Opkomst en ondergang van de LPF

De Lijst Pim Fortuyn¹ (LPF) bestond tussen 2002 en 2008 als politieke partij. Oprichter en inspirator was de voormalige hoogleraar, later publicist Pim Fortuyn². De partij kende vanaf het begin een roerig bestaan.

Op 15 mei 2002 werden via de Lijst Pim Fortuyn 26 personen tot Tweede Kamerlid³ gekozen. Als erfgenamen van de op 6 mei in Hilversum vermoorde Pim Fortuyn vormden zij in grootte de tweede fractie⁴ van de Kamer. De voormalige voorlichter van Pim Fortuyn, Mat Herben⁵, werd fractievoorzitter⁶. Hij leidde de LPF naar regeringsdeelname in het kabinet-Balkenende I⁷.

De eerste periode van de LPF werd gekenmerkt door veel onderling gekrakeel. Dat leidde in oktober 2002 zelfs tot een kabinetscrisis⁸. Ook de kandidaatstelling voor de verkiezingen van 2003 verliep alles behalve vlekkeloos. Bovendien waren al eind 2002 concurrenten en afsplitsingen van de LPF ontstaan. Deze lijn zette zich na de verkiezingen van 2003 voort. Zo kon de fortuynistische kiezer bij de Tweede Kamerverkiezingen⁹ in 2006 bij vele partijen terecht. Alleen de PVV¹⁰ van nota bene ex-VVD'er Wilders¹¹ wist zetels te behalen.

De verdeeldheid is uiteindelijk niet zonder gevolgen gebleven. Zowel bij de verkiezingen voor de Tweede Kamer in november 2006 als voor de Provinciale Staten¹² in maart 2007 behaalde de LPF geen zetels. Op 17 augustus 2007 besloot een buitengewone ledenvergadering van de LPF de partij per 1 januari 2008 te ontbinden.

Op 20 januari 2002 werd de socioloog en publicist Pim Fortuyn lijsttrekker van Leefbaar Nederland¹³. Deze in 1999 opgerichte partij streefde naar een hoger democratisch gehalte door burgers meer zeggenschap te geven. De partij zette zich verder af tegen bureaucratie en bepleitte een ander asielbeleid.

Fortuyn ontpopte zich als lijsttrekker¹⁴ al snel tot de voornaamste tegenspeler van het 'paarse' kabinet van Wim Kok¹⁵. Sluimerende onvrede over de problemen in de zorg (wachtlijsten), de WAO, dure projecten zoals de Betuwelijn en de HSL, veiligheid en criminaliteit, maar vooral over het asielbeleid, werden door Fortuyn gekanaliseerd. In de peilingen maakte Leefbaar Nederland een sterke groei door.

Omstreden uitspraken van Fortuyn op 9 februari 2002 in De Volkskrant over de islam, waarbij hij onder meer pleitte voor afschaffing van het antidiscriminatie-artikel in de Grondwet, leidden tot een breuk met Leefbaar Nederland.

Fortuyn besloot hierop met een eigen lijst aan de verkiezingen deel te nemen. Op 6 maart behaalde hij als lijsttrekker van de lokale lijst 'Leefbaar Rotterdam' een eerste politiek succes. Leefbaar Rotterdam werd de grootste partij in de Rotterdamse gemeenteraad en ging deelnemen aan het college van B&W ten koste van de PvdA¹⁶.

Gezien de geringe voorbereidingstijd moest Fortuyn met veel spoed de kandidatenlijst voor de Tweede Kamer¹⁷ samenstellen. De lijst telde vrijwel uitsluitend onbekende namen. Alleen ex-Europarlementariër Janssen van Raaij¹⁸ en oud-journalist Ferry Hoogendijk¹⁹ waren bekend. Nummer twee op de lijst was Joao Varela²⁰, een 27-jarige bedrijfseconoom van Kaapverdiaanse afkomst.

Op 6 mei 2002 werd Fortuyn op het terrein van het Mediapark in Hilversum vermoord. De moord liet een tamelijk ontredderde partij achter zonder echte leider. Een week later haalde de partij bij de Tweede Kamerverkiezingen niettemin 26 zetels. Na de verkiezingen trad Mat Herben al spoedig naar voren als nieuwe eerste man.

De nieuwe, door Mat Herben geleide fractie ging in augustus 2002 akkoord met deelname van de LPF aan een kabinet⁷ met CDA en VVD. Voor de LPF traden toe de zakenman Heinsbroek²¹, de voormalige directeur van de IND Nawijn²², de econoom en publicist Bomhoff²³ en de Rotterdamse havenondernemer De Boer²⁴. Al op de dag van haar beëdiging moest LPF-staatssecretaris Philomena Bijlhout²⁵ aftreden.

Hoewel er van sommige zijden lof was voor de wijze waarop de onervaren Herben had geopereerd tijdens de onderhandelingen, was er ook kritiek. Ook zijn optreden tijdens het debat over de regeringsverklaring werd bekritiseerd. Herben trok zich hierop terug. De fractie koos op 28 augustus 2002 de Amsterdamse uitgever van motortijdschriften Harry Wijnschenk²⁶ tot nieuwe voorzitter.

