Rijk

Als we het over het centraal bestuur hebben, gebruiken we daarvoor de termen het Rijk of de Rijksoverheid. Het Rijk is de hoogste bestuurslaag. De andere twee bestuurslagen zijn provincie¹ en gemeente². Het Rijk heeft twee democratisch gekozen organen, te weten de Tweede³ en Eerste Kamer⁴. Zij controleren de regering⁵ (koning en ministers) en maken samen met de regering wetten.

Door het Rijk wordt de landelijke wetgeving vastgesteld, worden de landelijke bestuursregels en het landelijke beleid bepaald. De gelden die daarvoor nodig zijn, komen onder meer binnen via de heffing van (rijks)belastingen. Inkomsten en uitgaven worden jaarlijks vastgelegd in de (rijks)begroting⁶. Ter voorbereiding en uitvoering van taken zijn er overheidsdienaren (rijksambtenaren).

Het Rijk heeft vertegenwoordigingen in het buitenland, zoals ambassades en consulaatschappen en onderhoudt diplomatieke betrekkingen met andere landen. Via Verdragen is het Rijk onderdeel van de internationale gemeenschap.

Meer over

• 1. 

  Nederland heeft twaalf provincies, die deel uitmaken van het middenbestuur tussen Rijk en gemeente. De volksvertegenwoordiging in de provincies wordt Provinciale Staten genoemd. De Statenleden kiezen tevens het dagelijks bestuur van de provincie, Gedeputeerde Staten. Deze gedeputeerden komen door een wet die op 12 maart 2003 in werking is getreden, niet meer uit Provinciale Staten. De Commissaris van de Koning, die wordt benoemd door de Koning en de ministers gezamenlijk, is zowel voorzitter van Provinciale Staten als van Gedeputeerde Staten.
   
• 2. 

  De gemeente is naast de provincie en het Rijk één van de drie bestuurslagen van ons land. Gemeenten staan het dichtst bij de burgers en hebben een democratisch bestuur. Zij hebben lokale taken, bijvoorbeeld op het gebied van huisvesting, verkeer, openbare orde, cultuur en onderwijs. Daarnaast voeren gemeenten mede rijkstaken uit, bijvoorbeeld ten aanzien van ruimtelijke ordening, werk en inkomen, jeugdzorg en zorg aan langdurig zieken en ouderen. Gemeenten krijgen geld van het Rijk, maar ze kunnen ook zelf belastingen heffen. Er zijn op 1 januari 2024 in Nederland 342 gemeenten.
   
• 3. 

  De Tweede Kamer is deel van de volksvertegen­woor­di­ging. Zij speelt een belangrijke rol bij de totstandkoming van wetten, controleert de regering en beslist over de vraag of een kabinet (of bewindspersoon) genoeg vertrouwen heeft.
   
• 4. 

  De Eerste Kamer is deel van de volksvertegenwoordiging en heeft met name een rol op wetgevend gebied. Over een wetsvoorstel moet, als de Tweede Kamer het heeft aangenomen, ook door de Eerste Kamer worden gestemd. De Eerste Kamer kan een wetsvoorstel nog tegenhouden.
   
• 5. 

  De regering is het centrale bestuur van ons land en bestaat uit de Koning en de ministers. Omdat de Koning onschendbaar is en de ministers verantwoordelijk zijn, wordt het kabinet, (ministers en de staatssecretarissen) in de praktijk ook vaak regering genoemd, bijvoorbeeld de regering-Rutte. Staatsrechtelijk gezien is dat onjuist.
   
• 6. 

  In de Rijksbegroting staan de verwachte verplichtingen, uitgaven en ontvangsten van de rijksoverheid voor het komende jaar. De Rijksbegroting bestaat in feite uit een aantal afzonderlijke begrotingen (begrotingsstaten en toelichtingen), per ministerie en voor specifieke fondsen.