Memorie van toelichting - Vaststelling van de begrotingsstaten van het Ministerie van Defensie (X) voor het jaar 2023 - Hoofdinhoud

Deze memorie van toelichting i is onder nr. 2 toegevoegd aan wetsvoorstel 36200 X - Vaststelling begroting Defensie 2023.

Officiële titel	Vaststelling van de begrotingsstaten van het Ministerie van Defensie (X) voor het jaar 2023; Memorie van toelichting; Memorie van toelichting
Document­datum	20-09-2022
Publicatie­datum	20-09-2022
Nummer	KST36200X2
Kenmerk	36200 X, nr. 2
Externe link	origineel bericht
Originele document in PDF

Tweede Kamer der Staten-Generaal

Vergaderjaar 2022

2023

36 200 X

Vaststelling van de begrotingsstaten van het Ministerie van Defensie (X) voor het jaar 2023

Nr. 2

MEMORIE VAN TOELICHTING INHOUDSOPGAVE

Geraamde uitgaven en ontvangsten    3

• A. 

  Artikelsgewijze toelichting bij het begrotingswetsvoorstel    4

• B. 

  Artikelsgewijze toelichting bij de begrotingsartikelen    5

• 1. 

  Leeswijzer    5

• 2. 

  Beleidsagenda    8

2.1    Beleidsprioriteiten    13

2.2    Belangrijkste beleidsmatige mutaties    29

2.3    Overzicht niet-juridisch verplichte uitgaven    31

2.4    Strategische Evaluatie Agenda    31

2.5    Overzicht risicoregelingen    35

• 3. 

  Beleidsartikelen    36

3.1    Artikel 1 Inzet    36

3.2    Artikel 2 Koninklijke Marine    43

3.3    Artikel 3 Koninklijke Landmacht    48

3.4    Artikel 4 Koninklijke Luchtmacht    54

3.5    Artikel 5 Koninklijke Marechaussee    58

3.6    Artikel 6 Investeringen    63

3.7    Artikel 7 Defensie Materieel Organisatie    64

3.8    Artikel 8 Defensie Ondersteuningscommando    67

• 4. 

  Niet-beleidsartikelen    70

4.1    Artikel 9 Algemeen    70

4.2    Artikel 10 Apparaat Kerndepartement    73

4.3    Artikel 11 Geheim    76

4.4    Artikel 12 Nog onverdeeld    77

4.5    Artikel 13 Bijdrage aan

Defensiematerieelbegrotingsfonds    77

• 5. 

  Begroting agentschappen    79

5.1    Paresto    79

• 6. 

  Departement specifieke informatie    83

6.1    Militaire pensioenen en uitkeringen    84

6.2    Verdeling van de apparaatsuitgaven    85

6.3    Overzicht formatie defensiepersoneel    86

• 7. 

  Bijlagen    87

71    Bijlage Zelfstandige Bestuursorganen    en

Rechtspersonen met een Wettelijke Taak    87

72    Bijlage verdiepingshoofdstuk    88

73    Bijlage moties en toezeggingen    104

74    Bijlage subsidieoverzicht    119

75    Bijlage toelichting op de Strategische    Evaluatie Agenda 120

7.6    Bijlage overzicht uitgaven veteranen en    uitgaven zorg en

nazorg    128

77    Bijlage uitgaven Caribisch Nederland    132

78    Bijlage budgettaire gevolgen MIVD    133

79    Bijlage afkortingen    134

Figuur 1 Geraamde uitgaven verdeeld over beleidsartikelen en niet-beleidsartikelen (bedragen x € 1 mln.). Totaal € 15.038,661

I-1-1-1-1-1-1-1

0    1.000    2.000    3.000    4.000    5.000    6.000    7000

Inzet

Koninklijke Marine Koninklijke Landmacht Koninklijke Luchtmacht Koninklijke Marechaussee Defensie Materieel Organisatie Defensie Ondersteuningscommando Algemeen Apparaat Kerndepartement Geheim

Nog onverdeeld

Bijdrage aan Defensiematerieelbegrotingsfonds

Figuur 2 Geraamde ontvangsten verdeeld over beleidsartikelen en niet-beleidsartikelen (bedragen x € 1 mln.). Totaal € 142,234

Inzet

Koninklijke Marine Koninklijke Landmacht Koninklijke Luchtmacht Koninklijke Marechaussee Defensie Materieel Organisatie Defensie Ondersteuningscommando Apparaat Kerndepartement

• A. 