Spoedig was er ook kritiek op het functioneren van Wijnschenk. Tijdens de algemene beschouwingen maakte hij een blunder bij de financiering van de teruggave van het 'Kwartje van Kok'. Bovendien ontstonden er problemen in de fractie rond de leden Winny de Jong²⁷ en Cor Eberhard²⁸; De Jong ruziede openlijk met vicefractievoorzitter Ferry Hoogendijk. Op 1 oktober 2002 werd zij samen met Eberhard uit de fractie gezet.

Wijnschenk had inmiddels Herman Heinsbroek²¹ naar voren geschoven als nieuwe partijleider. De minister van Economische Zaken had in korte tijd de nodige populariteit verworven. Viceminister-president Bomhoff²³ vreesde hierdoor voor aantasting van zijn positie. Een bemiddelingspoging onder leiding van LPF-bestuurder Hammerstein leek de kou uit de lucht te nemen, maar de spanningen bleven. Op de avond van de uitvaart van prins Claus²⁹, 15 oktober 2002, wijdde het kabinet een vergadering aan de tegenstellingen tussen Bomhoff en Heinsbroek.

De LPF-fractie zette de volgende dag Wijnschenk af en koos Mat Herben opnieuw tot fractievoorzitter. Dat verhinderde CDA en VVD niet te concluderen dat de LPF te instabiel was als coalitiegenoot. Na het gedwongen vertrek van de ministers Heinsbroek en Bomhoff werd het kabinet-Balkenende I op 16 oktober 2002 demissionair³⁰.

In de aanloop naar de vervroegde verkiezingen van januari 2003 leek minister Nawijn lange tijd de nieuwe lijsttrekker van de LPF te worden. Hij trok zich echter terug. Nadat ook LPF-staatssecretaris van Financiën Steven van Eijck³¹ had bedankt, werd op 6 december 2002 Mat Herben nummer één op de kandidatenlijst. Slechts enkele zittende Kamerleden, zoals Varela, Eerdmans³² en Van den Brink³³, waren herkiesbaar.

Van de ex-LPF'ers kwamen Winny de Jong en Cor Eberhard met een eigen lijst, Conservatieven.nl. Herman Heinsbroek en Harry Wijnschenk, die in oktober al de Lijst Nieuwe Politiek waren begonnen, zagen af van deelname aan de verkiezingen, omdat zij geen geschikte kandidaten konden vinden.

Als 'erfgenaam' van Fortuyn deed wel de Alliantie voor Vernieuwing en Democratie³⁴ (AVD) van IJsbrand van de Krieke aan de verkiezingen mee. Ook Emile Ratelband zei politiek te willen bedrijven in de geest van Pim Fortuyn. Toen hij niet tot lijsttrekker van Leefbaar Nederland was gekozen, kwam hij met een eigen lijst.

Ratelband kreeg 9000 stemmen, Conservatieven.nl behaalde 2500 stemmen en de AVD ruim 1000. De LPF ging van 26 naar 8 zetels. Hilbrand Nawijn werd als lijstduwer met voorkeurstemmen alsnog tot Tweede Kamerlid gekozen.

Na de verkiezingen van 2003 bleef Mat Herben fractievoorzitter, maar in oktober 2004 trad hij echter terug om, zoals hij zelf zei, orde op zaken te gaan stellen in de LPF. Fractielid Gerard van As³⁵ volgde hem op.

Hilbrand Nawijn overwoog tezelfdertijd de fractie te verlaten. Met name het functioneren van de partij was hem een doorn in het oog. Vrijwel alle fractieleden hadden inmiddels, in augustus 2004, de partij verlaten vanwege de financiële chaos en de heersende onrust. Die partij raakte vervolgens in een juridische strijd met de fractie over de naam.

Op 22 juni 2005 kondigde Hilbrand Nawijn alsnog aan de fractie te verlaten. De fractie was ontstemd over Nawijns avances met Filip Dewinter van Vlaams Belang. Vooral over een bijeenkomst in het woonhuis van Pim Fortuyn was de fractie zeer ontstemd.

Kamerlid Margot Kraneveldt³⁶ besloot in juli 2006, na de vorming van het derde kabinet-Balkenende, de LPF te verlaten en over te stappen naar de PvdA. Zij verliet de Tweede Kamer. Haar opvolgster, het voormalige Amsterdamse raadslid Gonny van Oudenallen³⁷, was echter niet welkom in de fractie omdat zij in opspraak was gekomen over de financiële steun aan haar raadsfractie.

In de aanloop naar de verkiezingen maakte Joost Eerdmans bekend samen met oud-wethouder Marco Pastors³⁸ van Leefbaar Rotterdam aan de verkiezingen deel te nemen met de partij Eén Nl.

Hilbrand Nawijn richtte in augustus 2006 de Partij voor Nederland op. Kort daarvoor had Nawijn in de Kamer gezelschap gekregen van Gerard van As³⁵, die boos de LPF-fractie had verlaten. Bij een interne stemming in de LPF had Mat Herben de meeste steun gekregen, terwijl partijvoorzitter Bert Snel Van As er ook van beschuldigde dat hij bezig was een nieuwe partij op te richten. Van As was hierover zo ontstemd, dat hij terugtrad als fractievoorzitter en overstapte naar de Groep-Nawijn.

Inmiddels verscheen ook Geert Wilders ten tonele. Dit Kamerlid splitste zich in september 2004 af van de VVD en wilde aan de verkiezingen meedoen met een conservatieve partij. Hij wilde niets met de LPF te maken hebben en richtte de politieke beweging PVV¹⁰ op. Deze partij is, zeker als het om de kiezers gaat, als een erfgenaam van Fortuyn te beschouwen. De nummer twee op de kandidatenlijst van de PVV, Fleur Agema³⁹ , was overigens eerder wel via de LPF in Provinciale Staten van Noord-Holland gekozen. Na een conflict werd zij door de partijleiding van de LPF geroyeerd.

