Memorie van toelichting - Vaststelling van de begrotingsstaten van Koninkrijksrelaties (IV) en het BES-fonds (H) voor het jaar 2023 - Hoofdinhoud

Deze memorie van toelichting i is onder nr. 2 toegevoegd aan wetsvoorstel 36200 IV - Vaststelling begroting Koninkrijksrelaties en het BES-fonds 2023.

Officiële titel	Vaststelling van de begrotingsstaten van Koninkrijksrelaties (IV) en het BES-fonds (H) voor het jaar 2023; Memorie van toelichting; Memorie van toelichting
Document­datum	20-09-2022
Publicatie­datum	20-09-2022
Nummer	KST36200IV2
Kenmerk	36200 IV, nr. 2
Externe link	origineel bericht
Originele document in PDF

Tweede Kamer der Staten-Generaal

Vergaderjaar 2022

2023

36 200 IV

Vaststelling van de begrotingsstaten van Koninkrijksrelaties (IV) en het BES-fonds (H) voor het jaar 2023

Nr. 2

MEMORIE VAN TOELICHTING

INHOUDSOPGAVE

Geraamde uitgaven en ontvangsten    3

• A. 

  Artikelsgewijze toelichting bij het begrotingswetsvoorstel    5

• B. 

  Artikelsgewijze toelichting bij de begrotingsartikelen    6

• 1. 

  Leeswijzer    6

• 2. 

  Beleidsagenda    9

2.1    Beleidsprioriteiten    9

2.2    Belangrijkste beleidsmatige mutaties    15

2.3    Strategische Evaluatie Agenda    20

2.4    Overzicht risicoregelingen    21

2.5    Implementatie van mensenrechtenverdragen    25

2.6    Coronamaatregelen    25

• 3. 

  Beleidsartikelen Koninkrijksrelaties    29

3.1    Artikel 1. Versterken rechtsstaat    29

3.2    Artikel 4. Bevorderen sociaaleconomische structuur    33

3.3    Artikel 5. Schuldsanering/ lopende inschrijving/ leningen 40

3.4    Artikel 8. Wederopbouw Bovenwindse Eilanden    43

• 4. 

  Niet-beleidsartikelen    45

4.1    Artikel 6. Apparaat    45

4.2    Artikel 7 Nog onverdeeld    46

• 5. 

  Beleidsartikel BES-fonds    47

5.1    Artikel 1. BES-fonds    47

• 6. 

  Bijlagen    49

Bijlage 1: Verdiepingsbijlage Koninkrijksrelaties    49

Bijlage 2: Verdiepingsbijlage BES-fonds    58

Bijlage 3: Moties en toezeggingen    60

Bijlage 4: Subsidieoverzicht    68

Bijlage 5: Uitwerking Strategische Evaluatie Agenda    69

Bijlage 6: Rijksuitgaven Caribisch Nederland    72

Bijlage 7: Overzicht belasting- en premieontvangsten Caribisch Nederland    75

Bijlage 8: Overzicht eilandelijke inkomsten    76

Bijlage 9: Overzicht renteloze leningen Caribisch Nederland    78

GERAAMDE UITGAVEN EN ONTVANGSTEN

Koninkrijksrelaties (IV)

Figuur 1 Geraamde uitgaven verdeeld over beleidsartikelen en niet-beleidsartikelen Koninkrijksrelaties (bedragen x € 1 mln.). Totaal € 196.454.000

Figuur 2 Geraamde ontvangsten verdeeld over beleidsartikelen en niet-beleidsartikelen Koninkrijksrelaties (bedragen x € 1 mln.). Totaal € 1.090.372.000

BES-fonds (H)

Figuur 3 Geraamde uitgaven BES-fonds (bedragen x € 1 mln.). Totaal € 53.094.000

Figuur 4 Geraamde ontvangsten BES-fonds (bedragen x € 1 mln.). Totaal € 53.094.000

60

A. ARTIKELSGEWIJZE TOELICHTING BIJ HET BEGROTINGSWETSVOORSTEL

Wetsartikel 1

De begrotingsstaten die onderdeel zijn van de Rijksbegroting, worden op grond van artikel 2.3, eerste lid, van de Comptabiliteitswet 2016 elk afzonderlijk bij de wet vastgesteld.

In afwijking van het eerste lid is besloten de begrotingsstaat van Koninkrijksrelaties en de begrotingsstaat van het BES-fonds in één wet te laten vaststellen, op grond van artikel 2.3, tweede lid, van de Comptabiliteitswet 2016.

Het wetsvoorstel strekt ertoe om de onderhavige begrotingsstaten voor het aangegeven jaar vast te stellen.

Alle voor dit jaar vastgestelde begrotingswetten tezamen vormen de Rijksbegroting voor dat jaar. Een toelichting bij de Rijksbegroting als geheel is opgenomen in de Miljoenennota.

Met de vaststelling van dit wetsartikel worden de uitgaven, verplichtingen en de ontvangsten vastgesteld. De in de begrotingsstaten opgenomen begrotingsartikelen worden in onderdeel B van deze memorie van toelichting toegelicht (de zogenoemde begrotingstoelichting).

De Minister van Binnenlandse Zaken en Koninkrijksrelaties,

H.G.J. Bruins Slot

B. ARTIKELSGEWIJZE TOELICHTING BIJ DE BEGROTINGSARTIKELEN

• 1. 

   LeeswijzerAlgemeen

Voor u ligt de begroting 2023 voor Koninkrijksrelaties (IV) en het BES-fonds (H).

Groeiparagraaf

• - 

  De geschatte budgetflexibiliteit is naar aanleiding van de Rijksbegrotingsvoorschriften 2022 vanaf de ontwerpbegroting 2023 per begrotingsartikel opgedeeld in vier categorieën: juridisch verplicht, bestuurlijk gebonden, beleidsmatig gereserveerd en nog niet ingevuld dan wel vrij te besteden.

• - 

  Vanaf deze begroting worden ook de aflossingen op de leningen op artikel 5 geraamd zoals aangegeven in de brief aan de Kamer (Kamerstukken II 2021/22, 35420, nr. 477). Voorheen werden alleen de renteont-vangsten geraamd.

Beleidsagenda

De beleidsagenda Koninkrijksrelaties geeft een overzicht van de hoofdlijnen van het beleid.

Het BES-fonds is een beleidsarm fonds en heeft daarom geen beleidsagenda. Via de vrije uitkeringen uit het BES-fonds ontvangen de Openbare Lichamen Bonaire, Sint Eustatius en Saba middelen om de aan hen toebedeelde en deels wettelijke taken naar behoren uit te voeren, net zoals gemeenten middelen krijgen uit het gemeentefonds in Europees Nederland. Het gaat hierbij om vrij besteedbare middelen. Het is - net als bij gemeenten

• - 

  aan de lokale democratie om ambities te formuleren, aanvullende inkomsten te genereren en beleidskeuzes te maken. Het is aan de eilanden om verantwoording af te leggen over de via het BES-fonds verstrekte middelen.

De beleidsagenda voor Koninkrijksrelaties (IV) wordt afgesloten met vijf overzichten:

• - 

  Belangrijkste beleidsmatige mutaties

• - 

  Strategische Evaluatie Agenda

• - 

  Overzicht risicoregelingen

• - 

  Implementatie van mensenrechtenverdragen

• - 

  Coronamaatregelen.

De begrotingsartikelen

De begroting van Koninkrijksrelaties bestaat uit vier beleidsartikelen en twee niet-beleidsartikelen. In de beleidsartikelen staat de beleidsinformatie en de financiële informatie over de voorgenomen uitgaven. In de niet-beleidsartikelen staan de voorgenomen uitgaven verantwoord die niet met beleid te maken hebben, zoals apparaatsuitgaven. De vier beleidsartikelen zijn:

• - 

  artikel 1. Versterken rechtsstaat

• - 

  artikel 4. Bevorderen sociaaleconomische structuur

• - 

  artikel 5. Schuldsanering/lopende inschrijving/leningen

• - 

  artikel 8. Wederopbouw Bovenwindse Eilanden.

Een beleidsartikel is opgebouwd uit de volgende elementen:

• A. 

  Algemene doelstelling

• B. 

  Rol en verantwoordelijkheid

• C. 

  Beleidswijzigingen

• D. 

  Tabel budgettaire gevolgen van beleid

• E. 

  Toelichting op de instrumenten.

De peildatum voor de onder onderdeel D gepresenteerde geschatte budget-flexibiliteit (het percentage juridisch verplicht) is 1 januari 2023.

De twee niet-beleidsartikelen zijn:

• - 

  artikel 6. Apparaat

• - 

  artikel 7 Nog onverdeeld.

Een niet-beleidsartikel is opgebouwd uit de volgende elementen:

• A. 

  Tabel budgettaire gevolgen van beleid;

• B. 

  Toelichting op de instrumenten.

De begroting van het BES-fonds kent één beleidsartikel:

• - 

  artikel 1. BES-fonds.

Het beleidsartikel van het BES-fonds is opgebouwd uit dezelfde vijf elementen als de beleidsartikelen van de begroting van Koninkrijksrelaties. De apparaatsuitgaven/-ontvangsten voor de uitvoering van het BES-fonds zijn opgenomen in de begroting van het Ministerie van Binnenlandse Zaken en Koninkrijksrelaties (BZK).

Bijlagen

De bijlagen 1 en 2 bevatten de verdiepingsbijlagen voor Koninkrijksrelaties en het BES-fonds. Bijlage 3 is een overzicht van de moties en toezeggingen voor beide hoofdstukken.

Daarna volgt voor Koninkrijksrelaties een overzicht subsidies (bijlage 4), de Uitwerking Strategische Evaluatie Agenda (bijlage 5) en het overzicht Rijksuitgaven Caribisch Nederland (bijlage 6).

Met betrekking tot het BES-fonds volgen het Overzicht belasting- en premie ontvangsten Caribisch Nederland (bijlage 7), het Overzicht eilandelijke inkomsten (bijlage 8) en het Overzicht renteloze leningen Caribisch Nederland (bijlage 9).

Het uitgangspunt is om in de verdiepingsbijlage de beleidsmatige en technische mutaties toe te lichten die groter zijn dan of gelijk zijn aan de ondergrens zoals deze in de Rijksbegrotingsvoorschriften 2022 (RBV 2022) is opgenomen, de zogenaamde staffel, te weten:

• 2. 

  Beleidsagenda

2.1 Beleidsprioriteiten

Een betere toekomst voor het hele Koninkrijk

In het Koninkrijk delen we een verleden én een toekomst. Na ruim tien jaar economische stagnatie en de klappen van orkanen, een pandemie en andere crises wil Nederland op voet van gelijkwaardigheid, wederkerigheid en wederzijds vertrouwen zich inspannen voor een betere, hoopvolle toekomst voor het gehele Koninkrijk.

Het kabinet zet zich in 2023 dan ook in om Caribisch Nederland een gelijkwaardig deel van Nederland te laten zijn. De uitdagingen op Bonaire, Sint Eustatius en Saba zijn groot: de fysieke infrastructuur is nog niet op orde, maar bovenal is de diepgewortelde armoede een grote bron van zorg. De mondiale ontwikkelingen, zoals de stijging van prijzen, treffen veel inwoners van Caribisch Nederland hard. In 2023 worden belangrijke stappen gezet om de verschillen in (sociale) voorzieningen met Europees Nederland te verkleinen. De in het Coalitieakkoord ter beschikking gestelde middelen van structureel € 30 mln. spelen hierbij een belangrijke rol. Om de levenstandaard van de inwoners van Bonaire, Sint Eustatius en Saba te verbeteren, kunnen en moeten de overheden beter presteren. Dat geldt voor de rijksoverheid zelf (in Caribisch Nederland én Den Haag), de openbare lichamen en voor de samenwerking tussen rijksoverheid en openbare lichamen. Een belangrijke rol hierin spelen de in 2023 te maken bestuurlijke afspraken met de nieuwe bestuurscolleges, na de eilandsraadverkiezingen van 2023.

Ook spant het kabinet zich in 2023 in voor de drie autonome landen. Onderdeel van de inzet van het kabinet is om de samenwerking met en tussen de drie Landen op de langere termijn te bevorderen. Hiertoe streeft het kabinet ernaar uitvoering te geven aan de motie van Raak c.s. (Kamerstukken II, 2018-2019, 35099, nr. 23) en in gezamenlijk overleg tot een nadere invulling te komen van de verantwoordelijkheden van de landen afzonderlijk en het koninkrijk als geheel. Uitgangspunt blijft uiteraard dat de drie landen staatkundig autonoom zijn en een eigen verantwoordelijkheid hebben. In lijn met het Statuut voor het Koninkrijk der Nederlanden kunnen de landen rekenen op hulp en bijstand, wanneer daarom verzocht en passend binnen de kaders van gemaakte afspraken. Een voorbeeld van huidige samenwerking is te vinden bij de landspakketten.