  ARTIKELSGEWIJZE TOELICHTING BIJ HET BEGROTINGSWETSVOORSTEL

Wetsartikel 1

De begrotingsstaten die onderdeel zijn van de Rijksbegroting, worden op grond van artikel 2.3, eerste lid, van de Comptabiliteitswet 2016 elk afzonderlijk bij de wet vastgesteld.

Het wetsvoorstel strekt ertoe om de onderhavige begrotingsstaten voor het aangegeven jaar vast te stellen.

Alle voor dit jaar vastgestelde begrotingswetten tezamen vormen de Rijksbegroting voor dat jaar. Een toelichting bij de Rijksbegroting als geheel is opgenomen in de Miljoenennota.

Met de vaststelling van dit wetsartikel worden de uitgaven, verplichtingen en de ontvangsten vastgesteld. De in de begrotingsstaten opgenomen begrotingsartikelen worden in onderdeel B van deze memorie van toelichting toegelicht (de zogenoemde begrotingstoelichting).

Wetsartikel 2

Met de vaststelling van dit wetsartikel worden de baten en de lasten, het saldo van de baten en de lasten en de kapitaaluitgaven en -ontvangsten van het in de staat opgenomen baten-lastenagentschap Paresto voor het onderhavige jaar vastgesteld. De in betreffende begroting opgenomen begrotingsartikelen worden toegelicht in onderdeel B (begrotingstoelichting) van deze memorie van toelichting en wel in de paragraaf inzake het agentschap.

De Minister van Defensie,

K.H. Ollongren

• 1. 

   LeeswijzerAlgemeen

De leeswijzer volgt de opbouw van de memorie van toelichting van de begroting. De memorie van toelichting is de uitleg bij het hierboven beschreven wetsvoorstel.

Het Ministerie van Defensie bestaat uit zeven organisatiedelen. De vier krijgsmachtdelen (Koninklijke Marine, Koninklijke Landmacht, Koninklijke Luchtmacht en Koninklijke Marechaussee) zorgen ervoor dat de militairen en het materieel klaar zijn voor inzet. Het Defensie Ondersteuningscom-mando en de Defensie Materieel Organisatie ondersteunen door producten en diensten te leveren. De Bestuursstaf bestaat uit een aantal uitvoeringsorganisaties waaronder de MIVD en heeft daarnaast een rol in het maken van beleid.

De Minister en Staatssecretaris zijn verantwoordelijk voor het algehele beleid van Defensie. De ambtelijke leiding ligt in handen van de SecretarisGeneraal. De Commandant der Strijdkrachten - verantwoordelijk voor een groot deel van de uitvoering - is de militaire adviseur van de Minister en stuurt de Koninklijke Marine, Koninklijke Landmacht, Koninklijke Luchtmacht, Defensie Materieel Organisatie, Defensie Ondersteuningscom-mando, NLD Commando Speciale Strijdkrachten en Defensie Cyber Commando aan.

Hoofdstuk 2 Beleidsagenda

De beleidsagenda beschrijft de beleidsprioriteiten van Defensie en sluit af met de onderdelen:

• - 

  De belangrijkste beleidsmatige mutaties;

• - 

  Het overzicht niet-juridisch verplichte uitgaven;

• - 

  De Strategische Evaluatie Agenda (SEA);

• - 

  Het overzicht risicoregelingen.

Hoofdstuk 3 Beleidsartikelen

In beleidsartikel 1 Inzet wordt de inzet van de krijgsmacht begroot. Dit betreft de bijdragen van Defensie aan crisisbeheersingsoperaties, contributies aan door de leden gemeenschappelijk gefinancierde (common funded) NAVO-en EU-operaties, inzet voor nationale en koninkrijkstaken en overige inzet. Het artikel bevat ook een overzicht van de structurele inzet die in andere beleidsartikelen is begroot, bijvoorbeeld van de Koninklijke Marechaussee en de Explosieven Opruimingsdienst Defensie. Het artikel maakt gebruik van het financiële instrument «opdrachten», met daarin de categorieën:

• 1. 

  Internationale inzet (Budget Internationale Veiligheid (BIV)), zoals crisisbeheersingsoperaties;

• 2. 

  Financiering Nationale Inzet Krijgsmacht (FNIK);

• 3. 