Uiteindelijk deed de LPF aan de Tweede Kamerverkiezingen van 2006 mee onder de naam Lijst vijf Fortuyn, omdat de naam LPF een te negatief imago zou hebben. Tegen het gebruik van de naam Fortuyn werd nog wel bezwaar gemaakt door Marten Fortuyn, de broer van Pim. Hij had de naam Fortuyn als merk laten registreren en volgens hem zou het gebruik van de naam Fortuyn tot verwarring leiden.

De bezwaren van Marten Fortuyn werden door de Raad van State⁴⁰ ongegrond verklaard, maar voor de verkiezingsuitslag mocht het uiteindelijk niet baten. Bij de verkiezingen van 22 november 2006, waarbij Olaf Stuger⁴¹ lijsttrekker was, behaalde Lijst vijf Fortuyn uiteindelijk geen zetel. Ook Eén NL⁴² van Marco Pastors en Joost Eerdmans behaalde geen zetels. De Partij van de Vrijheid van Geert Wilders was wel succesvol en kreeg negen zetels.

Na de teleurstellend verlopen verkiezingen besloot het bestuur een schriftelijke ledenraadpleging te houden over de gevolgen die aan de uitslag verbonden moesten worden. Van de 241 leden die reageerden gaf twee derde aan door te willen gaan. Het bestuur organiseerde daarop op 20 januari een ledenbijeenkomst over de aankomende verkiezingen voor de Provinciale Staten. Besloten werd dat de Lijst Pim Fortuyn mee zou doen in drie provincies, namelijk Zuid-Holland, Overijssel en Gelderland.

Ook de verkiezingen voor de Provinciale Staten verliepen teleurstellend. In geen van de provincies waarin deelgenomen werd, behaalde de LPF een zetel. Daardoor zou de LPF ook zijn laatste vertegenwoordiger in de Staten-Generaal⁴³, senator Rob Hessing⁴⁴, bij de Eerste Kamerverkiezingen⁴⁵ op 29 mei 2007 kwijtraken. De LPF was daarna alleen nog vertegenwoordigd in de gemeenteraden van Eindhoven, Den Haag, Duiven, Spijkenisse en Westland.

Het verlies van een vertegenwoordiging in de Staten-Generaal betekende dat de partij ook geen aanspraak meer kan maken op landelijke subsidies. Mede door een sterk dalend ledental zou de partij hierdoor in grote financiële problemen komen. Op 4 mei 2007 werd daarom het partijkantoor in Den Haag verlaten. Ook hield de partij een nieuwe ledenraadpleging, waarbij drie keer zoveel leden voor opheffing dan voor doorgaan stemden.

Op de ledenvergadering van 21 juli 2007 ging daarop een meerderheid van de leden akkoord met het voorstel van het bestuur om de partij per 1 januari 2008 op te heffen. Het bestuur zag geen mogelijkheid om de vereniging voort te laten bestaan met alleen de inkomsten uit contributies en voor het voortbestaan van de overgebleven raadsfracties zou geen landelijke partijorganisatie meer nodig zijn. Het wetenschappelijk bureau van de partij leidde al een slapend bestaan.

Omdat op de ledenvergadering niet genoeg leden aanwezig waren om de partij op te heffen, moest er echter binnen vier weken een nieuwe vergadering worden gehouden. Deze buitengewone ledenvergadering werd gehouden op vrijdag 17 augustus in Poeldijk. Daar stemden 135 leden voor opheffing van de partij, terwijl slechts 41 leden nog een toekomst zagen voor de partij. Daarmee was de vereiste tweederde meerderheid voor het voorstel behaald.

Op 1 januari 2008 werd de politieke vereniging Lijst Pim Fortuyn ontbonden.

Meer over

• 1. 

  De Lijst Pim Fortuyn (LPF) werd opgericht in 2002 na de breuk tussen de lijsttrekker Pim Fortuyn en de partij Leefbaar Nederland. De oorzaak van de breuk was een aantal ongelukkig gekozen uitspraken in De Volkskrant door Fortuyn. De partij heette officieel: Politieke Vereniging Lijst Pim Fortuyn. Op 6 mei 2002 werd de politiek leider van de partij, Pim Fortuyn, vermoord. Desondanks maakte de LPF samen met CDA en VVD deel uit van het kabinet Balkenende I.
   
• 2. 

  Voormalige hoogleraar en columnist die in 2001 op stormachtige wijze de politiek betrad en die op een onconventionele wijze politiek bedreef. Hedonistische, flamboyante, enigszins dandy-achtige man, die omstreden uitspraken niet schuwde, maar daarom ook fel werd bestreden. Had een grote geldingsdrang, die hem ertoe bracht de politiek in te gaan. Werd in 2001 gekozen tot lijsttrekker van Leefbaar Nederland. Zeer succesvol bij de gemeenteraadsverkiezingen in Rotterdam. Na een conflict met Leefbaar Nederland kwam hij met een eigen lijst, de Lijst Pim Fortuyn. Fel bestrijder van het 'paarse kabinet' en het 'poldermodel'. Leek af te stevenen op een grote verkiezingswinst en had ambitie om minister-president te worden. Werd kort voor de verkiezingen vermoord; een moord die de gehele politiek schokte.
   