Caribisch Nederland (CN)

Coalitieakkoord en CN-enveloppe van € 30 mln.

Verbeteren van de bestaanszekerheid en verminderen van de armoede in Caribisch Nederland is een belangrijk thema. Ook de financiële middelen voor de openbare lichamen, in het bijzonder de hoogte van de vrije uitkering, staan al lange tijd onder druk. Met de extra financiële middelen in het Coalitieakkoord van structureel € 30 mln. vanaf 2023, kan een belangrijke bijdrage worden geleverd aan het beter in balans brengen van de inkomens en de kosten van levensonderhoud in Caribisch Nederland. Tevens worden de openbare lichamen in staat gesteld hun taken adequaat uit te voeren, inclusief hun taken op sociaaleconomisch terrein. Hierbij stellen we de inwoners centraal, hanteren we maatwerk, is het uitgangspunt dat wat lokaal kan ook lokaal gebeurt en zijn afspraken wederzijds verplichtend en wederkerig.

Bij de eerste suppletoire begroting van 2022 zijn de middelen toegevoegd aan de departementale begrotingen van Sociale Zaken en Werkgelegenheid (SZW), Infrastructuur en Waterstaat (IenW), Onderwijs Cultuur en Wetenschap (OCW), Binnenlandse Zaken en Koninkrijksrelaties (BZK) en de(ze) begroting van Koninkrijksrelaties en het BES-fonds. Bij de tweede suppletoire begroting van 2022 worden de middelen toegevoegd aan de departementale begroting van Economische Zaken en Klimaat (EZK). In 2023 wordt uitvoering gegeven aan deze afspraken, waarvan maatregelen verder in de verschillende begrotingen van verantwoordelijke departementen nader worden toegelicht. Voor wat betreft de eilandelijke middelen zijn in juni 2022 bestuurlijke afspraken gemaakt. Hierdoor kunnen de openbare lichamen hun eigen taken en bevoegdheden eigenstandig uitvoeren en als een gelijkwaardige partner zorgen voor een beter leven voor alle inwoners van Caribisch Nederland.

Bestuurlijke afspraken bij eilandgerichte aanpak

De (meerjarige) bestuurlijke afspraken met Bonaire, Sint Eustatius en Saba - afgesloten in 2022 - omvatten een gecoördineerde eilandgerichte aanpak (Kamerstukken II 2021/22, 35925 IV, nr. 69). Het ministerie van BZK vervult daarin een centrale rol: het ziet toe op de coördinatie en het bevorderen van de interdepartementale samenwerking in Den Haag. De integrale bestuurlijke afspraken dragen bij aan een verbeterde samenwerking tussen de verschillende departementen in Den Haag die alle voor hun eigen taakgebied op de eilanden verantwoordelijk zijn.

Voor 2023 is de ambitie om de naleving van de bestuurlijke afspraken voor alle drie de eilanden voort te zetten. Per eiland is maatwerk geleverd qua prioritering en vorm. De prioritaire thema's variëren per eiland van sociale zekerheid, goed bestuur, klimaat en natuur tot aan economische ontwikkeling.

Voor Bonaire zijn afspraken gemaakt die lopen tot aan de verkiezingen van 2023, waarmee nog lopende afspraken uit het bestaande Bestuursakkoord worden voortgezet en prioriteiten voor de korte termijn zijn vastgesteld. Prioritaire thema's zijn: de sociale agenda, organisatieontwikkeling en dienstverlening, ruimtelijke ontwikkeling, economie en duurzaamheid. Ook is er aandacht voor de cultuursector (zoals de bibliotheek), voor wijkontwikkeling en jeugdparticipatie.

Voor Sint Eustatius zijn er bestuurlijke afspraken gemaakt die een looptijd hebben van juli 2022 tot juli 2023. De vier hoofdthema's zijn hetzelfde als dat van het Meerjaren uitvoeringsplan 2022-2026 van het Openbaar Lichaam Sint Eustatius: welzijn, welvaart, circulariteit en goed bestuur. Binnen deze thema's wordt er gewerkt aan tastbare projecten, zoals volkshuisvesting, infrastructuur en natuurbehoud. Ook zijn er afspraken gemaakt over minder tastbare prioriteiten, zoals uitvoeringskracht en goed bestuur . De afspraken ondersteunen daarnaast enkele criteria uit de Memorie van Toelichting van de Wet herstel voorzieningen Sint Eustatius, zodat deze duurzaam worden geïmplementeerd.

Voor Saba zijn meerjarige afspraken gemaakt op vier prioritaire thema's en tien doelstellingen die gelden tot 2026, zoals het verbeteren van de bestaanszekerheid, economische en ruimtelijke ontwikkeling, klimaat en natuur en goed bestuur. Ook wordt met de jaarlijkse uitvoeringsagenda invulling gegeven aan een gezamenlijke integrale visie van het openbaar lichaam en het Rijk voor Saba.

Versterken bestuurs- en uitvoeringskracht

In 2023 wordt verder gewerkt aan het versterken van de bestuurs- en uitvoeringskracht. Het ministerie van BZK richt samen met de eilanden en de vakdepartementen een programma uitvoeringskracht in. In het programma wordt ingezet op trainingen, opleidingen, technische bijstand en uitwisseling. Daarin wordt voortgebouwd op bestaande programma's en activiteiten. Samen met de Vereniging Nederlandse Gemeenten (VNG) wordt daarnaast, conform het advies van de Raad van State, een eenjarige pilot voor een uitwisselingsnetwerk tussen Europees Nederlandse gemeenten en het Caribisch deel van het Koninkrijk opgezet. Hierdoor kunnen de openbare lichamen verzoeken tot technische assistentie indienen, die vervolgens door de VNG gematcht worden met kennis en expertise uit Europees Nederlandse gemeenten. Ook wordt geïnvesteerd in het weerbaarder maken van het openbaar bestuur. Het Talent Ontwikkel Programma (TOP) Bonaire wordt voortgezet om jonge professionals, met Caribische roots, te faciliteren in hun terugkeer naar de eilanden door baankansen te creëren en ontwikkelmogelijkheden te bieden.

Dienstverlening Rijksdienst Caribisch Nederland

In 2023 zullen vervolgstappen worden gezet om de dienstverlening aan de inwoners van Caribisch Nederland te verbeteren onder andere door meer samenhang te brengen in de fysieke en digitale dienstverlening door Rijksdienst Caribisch Nederland (RCN). Hierbij is dienstverlening vanuit het perspectief van de inwoners leidend. In de tweede helft van 2022 is een kwartiermaker aangesteld die in 2023 en volgende jaren de verdere transitie van de RCN ter hand gaat nemen en de samenwerking tussen RCN en de openbare lichamen gaat bevorderen op basis van een gezamenlijk beeld over de staat van dienstverlening in CN. Ook zal in 2023 verder worden gewerkt aan het inrichten van een Chief Information Officer (CIO) office CN met als doel verbetering van de digitale dienstverlening.

Bestuurlijke ingreep Sint Eustatius

Op 8 juli 2020 is de Wet herstel voorzieningen Sint Eustatius aangenomen. De wet voorziet in een gefaseerde teruggave van bevoegdheden aan het lokale bestuur op Sint Eustatius. Per (sub)fase dient te worden voldaan aan criteria die in de Memorie van toelichting op hoofdlijnen zijn beschreven. De eerste fase van de wet is in oktober 2020 bereikt en heeft geleid tot de verkiezingen en het installeren van een eilandsraad met beperkte bevoegdheden. In 2021 heeft de regeringscommissaris een route-tijdtabel opgesteld waarin de criteria en de planning voor het behalen van de volgende fases zijn uitgewerkt. In het kader van de motie Wuite heeft de regeringscommissaris samen met de eilandsraad de route-tijdtabel in 2022 bijgesteld (Kamerstukken II 2021/22, 35925 IV, nr. 55). Voor de bijstelling is het uitgangspunt gebruikt dat voor het bereiken van een volgende (sub)fase minimaal moet worden voldaan aan randvoorwaarden die leiden tot een duurzame implementatie van de criteria. Op basis van de bijgestelde route tijdtabel wordt in 2023 gewerkt aan het bereiken van fase 2 en fase 3 van de wet. Met het behalen van fase 3.0 zijn de bestuurlijke verhoudingen langs de lijnen van de WolBES en de FinBES hersteld en kan worden overgegaan tot benoemen van een nieuwe gezaghebber.

Coördinerende rol van Koninkrijksrelaties

In het kader van de uitwerking van de aanbevelingen van de Raad van State en uit IBO-rapporten, wordt op verschillende manieren gewerkt aan verbetering van de bestuurlijke en financiële verhoudingen tussen

Europees en Caribisch Nederland en aan het waarborgen van gelijkwaardigheid van Caribisch Nederland als onderdeel van Nederland. Dit vergt wel een wetstraject. In 2023 wordt verder gewerkt aan de herziening van de systeemwetten WolBES en FinBES.

Voorts wordt verder invulling gegeven aan de toepassing van het principe van 'comply or explain'. Dit principe houdt in dat nieuwe Europees-Nederlandse beleidsdoelen of beleidsintensiveringen, waaronder bijbehorende nieuwe regelgeving, ook van toepassing is in Caribisch Nederland, tenzij er redenen zijn om dat niet te doen. In dat kader zal met name worden ingezet op het aanpassen van verouderde wet- en regelgeving en het opstellen van bepaalde kaderwetgeving. In 2023 zal bovendien via een projectteam «comply or explain» inhoudelijk worden meegedacht over de toepassing van het 'comply or explain'-principe. Dit moet ervoor zorgen dat dit principe consistent door alle departementen wordt toegepast.

Financieel toezicht

Het ministerie van BZK ziet erop toe dat de openbare lichamen het financieel beheer op een adequaat niveau brengen en vervolgens houden. Het niveau van het financieel beheer in Caribisch Nederland is gemengd. Daar waar Saba al jaren een goedkeurende accountantsverklaring kan voorleggen als bewijs van goed financieel beheer, hebben de projecten om het financieel beheer op Bonaire en Sint Eustatius te verbeteren nog niet geleid tot voldoende verbeteringen en de afgifte van een goedkeurende accountantsverklaring. Om de benodigde voortgang te bewerkstelligen werken Bonaire en Sint Eustatius met verbeterplannen voor het financieel beheer. Voor de uitvoering van de verbeterplannen heeft het ministerie van BZK financiële middelen verstrekt aan Bonaire en Sint Eustatius. Waar nodig zal het ministerie ook expertise aanbieden om de verbeteringen te bewerkstelligen. Jaarlijks informeert het ministerie van BZK de Tweede Kamer over de stand van het financieel- en begrotingsbeheer en de verbeterplannen van de openbare lichamen.

Het College financieel toezicht BES (Cft BES) adviseert de minister van BZK over de financiën van Bonaire en Saba. Voor Sint Eustatius heeft het Cft BES haar adviserende taak stapsgewijs hervat. Op grond van de Wet herstel voorzieningen Sint Eustatius adviseert het Cft BES bij de ontwerpbegroting en begrotingswijzigingen. Dit ter ondersteuning van de regeringscommissaris en gezien het feit dat de advisering op de begroting een elementair onderdeel is van het proces van budgettering en financieel beheer. Met het gedeeltelijk hervatten van de adviserende rol van het Cft BES wordt gezorgd voor een geleidelijke opbouw naar het reguliere toezicht van de Wet financiën openbare lichamen Bonaire, Sint Eustatius en Saba (FinBES).

