Frankrijk

Frankrijk op de kaart

De Franse Republiek is een land in het westen van Europa. Het land grenst aan België, Luxemburg, Duitsland, Zwitserland, Italië, Spanje, Andorra en Monaco. Qua oppervlakte is Frankrijk het op twee na grootste land van Europa. De progressief-liberale Emmanuel Macron i is sinds 2017 president van Frankrijk.

De Franse revolutie in 1789 stond aan de wieg van de staatsvorm die nu in Europa domineert: de parlementaire democratie. Tijdens de periode van Napoleon (1799-1814) overheerste Frankrijk grote delen van het Europese vaste land. Frankrijks rivaliteit met Duitsland speelde een belangrijke rol bij het uitbreken van drie oorlogen: de Frans-Duitse oorlog in 1870-1871 en de Eerste en Tweede Wereldoorlog. Na 1945 bouwde het land een welvarende economie op, en stond het aan de wieg van de Europese samenwerking (het was in 1951 medeoprichter van de EGKS, de voorloper van de Europese Unie). De Fransman Jacques Delors was een dynamische en baanbrekende voorzitter van de Europese Commissie. Van het eind van de negentiende eeuw tot 1960 was Frankrijk met koloniale bezittingen in Afrika en Zuidoost-Azië de tweede koloniale grootmacht ter wereld. Sinds 1959 is er sprake van de Vijfde Republiek, waarin de president veel macht heeft.

Tot op de dag van vandaag heeft de Franse cultuur een internationale uitstraling. Culturele erflaters zijn onder meer de componisten Bizet, Ravel, Debussy en Satie, de schilders Gaugain, Monet, Manet en Toulouse-Lautrec en de schrijver Voltaire. Toonaangevende 20e-eeuwse auteurs zijn onder anderen Marcel Proust, Louis-Ferdinand Céline, Albert Camus en Jean-Paul Sartre. De Franse filmindustrie is de grootste van Europa, het Parijse Louvre is één van de best bezochte musea ter wereld. Prominente Fransen in de sporthistorie zijn onder meer Alain Prost (Formule 1), Michel Platini en Zinedine Zidane (voetbal), Marie-José Perec en Guy Drut (atletiek), en Serge Blanco en Philippe Sella (rugby). Bij de Olympische Spelen van Tokio werden tien gouden medailles gewonnen.

1.

Politieke situatie

Sinds de presidentsverkiezingen van 2017 is de progressief-liberale Emmanuel Macron president van Frankrijk. Tijdens de verkiezingen van april 2022 werd Macron voor een tweede termijn herkozen. Zowel in 2017 als in 2022 trof hij in de tweede verkiezingsronde Marine Le Pen van het rechts-nationalische Front National. Beide keren versloog hij haar, alhoewel in 2022 zijn voorsprong slonk. Sinds 20 mei 2022 is Elisabeth Borne de premier van Frankrijk.

Sinds 1958, toen de Vijfde Republiek begon, regeerden vooral rechtse of centrumrechtse presidenten. In de periode 1959-1969 was dat generaal Charles de Gaulle, de voormalige leider van de Vrije Fransen tijdens de Duitse bezetting. Hij werd opgevolgd door diens voormalige minister-president Georges Pompidou. In 1974 kwam de rechts-liberaal Giscard d'Estaing in het presidentiële paleis. De socialist François Mitterrand werd president na de verkiezingen van 1981. Tweemaal moest hij regeren met een in meerderheid oppositionele Nationale Vergadering. Dat gold in de periode 1997-2002 ook voor zijn opvolger Jacques Chirac (rechts-liberaal). Macron volgde François Hollande op.

Frankrijk is één van de zes oprichters van de Europese Economische Gemeenschap, de voorloper van de huidige Europese Unie. Het land was dertien keer voorzitter van de Raad van de Europese Unie, voor het laatst van 1 januari tot 30 juni van 2022. De Franse politicus Thierry Breton is Eurocommissaris voor de interne markt.

2.

Staatsvorm, partijen en kiesstelsel

Frankrijk kent een semipresidentieel constitutioneel systeem. De uitvoerende macht is grotendeels in handen van de president, die rechtstreeks voor vijf jaar gekozen wordt. Een president in Frankrijk kan maximaal tien jaar regeren. De president benoemt de minister-president en het kabinet. Via een motie van wantrouwen kan een kabinet door het parlement tot aftreden worden gedwongen. Het is voorgekomen dat de oppositiepartijen een meerderheid hadden in het parlement, waardoor de president met hen moest samenwerken, de zogenoemde cohabitation. Dit gebeurde onder meer in de perioden 1993-1995 en 1997-2002. De president kan het parlement ontbinden.