• 3. 

  De Tweede Kamer bestaat uit 150 parlementariërs: volksvertegenwoordigers die op basis van evenredige vertegenwoordiging voor een periode van in principe vier jaar worden gekozen via de kandidatenlijst van een politieke partij. Zij controleren de regering en treden op als medewetgevers.
   
• 4. 

  Een groep Tweede Kamerleden of Eerste Kamerleden die deel uitmaakt van dezelfde politieke partij, noemen we een fractie. Een fractie coördineert de activiteiten van zo'n groep politici en tijdens de wekelijkse fractievergadering bepalen de leden gezamenlijk standpunten over onderwerpen die in hun Kamer worden behandeld. In een fractie die uit meer dan één lid bestaat, worden de taken (beleidsterreinen) onderling verdeeld.
   
• 5. 

  Vriendelijke, relativerende LPF-voorman, die - feitelijk noodgedwongen - vier jaar een vooraanstaande politieke rol speelde. Als voorlichter van Pim Fortuyn trad hij, na diens geweldadige dood, onverwacht als aanvoerder van de LPF naar voren. Hij werd fractievoorzitter en onderhandelaar bij de formatie. Kreeg toen zowel waardering voor zijn bezadigde rol als kritiek, omdat hij volgens partijleden te mild was. Trok zich daarom al na enige maanden terug. Kort voor de kabinetscrisis van 2002 keerde hij terug als fractievoorzitter en in 2003 was hij lijsttrekker. Ook dat leiderschap werd voortijdig beëindigd, maar in 2006 werd hij opnieuw fractievoorzitter. Als oud-voorlichter van defensie had dat onderwerp zijn bijzondere belangstelling en hij zette zich onder meer in voor veteranen. Is sinds 2018 gemeenteraadslid in Montfoort.
   
• 6. 

  Een fractievoorzitter is de leider van zijn fractie, een groep Kamerleden van dezelfde partij. Hij of zij voert het woord bij belangrijke debatten, zoals over de regeringsverklaring en bij de algemene beschouwingen over de rijksbegroting.
   
• 7. 

  Na acht jaar 'paars' (de kabinetten Kok I en Kok II) trad in 2002 een centrumrechtse coalitie aan van CDA en VVD samen met nieuwkomer LPF (de Lijst Pim Fortuyn). De enorme winst van deze nieuwe partij (26 zetels) bij de Tweede Kamerverkiezingen van 15 mei 2002 maakte een kabinet zonder deze partij bijna onmogelijk. CDA-leider Jan-Peter Balkenende werd de nieuwe premier.
   
• 8. 

  Een kabinet kan vanwege een intern conflict of door een conflict met Tweede Kamer of Eerste Kamer ten val komen. Bij interne conflicten kan worden gedacht aan een meningsverschil tussen ministers over een te nemen maatregel of over een wetsvoorstel dat in behandeling is.
   
• 9. 

  De leden van de Tweede Kamer worden in principe eens in de vier jaar gekozen op basis van het stelsel van evenredige vertegenwoordiging. Ook na de val van een kabinet worden bijna altijd verkiezingen gehouden. Kiesgerechtigd zijn alle Nederlanders die op de dag van de kandidaatstelling 18 jaar of ouder zijn, mits niet het kiesrecht vanwege een veroordeling is ontnomen.
   
• 10. 

  De Partij voor de Vrijheid (PVV) is een populistische partij, met zowel conservatieve, 'rechtse' als 'linkse' standpunten. De PVV is op 22 februari 2006 geregistreerd bij de Kiesraad door Geert Wilders, na zijn vertrek bij de VVD. Hij is sindsdien ook de politiek leider.
   
• 11. 

  Geert Wilders (1963) is sinds november 2006 politiek leider van de PVV. Hij is sinds 25 augustus 1998 (met een korte onderbreking in 2002) Tweede Kamerlid. Aanvankelijk was hij dat voor de VVD, maar op 2 september 2004 werd hij een onafhankelijk Kamerlid. In 2023 was hij voor de zesde keer lijsttrekker. De heer Wilders was medewerker van de afdeling Verdragen bij de Ziekenfondsraad, wetstechnisch medewerker van de Sociale Verzekeringsraad en beleidsmedewerker en speechschrijver van de VVD-Tweede Kamerfractie. In 2010 zat hij enige tijd in de gemeenteraad van Den Haag.
   
• 12. 

  Om de vier jaar worden de leden van de Provinciale Staten gekozen op basis van evenredige vertegenwoordiging. Aan deze verkiezingen kunnen, naast de landelijke politieke partijen, ook provinciale partijen meedoen. De leden van Provinciale Staten kiezen eens in de vier jaar de Eerste Kamer. Dat doen ze kort nadat ze zijn aangetreden. De laatste Provinciale Statenverkiezingen waren op 15 maart 2023.
   
• 13. 

  Leefbaar Nederland was een democratische partij die op 21 maart 1999 werd opgericht als landelijke voortzetting van Leefbaar Hilversum en Leefbaar Utrecht. Zij streefde naar een hoger democratisch gehalte van de Nederlandse samenleving. Burgers moesten meer zeggenschap krijgen over hun leefomgeving, maar ook worden aangesproken op hun verantwoordelijkheden. De partij was voorstander van de rechtstreeks gekozen burgemeester en van referenda. Voormannen waren Jan Nagel, Fred Teeven en, korte tijd, Pim Fortuyn.
   