Landen

Overheidsfinanciën, financieel beheer, en financieel toezicht Duurzaam houdbare overheidsfinanciën zijn een randvoorwaarde voor de economische ontwikkeling. Het begrotingsbeleid in de Landen vormt evenwel al jaren een uitdaging met sterk oplopende overheidsschuld als gevolg. Door de Covid-19 pandemie zijn de overheidsfinanciën wereldwijd verslechterd. Ook in Aruba, Curagao en Sint Maarten was dit het geval. Door het stilvallen van het toerisme, de belangrijkste economische pijler, daalden de belastinginkomsten sterk en liepen de tekorten op. Met de liquiditeits-steun van Nederland konden de landen tijdens de pandemie de publieke dienstverlening continueren en waren er middelen om het bedrijfsleven en inwoners te ondersteunen. Begin 2022 kende een krachtig economisch herstel, dat ook voor verbetering van de overheidsfinanciën zorgde, maar van volledig herstel is nog geen sprake. De economisch groei vertaalt zich met enige vertraging in hogere belastinginkomsten. Er is nog wel sprake van begrotingstekorten. Of er in 2023 wel begrotingsevenwicht zal zijn, is afhankelijk van de mate waarin de Landen de groei weten te benutten en tegelijkertijd de uitgaven weten te beheersen. Begrotingsevenwicht is van groot belang voor duurzaam houdbare overheidsfinanciën. Hierbij is ook de mate waarin de hervormingen uit de Landspakketten effectief worden geïmplementeerd van grote invloed. Zo zal de hervorming van de belastingdienst kunnen bijdragen aan een hogere bereidheid tot het doen van belastingaangifte, zal verbetering van financieel beheer de sturing op inkomsten en uitgaven kunnen bevorderen en kan middels hervorming van de publieke sector de effectiviteit en de beoogde kostenverlaging van de publieke sector het vertrouwen van investeerders en consumenten verhogen.

Het op orde brengen van het financieel beheer in Aruba, Curagao en Sint Maarten is een belangrijk thema en doelstelling in de Landspakketten. Naast specifieke knelpunten die een goedkeurende accountantsverklaring bij de jaarrekening in de weg staan, wordt de problematiek veroorzaakt door fundamentele problemen in de wetgeving, de financiële organisatie, de financiële processen en de administratie. Er zijn concrete stappen geformuleerd om in de komende jaren het financieel beheer in de Landen op orde te brengen in de vorm van zogenaamde routekaarten. In 2023 worden de uitvoering en implementatie verder ter hand genomen en worden de verbeteringen in de getrouwheid van de financiële informatie, de financiële processen en de wetgeving zichtbaar.

Door middel van het financieel toezicht en de Landspakketten wordt zo gewerkt aan duurzaam houdbare overheidsfinanciën. Het College Aruba financieel toezicht (CAft) en het College financieel toezicht Curagao en Sint Maarten (Cft) adviseren daarnaast de Rijksministerraad en de Landen over de overheidsfinanciën van de Landen, gericht op het bewerkstelligen van een duurzame financiële overheidshuishouding. Dit doen het Cft en het CAft op basis van de Rijkswet financieel toezicht Curagao en Sint Maarten (Rft) respectievelijk de Landsverordening Aruba financieel toezicht (LAft) in combinatie met het Protocol Aruba-Nederland uit 2018. Beoogd is dat het CAft in 2023 zijn toezicht uitoefent op grond van de nieuwe Rijkswet Aruba financieel toezicht. Deze ligt nu ter vaststelling voor in de parlementen van Aruba en Nederland.

Versterken van de rechtsstaat op Aruba, Curagao en Sint Maarten Een goed functionerende rechtsstaat is een randvoorwaarde voor economische ontwikkeling en houdbare overheidsfinanciën en ziet toe op rechtmatigheid van bestedingen. Goed bestuur, rechtshandhaving en veiligheid zijn aangelegenheden van de autonome Landen. Nederland ondersteunt Aruba, Curagao en Sint Maarten hierbij. Het ministerie van BZK werkt hierin nauw samen met de ministeries van Justitie en Veiligheid, Financiën en Defensie.

In 2023 worden verdere stappen gezet in de implementatie van de extra structurele middelen, die beschikbaar zijn gemaakt vanuit het akkoord over de derde tranche liquiditeitssteun (Kamerstukken II 2020/21, 35570 IV nr. 13). Deze komen onder andere ten goede aan de versterking van het grens-toezicht en de uitbreiding van de duurzame ondermijningsaanpak op Aruba, Curagao en Sint Maarten.

Het kabinet is tevens betrokken bij de structurele verbeteringen van het gevangeniswezen van Sint Maarten, gelet op het naleven van de mensenrechtenstandaarden. In 2023 stelt BZK middelen beschikbaar voor de bouw van een nieuwe gevangenis en structurele verbeteringen van de huidige detentieomstandigheden. Daarnaast is de Samenwerkingsregeling Waarborging Plannen van Aanpak Landstaken Curagao en Sint Maarten met twee jaar verlengd (lopend tot 2024), omdat de plannen van aanpak Politie en Detentiewezen op Sint Maarten nog niet zijn afgerond.

Wederopbouw

In 2017 trokken de orkanen Irma en Maria over de Bovenwindse Eilanden met verwoestende gevolgen. Met name het land Sint Maarten werd zwaar getroffen. Als autonoom land binnen het Koninkrijk is het zelf verantwoordelijk voor de wederopbouw. Nederland ondersteunt Sint Maarten financieel bij de wederopbouw, met de inzet van de Wereldbank (trustfonds) en met technische assistentie. Het trustfonds is actief tot eind 2025.

Het trustfund is volledig overgegaan in de fase van uitvoering. Hierdoor zijn steeds meer zichtbare en tastbare resultaten voor de bevolking van Sint Maarten geboekt. Deze lijn wordt doorgetrokken in 2023. Uiteraard zal daarbij worden ingezet op de realisatie van de blijvende Nederlandse prioriteiten: herstel van de luchthaven, afvalproblematiek en good governance.

Bevorderen sociaaleconomische structuur

Als onderdeel van de steun aan de Caribische Landen in het kader van de pandemie zijn afspraken gemaakt over sociale, financiële, economische en institutionele hervormingen en ontwikkelingen die gewenst zijn om de weerbaarheid van Caribische Landen na COVID-19 te verhogen. Deze afspraken zijn neergelegd in landspakketten die elk van de landen met Nederland is overeengekomen. De Tijdelijke Werkorganisatie (TWO) biedt de landen ondersteuning bij het doorvoeren van hervormingen van bestuurlijke aard, het realiseren van duurzame overheidsfinanciën en het versterken van hun economie en gaat de uitvoering van de hervormings-maatregelen door de landen monitoren. De maatregelen en hervormingen uit de landspakketten zien op de volgende thema's: financieel beheer, kosten en effectiviteit publieke sector, belastingen, financiële sector, economische hervormingen, zorg, onderwijs en versterking van de rechtsstaat.

2.2 Belangrijkste beleidsmatige mutaties

Uitgaven Koninkrijksrelaties

Tabel 2 Belangrijkste beleidsmatige uitgavenmutaties t.o.v. vorig jaar (bedragen x € 1.000)

1 nota van wijziging op de ontwerpbegroting (Kamerstukken II 2021/22, 35925 IV, nr. 32)

Toelichting

• 1. 

  Teruggekomen betalingen uit 2021

Dit betreft een teruggekomen betalingen voor het versterken van het grens-toezicht, noodpakketten en pensioenen. Deze facturen waren in 2021 betaald en zijn teruggekomen in januari 2022. Door deze boeking kunnen de betreffende facturen alsnog in 2022 betaald worden.

• 2. 

  Capacity Building (Saba Package)

De middelen voor de Capacity Building uit de Saba Package worden via het BES-fonds verstrekt, zoals overeengekomen in de Saba Package overeenkomst. Hier worden onder andere middelen vrijgemaakt ter ondersteuning voor de eilandssecretaris.

• 3. 

  Island Backlogs (Saba Package)

De middelen voor de Island Backlogs uit de Saba Package worden via het BES-fonds verstrekt, zoals overeengekomen in de Saba Package overeenkomst. Hierin is overeengekomen dat deze middelen onder andere worden ingezet voor het oorkaanbestendig maken van woningen en het weerbaarder maken van Saba's financiën.

• 4. 

  Inzet geraamde ontvangsten RCN

De geraamde ontvangsten van de Rijksdienst Caribisch Nederland (RCN) worden weer ingezet voor RCN.

• 5. 

  Kasschuif Tijdelijke Werkorganisatie

Deze kasschuif komt voor uit een herziening van de uitgaven van de Tijdelijke Werkorganisatie (TWO). In 2022 worden niet alle middelen uitgeput vanwege het trager verlopen van de uitvoering, onder andere door de vertraging van de Rijkswet. Voor de Tijdelijke Werkorganisatie worden de verplichtingen de kas in het juiste te verwachte ritme gezet.

• 5. 

  Personele vergoedingen voor landspakketten

Personele vergoedingen voor 2022 worden overgeboekt naar de Ministeries van VWS en EZK voor van de ondersteuning van de Landen bij de landspakketten voor Aruba, Curagao en Sint Maarten. Daarnaast betreft dit de personele vergoeding van het Ministerie van Financiën voor 2021 en 2022 voor hun ondersteuning aan de Landen.

• 6. 

  Motie van den Berg en Kuiken: extra middelen vrije uitkering Saba

Dit betreft de uitvoering van de motie van de Leden Kuiken en Van Den Berg die oproepen tot verhoging van vrije uitkering aan Saba met € 1,5 mln. (Kamerstukken II 2021/22, 35925, nr. 58). Hiervoor wordt € 1 mln. uit de post Onvoorzien overgeheveld van de begroting van Koninkrijksrelaties (IV) naar de begroting van het BES-fonds (H). Daarnaast krijgt Saba volgens de vaste verdeelsleutel € 0,8 mln. vanuit de totaal € 4,1 mln. aan middelen uit de CN enveloppe, die per eerste suppletoire begroting zijn toegevoegd.

• 7. 

  Loon- en prijsbijstelling compensatie 2021 BES-fonds

In 2021 was er een negatieve loon- en prijsontwikkeling voor het BES-fonds. In 2021 is dit incidenteel gedekt vanuit de begroting Koninkrijksrelaties en deels generale middelen. Dit jaar is ervoor gekozen om de negatieve loon-en prijsontwikkeling van 2021 structureel vanaf 2022 te compenseren vanuit de begroting Koninkrijksrelaties.

• 8. 

  Wisselkoerscorrectie BES-fonds

De vrije uitkering van het BES-fonds is vastgelegd in dollars. Door de huidige wisselkoers van de dollar ten opzichte van de euro is er naar verwachting sprake van een wisselkoerstegenvaller in 2022 en 2023. Dit wordt gedekt vanuit de wisselkoersreserve op begrotingsartikel 7 van de begroting van Koninkrijksrelaties (IV).

• 9. 

  Kasschuif wisselkoersreserve

Om de wisselkoerstegenvaller in 2023 op het BES-fonds te kunnen dekken, worden gelden van 2022 naar 2023 overgeheveld.

• 10. 

  Kasschuif stormwaterpompen

Dit betreft een kasschuif om de aanschaf van stormwaterpompen op Sint Maarten in 2023 te kunnen betalen. De aanschaf is een onderdeel van de crisismaatregelen op Sint Maarten om overtollige water af te voeren in geval van plotselinge overstromingen door hevige stormen.

Ontvangsten Koninkrijksrelaties

Tabel 3 Belangrijkste beleidsmatige ontvangstenmutaties t.o.v. vorig jaar (bedragen x € 1.000)

1 nota van wijziging op de ontwerpbegroting (Kamerstukken II 2021/22, 35925 IV, nr. 32)

Toelichting

• 1. 

  Teruggekomen betalingen uit 2021

Dit betreft een teruggekomen betalingen voor het versterken van het grens-toezicht, noodpakketten en pensioenen. Deze facturen waren in 2021 betaald en zijn teruggekomen in januari 2022. Door deze boeking kunnen de betreffende facturen alsnog in 2022 betaald worden.

• 2. 

  Raming aflossingen leningen

Vanaf deze begroting worden ook de aflossingen op de leningen geraamd zoals eerder aan de Kamer gemeld (Kamerstukken II 2021/22, 35420, nr. 477). Voorheen werden alleen de renteontvangsten geraamd.

• 3. 

  Wisselkoerscorrectie ontvangsten

Als gevolg van de huidige wisselkoers van de dollar ten opzichte van de euro zijn er meer- en minderontvangsten op de rente over de uitstaande leningen. Deze uiteindelijke wisselkoersmeevaller wordt toegevoegd aan de wisselkoersreserve op begrotingsartikel 7 van deze begroting.

• 4. 

  Geraamde ontvangsten van RCN

De geraamde ontvangsten van de Rijksdienst Caribisch Nederland (RCN) worden weer ingezet voor RCN.

Uitgaven BES-fonds

Tabel 4 Belangrijkste beleidsmatige uitgavenmutaties t.o.v. vorig jaar (bedragen x € 1.000)

Toelichting

• 1. 

