Achtergrond: strijd om voorzitterschap Senaat niet meer uitzonderlijk

Vandaag kiest de Eerste Kamer haar voorzitter. Er zijn twee kandidaten: de zittende voorzitter Jan Anthonie Bruijn¹ en Mei Li Vos², tot voor kort fractievoorzitter van de PvdA-senaatsfractie.

Een strijd om het voorzitterschap is niet meer uitzonderlijk. De eerste keer vond die plaats in 2003 toen Yvonne Timmerman³ (CDA) PvdA'er Erik Jurgens⁴ in de tweede stemronde met 37 tegen 34 stemmen versloeg.

Ook in 2013 was er volop strijd. Ankie Broekers⁵ (VVD) haalde pas in de derde ronde een meerderheid. Zij kreeg 41 stemmen, tegen 30 voor CDA'er Hans Franken⁶. In 2019 had Bruijn eveneens drie rondes nodig om te worden gekozen. Bij de derde stemming versloeg hij Ruard Ganzevoort⁷ (GroenLinks) met 34 tegen 28 stemmen.

Zittende voorzitters werden na 1983 wel als regel met ruime steun herkozen. Die ruime steun was er ook voor de tussentijds gekozen Frits Korthals Altes⁸ en René van der Linden⁹.

Sinds de Grondwetsherziening van 1983 kiest de Eerste Kamer zelf haar voorzitter. Voordien benoemde het kabinet de voorzitter, voorafgaand aan de opening van de nieuwe parlementaire zitting. Aangezien de Eerste Kamervoorzitter de Verenigde Vergadering¹⁰ leidde bij de opening van de zitting, was benoeming praktisch gezien nodig. Sinds 1983 bestaan zittingen niet meer en dus ook niet de opening (en sluiting) daarvan.

Tot ca. 2000 was het gebruikelijk dat de Eerste Kamervoorzitter een andere 'politieke kleur' had dan de Tweede Kamervoorzitter. Nadat in december 1972 Anne Vondeling¹¹ (PvdA) tot voorzitter van de Tweede Kamer was gekozen, maakte zijn partijgenoot Maarten de Niet¹² in 1973 in de Eerste Kamer plaats voor KVP'er Theo Thurlings¹³.

• 1. 

  Jan Anthonie Bruijn (1958) is sinds 2 juli 2019 voorzitter van de Eerste Kamer. Hij is sinds 6 november 2012 Eerste Kamerlid voor de VVD. De heer Bruijn was hoogleraar immunopathologie (gespecialiseerd in nierziekten) in Leiden. Hij was in 2010, 2012 en 2017 voorzitter van de commissie die het VVD-verkiezingsprogramma opstelde. Voor hij Kamervoorzitter werd, hield de heer Bruijn zich als Eerste Kamerlid met name bezig met onderwijs en zorg.
   
• 2. 

  Mei Li Vos (1970) is sinds 11 juni 2019 lid van de PvdA-Eerste Kamerfractie en was tot 13 juni 2023 tevens fractievoorzitter. Zij kwam in 2007 in de Tweede Kamer, na oprichtster en voorzitter te zijn geweest van het zich op flexwerkers en deeltijd-werknemers richtende AVV (het Alternatief voor Vakbond). Adviseerde daarvoor onder meer de overheid over de gevolgen van informatisering. Werd na haar eerste periode in de Kamer (tot 2010) directeur p.r. en public affairs van Orange Gas en opnieuw publiciste. Keerde in 2012 terug als Kamerlid. Was ondervoorzitter van de enquêtecommissie Fyra en is sinds 2023 eerste ondervoorzitter van de Eerste Kamer.
   
• 3. 

  Yvonne Timmerman (1956) was van 1 november 2009 tot 1 januari 2019 lid van de Raad van State. Van 8 juni 1999 tot 1 november 2009 was zij Eerste Kamerlid voor het CDA. In de periode 2001-2003 was zij fractievoorzitter en tussen 17 juni 2003 en 6 oktober 2009 voorzitter van de Eerste Kamer. Zij was de eerste vrouwelijke voorzitter van de Senaat. Mevrouw Timmerman was voordien ondervoorzitter van de Commissie Gelijke Behandeling. In de Eerste Kamer hield zij zich, voor zij fractievoorzitter werd, bezig met justitie en was zij voorzitter van de vaste commissie voor Justitie.
   