• 14. 

  Politiek leiders treden naar buiten toe op als het 'boegbeeld' en het aanspreekpunt van hun partij. Binnen hun partij moeten zij zorgen voor politieke eensgezindheid.
   
• 15. 

  Minister-president die acht jaar lang een coalitie leidde met daarin de politieke tegenvoeters PvdA en VVD (de paarse kabinetten). Was van betrekkelijk eenvoudige komaf en klom via de vakbond op tot minister. Volgde in 1986 Den Uyl op als partijleider en was minister van Financiën in het derde kabinet-Lubbers. Voerde een stringent ombuigingsbeleid. Dat beleid werd onder zijn premierschap (Paars I) voortgezet en leidde tot groei van de werkgelegenheid. Kreeg als minister-president te maken met het debacle in Srebrenica en de bijna-crisis rond het huwelijk van de kroonprins. Zijn tweede kabinet was vooral in de laatste periode minder succesvol door problemen in de zorg en het onderwijs en dat leidde mede tot een verkiezingsnederlaag van de PvdA. Werd in 2003 minister van staat. Integere, resultaatgerichte en meer op samenbinden dan op bezielen ingestelde rasbestuurder. Internationaal gerespecteerd. Kon soms wat nors zijn als er in zijn ogen onterechte kritiek was.
   
• 16. 

  De Partij van de Arbeid (PvdA) is een progressieve, sociaaldemocratische partij. De partij werd opgericht in 1946 als een voortzetting van de vooroorlogse Sociaal-Democratische Arbeiders Partij (SDAP), de Vrijzinnig-Democratische Bond (VDB) en de Christelijk-Democratische Unie (CDU). De PvdA trok samen met GroenLinks op en deed met een gezamenlijke lijst mee aan de Tweede Kamerverkiezingen van 22 november 2023. Frans Timmermans leidt de gezamenlijke fractie in de Tweede Kamer.
   
• 17. 

  De Tweede Kamer is deel van de volksvertegen­woor­di­ging. Zij speelt een belangrijke rol bij de totstandkoming van wetten, controleert de regering en beslist over de vraag of een kabinet (of bewindspersoon) genoeg vertrouwen heeft.
   
• 18. 

  Rotterdamse advocaat, CHU- en CDA-prominent, Europarlementariër en LPF-Tweede Kamerlid. Bourgondiër met belangstelling voor wapens en krijgskunst. Zette zich in voor de belangen van profvoetballers. Als secretaris van de CHU nauw betrokken bij de totstandkoming van het CDA. In het Europarlement enkele malen in opspraak gekomen, zonder dat beschuldigingen overigens steeds hard gemaakt konden worden. Verliet desondanks de Christendemocratische fractie. Werd als LPF-Kamerlid gekandideerd voor het Tweede Kamervoorzitterschap. Speelde in de Kamer echter geen belangrijke rol.
   
• 19. 

  Voormalige journalist en prominent en spraakmakend LPF-Tweede Kamerlid. Was actief in de Goudse jeugdgemeenteraad en de JOVD en werd in 1960 politiek commentator van de AVRO. Was tevens jarenlang redacteur van Elseviers Magazine. VVD-lid en fel bestrijder van met name het kabinet-Den Uyl. Promoveerde aan de VU op een proefschrift waarvan sommigen de wetenschappelijke waarde betwisten. Na zijn vertrek uit de journalistiek kunsthandelaar in 't Gooi. Speelde tijdens de formatie in 2002 een belangrijke rol als adviseur van Mat Herben en schoof Herman Heinsbroek naar voren als minister. Woordvoerder economische zaken van de LPF. Was in fractie en partij al snel tamelijk omstreden en nauw betrokken bij de machtsstrijd. Verdween in 2003 uit de Kamer.
   
• 20. 

  Jonge, sportieve en goed geklede bedrijfseconoom van Kaapverdiaanse afkomst, die in 2002 door Pim Fortuyn als tweede op de kandidatenlijst werd geplaatst. Was daarvoor werkzaam bij een cosmeticaconcern. In de Tweede Kamer hield hij zich onder meer bezig met sociale zaken en asielbeleid. Maakte deel uit van de commissie onderzoek integratiebeleid en bracht samen met een PvdA'er een initiatiefwet tot stand over kleine pensioenfondsen. Pleitbezorger van kernenergie en van beperking van huwelijksmigratie, die het daarbij meer van zijn charme dan van zijn voordracht moest hebben.
   
• 21. 

  Flamboyante zakenman, die fortuin maakte in de platenindustrie en die door LPF-voorman Ferry Hoogendijk werd gevraagd voor het ministerschap. Zoon van een manager uit de distilleerderijbranche. Na een diplomatieke opleiding koos hij voor een loopbaan in de platenbusiness, die eindigde als directeur van Arcade. Daarna handelaar in eigendomsrechten. Als minister van Economische Zaken in het kabinet-Balkenende I wilde hij doorbreking van Haagse gewoonten. Dat leverde hem in sommige kringen populariteit op, waarna hij zich opwierp als nieuwe LPF-leider. Dit leidde tot een conflict met LPF-vicepremier Bomhoff en uiteindelijk tot beider gedwongen aftreden. Zag daarna af van een verdere politieke loopbaan.
   
• 22. 