  Motie Van den Berg en Kuijken: extra middelen vrije uitkering Saba

Dit betreft de uitvoering van de motie van de Leden Kuiken en Van Den Berg die oproepen tot verhoging van vrije uitkering aan Saba met € 1,5 mln. (Kamerstukken II 2021/22, 35925, nr. 58). Hiervoor wordt € 1 mln. uit de post Onvoorzien overgeheveld van de begroting van Koninkrijksrelaties (IV) naar de begroting van het BES-fonds (H). Daarnaast krijgt Saba volgens de vaste verdeelsleutel € 0,8 mln. vanuit de totaal € 4,1 mln. aan middelen uit de CN enveloppe, die per eerste suppletoire begroting zijn toegevoegd.

• 2. 

  Capacity Building (Saba Package)

De middelen voor de Capacity Building uit de Saba Package worden via de vrije uitkering verstrekt, zoals overeengekomen in de Saba Package overeenkomst. Hier worden onder andere middelen vrijgemaakt ter ondersteuning voor de eilandssecretaris.

• 3. 

  Island Backlogs (Saba Package)

De middelen voor de Island Backlogs uit de Saba Package worden via de vrije Uitkering aan Saba toegekend. In de Saba Package is overeengekomen dat deze middelen onder andere worden ingezet voor het oorkaanbestendig maken van woningen en het weerbaarder maken van Saba's financiën.

• 4. 

  Arbeidsbemiddeling (Saba)

In het Coalitieakkoord zijn middelen vrijgemaakt voor arbeidsbemiddeling van de BES-eilanden. Het aandeel voor Saba wordt nu toegekend via de vrije uitkering.

• 5. 

  Loon- en prijsbijstelling compensatie 2021

In 2021 was er een negatieve loon- en prijsontwikkeling voor het BES-fonds. In 2021 is dit incidenteel gedekt vanuit de begroting Koninkrijksrelaties en deels generale middelen. Dit jaar is ervoor gekozen om de negatieve loon-en prijsontwikkeling van 2021 structureel vanaf 2022 te compenseren vanuit de begroting Koninkrijksrelaties.

• 6. 

  Loon- en prijsbijstelling tranche 2022

Dit betreft de loon- en prijsbijstelling tranche 2022 voor de per eerste suppletoire begroting 2022 toegevoegde CN-enveloppe.

• 7. 

  Wisselkoerscorrectie

De vrije uitkering van het BES-fonds is vastgelegd in dollars. Door de huidige wisselkoers van de dollar ten opzichte van de euro is er naar verwachting sprake van een wisselkoerstegenvaller in 2022 en 2023. Dit wordt gedekt vanuit de wisselkoersreserve op begrotingsartikel 7 van de begroting van Koninkrijksrelaties (IV).

Ontvangsten BES-fonds

Tabel 5 Belangrijkste beleidsmatige ontvangstenmutaties t.o.v. vorig jaar (bedragen x € 1.000)

Art.    2022    2023    2024    2025    2026    2027

Stand ontwerpbegroting 2022    42.390    35.272    35.272    35.272    35.272    -

Overige mutaties

0 0 0 0 0 0

54.004    53.094    46.583    49.482    49.064    48.445

Stand ontwerpbegroting 2023

Toelichting

• 1. 

  Wet financiën openbare lichamen Bonaire, Sint Eustatius en Saba Op basis van de Wet financiën openbare lichamen Bonaire, Sint Eustatius en Saba (FinBES) dienen de uitgaven en ontvangsten over ieder uitkeringsjaar voor het BES-fonds gelijk te zijn. Ten behoeve van de dekking van deze uitgaven is een post ontvangsten geraamd. De voeding van het BESfonds is direct afkomstig uit de belastingontvangsten van het Rijk.

2.3 Strategische Evaluatie Agenda

De Strategische Evaluatie agenda (SEA) is een instrument dat is ontwikkeld aan de hand van de vierde voortgangsrapportage Inzicht in Kwaliteit (Kamerstukken II 2020/21, 31865, nr. 184). De SEA biedt een overzicht van de beleidsthema's, een korte toelichting op de inzichtbehoefte per thema, en een daarbij passende agendering van evaluatieonderzoek. Het doel is om meer inzicht in de beleidsthema's te krijgen, en continue verbetering van beleid en uitvoering te stimuleren.

De SEA bevat een overzicht van alle geplande beleidsdoorlichtingen per beleidsartikel eens in de vier tot zeven jaar. Ook biedt de SEA een overzicht van alle overige ex-ante, ex-durante en ex-post onderzoeken naar de doelmatigheid en doeltreffendheid van beleid. Hieronder vallen ook de evaluaties van subsidies en andere instrumenten, agentschappen en zelfstandige bestuursorganen (ZBO).

Bijlage 5: Uitwerking Strategische Evaluatie Agenda bevat een nadere toelichting op de SEA. Daarnaast kan hier de volledige onderzoeksprogrammering gevonden worden.

2.4 Overzicht risicoregelingen

Tabel 7 Overzicht verstrekte garanties (bedragen x € 1.000)

Toelichting

Voorschotten 9e Europees Ontwikkelingsfonds (EOF)

Doel en werking garantieregeling

De garantstelling is op verzoek van de Europese Commissie (EC) in het kader van het Europees Ontwikkelingsfonds verstrekt door Nederland. De garantstelling betrof het Bonaire riolerings- en waterzuiveringsprogramma. Dit programma is in oktober 2021 afgerond. De Stichting Ontwikkelingsfonds Nederlandse Antillen (SONA) heeft de eindverantwoording voor het project op 12 mei 2022 ingediend. De EC heeft op 9 juni 2022 de eindrapportage geaccepteerd. De EC heeft nog wel een vordering ingesteld, waartegen SONA op 14 juni 2022 een verzoek tot kwijtschelding heeft ingediend.

Tabel 8 Overzicht verstrekte leningen (bedragen x € 1.000) (stand per 1 augustus 2022)

Toelichting

De leningen aan de landen worden meestal afgesloten in Antilliaanse guldens (ANG) of Arubaanse florins (AWG) en vastgelegd in de begroting in euro's (€). Deze vastlegging gebeurt op basis van de geldende koers op het moment van aangaan van de lening (historische waarde). De aan Caribisch Nederland verstrekte renteloze leningen in dollars (USD) zijn in bijlage 9 te vinden.

De huidige stand van de leningen afgesloten in voorgaande boekjaren zijn geactualiseerd tot 1 augustus 2022. De in 2022 afgesloten leningen zijn opgesteld op basis van de gerealiseerde dagkoers. Het Ministerie van Financiën voert het beheer over deze leningen, de belasting vindt plaats op hoofdstuk Koninkrijksrelaties (IV).

Artikel 5 Schuldsanering/ lopende inschrijving/ leningen Curagao en Sint Maarten

Leningen lopende inschrijving

Om ervoor te kunnen zorgen dat Curagao en Sint Maarten een gezonde financiële huishouding kunnen voeren, waarbij de eigen verantwoordelijkheid van de landen voorop blijft staan, zijn afspraken gemaakt tussen deze landen en Nederland. Deze afspraken zijn geformaliseerd in de Rijkswet financieel toezicht Curagao en Sint Maarten (Rft) en betreffen een deugdelijk begrotingsbeleid, het op orde brengen van het financieel beheer en een effectief financieel toezicht ter voorkoming van nieuwe opbouw van schulden. Daarnaast is afgesproken dat Nederland een lopende inschrijving aanbiedt voor leningen aan Curagao en Sint Maarten, tegen het actuele rendement op staatsleningen van de desbetreffende looptijd. Het merendeel van de leningen zijn zogenaamde «bulletleningen» met aflossing ineens aan het einde van de looptijd.

De lopende inschrijving Sint Maarten van 2019 is een lening voor 30 jaar, die aan Sint Maarten verstrekt is om de liquiditeitspositie van Sint Maarten te versterken. Deze positie was ernstig verzwakt na de orkaan Irma. Dit is een uitzondering op de regel dat van de lopende inschrijving alleen gebruik gemaakt mag worden voor de kapitaaldienst en bij een sluitende begroting (art. 25 Rft).

Onderhandse leningen

Voor de landen Curagao en Sint Maarten zijn in 2020 twee «2010-2020 Obligatieleningen» (bulletleningen) afgelopen, die behoren tot de afspraken over de schuldsanering. Deze leningen zijn onder gewijzigde voorwaarden omgezet. Voor Curagao betreft het een omzetting van de lening naar een onderhandse lineaire lening. Beide leningen hebben een duur van 15 jaar met begindatum 15 oktober 2020. De leningen hebben een rentepercentage van 0% en zijn de eerste drie jaar aflossingsvrij.

Liquiditeitsleningen (verlenging)

Curagao en Sint Maarten hebben in verband met de pandemie in 2020-2022 verschillende liquiditeitsleningen ontvangen. De liquiditeitsleningen van Curagao en Sint Maarten liepen tot en met april 2022 en hadden een rentepercentage van 0,0%. De leningen zijn in 2022 verlengd tot en met 10-10-2023 tegen dezelfde voorwaarden.

Lening ter afwikkeling van de Girobank

Curagao heeft een lening ontvangen om de afwikkeling van de failliete Girobank te kunnen uitvoeren. Het jaarlijkse rentepercentage is 0,0% en een looptijd van 16 jaar. De aflossing start op 1 augustus 2023. Curagao mag de lening geheel of gedeeltelijk vervroegd aflossen.

Leningen Aruba

Maatregel Tussenbalans

In het kader van de Maatregel Tussenbalans zijn met ingang van 1991 begrotingsleningen verstrekt aan Aruba ter financiering van projecten, waarvan een bepaald rendement verwacht mag worden. De leningen hebben een looptijd van 30 jaar, waarvan de eerste acht jaar aflossingsvrij-waren. Nu wordt jaarlijks conform afspraken afgelost. Het jaarlijkse rentepercentage is 2,5%. In 2025 zullen de laatste aflossingen plaatsvinden.

Water- en Energiebedrijf Aruba

Het betreft een begrotingslening uit 1995 ten behoeve van het Water- en Energiebedrijf NV gevestigd te Aruba. De lening is verstrekt voor het aldaar verrichten van een groot aantal investeringen voor de renovatie en uitbreiding van het Water- en Energiebedrijf. De lening heeft een looptijd tot 30 juni 2026, waarvan de eerste acht jaar aflossingsvrij waren. Nu wordt jaarlijks conform afspraken afgelost. Het jaarlijkse rentepercentage is 2,5%.

Liquiditeitsleningen (verlenging)

Aruba heeft in 2020 om bijstand gevraagd op grond van artikel 36 van het Statuut voor het Koninkrijk der Nederlanden om de gevolgen van Covid-19 op te kunnen vangen. De liquiditeitsleningen hadden een looptijd tot en met april 2022 en een rentepercentage van 0,00%. De leningen zijn in 2022 tot en met 10-10-2023 verlengd tegen dezelfde voorwaarden.

Rentelastverlichting Aruba

Aruba heeft in 2021 en 2022 lening ter verlichting van de rentelast ontvangen als onderdeel van de landspakketten. Deze leningen hebben een rentepercentage van 2,64%. De eerste vier jaar zijn aflossingsvrij, daarna wordt jaarlijks afgelost.

Lening Ontwikkelingsbank van de Nederlandse Antillen

Dit betreft een vordering op de Ontwikkelingsbank van de Nederlandse Antillen (OBNA) vanwege middelen die destijds ter beschikking zijn gesteld voor het bevorderen van de economie op de Nederlandse Antillen.

Artikel 8 Wederopbouw Bovenwindse Eilanden

Liquiditeitsleningen Sint Maarten

In 2018 zijn twee dertigjarige renteloze leningen aan Sint Maarten verstrekt om de liquiditeitspositie van het land te verstevigen na de schade van orkaan Irma. De eerste vijf jaar zijn aflossingsvrij, daarna wordt jaarlijks afgelost.

2.5 Implementatie van mensenrechtenverdragen

De regering informeert jaarlijks de Staten-Generaal in de memorie van toelichting op de begroting Koninkrijksrelaties over de stand van zaken rond de implementatie van mensenrechtenverdragen in het Caribische deel van het Koninkrijk (Kamerstukken II 2018/19, 33826, nr. 29).

In het afgelopen begrotingsjaar zijn geen verdragen met een dergelijk karakter voor dit deel van het Koninkrijk in werking getreden. Wat de implementatie van mensenrechtenverdragen in het Caribische deel betreft, kan worden gewezen op verschillende bijeenkomsten die het afgelopen begrotingsjaar over dit onderwerp hebben plaatsgevonden in de mensenrechtenverdragencommissie, een overlegorgaan waarin de vier landen van het Koninkrijk zijn vertegenwoordigd. Deze bijeenkomsten hebben nog niet tot concrete resultaten geleid, maar wel tot een prioritering van te implementeren verdragen. Zo hopen de landen in de nabije toekomst vorderingen te boeken rond de implementatie in het Caribisch deel van het Koninkrijk van het Verdrag van Istanbul, inzake het voorkomen en bestrijden van geweld tegen vrouwen en huiselijk geweld, en enkele verdragen die zich richten op de bescherming van kinderrechten.