  Overige inzet.

In de beleidsartikelen 2 tot en met 5 wordt de taakuitvoering geraamd voor respectievelijk de Koninklijke Marine, Koninklijke Landmacht, Koninklijke Luchtmacht, Koninklijke Marechaussee en de aan hen gemandateerde inzet, voor zover deze niet valt onder artikel 1 Inzet. Deze operationele commando's maken gebruik van de financiële instrumenten «opdrachten», «personele uitgaven» en «materiële uitgaven».

Door de introductie van het Defensiematerieelbegrotingsfonds (DMF) zijn de middelen uit beleidsartikel 6 Investeringen per 2021 overgeheveld naar het DMF Defensie brengt een eigen begroting uit voor het DMF.

In de beleidsartikelen 7 Defensie Materieel Organisatie (DMO) en 8 Defensie Ondersteuningscommando (DOSCO) zijn de uitgaven, verplichtingen en ontvangsten geraamd voor de ondersteunende en dienstverlenende defen-sieonderdelen. De ondersteunende onderdelen werken met dezelfde financiële instrumenten als de krijgsmachtdelen.

De uitgaven voor het Nationaal Fonds Ereschuld worden verantwoord op beleidsartikel 8 DOSCO onder het financieel instrument «schadevergoeding».

Hoofdstuk 4 Niet-beleidsartikelen

In het niet-beleidsartikel 9 Algemeen zijn de niet specifiek aan een defen-sieonderdeel toe te wijzen programma-uitgaven opgenomen. Onder dit artikel zijn twee financiële instrumenten opgenomen:

• - 

  De bijdrage aan andere begrotingshoofdstukken: het betreft de bijdragen voor kennisopbouw bij TNO, NLR en MARIN, die via de begroting van het Ministerie van Economische Zaken en Klimaat lopen;

• - 

  De schadevergoeding voor de Regeling Uitkering chroom-6 Defensie die bedoeld is voor claims. Het budget voor potentiële veteranenclaims is bij artikel 8 DOSCO verantwoord waar het Nationaal Fonds Ereschuld is opgenomen.

In het niet-beleidsartikel 10 Apparaat Kerndepartement worden de uitgaven ten behoeve van het centrale apparaat van Defensie begroot, waaronder de bestuursstaf met de defensietop, (hoofd)directies inclusief de Defen-siestaf en bijzondere organisatie-eenheden. De bijzondere organisatie-eenheden van de bestuursstaf bestaan uit de Inspecteur-Generaal van de Krijgsmacht (IGK), Inspecteur-Generaal Veiligheid (IGV) die aan het hoofd staat van de Inspectie Veiligheid Defensie (IVD), de Militaire Luchtvaart Autoriteit (MLA), de Inspectie Militaire Gezondheidszorg (IMG), de Centrale Organisatie Integriteit Defensie (COID), het Militair Huis van de Koning (MHK), de Militaire Inlichtingen- en Veiligheidsdienst (MIVD) en de Diensten Geestelijke Verzorging (DGV). Onder het financiële instrument «personele uitgaven» worden onder «uitkeringen» de uitgaven voor het Sociaal Beleidskader Defensie (SBK) van de pensioenen en wachtgelden verantwoord.

Ten slotte zijn er ramingen voor de niet-beleidsartikelen 11 Geheim, 12 Nog onverdeeld en 13 Bijdrage aan Defensiematerieelbegrotingsfonds opgenomen.

Hoofdstuk 5 Begroting agentschappen

In hoofdstuk 5 is de baten-lastendienst Paresto opgenomen.

Hoofdstuk 6 Departement specifieke informatie

In dit hoofdstuk is een aantal defensiespecifieke onderwerpen opgenomen. Het betreft nadere informatie over pensioenen en uitkeringen, de verdeling van de apparaatsuitgaven en het overzicht formatie defensiepersoneel.

Hoofdstuk 7 Bijlagen

In de bijlagen is informatie opgenomen over de volgende onderwerpen: 71 Zelfstandige Bestuursorganen en Rechtspersonen met een Wettelijke Taak (ZBO/RWT's), 72 een verdieping op de mutaties, 73 de moties en toezeggingen, 74 een subsidieoverzicht, 7.5 de toelichting op de Strategische Evaluatie Agenda, 7.6 een uitgavenoverzicht voor veteranen en de uitgaven voor zorg en nazorg, 7.7 een overzicht met uitgaven aan Caribisch Nederland, 78 een overzicht van de budgettaire gevolgen MIVD en ten slotte is in 79 een lijst met gebruikte afkortingen opgenomen.