  Spraakmakend populistisch politicus. Zoon van een burgemeester van ARP-huize en zelf op lokaal niveau actief in het CDA. Was als directeur Vreemdelingenzaken, directeur van de Immigratie- en Naturalisatiedienst en advocaat goed ingevoerd op het gebied van het asielbeleid en werd voor de LPF in het kabinet-Balkenende I minister voor Vreemdelingenzaken en Integratie. Deed in die functie soms omstreden uitspraken onder meer over de doodstraf. Zag in 2002 af van het lijsttrekkerschap van de LPF, maar werd met voorkeurstemmen tot Kamerlid gekozen. Trad ook in de Kamer vaak solistisch op, zocht contact met het Vlaams Belang en verliet de LPF. Had met een eigen lijst succes in de Zoetermeerse gemeentepolitiek, maar dong tevergeefs naar een Kamerzetel met zijn Partij voor Nederland.
   
• 23. 

  Econoom die namens de LPF in het eerste kabinet-Balkenende minister van Volksgezondheid, Welzijn en Sport en viceminister-president was. Kwam uit een 'rood' Leids gezin en was een kritisch columnist. Zette zich als hoogleraar in voor instelling van een economisch onderzoeksinstituut (Nyfer) dat de concurrentie moest aangaan met het Centraal Planbureau. Erudiet, maar ook overtuigd van eigen gelijk, wat soms aanleiding was tot irritatie bij anderen. Toen zijn collega-minister Heinsbroek met steun van fractievoorzitter Wijnschenk zijn positie als LPF-vicepremier leek aan te willen tasten, leidde dit tot spanningen en conflicten in de LPF. Dit had uiteindelijk beider vertrek tot gevolg. CDA en VVD bewerkstelligden daarna de val van het kabinet. Keerde daarna terug naar de wetenschap.
   
• 24. 

  Rotterdams VVD-lid dat namens de LPF in het kabinet-Balkenende I minister van Verkeer en Waterstaat was. Na een officiersopleiding bij het Korps Mariniers werkzaam in de sector van het scheepvaartvervoer, onder meer als directeur van Lehnkering en EWT Holding. In 2001-2002 was hij voorzitter van de Kamer van Koophandel van Rotterdam. Zakelijk optredend minister, die ook bij de oppositie waardering ondervond. Na het aftreden van de LPF-ministers Bomhoff en Heinsbroek was hij (vanaf oktober 2002) tevens viceminister-president. Was na zijn ministerschap onder meer voorzitter van een organisatie van wegvervoerders, KNV en enige maanden wethouder in Rotterdam.
   
• 25. 

  Philomena Bijlhout was op 22 en 23 juli 2002 staatssecretaris van Sociale Zaken en Werkgelegenheid (belast met familie- en emancipatiezaken). Al enkele uren na haar beëdiging trad zij af vanwege de onjuiste informatie over haar deelname in de Surinaamse militie ten tijde van en na de decembermoorden in 1982. Zij was in Suriname en Nederland werkzaam bij de omroep, laatstelijk als eindredacteur en presentatrice bij TV Rijnmond. In mei 2002 was zij voor de LPF gekozen tot Tweede Kamerlid.
   
• 26. 

  Fortuynistisch politicus, die in de periode augustus-oktober 2002 fractieleider van regeringspartij LPF was. Zoon van een Amsterdamse marktkoopman en zelf uitgever van onder andere motorbladen. Kwam als één van de laatsten in de LPF-fractie en werd in augustus 2002 verrassend opvolger van Mat Herben, die in de LPF als te gematigd werd beschouwd. Maakte bij de algemene beschouwingen aanvankelijk een goede indruk, maar blunderde in de tweede termijn. Na een machtstrijd in de LPF waarbij hij minister Heinsbroek als nieuwe leider naar voren schoof, werd hijzelf weer aan de kant geschoven. Zijn politieke rol was daarna uitgespeeld.
   
• 27. 

  In Duitsland opgegroeide politica, die zichzelf aanmerkte als de door Pim Fortuyn aangewezen leidster van de LPF. Was onder meer actrice en fotomodel en werkte later bij het Centraal Bureau Levensmiddelenhandel. Stond in mei 2002 derde op de kandidatenlijst van de LPF. Stortte echter op de verkiezingsdag geestelijk in, waarna niet zij maar Herben leider van de fractie werd. Haar emotionele en onconventionele optreden in de fractie leidde uiteindelijk tot een breuk, waarna zij leidster werd van Conservatieven.nl. Haalde bij de verkiezingen van januari 2003 echter geen zetel. Verzamelde dure sportauto's. Sprak met een Duits accent en was een geliefd onderwerp van satirische programma's.
   
• 28. 

  Voormalige ondernemer (onder meer exploitant van pornosites) die tot de spraakmakende LPF-Kamerleden behoorde. Was oorspronkelijk technisch tekenaar en sportfotograaf. Als medewerker en financier betrokken bij de opbouw van het partijbureau van de LPF. Werd er door het Algemeen Dagblad ten onrechte beschuldigd dat hij een strafblad had. Koos de zijde van Winny de Jong toen die uit de LPF-fractie werd gezet. In 2003 was hij 12e op de kandidatenlijst van Conservatieven.nl, de partij van De Jong. Liet vooral buiten de Kamer van zich horen en bediende zich daarbij regelmatig van onparlementair taalgebruik.
   
• 29. 