• 4. 

  Erudiete telg uit katholieke Unileverfamilie. Aanvankelijk actief op de linkervleugel van de KVP in Amsterdam en in 1968 medeoprichter van de PPR, voor welke partij hij in 1972-1975 Tweede Kamerlid was. Vanaf 1975 tien jaar voorzitter van de NOS en vervolgens hoogleraar staatsrecht en parlementsrecht. Stapte later over naar de PvdA en werd ook voor die partij Tweede Kamerlid en vervolgens een vooraanstaand lid (en ondervoorzitter) van de Eerste Kamer. Hoffelijke politicus die betrokken was bij uiteenlopende culturele en maatschappelijke activiteiten. Gezaghebbend woordvoerder staatsrecht, mediarecht en Europese samenwerking en als lid van de parlementaire vergadering van de Raad van Europa actief verdediger van burgerlijke vrijheden. Bediende zich in debatten graag van Latijnse zegswijzen.
   
• 5. 

  Ankie Broekers-Knol (1946) was van 11 juni 2019 tot 10 januari 2022 staatssecretaris van Justitie en Veiligheid in het kabinet-Rutte III. Zij was van 2 juli 2013 tot 11 juni 2019 voorzitter van de Eerste Kamer en maakte sinds 2 oktober 2001 deel uit van de VVD-Eerste Kamerfractie. In 1988-1992 maakte mevrouw Broekers als secretaris deel uit van het faculteitsbestuur van de Juridische faculteit van de Universiteit Leiden. In 1992-2012 was zij hoofd van de afdeling Moot Court van die faculteit. In de Eerste Kamer hield mevrouw Broekers zich onder meer bezig met justitie en Europese zaken en was zij voorzitter van de vaste commissie voor Veiligheid en Justitie. Was een jaar waarnemend burgemeester van Bloemendaal.
   
• 6. 

  Christendemocratische jurist, die zowel vier jaar zitting had in de Raad van State als elf jaar lid was van de Eerste Kamer. Hij is (emeritus) hoogleraar informatierecht aan de Universiteit Leiden en was daar eerder hoogleraar inleiding tot rechtswetenschap. Begon zijn loopbaan als advocaat en was vervolgens rechter. In de Eerste Kamer onder meer woordvoerder justitie en buitenlandse zaken en tweede ondervoorzitter van de Kamer. Gezaghebbend senator op het gebied van informatierecht, bescherming van de persoonlijke levenssfeer en ICT. Scherpzinnige jurist, die vanwege zijn praktijkervaring goed op zijn plek was in de Senaat en die niet aarzelde tegengas te geven als privacyschendingen dreigden.
   
• 7. 

  Ruard Ganzevoort (1965) was van 7 juni 2011 tot 13 juni 2023 Eerste Kamerlid voor GroenLinks. Sinds 2005 was hij hoogleraar praktische theologie en decaan aan de Vrije Universiteit. Sinds augustus 2023 is hij rector van het Insternational Institute of Sociale Studies. Eerder was hij onder meer Nederlands-Gereformeerd predikant, docent en lector. De heer Ganzevoort was binnen GroenLinks voorzitter van "De Linker Wang", platform voor religie en politiek. Hij is expert op het gebied van pastorale zorg en trauma. De heer Ganzevoort was voorzitter van de vaste commissie voor Koninkrijksrelaties en van de commissie die een parlementair onderzoek uitvoerde naar effectiviteit van antidiscriminatie­wetgeving. Hij hield zich verder bezig met volksgezondheid, zorg, onderwijs, wetenschapsbeleid, cultuur en sport.
   
• 8. 