Motie Schouw

In juni 2011 is de motie Schouw ingediend en aangenomen. Op grond van deze motie hebben landenspecifieke aanbevelingen van de Raad op basis van de nationale hervormingsprogramma's een eigenstandige plaats gekregen in de departementale begrotingen. Er zijn geen specifieke aanbevelingen die betrekking hebben op de begroting van het Ministerie van Defensie.

Defensieprojectenoverzicht

Zoals gebruikelijk ontvangt de Kamer tegelijkertijd met deze begroting het Defensieprojectenoverzicht (DPO). Hierin wordt per project meer informatie gegeven dan in de begroting. Zo wordt de samenhang met het defensiebeleid en met andere projecten gedetailleerder weergegeven dan in de begroting. Het DPO biedt inzicht in de lopende en de geplande materieel-, wapensysteemgebonden-, IT- en vastgoedprojecten met een financiële omvang van meer dan € 25 miljoen. Daarnaast wordt ingegaan op af te stoten materieel.

Groeiparagraaf

In de begroting 2023 zijn ten opzichte van de begroting 2022 de volgende wijzigingen doorgevoerd:

• - 

  De beleidsagenda volgt de indeling van de Defensienota 2022;

• - 

  In de KPI-tabel (onderdeel van de beleidsagenda) is een kolom opgenomen met daarin de realisatiecijfers over 2021, dit teneinde eenvoudiger de vergelijking met 2021 te kunnen maken. De realisatiecijfers over 2021 zijn ontleend aan het Jaarverslag 2021;

• - 

  In de Rijksbegrotingsvoorschriften 2022 is opgenomen dat de uitgaven ten behoeve van het Caribisch gebied per ministerie op de eigen begroting inzichtelijk gemaakt dienen te worden. Dit is opgenomen in bijlage 7.7, bijlage uitgaven Caribisch Nederland;

• - 

  In een technische conversie zijn defensiebreed verschillende artikelonderdelen, instrumenten en details op één lijn gebracht. Hierdoor wordt het instrument «schadevergoedingen», daar waar nodig, zichtbaar in de budgettaire tabellen;

• - 

  Naar aanleiding van de door de Minister gedane toezegging tijdens de begrotingsbehandeling op 10 november 2021 is bijlage 78 opgenomen waarin het budget van de MIVD inzichtelijk wordt gemaakt.

Toelichtingsgrens

• 2. 

  Beleidsagenda

Inleiding

De veiligheidssituatie in de wereld verslechtert in een hoog tempo. Instabiliteit in en aan de randen van Europa, terrorisme, de gevolgen van klimaatverandering, een assertiever beleid van China, desinformatie, cyberdreigingen, hybride conflictvoering, het ruimtedomein, tekort aan grondstoffen en de invasie van Oekraïne door Rusland maken duidelijk dat onze vrede en veiligheid constant worden bedreigd en daarom moeten worden beschermd. Nederland en Europa moeten in deze realiteit beter in staat zijn om de eigen veiligheidsbelangen te kunnen beschermen. Een geloofwaardige krijgsmacht die adequaat is uitgerust om huidige en toekomstige bedreigingen te kunnen tegengaan en die sterk (inter)nationaal is verbonden is daar een belangrijk onderdeel van. Voor een geloofwaardige afschrikking samen met onze bondgenoten, maar ook om, wanneer het nodig is, het gevecht te winnen.

Het kabinet investeert daarom fors extra in Defensie. Zoals beschreven in de Defensienota die in juni is gepresenteerd aan de Kamer stellen deze investeringen Defensie in staat capaciteiten te herstellen, te moderniseren, te vernieuwen en uit te breiden. En dat is nodig. Defensie moet als gevolg van de verslechterde veiligheidssituatie sneller, vaker en langer kunnen worden ingezet. Defensie staat daarom aan het begin van een grootse transformatie die moet leiden tot drie centrale effecten: de gereedheid en inzetbaarheid moet omhoog, de gevechtskracht moet gericht worden versterkt en de wendbaarheid van de organisatie moet worden verbeterd.

