF¹³. De trojka komt pas in oktober met haar rapport. Er was herhaald vertraging omdat men maandenlang geen zicht kreeg op de situatie in Griekenland.

‘Pas na het trojkarapport beslissen wij’, zo hebben kanselier Angela Merkel¹⁵ en president François Hollande¹⁶ op 24 augustus bekend gemaakt. ‘Van een Grieks uittreden is geen sprake’ onderstreepte Hollande. Merkel maakte echter duidelijk dat Griekenland zijn beloften tot sanering volledig moet nakomen wil het nieuw krediet krijgen. 

Intussen groeit in Brussel, Frankfurt (ECB) en Washington (IMF) de frustratie. Volgens persberichten zou Athene van de driehonderd taken die het destijds opgedragen kreeg er meer dan tweehonderd hebben nagelaten. Vooral het verhogen van de belastingen, het ontslaan van overbodige ambtenaren en het verkopen van staatsbedrijven wil alsmaar niet lukken. 

Half juli onthulde de Europese Commissaris voor regionaal beleid, Johannes Hahn¹⁷, dat Griekenland 11,5 miljard subsidiegeld onaangesproken laat. “Dat komt door de bureaucratische chaos daar”, aldus een geschrokken Hahn. Deze 11,5 miljard zijn niet afkomstig van het noodfonds EFSF¹⁸, maar van de EU. Dit geld is juist bedoeld om via investeringen te vermijden dat Griekenland zich zogezegd kapot bezuinigt. Het gaat om 181 prioritaire (maar nu dus stagnerende) projecten met potentieel vele duizenden banen. 

Op 28 augustus werd bekend dat Griekenland extreem slecht scoort als het gaat om onderzoek en ontwikkeling. In de lijst van de Commissie van de duizend beste innovatieve bedrijven komt Griekenland maar vijf keer voor. Van een totaal van 140 miljard in 2010 uitgegeven aan research leverde Griekenland maar 75 miljoen.   

De berichten over vertraging van het Griekse saneringsprogramma wakkeren de vrees aan dat het land bovenop 110 miljard in mei 2010 en 130 miljard dit voorjaar nog extra bijstand moet hebben. Vooral in Duitsland, de belangrijkste geldschieter, is daartegen veel verzet.

Volker Kauder, leider van de Beierse CSU, is tegen een derde hulppakket en tegen een nieuw tijdschema. Michael Fuchs, zijn collega van Merkel’s CDU, denkt er net zo over. Liberaal federaal minister van Economische Zaken, Philipp Rösler viel Kauder en Fuchs bij. 

De gedachte van een derde hulppakket bovenop de genoemde 240 miljard is voor de noordelijke eurolanden een nachtmerrie. Kredietbeoordelaar Moody’s heeft Duitsland gewaarschuwd dat het land zijn AAA-status op het spel zet zodra nóg meer kapitaal wordt beloofd aan haperende europartners.

Een derde hulppakket is het publiek in de meest kritische landen, Duitsland, Nederland en Finland bovendien niet meer uit te leggen. Om zo’n derde pakket te vermijden is het in de tijd uitsmeren van de Griekse sanering op termijn wellicht toch te prefereren. Volgens de Griekse politieke analist Spiros Rizopoulos is premier Samaras’ aanpak ongeloofwaardig.

Juist Samaras heeft in het verleden, toen de Griekse sociaaldemocraten regeerden, als oppositieleider fel geageerd tegen lastenverzwaringen. Samaras beweert nu dat hij geen extra steun vraagt. Maar tijd is geld. Volgens experts kost het uitstellen van de bezuinigingen de Griekse schatkist minimaal twintig miljard. Een optie is dat Europa dit compenseert door de rente die Griekenland betaalt (nogmaals) te verlagen. 

Op 26 juli zette bankpresident Draghi de deur open voor een reddende rol van de centrale bank. Hij verklaarde dat de ECB ‘alles zal doen wat nodig is’ om het voortbestaan van de euro te verzekeren. De financiële markten leefden meteen op. Zij verwachtten dat de bank weer staatsobligaties van benarde eurolanden zou gaan opkopen. 