2.6 Coronamaatregelen

Tabel 9 Begrote uitgaven coronamaatregelen op de begroting Koninkrijksrelaties (bedragen x € 1 mln.)

Bonaire International    compensatie inkomstenderving Caribisch Nederland

Airport    (Kamerstukken II 2019/20, 35545, nr. 1)

Wijziging van de begrotingsstaten van Koninkrijksrelaties (IV) en het BES-fonds (H) voor het jaar 2021 (wijziging samenhangende met de Voorjaarsnota) (Kamerstukken II 2020/21,35850 IV, nr. 5)

• 3. 

  Beleidsartikelen Koninkrijksrelaties

3.1 Artikel 1. Versterken rechtsstaat

A.    Algemene doelstelling

Het bevorderen van goed bestuur door een bijdrage te leveren aan het versterken van de rechtsstaat van de landen Aruba, Curagao en Sint Maarten. Dit krijgt vorm door samenwerking op het gebied van veiligheid, rechtshandhaving, grensbewaking en mensenrechten en ondersteuning van de landen Aruba, Curagao en Sint Maarten.

B.    Rol en verantwoordelijkheid

De Minister van Binnenlandse Zaken en Koninkrijksrelaties (BZK) is verantwoordelijk voor:

Stimuleren

Rechtshandhaving en veiligheid zijn aangelegenheden van de landen van het Koninkrijk. De minister stimuleert de versterking van de rechtsstaat in Aruba, Curagao en Sint Maarten. Dit doet de minister door de landen te ondersteunen en invulling en uitvoering te geven aan protocollen, samen-werkingsregelingen en rijkswetten. Daarbij werkt de minister nauw samen met de betrokken bewindspersonen van de Ministeries van Justitie en Veiligheid, Financiën en Defensie, die de operationele capaciteit voor de ondersteuning en versterking leveren.

Deze ondersteuning komt voort uit artikel 36 van het Statuut voor het Koninkrijk der Nederlanden waarin is bepaald dat de landen binnen het Koninkrijk elkaar hulp en bijstand verlenen, en komt tot stand door het treffen van onderlinge regelingen op grond van artikel 38, eerste lid, van het Statuut voor het Koninkrijk der Nederlanden.

C.    Beleidswijzigingen

Er zijn geen beleidswijzigingen te melden.

D. Budgettaire gevolgen van beleid

Tabel 11 Budgettaire gevolgen van beleid artikel 1 Versterken rechtsstaat (bedragen x € 1.000)

Geschatte budgetflexibiliteit

Juridisch verplicht

Van het totale uitgavenbudget op artikel 1 is 0,0% juridisch verplicht.

E. Toelichting op de financiële instrumenten Opdrachten

Detentie Algemeen

Vanuit het akkoord over de derde tranche liquiditeitssteun van 22 december 2020 met Sint Maarten is er € 30 mln. beschikbaar gesteld voor verbetering van het gevangeniswezen in Sint Maarten (Kamerstukken II 2020/21,35420, nr. 203). Hiervan zal € 10 mln. grotendeels ten goede komen aan onderdelen van het gevangeniswezen die niet vallen onder de bouw van een nieuwe gevangenis, zoals het verbeteren van immateriële aspecten die al langere tijd in Sint Maarten niet op orde zijn. Het budget is verdeeld over vijf begrotingsjaren, te beginnen in 2022 en eindigend in 2026. Activiteiten kunnen worden aangedragen door Sint Maarten zelf, maar worden ontleend aan het door Sint Maarten uit te voeren plan van aanpak detentie dat valt onder de Samenwerkingsregeling waarborging plannen van aanpak landstaken Curagao en Sint Maarten (Kamerstukken II 2020/21, 35420, nr. 224).

Bijdrage aan (inter-)nationale organisaties

Detentie Vastgoed

Met de € 20 mln. van de beschikbaar gestelde € 30 mln. vanuit het landspakket zal de bouw van een nieuwe gevangenis in Sint Maarten gedeeltelijk door Nederland worden gefinancierd. Het project voor de bouw van de nieuwe gevangenis zal worden uitgevoerd door de United Nations Office for Project Services (UNOPS). De op te stellen overeenkomst neemt meer tijd in beslag dan vooraf voorzien, daarom zijn de middelen die oorspronkelijk voor 2022 begroot waren doorgeschoven naar 2023. De € 20 mln. is daarmee nu verdeeld over de begrotingsjaren 2022 en 2023.

Bijdrage aan (andere) begrotingshoofdstukken

Grensbewaking (Defensie)

Nederland stelt voor onbepaalde tijd personeel van de Koninklijke Marechaussee (KMar) beschikbaar ter ondersteuning van het grenstoezicht in Aruba, Curagao en Sint Maarten conform het protocol inzake de inzet van personeel vanuit de flexibel inzetbare pool Koninklijke Marechaussee (Kamerstukken II 2018/19, 35000 IV, nr. 40). Deze flexibele pool van 43 voltijdsequivalenten levert een bijdrage aan de uitvoering van grensgere-lateerde politietaken in de landen. Het gaat hierbij om grensbewaking, het uitvoeren van de politietaak op respectievelijk de luchthaven en de maritieme grenzen en de bestrijding van drugs-, wapen- en migratiecrimi-naliteit.

Aanvullend zijn de landen, ter uitvoering van de maatregelen in de lands-pakketten, op 4 februari 2021 een nieuw protocol over de versterking van het grenstoezicht overeengekomen (Kamerstukken II 2020/21, 35570 IV, nr. 33). In dit kader stelt de Minister van BZK voor een periode van minimaal 7 jaar extra voltijdsequivalenten van de KMar beschikbaar. De KMar zal op basis van dit nieuwe protocol de lokale diensten blijven versterken met als doel om de transnationale georganiseerde (ondermijnende) criminaliteit te bestrijden. De operationele inzet van de medewerkers vanuit de flexpool en het protocol over de versterking grenstoezicht in de Caribische landen van het Koninkrijk vindt plaats onder het bevoegd gezag van het land waar de betreffende werkzaamheden worden verricht.

Recherchecapaciteit (JenV)

Zoals vastgelegd in de Rijkswet Politie van Curagao, van Sint Maarten en van Bonaire, Sint Eustatius en Saba en het Protocol inzake gespecialiseerde recherchesamenwerking heeft het Recherche Samenwerkingsteam (RST) de taak om zware, georganiseerde en grensoverschrijdende criminaliteit te onderzoeken, die gezien de ernst, frequentie of het georganiseerde verband waarin ze worden gepleegd, een ernstige inbreuk op de rechtsorde maken. Hieronder valt ook de aanpak van (internationale) corruptie. Daarnaast verricht het RST de afhandeling van internationale rechtshulpverzoeken. Het RST werkt onder gezag van de lokale openbaar ministeries.

Jaarlijks worden de reguliere budgetten van de begroting van Koninkrijksrelaties (KR) ten behoeve van het RST overgeheveld naar de begroting van Justitie en Veiligheid (JenV). Hiermee wordt recht gedaan aan de Politiewet 2012, die bepaalt dat alleen de Minister van JenV opdrachten aan de Politie mag verstrekken. Het beleidsmatig instrument wordt in de begroting van het Ministerie van BZK verantwoord, gezien haar politieke verantwoordelijkheid voor het beschikbaar stellen van de middelen.

De overige middelen op de begroting van 2023 worden ingezet om capaciteit beschikbaar te stellen voor de duurzame ondermijningsaanpak op Sint Maarten, Curagao en Aruba. De aanpak richt zich onder meer op financieel-economische criminaliteit, waaronder corruptie en betrokkenheid van politically exposed persons, ambtenaren en overheid NV's.

Rechterlijke macht (JenV)

Ter versterking van de rechtsstaat is volledige bezetting van de openbaar ministeries en het Gemeenschappelijk Hof van groot belang. Vanwege een gebrek aan lokale personele capaciteit draagt Nederland hier op verzoek van de landen aan bij door officieren van justitie en rechters ter beschikking te stellen. Deze treden in lokale dienst, waarbij een buitenlandtoelage wordt vergoed door het Ministerie van BZK.

Bij de openbaar ministeries en het Gemeenschappelijk Hof werken ook officieren van justitie en rechters specifiek ten behoeve van de duurzame ondermijningsaanpak. Daarnaast stelt BZK vanuit het akkoord over de derde tranche liquiditeitssteun middelen beschikbaar voor de bestuurlijke aanpak, wat het bestuur in de landen de mogelijkheid geeft om preventief actie te ondernemen tegen ondermijning (Kamerstukken II 2020/21, 35925 IV, nr. 37). Daarmee wordt bijgedragen aan een duurzame, regionale en integrale aanpak van ondermijning.

Douane (Financiën)

BZK stelt voor onbepaalde tijd personeel van Douane Nederland beschikbaar ter ondersteuning van grenstoezicht in Aruba, Curagao en Sint Maarten in het kader van het protocol over de versterking van het grenstoezicht (Kamerstukken II 2020/21, 35570 IV, nr. 33). Douane Nederland zal de lokale diensten met kennis en kunde ondersteunen en de benodigde opleidingen verzorgen met het doel om de transnationale georganiseerde (ondermijnende) criminaliteit te bestrijden.

3.2 Artikel 4. Bevorderen sociaaleconomische structuur

A.    Algemene doelstelling

Het bewerkstelligen van een merkbare, positieve verandering in het leven van de burgers in de Caribische delen van het Koninkrijk door te ondersteunen bij het creëren van een betrouwbare en goed functionerende overheid, het verbeteren van de arbeidsmarkt, het versterken van de bestaanszekerheid, de zorg en de rechtsstaat. Het Ministerie van Binnen-landese Zaken en Koninkrijksrelaties (BZK) draagt daaraan bij middels het versterken van de uitvoeringskracht, het inzetten van kennis en expertise en het coördineren van de inzet van het Rijk.

B.    Rol en verantwoordelijkheid

De Minister van Binnenlandse Zaken en Koninkrijksrelaties is verantwoordelijk voor:

Stimuleren

• - 

  De minister ondersteunt waar gewenst en mogelijk de Caribische delen van het Koninkrijk bij de uitvoering van taken door middel van technische assistentie en het delen van kennis.

• - 

  De minister ondersteunt waar gewenst en mogelijk de Caribische delen van het Koninkrijk bij de uitvoering van taken door middel van praktische samenwerking en het opzetten van samenwerkingsovereenkomsten.

• - 

  De minister ondersteunt via de Tijdelijke Werkorganisatie (TWO) maatregelen op diverse gebieden met betrekking tot de sociaal economische structuur, zoals de arbeidsmarkt, zorg, onderwijs, en veiligheid.

Regisseren

• - 

  De minister coördineert de rijksbrede inzet in Caribisch Nederland en bevordert de integrale samenwerking.

• - 

  De minister is verantwoordelijk voor het bevorderen van goed bestuur in Caribisch Nederland.

• - 

  De minister geeft invulling aan haar taken zoals omschreven in de Rijkswet financieel toezicht Curagao en Sint Maarten (Rft), Landsverordening Aruba financieel toezicht (LAft), het protocol Afspraken tussen de regeringen van Aruba en Nederland over de openbare financiën van Aruba en het protocol Aruba-Nederland 2019-2021.

• - 

  De minister houdt financieel toezicht op de openbare lichamen op basis van de Wet financiën openbare lichamen Bonaire, Sint Eustatius en Saba (FinBES).

• - 

  De minister monitort de uitvoering van de hervormingen en ontwikkelingen uit de landspakketten via de uitvoeringsagenda's en voortgangsrapportages die periodiek door de Tijdelijke Werkorganisatie (TWO) en de landen worden opgesteld.

C.    Beleidswijzigingen

In juni 2022 heeft de Staatssecretaris van BZK namens het kabinet nieuwe en hernieuwde bestuurlijke afspraken ondertekend samen met het bestuurscollege van Saba, de regeringscommissaris van Sint Eustatius en het bestuurscollege van Bonaire. In 2023 zullen na de eilandsraadsverkie-zingen en het aanstellen van een gedeputeerde op Sint Eustatius alle afspraken worden herijkt en verder invulling gegeven worden aan de ambities voor de periode na 2023. Voor Saba betekent dit een aanvulling door middel van een nieuwe uitvoeringsagenda.