In 2023 wil Defensie belangrijke stappen zetten in deze transformatie. In nauw overleg met de NAVO werkt Defensie aan een vernieuwing van de systematiek van het realiseren van gereedheid. Natuurlijk kost het tijd voordat maatregelen materialiseren en zich aansluitend vertalen in een hogere gereedheid en inzetbaarheid. Daarnaast heeft de onvoorspelbaarheid van de oorlog in Oekraïne invloed op de realisatie van de maatregelen vanwege onder andere de directe invloed van leveringen op de gereedheid en de invloed van de oorlog op de (internationale) defensie-industrie. Vanwege de urgentie zet Defensie alles op alles om maatregelen zo snel als mogelijk te realiseren door slim te prioriteren en waar mogelijk maatregelen te versnellen. Daarbij zoeken we constant naar een effectieve samenwerking op Europees niveau, bijvoorbeeld op het gebied van aankoop en onderhoud van materieel. Dit biedt perspectief op schaalvoordelen, op een betere positie op de zwaar belaste defensiemarkt, voorkomt fragmentatie en verbetert tegelijk standaardisatie en interoperabiliteit. Nederland wil in deze Europese samenwerking de komende jaren een voortrekkersrol vervullen en inzetten op Europese strategische autonomie.

De medewerkers zijn het hart van Defensie: zij zetten zich dagelijks in voor vrede en veiligheid en zij geven deze transformatie vorm. Een essentiële schakel bij het verhogen van de gereedheid en inzetbaarheid is daarom de personele gereedheid. Dat het personeel van Defensie zijn werk beter, plezieriger, veiliger en daardoor langer kan doen is een belangrijke prioriteit de komende jaren. Hiervoor is het belangrijk dat defensiepersoneel beschikt over goede arbeidsvoorwaarden en arbeidsomstandigheden. Het nieuwe arbeidsvoorwaardenakkoord is hier een belangrijk onderdeel van. Dit zorgt bijvoorbeeld voor een aanzienlijke verbetering in de beloning van onze mensen en een rechtvaardiger toelagenstelsel. Ook het nieuwe HR model moet de komende jaren onze medewerkers beter faciliteren bij het vormgeven van hun loopbaan. Daarnaast investeert Defensie in de arbeidsomstandigheden van onze mensen door pakken, uitrusting en persoonlijk materieel te vervangen of te moderniseren, opleidingen te verbeteren en te investeren in een goede, moderne en veilige werkomgeving op de juiste plek. Het doel is een vastgoedportefeuille te creëren die bijdraagt aan werkbeleving en trots. Hiermee ondersteunen we onze medewerkers beter bij het belangrijke werk dat ze doen voor de Nederlandse samenleving.

Daarnaast wordt begonnen met het versterken van de gevechtsonder-steuning en de logistiek, worden de inzetvoorraden verhoogd en worden capaciteiten gemoderniseerd, uitgebreid of opgericht. Defensie kiest er bij het versterken van capaciteiten voor om gericht te investeren in die capaciteiten waarmee Nederland een waardevolle bijdrage levert aan de gezamenlijke gevechtskracht van de NAVO en de EU.

De medewerkers van Defensie zetten de komende jaren de schouders onder de transformatie. Maar we kunnen en willen dat niet alleen doen. Gezamenlijk met onze bondgenoten, maar ook nationale veiligheids-partners en overheden bouwen we aan een sterke krijgsmacht. Een krijgsmacht die een betrouwbaar onderdeel is van de NAVO en de EU, maar ook van de veiligheidsketen binnen het Koninkrijk.

Defensie investeert ook in de mensen en middelen die nodig zijn om infor-matiegestuurd te kunnen werken en optreden. Dit maakt commandovoering en besluitvorming mogelijk op basis van de beste en meest actuele informatie. De investeringen in de informatiehuishouding zorgen ook voor betere informatievoorziening aan het parlement en, in lijn met de nieuwe eisen van de Wet open overheid (Woo), aan de samenleving. Daarbij geeft Defensie specifiek een impuls aan de transparantie over bescherming van de burgerbevolking in een gewapend conflict.

Financiële ontwikkelingen

Met de extra investeringen uit het coalitieakkoord en de Voorjaarsnota, zet Defensie belangrijke stappen om het fundament te versterken en vorm te geven aan de transformatie naar de toekomst. Het kasritme van de uitgaven hierbij is in eerste instantie vastgelegd in het coalitieakkoord en de Voorjaarsnota, aansluitend bij de rijksbrede uitgavenplafonds. Indien blijkt dat er een ander kasritme benodigd is om de extra investeringen op doelmatige wijze uit te kunnen voeren, zal Defensie met voorstellen komen om de begroting beter te laten aansluiten op de uitgaven.