  Deels in Afrika opgegroeide Duitse diplomaat die in 1966 in het huwelijk trad met de toenmalige kroonprinses Beatrix. Vanwege zijn Duitse afkomst maakten sommigen (met name uit het voormalig verzet) bezwaar tegen een toekomstige rol als prins-gemaal. Dankzij zijn optreden wist hij zich echter allengs een grote populariteit te verwerven. Zette zich vooral in voor ontwikkelingssamenwerking en milieubescherming. Kreeg enige jaren nadat Beatrix koningin was geworden te maken met klachten van depressieve aard en was hier opmerkelijk open over. In de laatste jaren van zijn leven speelde hij de rol als wijze pater familias. Trad in het openbaar vaak onconventioneel op en beschikte over de nodige humor.
   
• 30. 

  Als een kabinet of minister ontslag heeft gevraagd aan de Koning(in), maar dit ontslag nog niet is verleend, noemen we dat demissionair. Het is na 1922 gebruikelijk dat een kabinet op de dag van de verkiezingen zijn ontslag aanbiedt, tenzij het dat eerder al had gedaan vanwege een kabinetscrisis.
   
• 31. 

  Staatssecretaris van financiën namens de LPF in het eerste kabinet-Balkenende. Had in die functie een goede naam vanwege zijn inhoudelijke deskundigheid. Hij was eerder docent fiscale economie en financiële planning en directeur van wetenschappelijke instituten van de Erasmus Universiteit. Na zijn aftreden als staatssecretaris werd de heer Van Eijck commissaris voor jeugd- en jongerenbeleid, in welke functie hij de regering adviseerde over onder meer jeugdzorg en jeugdhulpverlening. Daarna was hij voorzitter van de Landelijke Huisartsen Vereniging. In 2005 promoveerde de heer Van Eijck op een fiscaal onderwerp aan de Erasmus Universiteit.
   
• 32. 

  Joost Eerdmans (1971) is sinds 31 maart 2021 lid van de Tweede Kamerfractie van JA21. Hij is fractievoorzitter en politiek leider. De heer Eerdmans was secretaris van burgemeester Opstelten van Rotterdam en kwam in 2002 voor de LPF in de Tweede Kamer. Voor de verkiezingen van 2006 stapte hij over naar Eén NL. Toen die partij geen zetel haalde, kwam er vrij onverwacht een einde aan zijn Kamerlidmaatschap. In 2009-2014 was hij wethouder van Capelle aan den IJssel en in 2014-2018 wethouder in Rotterdam namens Leefbaar Rotterdam. In de aanloop naar de verkiezingen van 2021 werd hij adviseur van Thierry Baudet, maar in november 2020 kwam het tot een breuk met FVD.
   
• 33. 

  Radicale boerenvoorman die in 2002 door Fortuyn voor het Tweede Kamerlidmaatschap werd gevraagd. Was zelf varkenshouder op de Veluwe. Als voorzitter van de Nederlandse Vakbond Varkenshouders kreeg hij landelijke bekendheid vanwege de felle strijd tegen de door de regering voorgestelde saneringsmaatregelen van de intensieve varkenshouderij. Hield zich in de Kamer bezig met landbouw, natuur, platteland, voedselkwaliteit en economische zaken. Was enige tijd uitgeschakeld door ziekte en werd nadien ernstig gehinderd door een ingreep in zijn keel. In 2006-2007 wethouder van Putten.
   
• 34. 

  De AVD wilde zonder geruzie voortborduren op het gedachtegoed van Pim Fortuyn. De partij deed tijdens de verkiezingen van januari 2003 in 16 van de 19 kieskringen mee (niet in Zwolle, Rotterdam en Maastricht) met ex-LPF'er IJsbrand van der Krieke als lijsttrekker. De AVD heeft hierbij geen zetels behaald.
   
• 35. 

  Joviale vastgoedbemiddelaar die als Tweede Kamerlid een vooraanstaande rol speelde in de LPF en daarvan twee jaar fractievoorzitter was. Was in zijn woonplaats Alphen aan den Rijn wethouder voor de VVD, maar trad voortijdig af. In de eerste LPF-fractie één van de weinigen met bestuurlijke ervaring. Was enkele keren betrokken bij de machtstrijd in zijn partij. Verloor bij de opvolging van Herben als fractievoorzitter van Wijnschenk. Volgde hem echter in 2004 echter alsnog op. Toen de leden Herben in 2006 weer als aanvoerder kozen, stapte hij over naar de Groep-Nawijn. Richtte met Nawijn de Partij voor Nederland op, maar verliet na een conflict rond de kandidaatstelling korte tijd later die partij en de Kamer. Gebruikte soms weinig omfloerste taal. Werd in 2014 opnieuw wethouder in Alphen aan den Rijn.
   
• 36. 

  Zoetermeers Tweede Kamerlid dat in 2006 de overstap maakte van de LPF naar de PvdA. Kwam uit de journalistiek en was docente Duits en hield zich als Kamerlid vooral bezig met basisonderwijs, speciaal onderwijs, kinderopvang, onderwijsachterstanden, schooluitval en onderwijstoezicht. Bracht een initiatiefwet tot stand over verplichte bijdrage van scholen aan integratie. In de PvdA-fractie vervulde zij de functie van secretaris en zij maakte deel uit van het Kamerpresidium. Na in 2003-2006 en 2007-2010 lid te zijn geweest, was zij in 2012 zij nog korte tijd vervangend Kamerlid. Actief in de vliegsport. Sinds 2014 is zij gemeenteraadslid in Zoetermeer.
   