In deze kabinetsperiode is € 30 mln. structureel vanaf 2023 beschikbaar voor Caribisch Nederland. Bij eerste suppletoire begrotingswet 2022 zijn deze middelen verdeeld en aan de verschillende begrotingshoofdstukken toegevoegd. Een deel zal nog worden verwerkt bij tweede suppletoire begrotingswet 2022. Voor begrotingshoofdstuk Koninkrijksrelaties gaat het om structurele middelen voor de openbare lichamen van € 3 mln. vanaf 2023 voor expliciete doelen uit het Coalitieakkoord. Daarnaast gaat het om incidentele middelen voor eilandelijke achterstanden over de periode 2022-2024 van € 10 mln. Over de verdere invulling van deze middelen worden met de openbare lichamen nadere afspraken gemaakt, in samenhang met de gemaakte bestuurlijke afspraken in juni 2022.

D. Budgettaire gevolgen van beleid

Tabel 13 Budgettaire gevolgen van beleid artikel 4 Bevorderen sociaaleconomische structuur (bedragen x € 1.000)

Geschatte budgetflexibiliteit

Juridisch verplicht

Van het totale uitgavenbudget op artikel 4 is 6,6% juridisch verplicht en dit betreft volledig het instrument Inkomensoverdrachten.

Inkomensoverdrachten

De inkomstenoverdrachten zijn voor 100% juridisch verplicht. De uitgaven voor inkomstenoverdrachten liggen vast in de Vaste verrekenkoersregeling pensioenen (1990). Daarnaast is Nederland volgens artikel 4 lid 3 van de Onderlinge regeling rechtsopvolging en boedelscheiding Algemeen Pensioenfonds Nederlandse alsmede de rechtsopvolging van een aantal niet kapitaal gefinancierde pensioen(vervangende) verplichtingen van het Land de Nederlandse Antillen verplicht de pensioenen en uitkeringen van gewezen politieke ambtsdragers van de eilandgebieden Bonaire, Sint Eustatius en Saba te betalen (Stcrt. 2010, 14723).

E. Toelichting op de financiële instrumenten

4.1 Curagao, Sint Maarten en Aruba

Opdrachten

Opdrachten Landen

Afhankelijk van de vraag en behoefte van het lokaal bestuur worden vanuit de begroting van Koninkrijksrelaties gerichte opdrachten aan organisaties betaald die als doel hebben goed bestuur en gezonde overheidsfinanciën te bevorderen. Hiermee wordt de uitvoeringskracht van de overheden in de Landen bevorderd, rekening houdend met lokale omstandigheden en de specifieke bestuurlijke context per land.

Inkomensoverdrachten

Toeslagen op pensioenen NA

Conform de regeling vaste verrekenkoers pensioeninkomen voormalig Nederlands-Antilliaanse en Arubaanse pensioengerechtigden worden nadelige koersverschillen als gevolg van wisselkoersfluctuatie tussen de Antilliaanse gulden (ANG) en Arubaanse florin (AWG) enerzijds en de Euro (€) anderzijds gecompenseerd uit de begroting van Koninkrijksrelaties.

Bijdrage aan ZBO's/RWT's

Tijdelijke werkorganisatie (TWO)

Het Ministerie van Binnenlandse Zaken en Koninkrijksrelaties (BZK) treft voorbereidingen voor het opzetten en inrichten van het COHO. Vooruitlopend hierop ondersteunt een Tijdelijke Werkorganisatie (TWO) van het Ministerie van BZK de ontwikkeling en uitvoering van de maatregelen, onder meer in de vorm van technische assistentie. Periodiek wordt een gezamenlijke uitvoeringsagenda opgesteld door de TWO en de Landen om de afspraken in de landspakketten nader te concretiseren. De TWO monitort vervolgens de voortgang in de uitvoering van de maatregelen en stelt tenminste ieder half jaar een uitvoeringsrapportage op. De TWO (die na de inwerkingtreding van de rijkswet wordt aangeduid als het COHO) werkt als een dienst van het Ministerie van BZK. Volgens het ontwerp van het voorstel van rijkswet wordt COHO een bestuursorgaan met zelfstandige, wettelijke taken. In 2023 is voor programma- en apparaatskosten van de TWO gezamenlijk € 27,2 mln. gereserveerd. Voor de jaren 2024-2027 is dit € 32,9 mln. per jaar. De gereserveerde middelen in de jaren 2023-2027 zullen telkens bij eerste suppletoire begroting van het betreffende uitvoeringsjaar over de verschillende financiële instrumenten (bijdragen, subsidies, opdrachten, apparaatskosten) worden verdeeld.

Bijdrage aan medeoverheden

Onderwijshuisvesting Curacao

Bij het instemmen met het landspakket Curagao heeft Nederland aan Curagao een bijdrage toegezegd van totaal € 30 mln. ten behoeve van verbetering van de onderwijshuisvesting. In 2022 staat een bijdrage van € 10 mln. gepland, in de jaren 2023 en 2024 is respectievelijk € 15 mln. en € 4,5 mln. gereserveerd. In 2021 is reeds een bedrag van € 0,5 mln. verstrekt. Van deze middelen worden reparaties gedaan en vernieuwingen aangebracht op schoolgebouwen in Curagao.

Tijdelijke Werkorganisatie (TWO)

Er is in 2022 €15,8 mln. voor bijdrage aan medeoverheden door de TWO gereserveerd op dit instrument. Op 14 juli 2021 heeft de Stuurgroep trustfonds wederopbouw Sint Maarten op verzoek van Sint Maarten besloten dat € 15 mln. van de door Nederland toegezegde trustfondsmid-delen, die toen nog op de Aanvullende Post van de Rijksbegroting stonden, ingezet kunnen worden voor de verbetering van het financieel beheer en de modernisering van de Belastingdienst zoals dit in het Landspakket Sint Maarten onder de maatregelen A.1 en C.4 is opgenomen. Deze middelen bedragen in 2022 € 9,2 mln., en in 2023 € 2,9 mln. De overige middelen betreffen bijdragen aan de andere Landen.

Bijdrage aan (inter-)nationale organisaties

Diverse bijdragen

Dit betreft het Kleine Projecten Fonds waarmee de vertegenwoordiging van Nederland op Aruba, Curagao en Sint Maarten kleine projecten financiert.

4.2 Caribisch Nederland

Subsidies

Subsidies Caribisch Nederland

Het Ministerie van Binnenlandse Zaken en Koninkrijksrelaties (BZK) draagt bij aan het programma van UNICEF, dat is gericht op het helpen van de openbare lichamen met het ontwikkelen van de kinderrechten. Belangrijk onderdeel van het programma is kinderrechteneducatie en jongerenparticipatie. Ook wordt er ondersteuning geboden bij de ontwikkeling van jeugdraden in Caribisch Nederland.

Daarnaast worden er in 2023 en 2024 extra middelen vrijgemaakt voor Bonaire. De Voedselbank Bonaire ziet een stijging in het aantal cliënten dat zich aanmeldt voor een voedselpakket. De verwachting is dat dit aantal cliënten zal toenemen, gelet op de stijgende prijzen van levensmiddelen. Om de kosten van deze stijging te kunnen dekken worden daarom extra middelen vrijgemaakt.

Opdrachten

Versterken bestuurs- en uitvoeringskracht

BZK richt zich op het verhogen van de kwaliteit en slagkracht van het openbaar bestuur op Caribisch Nederland en zet zich in om samen met de openbare lichamen de bestuurlijke kaders te versterken. Daarnaast wordt gericht de uitvoeringskracht van de ambtelijke apparaten van de openbare lichamen versterkt, rekening houdend met lokale omstandigheden en de specifieke bestuurlijke context per eiland. Er wordt door het ministerie geïnvesteerd in menselijk kapitaal, onder andere door middel van het trainen van de ambtelijke lokale apparaten, het voortzetten van het Talent Ontwikkelprogramma (TOP) Bonaire en het gericht ondersteunen met kennis en expertise. Hiervoor is een bedrag van € 1,4 mln. beschikbaar.

Afhankelijk van de vraag en behoefte van het lokaal bestuur in Caribisch Nederland, worden verder vanuit de begroting Koninkrijksrelaties gerichte opdrachten aan organisaties gefinancierd, die als doel hebben goed bestuur en gezonde overheidsfinanciën te bevorderen.

Inkomensoverdrachten

Pensioenen en uitkeringen politieke ambtsdragers

Uit deze middelen worden de rechtspositionele regelingen van (voormalige) politieke ambtsdragers gefinancierd. Het betreft de pensioenen van gewezen politieke gezagdragers van het voormalige land Nederlandse Antillen (bewindspersonen, statenleden en gezaghebbers) afkomstig van Bonaire, Sint Eustatius en Saba. Met het opheffen van het land Nederlandse Antillen in 2010 is bepaald dat deze pensioenen ten laste van Nederland komen (Stcrt. 2010, 14723).

Bijdrage aan medeoverheden

Versterken bestuurs- en uitvoeringskracht

Met de eilanden en de vakdepartementen richt het Ministerie van BZK een programma goed bestuur en uitvoeringskracht in. BZK investeert € 2 mln. per jaar in 2023 en verder, voor maatregelen om de uitvoeringskracht te versterken. Naast het versterken van de capaciteit en het voorzien in opleidingen zal het Ministerie van BZK ook een uitwisselingsnetwerk opzetten tussen ambtenaren in Caribisch Nederland en Europees Nederland, met als doel tot uitwisseling te komen («twinning») en de onderlinge kennis en begrip te vergroten.

Op basis van de vraag en behoefte van het lokaal bestuur in Caribisch Nederland worden vanuit de begroting Koninkrijksrelaties middelen ter beschikking gesteld door middel van bijzondere uitkeringen, ten behoeve van bestuurlijke en sociaaleconomische initiatieven. Doel hiervan is om naast de vrije uitkering gericht initiatieven te kunnen ondersteunen op bestuurlijk of sociaaleconomische vlak. Dit gaat vaak gepaard met additionele begeleiding en ondersteuning vanuit Den Haag of expertise uit Europees Nederlandse gemeenten.

In 2023 zijn extra middelen beschikbaar uit het Coalitieakkoord (de CN-envelop van in totaal 30 miljoen euro structureel). Voor dit begrotingshoofdstuk gaat het enerzijds om structurele middelen voor de openbare lichamen van 3 mln. voor expliciete doelen uit het Coalitieakkoord. Anderzijds gaat het om incidentele middelen voor eilandelijke achterstanden, voor 2023 gaat het om een bedrag van € 3,5 mln. Voor Saba zullen deze middelen via de vrije uitkering van het BES-fonds worden verstrekt. Voor Bonaire en Sint Eustatius worden deze middelen verstrekt via een bijzondere uitkering vanuit dit begrotingshoofdstuk. Over de verdere invulling van deze middelen worden met de openbare lichamen nadere afspraken gemaakt, in samenhang met de gemaakte bestuurlijke afspraken in juni 2022.

Overzicht bijzondere uitkeringen

Conform artikel 94 Wet financiën openbare lichamen Bonaire, Sint Eustatius en Saba wordt jaarlijks uiterlijk op de derde woensdag van mei een overzicht van alle bijzondere uitkeringen gepubliceerd, met de daarvoor in de lopende begroting beschikbare bedragen.

3.3 Artikel 5. Schuldsanering/ lopende inschrijving/ leningen

A.    Algemene doelstelling

Het ondersteunen van de houdbaarheid van de overheidsfinanciën van Curagao en Sint Maarten door ten eerste de kwijtschelding van een deel van de schulden van Curagao en Sint Maarten (in 2010) en ten tweede door het aanbieden van de mogelijkheid van een lopende inschrijving door Nederland tegen het actuele rendement op Nederlandse staatsleningen van de desbetreffende looptijd.

B.    Rol en verantwoordelijkheid

Gelet op de autonomie hebben de Landen hun eigen verantwoordelijkheid voor de houdbaarheid van de overheidsfinanciën. Het financieel toezicht op Curagao en Sint Maarten wordt op grond van de Rijkswet financieel toezicht Curagao en Sint Maarten (Rft) uitgeoefend door de Rijksministerraad.

De Minister van Binnenlandse Zaken en Koninkrijksrelaties (BZK) is verantwoordelijk voor:

Financieren

De minister financiert de kosten die voortkomen uit de schuldsanering en heeft een lopende inschrijving op leningen van Curagao en Sint Maarten via de begroting van Koninkrijksrelaties. Dit is terug te voeren op de bestuurlijke afspraken die zijn gemaakt in de aanloop naar de nieuwe staatkundige verhoudingen per 10 oktober 2010. Daarbij heeft Nederland een oplossing geboden voor de toenmalige schuldenproblematiek, door de verplichting op zich te nemen een belangrijk deel van de schulden van Curagao en Sint Maarten over te nemen.