De defensiebegroting groeit met de extra middelen uit het coalitieakkoord en de aanvullende middelen uit de Voorjaarsnota structureel met € 5 miljard. Het defensiebudget in 2023 stijgt naar € 15,2 miljard. De defensie-uitgaven uitgedrukt in een percentage van het bruto binnenlands product (bbp) bedragen in 2023 naar verwachting 1,66%.

Bron: Defensiebegrotingen 2023 stand miljoenennota en MEV-eijfers

Op basis van de huidige CPB-ramingen stijgt het percentage defensie-uitgaven in 2024 en 2025 naar 2,02%. Nederland voldoet daarmee aan de NAVO-norm van 2% in 2024 en 2025. Het Europees NAVO-gemiddelde komt in 2024 uit op 1,94% en gelet op de recente ontwikkelingen in Oekraïne en de stijgende defensie-uitgaven van onze NAVO-bondgenoten is de verwachting dat dit percentage de komende periode waarschijnlijk doorstijgt.

Het aantal Europese bondgenoten dat voldoet aan de NAVO-norm van 2% zal verder stijgen. Vergeleken met alle NAVO-bondgenoten komt Nederland in 2024 qua verwacht bbp-pereentage op plaats 12 van de 30.

2,0%

1,0%

0,0%

0>'

^

ff

¦ bbp% in 2022    ¦ Verwacht bbp% in 2024 (opgave aan NAVO)

Bron: Burden Sharing rapport juni 2022

Toelichting

Deze figuur toont de ontwikkeling van Defensie-uitgaven als percentage van het bbp op 2022 en 2024 van de Europese NAVO bondgenoten op basis van bruto uitgaven.

• * 

  Voor Duitsland en Turkije zijn geen gegevens in 2023 opgenomen. Voor Denemarken zijn geen gegevens voor 2024 beschikbaar. Het gehanteerde bbp-percentage voor 2022 is alleen opgenomen in dit overzicht.

** ijsland doet geen opgaaf aan de NAVO over de hoogte van de Defensie-uitgaven, Ijsland handhaaft geen staand leger.

Prijsontwikkeling defensie-uitgaven in 2017 heeft het CBS voor de eerste keer een onderzoek uitgevoerd naar de prijsontwikkeling van defensie-uitgaven in relatie tot de uitgekeerde prijsbijstelling. Dit onderzoek is uitgevoerd over de verslagjaren 2011 tot en met 2015 en in de jaren nadien aangevuld tot en met het verslagjaar 2021. De door het CBS uitgebrachte rapporten zijn openbaar en te raadplegen via www.cbs.nl. Defensie beschikt door het CBS-onderzoek over gedetailleerde informatie over de prijsontwikkeling van gerealiseerde defensie-uitgaven gedurende een langere periode (2011 - 2021). Op basis hiervan is door Defensie een onderzoek gedefinieerd en het CBS is gevraagd om de onderzoeksopzet te valideren. De uitkomsten van dit onderzoek zullen uiterlijk in de begroting 2024 met de Kamer gedeeld worden.

Investeringen

Defensie ziet nu een aantal jaren op rij een significante stijging van de geplande investeringsverplichtingen; Defensie is dus goed in staat het investeringsgeld uit te geven conform de plannen. in 2023 stijgt de vijfjaars-gemiddelde investeringsquote verder tot 26,2%, waarmee Defensie voldoet aan de NAVO-richtlijn dat minimaal 20% van de uitgaven bestemd is voor vervanging van materieel en gerelateerd onderzoek.

