Politieke situatie Spanje - Hoofdinhoud

Bron: IPU.org

Sinds januari 2020 heeft Spanje een linkse coalitieregering van sociaaldemocraten en radicaal-links onder leiding van Pedro Sanchez i. De politieke situatie wordt de laatste jaren gekenmerkt door een versnipperd politiek landschap. Sinds de parlementaire verkiezingen van december 2015 werden vier keer vervroegde verkiezingen uitgeschreven: in juni 2016 en november 2019 omdat de verschillende partijen er niet in slaagden een coalitie te vormen op basis van de verkiezingsuitslag, en in april 2019 omdat de begrotingsplannen van de regering werden afgekeurd door het parlement. In mei 2023 kondigde premier Sánchez vervroegde verkiezingen aan omwille van de tegenvallende verkiezingsresultaten bij de lokale en regionale verkiezingen. Op 23 juli vonden de vervroegde landelijke verkiezingen plaats, waarna in oktober het kabinet-Sánchez III aantrad.

Tussen 1936 en 12 december 1975 was Spanje een dictatuur met als leider (caudillo) generaal Francisco Franco. Na diens dood werd de monarchie hersteld en kwam Juan Carlos op de Spaanse troon. Hij herstelde in 1976-1977 de democratie, wat werd vastgelegd in de Grondwet van december 1978. In februari 1982 mislukte een militaire staatsgreep, vooral door het optreden van koning Juan Carlos. Na het herstel van de democratie werd Spanje afwisselend geregeerd door centrumrechtse en sociaaldemocratische meerderheidskabinetten. Aanvankelijk regeerden centrumrechtse kabinetten onder leiding van Adolfo Suárez van de centrumpartij UCD (Unión de Centro Democrático). In 1981 werd hij opgevolgd door zijn partijgenoot Leopoldo Calvo-Sotelo. Sinds de verkiezingen van 1982 regeerden veertien jaar kabinetten onder leiding van de sociaaldemocraat Felipe González. Daarna volgde vanaf 1996 een achtjarig centrumrechts bewind van de Volkspartij (Partido Popular) van José Maria Aznar. Enkele keren hadden kabinetten steun nodig van regionale partijen om te kunnen regeren. Bij de verkiezingen in december 2015 wist - voor het eerst - geen van de partijen een meerderheid te halen, en moest geprobeerd worden een coalitieregering te vormen.

Spanje is sinds 1986 lid van de Europese Unie i, en sinds 1995 lid van de Schengenzone i. Spanje heeft de Europese Unie sinds zijn toetreding vier keer voorgezeten: in 1989, 1995, 2002 en 2010. In het Europees Parlement heeft Spanje sinds de Brexit 59 zetels. In de commissie-Von der Leyen i is Josep Borrell i de Hoge vertegenwoordiger van de Unie voor een sterker Europa in de wereld i.

Spanje is een parlementaire monarchie, met ministeriële verantwoordelijkheid. De uitvoerende macht berust bij het kabinet, dat formeel wordt benoemd door de koning. Een kabinet kan alleen regeren als het over het vertrouwen beschikt van de Kamer van Afgevaardigden.

Het parlement (Cortes Generales) bestaat uit twee Kamers, de Kamer van Afgevaardigden (Congreso de los Diputados) en de Senaat (Senado), die beide een vierjarige termijn hebben. De Kamer telt 350 leden, de Senaat 264. De macht van de Kamer is groter dan van de Senaat. De vertrouwenskwestie kan alleen in de Kamer worden gesteld. Wel hebben beide het recht van initiatief en heeft de Senaat een terugzendrecht, maar de Kamer heeft het laatste woord.

De Senaat heeft daarnaast specifieke bevoegdheden bij de aanstelling van rechters voor het Constitutioneel Hof en van de Hoge Raad en heeft een toezichthoudende functie op het regionaal bestuur. Spanje kent een grote mate van regionale autonomie. Alle regio's hebben een eigen parlement en bestuur en sommige regio's (onder meer Baskenland en Catalonië) hebben ook eigen financiële middelen en waarborgen voor eigen taal en cultuur.

Kiesstelsel

De Kamer wordt gekozen via evenredige vertegenwoordiging in een beperkt districtenstelsel. De districten komen overeen met de provincies. De provincie Sevilla kiest bijvoorbeeld negen afgevaardigden en de provincie Tarragona zes. Madrid heeft 35 afgevaardigden.

Van de 264 senatoren worden er 208 direct gekozen in de regio's (Andalusië heeft bijvoorbeeld negen senatoren en Extramadura twee). De overige 56 worden benoemd door de regionale besturen.

Partijen

Twee partijen domineren de Spaanse politiek: de sociaaldemocratische PSOE (Partido Socialista Obrero Español, de Spaanse socialistische arbeiderspartij) en de PP (Partido Popular, Volkspartij), die centrumrechts en christendemocratisch is. Twee Catalaanse partijen vormen samen CiU (Convergència i Unió, Samen en verenigd). Daarnaast zijn er onder meer Baskische partijen en een partij van de Canarische Eilanden. De communistische partij (PC) speelt geen rol meer.

Een recentere partij is Podemos (Spaans voor "we kunnen"), die links en activistisch is. Meer ter rechterzijde kwam de partij CS Ciudadanos in opkomst. Deze in 2006 opgerichte, oorspronkelijk Catalaanse partij keert zich onder meer tegen het onafhankelijkheidsstreven van Catalonië en wil de arbeidsmarkt hervormen. Aan de uiterste rechterzijde is de antimigratiepartij "Vox" verschenen.

Catalaanse Onafhankelijkheid

Er zijn spanningen tussen Spanje en de Spaanse gemeenschap Catalonië over de mate van zelfbestuur van deze regio. In 2017 hield de regionale overheid van Catalonië een referendum over de onafhankelijkheid van Catalonië op basis waarvan eenzijdig de republiek Catalonië werd uitgeroepen. Dit was niet toegestaan volgens de Spaanse grondwet en leidde tot aanhoudende conflicten in Spanje. De Catalaanse kwestie verdeelt de Spaanse politiek en is een terugkomend thema in de parlementsverkiezingen.