Maar een week later temperde Draghi zijn taal onverwacht. Op een persconferentie maakte hij duidelijk dat de ECB pas later in actie komt. Dus nadat de betrokken regeringen zelf passende (pijnlijke) maatregelen hebben genomen. Hij bedoelde dat Spanje en Italië beter een beroep doen op de Europese noodfondsen. Madrid en Rome doen dat (nog) niet omdat zij dan onder curatele komen van EU en IMF. 

Volgens de Wall Street Journal krabbelde Draghi terug omdat de Bundesbank de ECB niet als reddende engel ziet. Bankpresident Jens Weidmann is daar radicaal tegen. Hij wil niet dat staatsschulden via massale geldcreatie door de ECB (met als gevolg meer inflatie) worden weggetoverd. Tijdens de eurocrisis heeft de ECB met haar Securities Market Programme massaal obligaties uit de markt genomen om benarde eurolanden te helpen.

Na protesten uit o.m. Duitsland en Nederland is de bank daarmee in maart gestopt. 

Op 6 september kwam ECB president Draghi eindelijk met de ‘big bazooka’ die de speculatie moet doen verstommen tegen landen met een zwakke euro. De bank gaat onbeperkt staatsobligaties opkopen van zulke eurolanden. Doel is die landen zo doende te verlossen van de hoge rente die zij moeten betalen om nog kapitaal te lenen.   

Vooraf eist de ECB van de betrokken landen een saneringsprogramma om hun economie weer op de rails te krijgen. Wordt dat programma niet nageleefd dan staakt de ECB haar aankopen.

Het op poten zetten van zo’n nationaal saneringsprogramma loopt via het noodfonds ESM. Dit betekent dat alle zeventien landen met de euro daarmee moeten instemmen. Dit is belangrijk. Aldus laat de ECB de uiteindelijke verantwoordelijkheid voor het wel en wee van de euro bij de nationale politici tezamen.

De lancering van de Outright Monetary Transactions (OMT’s) betekent niet dat de ECB geld gaat injecteren en aldus de inflatie bevorderen. De bank zal ruwweg evenveel geld uit de economie van de eurozone halen als zij via OMT’s injecteert. Dat kan door de commerciële banken meer geld te laten aanhouden op hun rekeningen bij de ECB.

De angst voor inflatie leeft vooral in Duitsland. Jens Weidmann, voorzitter van de Duitse centrale bank, heeft als enige bestuurlid van de ECB tegen de nieuwe aanpak gestemd. Het IMF, nauw betrokken bij de reddingsoperaties rond de euro, is tevreden. Ook de financiële beurzen reageerden positief. Spanje en Italië zagen hun rentetarieven meteen dalen.

Op 29 augustus bleek dat Duitsland met Italië overhoop ligt over de rol van de ECB. Premier Mario Monti¹⁹ wil dat het ESM een bankvergunning krijgt. Het noodfonds is dan voor zijn financiën niet meer afhankelijk van de goedgeefsheid van de Eurotop en van de obligatiemarkten. Met een bankvergunning kan het ESM goedkoper lenen rechtstreeks bij de ECB. Merkel prees overigens Monti op die dag bij zijn bezoek aan Berlijn voor zijn hervormingen in Italië   

De problemen met Spanje zijn gevaarlijk voor Europa omdat die economie bijna twee keer zo groot is als die van Griekenland, Ierland en Portugal samen. De eurozone zal een Spaans bankroet niet overleven. Het land is volgens insiders ‘too big to fail’. Spanje zit in de problemen als gevolg van een onroerendgoedcrisis. Via goedkoop kapitaal hebben de banken destijds onverantwoord veel in vastgoed gestoken.

Na de bouwhausse zijn door overaanbod de prijzen fors gaan dalen. Daardoor dreigen zeker veertien grote banken te kapseizen. De laatste Eurotop beloofde Spanje 100 miljard steun via leningen, waarvan 30 miljard meteen voor herfinanciering van het bankwezen. Tegelijk startte de conservatieve regering onder leiding van Mariano Rajoy²⁰ een bezuinigingsprogramma van 65 miljard in drie jaar. Net als eerder in Griekenland, Ierland en Portugal moet de Spaanse burgerij de buikriem aanhalen om onverantwoord opererende banken overeind te houden. 