Het parlement bestaat uit de rechtstreeks gekozen Nationale Vergadering (Assemblée Nationale) en de getrapt gekozen Senaat. De Grondwet kent een beperkt aantal beleidsgebieden voor wetgeving toe aan het parlement. Op andere gebieden kan de president bij decreet regeren. Er zijn geen controlerende taken ten opzichte van de president of diens kabinet. Beide Kamers hebben het recht van initiatief en het recht van amendement. Bij conflicten tussen Assemblée en Senaat moet een gemengde commissie een compromis opstellen. De Senaat heeft echter geen vetorecht, waardoor de Assemblée het laatste woord heeft. Frankrijk kent toetsing aan de Grondwet van wetten door een Constitutioneel Hof.

Kiesstelsel Frankrijk

De president wordt rechtstreeks gekozen. Als bij de verkiezingen geen kandidaat een absolute meerderheid behaalt, is een tweede ronde nodig tussen de twee kandidaten met de meeste stemmen.

De Nationale Vergadering wordt, net als de president, iedere vijf jaar rechtstreeks gekozen. Er is een districtenstelsel, waarbij de kandidaat die de absolute meerderheid behaalt de zetel wint. Ook hierbij is in veel districten een tweede ronde nodig. In de tweede ronde mogen kandidaten meedoen die in de eerste ronde 12,5 procent van de uitgebrachte stemmen behaalden (maar als maar één kandidaat daaraan voldoet, mag de als tweede geëindigde kandidaat altijd meedoen). De leden van de Senaat worden gekozen door regionale en gemeentelijke bestuurders voor een periode van zes jaar (met vernieuwing van de helft om de drie jaar). Door een overwicht van het platteland is de Senaat conservatiever dan de Nationale Vergadering.

Partijen in Frankrijk

In de Franse politiek treden geregeld nieuwe partijformaties op. De sociaaldemocratische Parti Socialiste (PS) en de communistische Parti Communiste Français (PCF) bestaan al wel langere tijd. Ter linkerzijde is er ook een milieupartij, Les Verts (De Groenen). In 2008 werd de links-socialistische partij Parti de Gauche opgericht. Ter rechterzijde vindt partijvorming vaak plaats rond de persoon van de presidentskandidaat. Momenteel is er een partij Les Républicains (LR), waarin conservatief-liberalen, christendemocraten, Gaullisten, sociaal-liberalen en conservatieven samenwerken. De in 2017 gekozen president Macron is leider van de sociaal-liberale beweging Renaissance (tot 2022 La République En Marche). Het rechts-populistische Rassemblement National wordt geleid door Marine Le Pen. Tot 2018 heette haar partij Front National.

3.

Presidenten Vijfde Republiek

verkiezing

in functie

naam

kleur

tegenstander

21 december 1958

8 januari 1959

Charles de Gaulle

rechts

-

19 december 1965

-

Charles de Gaulle (tot 28 april 1969)

rechts

François Mitterrand (soc.)

15 juni 1969

20 juni

Georges Pompidou(tot 2 april 1974)

rechts

Alain Poher (rechts-liberaal)

19 mei 1974

27 mei

Valéry Giscard d'Estaing

rechts-liberaal

François Mitterrand (soc.)

10 mei 1981

21 mei

François Mitterrand

sociaaldemocraat

Valéry Giscard d'Estaing (rechts-lib.)

8 mei 1988

-

François Mitterrand

sociaaldemocraat

Jacques Chirac (rechts-lib.)

7 mei 1995

17 mei

Jacques Chirac

rechts-liberaal

Lionel Jospin (soc.)

5 mei 2002

-

Jacques Chirac

rechts-liberaal

Jean-Marie Le Pen (ultra-rechts)

6 mei 2007

16 mei

Nicolas Sarkozy

rechts-liberaal

Ségolène Royal (soc.)

6 mei 2012

15 mei

François Hollande

sociaaldemocraat

Nicolas Sarkozy(rechts-lib.)