• 37. 

  Amsterdamse, die in de korte tijd dat zij in de Kamer zat veel aandacht trok. Is eigenares van een reclamestudio in Amsterdam en zat voor de lokale partij Mokum Mobiel in de gemeenteraad. In 2003 was zij nummer acht op de LPF-kandidatenlijst, maar viel zij buiten de boot omdat Nawijn met voorkeurstemmen werd gekozen. Kwam in juli 2006 alsnog in de Kamer. Vanwege een lokale affaire rond declaraties wilde de LPF-fractie haar niet in haar midden opnemen en werd zij onafhankelijk lid. Viel op door haar onbevangen en onconventionele optreden, maar ook omdat zij minister Hoogervorst niet herkende tijdens het vragenuur.
   
• 38. 

  Marco Pastors (1965) was voorman van de partij Eén NL, die meedeed met de Tweede Kamerverkiezingen van 2006. Van april 2002 tot november 2005 was hij wethouder van ruimtelijke ordening en volkshuisvesting in Rotterdam en sinds de verkiezingen van maart 2006 was hij fractievoorzitter van Leefbaar Rotterdam in de Rotterdamse gemeenteraad. Eerder was de heer Pastors als bedrijfseconoom werkzaam in het bedrijfsleven. Per 1 februari 2012 werd hij bij de gemeente Rotterdam directeur nationaal programma 'Kwaliteitssprong Zuid'.
   
• 39. 

  Fleur Agema (1976) is sinds 2 juli 2024 minister van Volksgezondheid, Welzijn en Sport en eerste vicepremier in het kabinet-Schoof. Zij was van 30 november 2006 tot 2 juli 2024 Tweede Kamerlid voor de PVV. Mevrouw Agema heeft een masterdegree in de architectuur en was ontwerper bij een architectenbureau. Verder was zij lid van Provinciale Staten in Noord-Holland. Mevrouw Agema was woordvoerster ouderenzorg, gehandicaptenzorg en jeugdzorg. Tevens was zij vicefractievoorzitter.
   
• 40. 

  De Raad van State is een van de Hoge Colleges van Staat en heeft als voornaamste taak de regering en het parlement te adviseren over wetgeving en bestuur. Daarnaast is deze instantie de hoogste algemene bestuursrechter.
   
• 41. 

  Olaf Stuger (1969) was van 1 juli 2014 tot 2 juli 2019 lid van het Europees Parlement voor de PVV. De heer Stuger was lid van de commissie regionale ontwikkeling. In 2002-2003 was hij Tweede Kamerlid voor de Lijst Pim Fortuyn en bij de Tweede Kamerverkiezingen 2006 was hij lijsttrekker van 'Lijst Vijf Fortuyn'. Na zijn Kamerlidmaatschap werd hij partner bij Public Affairs-kantoor Smeets, Stuger & De Vries met vestigingen in Den Haag en Brussel. Hij is oprichter van de Bond voor Belastingbetalers, die zich sterk maakt voor transparantie en verantwoording van belastinginning en besteding van belastinggeld.
   
• 42. 

  Eén NL was een liberaal-populistische partij, die op 23 augustus 2006 werd opgericht door Marco Pastors en Joost Eerdmans. De partij deed mee aan de Tweede Kamerverkiezingen van 22 november 2006.
   
• 43. 

  Onder de Staten-Generaal verstaan we de Tweede en Eerste Kamer gezamenlijk. Formeel is er dan ook sprake van de Eerste Kamer der Staten-Generaal en van de Tweede Kamer der Staten-Generaal. Beide Kamers kunnen tevens in Verenigde Vergadering bijeenkomen.
   
• 44. 

  Politiedeskundige die in 2002 de overstap maakte naar de Haagse politiek. Was bijna veertig jaar werkzaam bij de politie, onder meer als inspecteur, korpschef (in Eindhoven en Rotterdam) en ambassaderaad. Was actief als adviseur van het CDA, maar werd in 2002 voor de LPF staatssecretaris voor openbare orde en veiligheid in het kabinet-Balkenende I. In 2003 kreeg hij als eenling namens die partij zitting in de Eerste Kamer, nadat prof. Smalhout zich als kandidaat had teruggetrokken. Leidde als senator een wat treurig, geïsoleerd 'bestaan', waardoor hij na vier jaar concludeerde weinig te hebben kunnen uitrichten. Politicus tegen wil en dank.
   
• 45. 

  De 75 leden van de Eerste Kamer worden eens in de vier jaar door middel van 'getrapte verkiezingen' gekozen. Burgers kiezen de leden van de Provinciale Staten of kiescolleges en zij kiezen op hun beurt de leden van de Eerste Kamer. Dit gebeurt binnen drie maanden na de verkiezingen van de Provinciale Staten. Sinds een Grondwetswijziging in 2017 stemmen ook de inwoners van Bonaire, Sint-Eustatius en Saba over de samenstelling van de Eerste Kamer. Aangezien de bijzondere gemeenten geen Provinciale Staten hebben, gaat dit via afzonderlijk gekozen kiescolleges. In 2022 is er een vierde kiescollege toegevoegd, het kiescollege niet-ingezetenen. Door te stemmen voor dit kiescollege kunnen kiesgerechtigde Nederlanders die in het buitenland wonen, invloed uitoefenen op de samenstelling van de Eerste Kamer.