Intussen blijkt volgens het Spaanse Nationale Statistische Bureau INE dat de recessie zich verdiept. Een krimp van 0,6 procent in het eerste kwartaal versnelde in het vorige kwartaal in Spanje naar 1,3 procent. Rajoy heeft op 28 augustus de situatie besproken met Van Rompuy. Na afloop maakte deze bekend dat, mits de bankherstructurering in Spanje volledig doorgaat, Europa Spanje blijft steunen. 

Vrijwel tegelijk bevestigde de Spaanse minister van Financiën Luis de Guindos, dat Spanje in plaats van genoemde dertig miljard binnenkort wel zestig miljard nodig heeft. Via een spoedwet is de overheid bezig wankele banken onder controle te krijgen. Aandeelhouders en spaarders moeten bijdragen aan de beoogde sanering, aldus de Spaanse minister.  

Wat in Spanje gebeurt bevestigt de noodzaak van een Europese toezichthouder op de banken. Nationale autoriteiten missen daarvoor de expertise en de vereiste onafhankelijkheid.

Recent is met de komst van François Hollande als president van Frankrijk het machtsspel in de Europese top veranderd. Hollande opereert meer dan zijn voorganger Nicolas Sarkozy²¹ met de Italiaanse premier Mario Monti en diens Spaanse collega Mariano Rajoy. Dat geeft meer draagvlak aan de besluitvorming.

Maar volgens voormalig secretaris-generaal van de Europese Commissie Carlo Trojan, hangt de toekomst van de euro uiteindelijk er van af of Merkel en Hollande gaan accorderen zoals eerder met Sarkozy. Het genoemde opzetten van een Duits-Franse werkgroep voor de eurocrisis duidt wellicht op toenadering van hun hoogste leiders. 

Merkel wil dat de politieke leiders een Europese Conventie bijeenroepen die haar plannen uitwerkt voor een politiek meer geïntegreerd Europa. De kanselier stelt voor dat de Europese top van december bespreekt hoe lang de onderhandelingen daarover mogen duren. Dat zegt Nikolaus Meyer-Landrut, de adviseur voor EU-kwesties van de bondskanselier. 

Merkel wil de taak van het Hof van Justitie²² van de EU versterken. Dat hof moet in de toekomst landen die hun begrotingstekort te veel laten oplopen, kunnen sanctioneren. De andere EU-lidstaten hebben niet of erg lauw gereageerd. Wat Merkel beoogt ligt al grotendeels vast in het Begrotingspact dat 25 van de 27 EU-landen onlangs hebben getekend. Merkel vindt dat dit niet ver genoeg gaat, zo blijkt uit haar voorstel. 

Samengevat zit Europa dit najaar met talloze tegenstellingen, belangenconflicten en spanningshaarden. Het wordt spannend of Griekenland in de eurozone blijft. Zoals gebruikelijk in de EU komt er wel weer een of ander nachtelijk vergelijk uit de bus.  Dat zal gebeuren tijdens drukke weken en maanden op basis van de volgende kalender.

• - 

  6 september bestuursraad ECB over het inkopen van staatsobligaties.
• - 

  12 september uitspraak Duitse Constitutionele Hof over toelating van het noodfonds ESM. Dezelfde dag presentatie door Commissievoorzitter Barroso van zijn beoogde regeling van uniform Europees bankentoezicht voor het Europees Parlement²³.
• - 

  14 september informele vergadering Europese ministers van Financiën²⁴.
• - 

  20 september bestuursraad ECB.
• - 

  8 oktober vergadering Eurogroep¹⁰ over rapporten trojka betreffende Griekenland en Portugal.
• - 

  18 en 19 oktober Europese Raad⁵/Eurotop²⁵ met reeks besluiten over de hele eurocrisis. In november volgt een extra Europese Raad over de financiering van de Unie 2014-2020.

De buitenlandse media vermelden in dit overzicht 12 september steevast nogmaals. En wel omdat Nederland volgens hen dan mogelijk voor een eurosceptische regering kiest.  

• 1. 

  Jan Werts is sinds 1976 journalist en publicist in Brussel, waar hij eerder onder meer werkte als correspondent van de Haagsche Courant. Verder was hij zes jaar als journalist werkzaam in Washington. Hij promoveerde in 1991 aan de Vrije Universiteit Brussel in het Europees en internationaal recht op een dissertatie over de Europese Raad. In 2008 verscheen hiervan een herziene versie. Schrijft analyses over Europese Toppen, gebundeld in het document Hoe Europa al tien jaar lang crises bevecht - 100 plus analyses van Jan Werts.
   