7 mei 2017

14 mei

Emmanuel Macron

links-liberaal

Marine Le Pen (nationalistisch)

24 april 2022

7 mei

Emmanuel Macron

links-liberaal

Marine Le Pen (nationalistisch)

4.

Zetelverdeling Nationale Vergadering vanaf 1958

jaar

Gaull.

rechts-

lib.

Cen.-

rechts

PS

PC

Rad

links

Gr.

FN

Ov.

tot.

datum

1958

189

189

83

40

10

         

511

30 nov.

1962

229

84

 

65

41

44

2

     

465

25 nov.

1967

200

83

9

116

73

 

5

     

486

12 maart

1968

294

91

9

57

34

         

485

30 juni

1973

184

138

19

89

73

12

3

     

488

11 maart

1978

137

148

6

103

86

10

1

     

491

19 maart

1981

62

85

11

266

44

14

9

     

491

21 juni

1986

127

149

14

206

35

2

5

 

35

 

573

16 maart

1988

129

126

16

260

27

9

7

 

1

 

575

12 juli

1993

207

242

37

53

24

6

8

     

577

28 maart

   

UMP

                   

2002

29

357

13

141

21

 

13

3

   

577

16 juli

2007

 

313

37

186

15

7

15

4

   

577

17 juni

2012

 

206

25

300

 

10

15

18

2

 

577

17 juni

 

LREM

MoDem

                   

2017

307

43

137

 

17

 

44

 

8

21

577

18 juni

 

Ensemble!

Les Rep.

       

NUPES

 

RN*

     

2022

245

61

       

131

 

89

51

577

19 juni

*In 2018 wijzigde Front National haar naam naar Rassemblement National

5.

Kabinetten vanaf 1959

naam

periode

kleur

partijen

belangrijke ministers

Debré

9 januari 1959-14 april 1962

centrumrechts

Gaull.-Rep.

BuZa: Couve de Murville

Fin: Baumgartner, 1961: Giscard d'Estaing

Pompidou I

14 april 1962-14 dec 1962

centrumrechts

Gaull.-Rep.

BuZa: Couve de Murville

Fin: Giscard d'Estaing

Pompidou II

14 dec 1962-9 jan 1966

centrumrechts

Gaull.-Rep.

BuZa: Couve de Murville

Fin: Giscard d'Estaing

Pompidou III

9 jan 1966-6 april 1967

centrumrechts

Gaull.-Rep.

BuZa: Couve de Murville

Fin: Giscard d'Estaing

Pompidou IV

6 april 1967-1 juni 1968

centrumrechts

Gaull.-Rep.

BuZa: Couve de Murville

Fin: Giscard d'Estaing

1968: Debré

Pompidou V

1 juni 1968-13 juli 1968

centrumrechts

Gaull.-Rep.

BuZa en Fin: Couve de Murville

Couve de Murville

13 juli 1968-24 juni 1969

centrumrechts

Gaull.-Rep.

BuZa: Debré

Fin: Ortoli, 1969 Giscard d'Estaing

Chaban-Delmas

24 juni 1969-6 juli 1972

centrumrechts

Gaull.-Rep-Centr.

BuZa: Schuman

Fin: Giscard d'Estaing

Messmer I

6 juli 1972-5 april 1973

centrumrechts

Gaull.-Rep-Centr.

BuZa: Schuman

Fin: Giscard d'EstaingLandb.: Chirac

Messmer II

5 april 1973-1 maart 1974

centrumrechts

Gaull.-Rep-Centr.

BuZa: JobertFin: Giscard d'Estaing

Landb.: Chirac

Messmer III

1 maart 1974-26 mei 1974

centrumrechts

Gaull.-Rep-Centr.

BuZa: JobertFin: Giscard d'Estaing

Chirac I

26 mei 1974-27 aug 1974

centrumrechts

Gaull.-Rep-Centr.

BuZa: Sauvagnarques

Fin: Fourcade

Barre I

27 aug 1976-30 maart 1977

centrumrechts

Gaull.-Rep-Centr.