2.1 Beleidsprioriteiten

2.1.1 Krachtige ondersteuning

Ondersteuning van gevechtseenheden

De toegenomen dreiging vraagt om een verbeterde gereedheid en inzetbaarheid: Defensie moet sneller en vaker kunnen worden ingezet en moet een inzet - in alle drie de hoofdtaken - langer vol kunnen houden. Op dit moment is het grootste knelpunt het tekort aan inzetvoorraden en operationele ondersteuning (combat support en combat service support). Betere ondersteuning maakt Defensie wendbaarder en meer schaalbaar. Ook kan Defensie dan vaker 'ja' zeggen tegen nationale en internationale hulpverzoeken. De investering in ondersteuning verhoogt de betrokkenheid en motivatie van onze mensen, want voldoende reserveonderdelen, transport en munitie zijn van positieve invloed op oefeningen. Als militairen beter getraind zijn, verhoogt dat de gereedheid van de krijgsmacht. Om de voordelen van de betere ondersteuning zo snel mogelijk te behalen, pakt Defensie de investeringen slim aan. Internationale samenwerking is daarbij van cruciaal belang. Er worden daarom afspraken gemaakt met internationale partners en bondgenoten over het gezamenlijk aanschaffen en onderhouden van (nieuwe) ondersteunende capaciteiten.

Ook nationaal gaan we meer en beter samenwerken. Zo gaat Defensie afspraken maken met marktpartijen over flexibele en gegarandeerde logistieke capaciteit. We zoeken nauwere samenwerking met ziekenhuizen en medische marktpartijen om gezamenlijk gebruik te maken van materieel en voorraden. Door de samenwerking met civiele (veiligheids)partners, kennisinstituten en het bedrijfsleven te versterken, behaalt Defensie voordelen en raakt Defensie nog meer verbonden met de samenleving.

Met het verbeteren van de ondersteuning van onze gevechtseenheden geven we invulling aan de overbrugging van de kloof tussen enerzijds de taken en anderzijds de middelen. Het verhoogt de wendbaarheid waardoor Defensie beter kan voldoen aan de verhoogde vraag naar inzet doordat we met kleinere en grotere eenheden flexibeler en sneller kunnen reageren. Eenheden zijn langer en zelfstandiger inzetbaar, ook in het hoogste geweldsspectrum. Versterken Vuursteun zal als maatregel in 2023 de eerste effecten laten zien: twaalf Pantserhouwitsers worden uit opslag gehaald en weer operationeel in dienst gesteld, waardoor het aantal groeit naar 45. Daardoor zullen er weer voldoende operationele houwitsers zijn om twee afdelingen veldartillerie te vormen. In deze afdelingen wordt ook raketartillerie als nieuwe capaciteit opgenomen. Daarnaast wordt in 2023 een eerste stap gezet in de capaciteitsuitbreiding van de bewakingseenheid van de vliegbasis Volkel en start het project uitbreiding (geneeskundige) strategische transportcapaciteit. Deze projecten dragen bij aan een grotere zelfstandigheid van onze eenheden waarbij tegelijkertijd de reactietijden afnemen.

Vergroten van de voorraden

Met het vergroten van de inzetvoorraden en een ruimere compensatie van verbruik van voorraden voor opleiden en trainen wordt de basis van de krijgsmacht verder versterkt en neemt de getraindheid van het personeel toe. Reeds lopende projecten komen in 2023 tot uitlevering. Hierdoor komt de inzetvoorraad verder op norm voor inzet in het kader van de tweede hoofdtaak. Uitlevering van inzetvoorraden betreft in 2023 onder meer klein kaliber munitie, Hellfire-raketten voor de Apache gevechtshelikopter, air-to-air missiles voor de F-35 en mortiergranaten voor het nieuw instromende 81mm mortier,[1] (Kamerstuk 27 830 nr, 265 van 19 oktober 2018). Daarnaast worden in 2023 ruim 200 gespecialiseerde containers voor munitie en geneeskundige artikelen uitgeleverd. Deze zijn geschikt voor zowel transport van voorraden als voor veilige en geconditioneerde veldopslag van deze operationele voorraden in een operatiegebied. Ook worden de nieuwe CBRN-beschermende pakken, onderdeel van de inzetvoorraad kleding en uitrusting in 2023 geleverd.