• 2. 

  De eurozone bestaat uit de 20 EU-lidstaten die de euro hebben ingevoerd als wettig betaalmiddel. Deze lidstaten voeren gezamenlijk het eurobeleid. De landen waar de euro wel als betaalmiddel geaccepteerd wordt maar die geen lid zijn van de EU behoren niet tot de eurozone.
  
   
• 3. 

  Het European Stability Mechanism (ESM) is een permanent financieel noodfonds dat leningen verstrekt aan EU-lidstaten die in financiële problemen verkeren. Het fonds bestaat uit een deel direct gestort geld, dat lidstaten zelf hebben ingebracht, en kredietgaranties. Het uiteindelijke doel van deze steun is het bewaken van de economische en financiële stabiliteit van de EU om zo de waarde van de euro te waarborgen.
   
• 4. 

  Herman Van Rompuy (1947) was van 1 december 2009 tot 1 december 2014 vaste voorzitter van de Europese Raad. Hij begon zijn werkzaamheden op 1 januari 2010. Hij werd op 19 november 2009 in die functie voor tweeënhalf jaar gekozen door de Europese Raad en op 1 maart 2012 herbenoemd. Van 30 december 2008 tot 25 november 2009 was Van Rompuy minister-president van België. Hij begon zijn loopbaan bij de Nationale Bank en vervulde daarna diverse politieke functies. Zo was hij staatssecretaris, senator, voorzitter van de CVP, viceminister-president en minister van Begroting, en Kamervoorzitter. Van Rompuy is lid van de Vlaamse christendemocratische partij CD&V. Hij leidde in 2008-2009 een kabinet van christendemocraten, liberalen en Waalse socialisten. Sinds 1 september 2015 is hij voorzitter van het European Policy Centre.
   
• 5. 

  De Europese Raad bestaat uit de regeringsleiders of staatshoofden van de 27 lidstaten van de Europese Unie, de vaste voorzitter en de voorzitter van de Europese Commissie. Alleen de regeringsleiders of staatshoofden hebben stemrecht tijdens de vergaderingen. De Europese Raad heeft geen wetgevingstaak, maar stelt wel de politieke richting van de EU vast.
   
• 6. 

  De Europese Centrale Bank (ECB) is verantwoordelijk voor het monetaire beleid van de Unie. De basisdoelstelling van de ECB is het handhaven van de prijsstabiliteit binnen de eurozone en daarmee het bewaken van de koopkracht en het beheersen van de inflatie.
   
• 7. 

  De Italiaan Mario Draghi (1947) was van 13 februari 2021 tot 22 oktober 2022 minister-president van Italië. Hij was van 1 november 2011 tot 1 november 2019 president van de Europese Centrale Bank. De heer Draghi was in 2006-2011 lid van de directie van Nationale Bank van Italië. Eerder was hij onder meer hoogleraar aan diverse Italiaanse universiteiten, lid van de directie van de Wereldbank, thesaurier-generaal en voorzitter van het Economisch en Financieel Comité van de EU. Sinds 2009 is hij president van de Financial Stability Board.
   
• 8. 

  De Portugees José Manuel Durao Barroso (1956) was van 18 november 2004 tot 1 november 2014 voorzitter van de Europese Commissie. Hij leidde twee periodes de Europese Commissie. Daarvoor was Barroso staatssecretaris, minister van Buitenlandse Zaken (1992-1995), en ten slotte premier van Portugal (2000-2004). Hij is doctor in de politieke wetenschappen en werkte als wetenschapper. Barrosso is lid van de centrumrechtse PSD (Partido Social Democrata), een partij die is aangesloten bij de Europese Volkspartij. Sinds 2016 is hij non-executive president van de bank Goldman Sachs.
   
• 9. 

