Syrie: Tijd dat de Geneefse landen eigen verplichtingen nakomen - Hoofdinhoud
Het is nu formeel. In Syrië is een burgeroorlog, of zoals het Internationale Comite van het Rode Kruis (ICRC) de opstand in Syrië omschrijft een ‘niet-internationaal gewapend conflict’. En nu Rusland en China een veroordeling van Syrië door de VN-Veiligheidsraad blokkeren, is het de hoogste tijd alle staten die partij zijn bij de Geneefse Conventies bijeen te roepen. Nu de VN-Veiligheidsraad vleugellam is, kunnen zij maatregelen afspreken die de strijdende partijen in Syrië moeten dwingen het humanitaire recht te respecteren. Nederland kan het voortouw nemen en Zwitserland, als hoeder van de Geneefse Conventies, vragen om de landen die in 1949 de Verdragen van Genève hebben ondertekend bijeen te roepen.
Dat de Geneefse Verdragen uit 1949 zowel nationaal als internationaal voortdurend worden geschonden is geen nieuws. Dit betekent echter niet dat ze niet langer gelden. De algemene opdracht van de Geneefse Verdragen luidt dat staten niet alleen de opgestelde humanitaire regels onder alle omstandigheden moeten eerbiedigen, maar ook de verplichting hebben voor naleving te zorgen. Bijzonder in het humanitair recht is dat het ook het gewapend treffen regelt tussen de staat en een gewapende oppositiebeweging of tussen dergelijke groepen onderling. De regels gelden dus voor alle partijen bij een niet-internationaal gewapend conflict, zowel staten als oppositiegroepen. Als regels niet worden nageleefd kan Zwitserland staten die partij zijn bij de Geneefse Conventies bijeenroepen, waarna maatregelen tot het afdwingen van humanitair recht kunnen worden afgesproken. Het land doet dat echter niet uit eigen beweging en zonder draagvlak.
Een bijeenkomst van de verdragspartijen bij de Geneefse Conventies heeft in het verleden slechts twee keer plaatsgevonden. In beide gevallen ging het om het niet naleven van humanitair recht door Israël. Een conferentie op 15 juni 1999 duurde door politieke spelletjes slechts een kwartier. Er kwam toen een korte verklaring waarin werd gesteld dat door een korte verbetering van de situatie ter plekke de conferentie uitgesteld zou worden tot nader orde. Echter in 2000 verzocht de Algemene Vergadering van de Verenigde Naties de hoeder van de Geneefse Conventies nogmaals de verdragspartijen bijeen te roepen. Tijdens die bijeenkomst op 5 december 2001 waren 114 staten en acht waarnemers aanwezig. De VS, Israël en Australië weigerden te komen. Na afloop kwam een lange verklaring, waarin werd gesteld dat alle partijen, betrokken of niet, verplichtingen hadden om de Conventies na te leven en naleving af te dwingen.
Nu de situatie in Syrie is uitgedraaid op een burgeroorlog is haast geboden. Het geweld is de afgelopen weken enorm toegenomen. Ook de frictie tussen wereldmachten VS, Rusland en China neemt toe, waarmee de VN Veiligheidsraad in een patstelling zit. Rusland blijft wapens leveren aan het Syrische regime en Rusland beschuldigt de VS van wapensteun aan Syrische rebellen. Burgers in Syrie lopen daardoor enorm veel gevaar.
In de situatie waarin de permanente leden over de ruggen van gewone vrouwen, mannen en kinderen niet hun verantwoordelijkheid nemen, is het tijd dat landen hun eigen verplichtingen nakomen. Verplichtingen die ze in 1949 zijn aangegaan om ervoor te zorgen dat onder alle omstandigheden burgers worden beschermd.
Nu het onmogelijk is om via de Veiligheidsraad maatregelen te nemen, zoals het afdwingen van sancties, ontkomen andere partijen bij de Geneefse Conventies niet aan hun verplichtingen. Zij kunnen gezamenlijk afspraken maken hoe zij hun verplichting om naleving af te dwingen, gaan invullen en welke politieke en economische maatregelen het meest geschikt zijn. Zo is het bijvoorbeeld mogelijk om sanctie maatregelen die al in EU-verband zijn verordend te delen met andere landen en regio’s.
Het is tijd dat de Geneefse landen hun eigen verplichtingen nakomen. Zij kunnen gezamenlijk afspraken maken over hoe de verplichting om naleving af te dwingen, en welke politieke en economische maatregelen het meest geschikt zijn.
Haast is geboden. Zwitserland moet zijn rol als hoeder van de Verdragen van Geneve serieus nemen en landen als Nederland zullen Zwitserland bilateraal, met een aantal andere landen, in EU-verband dan wel in VN-verband moeten aansporen om zo snel mogelijk de verdragspartijen bij elkaar te roepen. Zij moeten met elkaar hun verplichting nakomen en respect te verzekeren voor de bescherming van mensen die dag in dag uit moeten leven onder mensonterende omstandigheden.
Arjan El Fassed is Tweede Kamerlid voor GroenLinks. Een verkorte versie van dit artikel verscheen op 21 juli 2012 o.a. in het Eindhovens Dagblad.