Uitvoeren

Afspraken over het financieel beheer van Curagao en Sint Maarten zijn geformaliseerd in de Rijkswet financieel toezicht Curagao en Sint Maarten (Rft). Op basis van deze wet begeleidt de minister de adviezen van het College financieel toezicht Curagao en Sint Maarten (Cft) naar de Rijksministerraad. Tevens is in de Rft bepaald dat Nederland een lopende inschrijving aanbiedt voor leningen aan Curagao en Sint Maarten, tegen het actuele rendement op Nederlandse staatsleningen van de desbetreffende looptijd.

Op basis van artikel 36 van het Statuut voor het Koninkrijk der Nederlanden kunnen de Landen binnen het Koninkrijk eventueel in aanmerking komen voor hulp en bijstand van Nederland.

C.    Beleidswijzigingen

Momenteel ligt in de parlementen van Nederland en Aruba ter vaststelling de ontwerp-Rijkswet Aruba financieel toezicht (RAft) voor. Bij de Rijksministerraad (RMR) besluitvorming over de derde tranche liquiditeitsteun in 2020 is vanwege de komende langdurige financiële relatie tussen Nederland en Aruba besloten de Landverordening Aruba financieel toezicht en het protocol uit 2018 om te zetten in een Rijkswet. Doel van de RAft is het bieden van een actueel wettelijk kader voor het financieel toezicht op Aruba door de Rijksministerraad. Beoogd is implementatie per 1 januari 2023.

• D. 

  Budgettaire gevolgen van beleid

Geschatte budgetflexibiliteit

Juridisch verplicht

Van het totale uitgavenbudget op artikel 5 is 100% juridisch verplicht en dit betreft volledig het instrument Leningen.

Leningen

Het totale uitgavenbudget op artikel 5 is bestemd voor de leningen vanuit de schuldsanering van Curagao en Sint Maarten via de begroting Koninkrijksrelaties. Dit is terug te voeren naar de bestuurlijke afspraken die zijn gemaakt in aanloop naar de nieuwe staatkundige verhoudingen per 10 oktober 2010. Daarbij heeft Nederland een oplossing geboden voor de toenmalige schuldenproblematiek door de verplichting op zich te nemen een belangrijk deel van de schulden van Curagao en Sint Maarten over te nemen. Deze leningen zijn voor 100% juridisch verplicht.

E. Toelichting op de financiële instrumenten

5.1 Schuldsanering Curagao en Sint Maarten

Leningen

Schuldsanering

In de Slotverklaring van 2 november 2006 heeft Nederland zich met het oog op een gezonde financiële positie bij de start van de nieuwe staatkundige verhoudingen bereid verklaard om de schulden van (de collectieve sector van) de Nederlandse Antillen en de eilandgebieden Curagao en Sint

Maarten grotendeels te saneren of te herfinancieren. Het gaat hierbij om de schuldomvang op 31 december 2005, bestaande uit openbare en onderhandse geldleningen die zijn aangegaan jegens derden buiten de desbetreffende collectieve sector (inclusief de leningen die jegens Nederland zijn aangegaan). Deze leningen zijn, voor zover zij in omvang boven de rentelastnorm van dat jaar uitgaan, door Nederland gesaneerd. Ook de herfinanciering van deze leningen en de financiering van de rentelasten op deze leningen vallen onder de regeling van de schuldsanering. Bij de inwerkingtreding van de nieuwe staatkundige verhoudingen heeft Nederland de dan nog resterende hoofdsom van de bovenbeschreven schulden overgenomen. De in de begroting opgenomen bedragen komen overeen met de rente en aflossingen van de schuldpapieren die Nederland heeft overgenomen van de Nederlandse Antillen en de eilandgebieden Curagao en Sint Maarten. Elk jaar worden deze bedragen verrekend met het Ministerie van Financiën, die de schulden namens de Nederlandse Staat heeft overgenomen.

Ontvangsten

De ontvangsten binnen dit artikel hebben betrekking op aflossingen en rentebedragen van uitstaande leningen aan Aruba, Curagao en Sint Maarten. Vanaf deze begroting worden ook de aflossingen op de leningen geraamd zoals eerder aan de Kamer gemeld (Kamerstukken II 2021/22, 35420, nr. 477). Voorheen werden alleen de renteontvangsten geraamd.

3.4 Artikel 8. Wederopbouw Bovenwindse Eilanden

A.    Algemene doelstelling

Het bevorderen dat de basisvoorzieningen (inclusief infrastructuur) voor de burgers in Sint Maarten, Sint Eustatius en Saba weer op het niveau van voor de orkanen Irma en Maria komen. Het Ministerie van Binnenlandse Zaken en Koninkrijksrelaties (BZK) coördineert het beschikbaar stellen van de middelen vanuit Nederland en het toezicht op de besteding daarvan.

B.    Rol en verantwoordelijkheid

De Minister van Binnenlandse Zaken en Koninkrijksrelaties is verantwoordelijk voor:

Financieren

• - 

  De minister financiert een deel van de wederopbouw van Sint Maarten. Tot eind 2021 zijn er middelen beschikbaar waarmee het trustfonds bij de Wereldbank wordt gevuld. Dit trustfonds blijft tot en met 2025 operationeel. Deze bijdrage is verbonden aan de politieke voorwaarden waarmee Sint Maarten akkoord is gegaan, waaronder de reeds ingestelde integriteitskamer en het versterken van het grenstoezicht waarover nadere afspraken zijn gemaakt (Stcrt. 2014, nr. 72542 en Landsverordening Integriteitskamer). Nederland zal gedurende de wederopbouw toezien op de naleving van de voorwaarden.

• - 

  De minister levert naast het trustfonds directe steun voor de wederopbouw van Sint Maarten. Het gaat hier bijvoorbeeld om kosten op het gebied van rechtshandhaving of technische assistentie op gebied van financieel beheer.

Regisseren

• - 

  De minister regisseert de Rijksbrede aanpak van de wederopbouwfase op de eilanden Saba en Sint Eustatius.

• - 

  De minister is vertegenwoordigd in de stuurgroep van het Sint Maarten Reconstruction, Recovery and Resilience trustfund waarin ook Sint Maarten zitting heeft. Prioriteiten voor Nederland zijn economische ontwikkeling en bereikbaarheid, de afvalproblematiek en goed bestuur.

Ook de Ministeries van Onderwijs Cultuur en Wetenschap (OCW), Economische Zaken en Klimaat (EZK) en Infrastructuur en Waterstaat (lenW) zijn betrokken bij de wederopbouw voor onder andere het herstel van schoolgebouwen en infrastructuur. De middelen voor deze projecten staan op de begrotingen van de betreffende ministeries.

C.    Beleidswijzigingen

Er zijn voor dit artikel geen beleidswijzigingen te melden.

D. Budgettaire gevolgen van beleid

Tabel 17 Budgettaire gevolgen van beleid artikel 8 Wederopbouw Bovenwindse Eilanden (bedragen x € 1.000)

Geschatte budgetflexibiliteit

Juridisch verplicht

Van het totale uitgavenbudget op artikel 8 is 67,7% juridisch verplicht.

Opdrachten

De opdrachten zijn voor 69,7% juridisch verplicht. Dit betreft het contract voor de stormwaterpompen voor Sint Maarten wat in 2022 aangegaan wordt.

E. Toelichting op de financiële instrumenten Opdrachten

Wederopbouw op Sint Maarten

Als onderdeel van de crisismaatregelen op Sint Maarten moeten de stormwaterpompen vervangen worden. Deze pompen worden in geval van plotselinge overstromingen door hevige stormen gebruikt om overtollige water af te voeren. Het contract hiervoor wordt in 2022 aangegaan en de levering vindt plaats in 2023.

Bijdrage aan (inter-) nationale organisaties

Wederopbouw op Sint Maarten

De laatste tranche Wederopbouwmiddelen, voor herstel van de schade door Orkaan Irma op Sint Maarten, is eind 2021 naar de Wereldbank overgemaakt. Een aantal projecten loopt door in 2023.

• 4. 

  Niet-beleidsartikelen

4.1  Artikel 6. ApparaatA. Budgettaire gevolgen

Tabel 19 Budgettaire gevolgen artikel 6 Apparaat (bedragen x € 1.000)

30.335    31.644    22.924    20.754    20.754    20.754    20.754

Uitgaven

Ontvangsten

7.073    2.044    0    0    0    0    0

B. Toelichting op de financiële instrumenten

Op dit artikel worden de apparaatsuitgaven voor de volgende organisaties begroot:

• - 

  Shared Service Organisatie Caribisch Nederland (SSO CN);

• - 

  Colleges financieel toezicht (Cft);

• - 

  Vertegenwoordiging Nederland in Aruba, Curagao en Sint Maarten (VN-ACS) exclusief de uitgaven voor ambtelijk personeel die op hoofdstuk VII worden begroot;

• - 

  Tijdelijke Werkorganisatie (TWO)

• - 

  Rijksvertegenwoordiger.

Daarnaast worden de vergoedingen voor leden van raden en commissies op dit artikel begroot.

Personele uitgaven

Eigen personeel

Dit betreffen de uitgaven aan het eigen personeel van de SSO CN, Rijksvertegenwoordiger CN, Cft en het lokaal personeel van de VN-ACS.

Materiële uitgaven

Overige materiële uitgaven

De materiële uitgaven van alle onder dit begrotingshoofdstuk vallende onderdelen zijn hier opgenomen. De materiële uitgaven voor de SSO CN maken hier het merendeel van uit.

4.2 Artikel 7 Nog onverdeeld

A. Budgettaire gevolgen

Tabel 20 Budgettaire gevolgen artikel 7 Nog onverdeeld (bedragen x € 1.000)

B. Toelichting op de financiële instrumenten

Wisselkoersreserve

Op de begroting van Koninkrijksrelaties en het BES-fonds zijn er zowel meevallers als tegenvallers als gevolg van wisselkoersfluctuaties. De meevallers komen ten gunste van de reserve en de tegenvallers komen ten laste van de reserve. In 2021 was € 20,4 mln. van de wisselkoersreserve niet gebruikt en daardoor doorgeschoven naar 2022. Door de wisselkoerscorrecties over de boekjaren 2022 en 2023 voor de begrotingen Koninkrijksrelaties (IV) en het BES-fonds (H) komt de reserve in 2022 nu uit op € 14,2 mln.

Onvoorzien

Deze middelen worden op een later moment toegekend aan de relevante beleidsartikelen.

• 5. 

  Beleidsartikel BES-fonds

5.1 Artikel 1. BES-fonds

A.    Algemene doelstelling

Via het BES-fonds wordt bewerkstelligd dat de Openbare Lichamen Bonaire, Sint Eustatius en Saba middelen krijgen toebedeeld om de tussen het Rijk en de eilanden overeengekomen taakverdeling van de eilanden naar behoren uit te voeren.

B.    Rol en verantwoordelijkheid

De Openbare Lichamen mogen zelf bepalen welke taken en activiteiten zij bekostigen uit de algemene middelen van de vrije uitkering. Dit uitgangspunt laat onverlet dat de openbare lichamen bepaalde wettelijke taken en activiteiten dienen uit te voeren waarbij zij voor de bekostiging mede op de algemene middelen zijn aangewezen.

De Minister van Binnenlandse Zaken en Koninkrijksrelaties is verantwoordelijk voor:

Financieren

De minister is verantwoordelijk voor de bestuurlijke en financiële verhouding met de eilanden en in die hoedanigheid financiert de minister het BES-fonds.

C.    Beleidswijzigingen

De vrije uitkering aan Bonaire, Saba en Sint Eustatius is de afgelopen tien jaar niet structureel verhoogd (exclusief loon- en prijsbijstelling). Onderzoek van Ideeversa (2015) en de evaluatie van de commissie Spies (2015) hebben echter aangetoond dat er een structurele verhoging nodig is van de vrije uitkeringen aan de eilanden. In 2022 is hiertoe door het kabinet in het Coali-tieakoord (CA) besloten. Vanuit de Caribisch Nederland enveloppe zijn bij eerste suppletoire begrotingswet 2022 extra middelen toegevoegd aan het BES-fonds. Dit betreft een oplopende reeks tot € 10 mln. in 2025. Daarnaast is € 3 mln. structureel beschikbaar voor eilandelijke taken voor prioriteiten in het Coalitieakoord. Hiermee worden de openbare lichamen beter in staat gesteld om de eilandelijke taken uit te voeren.