  Jean-Claude Juncker (1954) was van 1 november 2014 tot 1 december 2019 voorzitter van de Europese Commissie. Hij werd op 15 juli 2014 gekozen. Juncker was in 1995-2013 minister-president van Luxemburg. Eerder was hij staatssecretaris en minister onder meer van financiën. Hij bekleedde daarnaast functies bij de Wereldbank en het IMF. In 2005-2013 was hij voorzitter van de eurogroep. Juncker is lid van de Christelijke Volkspartij en leidde een coalitie van christendemocraten en sociaaldemocraten. Hij is diverse malen onderscheiden met internationale prijzen, zoals de Walter Hallsteinprijs en de Karelsprijs.
   
• 10. 

  De Eurogroep bestaat uit de ministers van Financiën van de landen die de euro als nationale munteenheid hebben ingevoerd (de eurozone). Dit samenwerkingsverband heeft als doel de coördinatie van economisch beleid binnen de muntunie te versterken en de financiële stabiliteit van de eurolanden te bevorderen. Het is strikt genomen een informeel orgaan en geen formatie van de Raad.
   
• 11. 

  De bankenunie moet leiden tot een Europees toezicht op banken en een gezamenlijke aanpak voor banken die in financiële problemen komen. De belangrijkste banken in de eurozone staan onder toezicht van de Europese Centrale Bank (ECB). Alle landen die de euro als betaalmiddel hebben doen mee aan de bankenunie, die moet zorgen voor financiële stabiliteit van banken.
   
• 12. 

  Antonis Samaras (1951) was van 20 juni 2012 tot en met 26 januari 2015 premier van Griekenland. Hij was in 2009-2015 de leider van de Griekse centrumrechtse partij Nieuwe Democratie. Samaras is econoom en werd in 1977 lid van het Griekse parlement. In enkele conservatieve kabinetten was hij minister, onder meer van financiën en Buitenlandse Zaken. Tussen 1993 en 2004 leidde hij de door hem opgerichte rechtse partij "Politieke Lente". Na terugkeer bij ND werd Samaras lid van het Europees Parlement en minister van Cultuur en Sport.
   
• 13. 

  Het Internationaal Monetair Fonds (IMF) is de VN-organisatie, dat de stabiliteit van het internationale monetaire systeem in de gaten houdt. Om deze stabiliteit te behouden en financiële crises te voorkomen, analyseert het IMF nationale, regionale en mondiale economische en financiële ontwikkelingen. Ook biedt het IMF hulp bij het beteugelen van economische crises.
   
• 14. 

  De term 'trojka' verwijst naar de drie partijen die moeten bepalen of EU-lidstaten met financiële tekorten voldoen aan de afgesproken bezuinigingen en hervormingen die zijn vastgesteld als voorwaarde voor het ontvangen van financiële hulp. De drie partijen zijn de Europese Commissie, het Internationaal Monetair Fonds (IMF) en de Europese Centrale Bank (ECB). De naam voor het samenwerkingsverband stamt uit de tijd van de Europese schuldencrisis die in 2009 begon.
   
• 15. 

  Angela Merkel (1954) was van 22 november 2005 tot 8 december 2021 bondskanselier van Duitsland. Zij leidde sinds 2018 een coalitie van CDU/CSU met de SPD. Zij is scheikundige en werkte als wetenschapper in de DDR. In 1990 werd zij voor de CDU lid van de Bondsdag. In 1991-1994 was Angela Merkel minister voor vrouwen- en jeugdzaken en in 1994-1998 minister van milieu. In 2000 volgde zij Helmut Kohl op als voorzitter van de CDU.
   
• 16. 

  François Hollande (1954) was in 2012-2017 president van Frankrijk. Hij werd als kandidaat van de socialisten en radicalen op 6 mei 2012 gekozen. Hij was parlementslid en elf jaar secretaris-generaal van de Parti Socialiste, de Franse sociaaldemocratische partij. Verder was hij president van het regionaal bestuur in Corrèze en burgemeester van Tulle. François Hollande is econoom.
   
• 17. 

  De Oostenrijker Johannes (Gio) Hahn (1957) is sinds februari 2010 lid van de Europese Commissie. In de Commissie-Von der Leyen is hij belast met begroting en personeelszaken. In de Commissie-Juncker was hij verantwoordelijk voor beleid buurlanden en uitbreiding. Daarvoor was hij in de Commissie-Barroso II belast met regionaal beleid. Hahn, die doctor in de filosofie is, bekleedde diverse bestuursfuncties bij de -VP, de christendemocratische partij. Daarnaast was hij werkzaam in het bedrijfsleven. Tussen 1997 en 2003 was hij directeur van Novomatic. Verder was Hahn (deel)gemeenteraadslid in Wenen en lid van de Landdag van Bondsland Wenen. In 2007 werd hij minister voor Wetenschap en Onderzoek.
   