BuZa: De Guiringaud

Fin: Barre

Barre II

30 maart 1977-31 maart 1978

centrumrechts

Gaull.-RPR

BuZa: De Guiringaud

Fin: Barre

Barre III

31 maart 1978-21 mei 1981

centrumrechts

Gaull.-RPR

BuZa: De Guiringaud, 1978 Poncet

Fin: Barre

Mauroy I

21 mei 1981-23 juni 1981

centrumlinks

PS-Rad

BuZa: Cheysson

Fin: Delors

Mauroy II

23 juni 1981-23 maart 1983

centrumlinks

PS-PC-Rad

BuZa: Cheysson

Fin: Delors

Mauroy III

23 maart 1983-17 juli 1984

centrumlinks

PS-PC-Rad

BuZa: Cheysson

Fin: Delors

Fabius

17 juli 1984-20 maart 1984

centrumlinks

PS-Rad

BuZa: Cheysson, 1984 Dumas

Fin: Bérègovoy

Chirac II

20 maart 1986-10 mei 1988

centrumrechts

Gaull.-RPR

BuZa: Raimond

Fin: Balladur

Rocard I

10 mei 1988-23 juni 1988

centrumlinks

PS-Rad

BuZa: Dumas

Fin: Bérègovoy

Rocard II

23 juni 1988-15 mei 1991

centrumlinks

PS-Rad

BuZa: Dumas

Fin: Bérègovoy

Cresson

15 mei 1991-2 april 1991

centrumlinks

PS-Rad

BuZa: Dumas

Fin: Bérègovoy

Bérègovoy

2 april 1991-2 april 1992

centrumlinks

PS-Rad

BuZa: Dumas

Fin: Bérègovoy

Balladur

2 april 1992-17 mei 1995

centrumrechts

UDF-RPR

BuZa: Juppé

Fin: Sapin, 1993 Sarkozy, 1995 Douste-Blazy

Juppé I

17 mei 1995-7 nov 1995

centrumrechts

UDF-RPR

BuZa: De Charette, 1995 Védrine

Fin: Madelin, 1995 Arthuis

Juppé II

7 nov 1995-2 juni 1997

centrumrechts

UDF-RPR

BuZa: Védrine

Fin: Arthuis

Jospin

2 juni 1997-6 mei 2002

centrumlinks

PS-PC-Groenen

BuZa: Védrine

Fin: Strauss-Kahn, 1999 Stautter, 2000 Fabius

Raffarin I

6 mei 2002-17 juni 2002

centrumrechts

UMP-RPR

BuZa: De Villepin

Fin: Mer

Raffarin II

17 juni 2002-30 maart 2004

centrumrechts

UMP-RPR

BuZa: Barnier

Fin: Mer

Raffarin III

30 maart 2004-31 mei 2005

centrumrechts

UMP-RPR

BuZa: Barnier

Fin: Sarkozy

De Villepin

31 mei 2005-17 mei 2007

centrumrechts

UMP-RPR

BuZa: Douste-Blazy

Fin: Breton

Fillon I

17 mei 2007-19 juni 2007

centrumrechts

UMP

BuZa: Kouchner

Fin: Borloo

Fillon II

19 juni 2007-14 nov 2010

centrumrechts

UMP

BuZa: Kouchner

Fin: Lagarde

Fillon III

14 nov 2010- 15 mei 2012

centrumrechts

UMP-MoDem

BuZa: Alliot-Marie

2011: Juppé

Fin: Lagarde

Def: Juppé

2011: Longuet

Ayrault

16 mei 2012-31 mrt 2014

centrumlinks

PS-PRG

BuZa: Fabius

Fin: Moscovici

Valls I

31 mrt 2014-26 aug 2014

centrumlinks

PS-PRG

BuZa: Fabius

Fin: Sapin

Valls II

26 aug 2014-11 feb 2016

centrumlinks

PS-PRG

BuZa: Fabius

Fin: Sapin

Valls III

11 feb. 2016 - 6 dec. 2016

centrumlinks + groenen

PS-PRG

BuZa: Ayrault

Fin: Sapin

Cazeneuve

6 dec. 2016 - 14 mei 2017

centrumlinks + groenen

PS-PRG

BuZa: Ayrault

Fin: Sapin

Philippe

15 mei 2017- 3 juli 2020

centrumlinks

LREM-MoDem

BuZa: Le Drian

Fin: Darmanin

2017: Le Maire

Castex

3 juli 2020-17 mei 2022

centrumlinks

LREM-MoDem

BuZa: Le Drian

Fin: Le Maire

Borne

20 mei 2022

centrumlinks

Rennass.-MoDem

BuZa: Colonna

Fin: Le Maire