Daarnaast is de taakverdeling tussen Rijk en openbare lichamen in 2022 verduidelijkt en herijkt. Deze herijking is opgenomen in de bestuurlijke afspraken die in juni 2022 met de openbare lichamen zijn gemaakt. In 2023 komen de resultaten van het onafhankelijk onderzoek naar de eilandelijke middelen. Het onderzoek dient een beter beeld te geven van de huidige referentiekosten van eilandelijke taken. Ook zal gekeken worden naar hoe de vrije uitkering in overeenstemming kan worden gebracht met de demografische ontwikkelingen zoals verzocht door de leden Van der Berg en Ceder (Kamerstukken II 2020/21, 35830 IV, nr. 8).

• D. 

  Budgettaire gevolgen van beleid

Geschatte budgetflexibiliteit

Het BES-fonds kent geen budgetflexibiliteit. De openbare lichamen ontvangen middelen voor de aan hen toebedeelde en wettelijke taken.

E. Toelichting op de financiële instrumenten

Bijdrage aan medeoverheden

Vrije uitkering

De middelen, die de openbare lichamen Bonaire, Sint Eustatius en Saba uit de vrije uitkering ontvangen, zijn vrij besteedbaar. Op de vrije uitkering wordt een aantal bedragen ingehouden. Het betreft aflossingslasten voor eerder afgesloten renteloze leningen die het Ministerie van Onderwijs, Cultuur en Wetenschap heeft verstrekt ter bekostiging van achterstanden in de onderwijshuisvesting en de lening van het Ministerie van Infrastructuur en Waterstaat voor de weginfrastructuur op Saba. Een overzicht van de verstrekte renteloze leningen aan de openbare lichamen treft u aan in bijlage 9 van deze begroting.

In 2022 zijn er per eerste suppletoire begroting 2022 vanuit de Caribisch Nederland envelop extra middelen toegevoegd aan het BES-fonds. Dit betreft een oplopende reeks tot € 13 mln. in 2025. Deze forse verhoging stelt de openbare lichamen beter in staat om hun eilandelijke taken uit te voeren.

Tot slot heeft voor de jaren 2022 en 2023 een wisselkoerscorrectie op het BES-fonds plaatsgevonden.

Ontvangsten

Artikel 88, derde lid van de Wet financiën openbare lichamen Bonaire, Sint Eustatius en Saba (FinBES) regelt dat bij (begrotings-)wet voor ieder uitkeringsjaar middelen van het Rijk worden afgezonderd ten behoeve van het BES-fonds. De uitgaven en de afgezonderde inkomsten over ieder uitkeringsjaar zijn aan elkaar gelijk. Gelet hierop is ten behoeve van de dekking van de uitgaven ten laste van het BES-fonds een post ontvangsten geraamd.

• 6. 

  Bijlagen

Bijlage 1: Verdiepingsbijlage Koninkrijksrelaties

Artikel 1. Versterken rechtsstaat

Uitgaven

Toelichting

• 1) 

  Bestuurlijke afspraken en uitvoeringskracht

Voor bestuurlijke afspraken en uitvoeringskracht worden middelen van artikel 1 naar artikel 4 gerealloceerd. Hiermee wordt een impuls gegeven aan de organisatieontwikkeling van de openbare lichamen en het versterken van het bestuurlijke en juridisch kader op de eilanden.

• 2) 

  Apparaatskosten

Vanuit artikel 1 worden middelen gerealloceerd naar de begroting van BZK (VII) voor externe inhuur inclusief reiskosten, SSO's en materiële kosten.

• 3) 

  Teruggekomen betaling Grenstoezicht

Dit betreft een teruggekomen betaling aan de KMar voor het versterken van het grenstoezicht. Deze factuur was in 2021 betaald en was teruggekomen in januari 2022. Door deze boeking kan de betreffende factuur alsnog in 2022 betaald worden.

• 4) 

  Middelen Sint Eustatius

De middelen voor Sint Eustatius worden gerealloceerd van artikel 1 naar artikel 4. Dit om eenmalige kosten te dekken welke ondersteunen aan de bestuurlijke ingreep op Sint Eustatius.

• 5) 

  Kasschuif detentie Sint Maarten

Dit betreffen UNOPS-gelden uit het landspakket waar aan gecommiteerd is. Voor 2022 ligt er een aanvraag van € 4 mln. voor de eerste fase van het project. De tweede fase van het project gaat naar verwachting in het tweede kwartaal van 2023 van start. Daarvoor wordt € 6 mln. doorgeschoven naar 2023.

• 6) 

  Renovatie historisch pand Chinese gemeenschap Curagao

Om tegemoet te komen richting de Chinese gemeenschap op Curagao heeft Nederland een subsidie toegezegd om een historisch pand te renoveren. De middelen worden daarom gerealloceerd van artikel 1 naar het instrument Subsidies op artikel 4.

• 7) 

  Wisselkoerscorrectie artikel 1

Als gevolg van de huidige wisselkoers van de dollar ten opzichte van de euro wordt in 2022 en 2023 een wisselkoerstegenvaller verwacht. De compensatie hiervoor komt uit de wisselkoersreserve op begrotingsartikel 7 van deze begroting.

• 8) 

  Loon- en prijsbijstelling tranche 2022

Dit betreft de loon- en prijsbijstelling tranche 2022.

Ontvangsten

Tabel 23 Ontvangsten beleidsartikel 1. Versterken rechtsstaat (bedragen x € 1.000)

Toelichting

• 1) 

  Teruggekomen betaling grenstoezicht

Dit betreft een teruggekomen betaling aan de KMar voor het versterken van het grenstoezicht. Deze factuur was in 2021 betaald en was teruggekomen in januari 2022. Door deze boeking kan de betreffende factuur alsnog in 2022 betaald worden.

Artikel 4. Bevorderen sociaaleconomische structuur

Uitgaven

Tabel 24 Uitgaven beleidsartikel 4. Bevorderen sociaaleconomische structuur (bedragen x € 1.000)

1 nota van wijziging op de ontwerpbegroting (Kamerstukken II 2021/22, 35925 IV, nr. 32)

Toelichting

• 1) 

  Bestuurlijke afspraken en uitvoeringskracht

Voor bestuurlijke afspraken en uitvoeringskracht worden middelen van artikel 1 naar artikel 4 gerealloceerd.

• 2) 

  Capacity building (Saba Package)

De middelen voor de Capacity Building uit de Saba Package worden via het BES-fonds verstrekt, zoals overeengekomen in de Saba Package overeenkomst.

• 3) 

  Island Backlogs (Saba Package)

De middelen voor de Island Backlogs uit de Saba Package worden via het BES-fonds verstrekt, zoals overeengekomen in de Saba Package overeenkomst.

• 4) 

  Kasschuif Tijdelijke Werkorganisatie

Deze kasschuif komt voort uit een herziening van de uitgaven van de Tijdelijke Werkorganisatie (TWO). In 2022 worden niet alle middelen uitgeput vanwege het trager verlopen van de uitvoering, onder andere door de vertraging van de Rijkswet. Voor de Tijdelijke Werkorganisatie worden de verplichtingen de kas in het juiste te verwachte ritme gezet.

• 5) 

  Teruggekomen betalingen uit 2021

Dit betreft een tweetal teruggekomen betalingen voor noodpakketten en pensioenen in januari 2022, die waren betaald in 2021. Door deze boeking kunnen de betreffende facturen alsnog in 2022 betaald worden.

• 6) 

  Renovatie historisch pand Chinese gemeenschap Curagao

Om tegemoet te komen richting de Chinese gemeenschap op Curagao heeft Nederland een subsidie toegezegd om een historisch pand te renoveren. De middelen worden daarom gerealloceerd van artikel 1 naar het instrument Subsidies op artikel 4.

• 7) 

  Middelen Sint Eustatius

De middelen voor Sint Eustatius worden gerealloceerd van artikel 1 naar artikel 4. Dit om eenmalige kosten te dekken welke ondersteunen aan de bestuurlijke ingreep op Sint Eustatius.

• 8) 

  Wisselkoerscorrectie artikel 4

Als gevolg van de huidige wisselkoers van de dollar ten opzichte van de euro wordt in 2022 een wisselkoerstegenvaller en in 2023 een wisselkoersmeevaller verwacht. De meevaller wordt met name op de toeslagen pensioenen verwacht. De eventuele compensatie hiervoor komt uit de wisselkoersreserve op begrotingsartikel 7 van deze begroting.

• 9) 

  Loon- en prijsbijstelling tranche 2022

Dit betreft de loon- en prijsbijstelling tranche 2022.

Ontvangsten

Tabel 25 Ontvangsten beleidsartikel 4. Bevorderen sociaaleconomische structuur (bedragen x € 1.000)

Toelichting

• 1) 

  Teruggekomen betaling pensioenfonds uit 2021

Betreft een teruggekomen betaling in januari 2022 die was betaald in 2021. Door deze boeking kan de factuur alsnog in 2022 betaald worden.

• 2) 

  Teruggekomen betaling noodpakketten uit 2021

Betreft een teruggekomen betaling in januari 2022 die was betaald in 2021. Door deze boeking kan de betreffende factuur alsnog in 2022 betaald worden.

Artikel 5. Schuldsanering/lopende inschrijving/leningen

Uitgaven

1 nota van wijziging op de ontwerpbegroting (Kamerstukken II 2021/22, 35925 IV, nr. 32)

Ontvangsten

Tabel 27 Ontvangsten beleidsartikel 5. Schuldsanering/lopende inschrijving/leningen (bedragen x € 1.000)

Toelichting

• 1) 

  Wisselkoerscorrectie artikel 5

Als gevolg van de huidige wisselkoers van de dollar ten opzichte van de euro zijn er meer- en minderontvangsten op de rente over de uitstaande leningen. Deze uiteindelijke wisselkoersmeevaller wordt toegevoegd aan de wisselkoersreserve op begrotingsartikel 7 van deze begroting.

• 2) 

  Raming aflossingen leningen

Vanaf deze begroting worden ook de aflossingen op de leningen geraamd zoals eerder aan de Kamer gemeld (Kamerstukken II 2021/22, 35420, nr. 477). Voorheen werden alleen de renteontvangsten geraamd.

Artikel 8. Wederopbouw Bovenwindse Eilanden

Uitgaven

Tabel 28 Uitgaven beleidsartikel artikel 8. Wederopbouw Bovenwindse Eilanden (bedragen x € 1.000)

Toelichting

• 1) 

  Kasschuif stormwaterpompen

Dit betreft een kasschuif om de aanschaf van stormwaterpompen op Sint Maarten in 2023 te kunnen betalen. De aanschaf is een onderdeel van de crisismaatregelen op Sint Maarten om overtollige water af te voeren in geval van plotselinge overstromingen door hevige stormen.

Ontvangsten

Tabel 29 Ontvangsten beleidsartikel artikel 8. Wederopbouw Bovenwindse Eilanden (bedragen x € 1.000)

2022    2023    2024    2025    2026    2027

Stand ontwerpbegroting 2022    0    0    0    0    0    -

Nieuwe mutaties

0 0 0 0 0 0

Stand ontwerpbegroting 2023

Artikel 6. Apparaat

Uitgaven

Toelichting

• 1) 

  Personele vergoedingen voor landspakketten

Personele vergoedingen voor 2022 worden overgeboekt naar de Ministeries van VWS en EZK voor de ondersteuning van de Landen bij de landspakketten voor Aruba, Curagao en Sint Maarten. Daarnaast betreft dit de personele vergoeding van het Ministerie van Financiën voor 2021 en 2022 voor hun ondersteuning aan de Landen.

• 2) 

  Inzet geraamde ontvangsten voor RCN

De geraamde ontvangsten van de Rijksdienst Caribisch Nederland (RCN) worden weer ingezet voor RCN.

• 3) 

  Apparaat Sint Eustatius

Dit betreffen apparaatsgelden die vanuit artikel 7 op Instrument Onvoorzien worden gerealloceerd naar artikel 6 ter ondersteuning van Regeringscommissaris voor de bestuurlijke ingreep voor de periode 2022-2023. De inzet in Sint Eustatius is verbonden aan de looptijd van de Wet herstel voorzieningen Sint Eustatius. De wet loopt tot minimaal 1 september 2024.

• 4) 

  Wisselkoerscorrectie artikel 6

De verwachte wisselkoerstegenvaller op eigen personeel en overig materieel wordt gecompenseerd. De verwachte wisselkoerstegenvaller wordt opgevangen uit de wisselkoersreserve op begrotingsartikel 7 van deze begroting.

Ontvangsten

Tabel 31 Ontvangsten niet-beleidsartikel 6. Apparaat (bedragen x € 1.000)