• 18. 

  De Europese Faciliteit voor financiële stabiliteit (EFSF) was een tijdelijk noodfonds, dat inmiddels is vervangen door het Europees Stabiliteitsmechanisme (ESM). Het EFSF werd opgericht in 2010, toen sprake was van het dieptepunt van de crisis. Het doel was de financiële stabiliteit in de eurozone te bewaren. Eurolanden die in financiële problemen verkeerden, konden bij het EFSF een lening aanvragen. Sinds 1 juli 2013 kan er geen aanspraak meer worden gedaan op het EFSF. Steun loopt sindsdien altijd via het permanente ESM. Het ESM is sinds oktober 2012 operationeel.
   
• 19. 

  Mario Monti (1943) was van 16 november 2011 tot 28 april 2013 minister-president van Italië. Hij leidde een kabinet van technocraten en was tevens minister van Financiën en Economische Zaken. Monti was van 1995 tot 2004 lid van de Europese Commissie. Van 1995 tot 1999 was hij belast met interne markt, en van 1999 tot 2004 met mededinging. Eerder was hij hoogleraar economie aan de universiteiten van Turijn en Milaan en werkzaam in diversie Italiaanse overheidscommissies inzake economische vraagstukken. Als EU-commissaris kreeg hij bekendheid door zijn strijd met Microsoft over schending van de mededingingsregels. Hij is president van de Bocconi-universiteit in Milaan.
   
• 20. 

  Mariano Rajoy Brey (1955) was van 20 december 2011 tot 1 juni 2018 minister-president van Spanje. Hij was in 2004-2018 voorzitter van de centrumrechtse Volkspartij (Partido Popular). Eerder was hij onder meer viceminister-president, minister van Binnenlandse Zaken en minister van Onderwijs en Cultuur in de kabinetten-Aznar. Hij begon zijn loopbaan als lokaal en regionaal bestuurder in Galicië.
   
• 21. 

  Nicolas Sarkozy (1955) was in 2007-2012 president van Frankrijk. Hij was advocaat, burgemeester en Kamerlid en onder president Chirac enkele keren minister (van Binnenlandse Zaken en van financiën en Economische Zaken). Hij was politiek leider van de conservatief-liberale partij UMP.
   
• 22. 

  Het in 1952 opgerichte Hof van Justitie van de Europese Unie (HvJ-EU) moet ervoor zorgen dat de wetten en regels die in Europa gemaakt worden, goed worden toegepast. De Europese wetten - het gemeenschapsrecht - moeten in alle lidstaten hetzelfde worden uitgevoerd. Het Hof van Justitie ziet er verder op toe dat het EU-recht in alle lidstaten op dezelfde manier wordt toegepast.
   
• 23. 

  Het Europees Parlement (EP) vertegenwoordigt ruim 450 miljoen Europeanen en bestaat momenteel uit 720 afgevaardigden (inclusief voorzitter). Nederland heeft 31 zetels in het Europees Parlement. Het Europees Parlement wordt geacht een stem te geven aan de volkeren van de 27 landen die aan de Unie deelnemen, en vooral te letten op het belang van de Unie in zijn geheel.
   
• 24. 

  De raadsformatie Economische en Financiële Zaken (ECOFIN) bestaat uit de ministers (of staatssecretarissen) van economische zaken en/of financiën. Deze raad vergadert formeel één keer per maand, ook informele bijeenkomsten zijn mogelijk. Namens Nederland sluit doorgaans minister van Financiën Eelco Heinen (VVD) aan.
   
• 25. 

  De Eurotop bestaat uit de staatshoofden en regeringsleiders van de landen die de Euro als nationale munteenheid hebben ingevoerd en de voorzitter van de Europese Commissie. Zij komen minimaal twee keer per jaar bijeen en stellen de strategische richtsnoeren vast voor het economisch beleid, voor een beter concurrentievermogen en voor meer convergentie (naar elkaar toe groeien) in de eurozone.