  Vooraanstaand Rotterdams advocaat, die achtereenvolgens partijvoorzitter, Kamerlid, minister, Eerste Kamervoorzitter en minister van staat was en die een grote staat van dienst in de VVD had. Was onder meer geruime tijd secretaris en voorzitter van zijn partij. Drong er als partijvoorzitter, met anderen, bij vicepremier Wiegel op aan steun te geven aan de lijn dat verdergaande bezuinigingen nodig waren, onder meer bij het aftreden van minister Andriessen. Minister van Justitie in eerste kabinet-Lubbers en tweede kabinet-Lubbers. Vond bij zijn aantreden, dat "oerstaatszaken" niet in gevaar mochten komen. Vergde daarom het uiterste van de rechterlijke macht en de politie, maar verwierf brede steun in het parlement. In 1997 de eerste liberale voorzitter van de Eerste Kamer sinds 1900. Kleine welsprekende heer; volbloed jurist. Toegewijd en krachtdadig bestuurder, die van zijn medewerkers een zelfde houding en loyaliteit verlangde. Was sinds 2001 minister van staat.
   
• 9. 

  CDA-politicus en volbloed Europeaan, die zijn lange politieke loopbaan begon bij de KVP-jongerenorganisatie en eindigde als voorzitter en prominent lid van de Eerste Kamer. Was ambtenaar in Brussel en werd vanaf 1977 in de CDA-Tweede Kamerfractie Europa- en landbouwspecialist. Kreeg in Limburg, waar men sprak van 'Us Reneke', altijd veel voorkeurstemmen. In 1986 staatssecretaris voor Europese Zaken in het kabinet-Lubbers II. Moest twee jaar later noodgedwongen opstappen vanwege de uitkomst van de Paspoortenquête. Keerde kort daarna terug in de Tweede Kamer, waarvan hij tot en met 1998 lid bleef. Als Eerste Kamerlid voorzitter van de commissie voor Europese Samenwerkingsorganisaties en in 2009-2011 Kamervoorzitter. Was in 2005-2008 tevens voorzitter van het parlement van de Raad van Europa.
   
• 10. 

  De gezamenlijke vergadering van beide Kamers van de Staten-Generaal (de Tweede en Eerste Kamer) heet Verenigde Vergadering. De voorzitter van de Eerste Kamer leidt deze vergadering (artikel 62 Grondwet).
   
• 11. 

  PvdA-voorman, minister en Kamervoorzitter. Markante politicus uit de tweede helft van de twintigste eeuw. Werd in 1946 als vrijzinnig-democraat op jonge leeftijd Tweede Kamerlid voor de PvdA en in 1958 minister van Landbouw. Volgde in 1962 Burger op als partijleider en werd een populair politicus. Verspeelde die populariteit echter grotendeels weer door zijn optreden als minister van Financiën in het kabinet-Cals. Keerde na zijn ministerschap terug in de Tweede Kamer en werd in 1972 Kamervoorzitter. Was een krachtig pleitbezorger voor een Tweede Kamer die volgens hem als 'leeuw' in plaats van als 'lam' moest optreden. Rechtlijnig, onafhankelijk en gerespecteerd Kamervoorzitter. Behendig politicus en scherpzinnig opmerker. Verongelukte - hij was inmiddels Europarlementariër - in 1979 in België.
   
• 12. 

  Integere en energieke bestuurder en Eerste Kamervoorzitter van hervormden huize, die zich als senator vooral bezighield met het buitenlands beleid. Stond daarbij vaak tegenover minister Luns, met name bij het Nieuw-Guineabeleid. Kende 'de Oost' uit een vooroorlogse periode als zendingsconsul. Was in de oorlog geïnterneerd in een Jappenkamp. Zette zich als burgemeester van Wageningen in voor versterking van de positie van de Landbouwhogeschool. Rechtlijnig denkend man die met een zware basstem enigszins bars zijn mening nooit onder stoelen of banken stak. Hij had opvallend weinig gevoel voor decorum en was afkerig van frivoliteiten.
   
• 13. 

  Uit Limburg afkomstige Wageningse hoogleraar die tien jaar Eerste Kamervoorzitter was. Voor hij voorzitter werd financieel woordvoerder van de KVP-Eerste Kamerfractie. Werd enkele malen genoemd als ministerskandidaat. Was tevens enige jaren voorzitter van het wetenschappelijk bureau van de KVP. Leidde in 1980 de Verenigde Vergadering in Amsterdam, waarin koningin Beatrix werd ingehuldigd. Gewaardeerde, kalme Kamervoorzitter, die echter niet erg op de voorgrond trad.