De voorraden worden de komende jaren significant verhoogd. Met beter gevulde voorraden kunnen eenheden vaker en uitgebreider oefenen, kunnen ze sneller en langer worden ingezet en is Defensie beter voorbereid op crisissituaties. Hiertoe wordt het Beleidskader Inzetvoorraden geactualiseerd, waarbij de eerste hoofdtaak als uitgangspunt is gedefinieerd en de NAVO-normen voor normering van voorraadhoogtes gehanteerd worden. De voorraden van munitie, geneeskundige goederen, brandstof, rantsoenen, reservedelen en uitrusting worden verhoogd. Met de beschikbare budgetten kunnen de voorraden van de operationele assortimenten voor gemiddeld 60% (munitie) en 50% (overige assortimenten) op norm worden gebracht voor de eerste hoofdtaak zodat capaciteiten die we inzetten hiervoor beschikken over voldoende voorraden. Vanwege de acuut verslechterde veiligheidssituatie heeft het kabinet investeringen in munitie voor een deel naar voren gehaald. Met het project 'versnelde aanvulling inzetvoorraad munitie' (Kamerstuk 35 925-X nr. 74 van 29 april 2022) zijn in een Fast Track Procurement (FTP) proces bestellingen geplaatst voor klein kaliber munitie, vuursteunmunitie (mortier- en artilleriegranaten), antitankwapens, precision guided munitions voor Apache, F-35 en Pantserhouwitser en luchtverdedigingsraketten. Vanaf eind 2022 worden de eerste munitiesoorten uitgeleverd, doorlopend naar 2023 en 2024.

Nationale taken

Defensie vergroot de komende jaren haar capaciteiten om nationale taken en ondersteuning aan civiele autoriteiten te versterken. Intensivering van de civiel-militaire samenwerking met lokale, regionale en nationale partners is daarbij van cruciaal belang. Defensie legt in 2023 haar betrokkenheid bij alle schakels van de veiligheidsketen verder vast in bestuurlijke afspraken en operationele planvorming. De verstevigde rol van Defensie in het nationale veiligheidsdomein wordt onder andere meegenomen in de uitwerking van het programma Versterking Crisisbeheersing naar aanleiding van de evaluatie Wet veiligheidsregio's en in de Rijksbrede Veiligheidsstrategie.

Vanaf 2023 wordt de (opschaalbare) capaciteit van de marechaussee en de Nationale Reserve voor bijstand aan civiele autoriteiten versterkt. Hierdoor komt op termijn meer capaciteit beschikbaar voor bescherming van militaire en civiele vitale infrastructuur en vitale processen alsmede voor de bijstand. Door bij nationale operaties en bij crisissituaties in het publieke domein snel en adequaat te kunnen opschalen en te ondersteunen, toont Defensie zich een betrouwbare partner in het nationale veiligheidsdomein. Opschaalbare capaciteiten worden tevens ingezet bij de doorvoer van (buitenlandse) militaire eenheden door Nederland. De positie van Nederland als belangrijk militair transitland voor NAVO-bondgenoten en EU-partners wordt beter ingericht en versterkt. Hiertoe wordt in 2023 samen met lokale, regionale en nationale partners het nationaal plan Militaire Mobiliteit verder uitgewerkt.

Om in Nederland beter te kunnen bijdragen aan de bescherming van chemische, biologische, radiologische en nucleaire (CBRN) dreigingen breidt Defensie de CBRN-beschermingscapaciteiten uit, waaronder advies en assistentie capaciteit. Defensie versterkt samen met partners de civiel-militaire samenwerking en ondersteuning op het gebied van CBRN.

Om in crisissituaties en bij calamiteiten in het Koninkrijk de civiele autoriteiten beter te kunnen bijstaan, werkt Defensie vanaf 2023 toe naar een versterking van de command and control bij de (crisis)coördinatiecentra. Hierbij zullen bijvoorbeeld de centra beter met elkaar verbonden worden om in crisissituaties informatiegestuurd op te kunnen treden en om gerubriceerd, snel en gemakkelijk informatie te kunnen uitwisselen.

Om de defensie-inzet in het Caribisch gebied verder te versterken, zal de gereedheid en inzetbaarheid van de defensie-eenheden daar worden verbeterd. In dat kader zal Defensie met de autoriteiten van de Landen werken aan de professionalisering van de CARMIL (de Curagaose en Arubaanse militairen). De marechaussee en de Kustwacht Caribisch Gebied gaan daarnaast middels een personeelsintensivering bijdragen aan versterkt grenstoezicht in het Caribisch deel van het Koninkrijk. Bij de Kustwacht Caribisch Gebied vinden ook materieelinvesteringen plaats.

2.1.2 Een goede werkgever, verbonden met de samenleving

Personeel

Het binden en behouden van voldoende gekwalificeerd personeel is één van de grootste opgaven waar Defensie voor staat in de komende jaren. Het vraagstuk van voldoende beschikbaar personeel zal de komende jaren dominanter worden, zeker gezien het grotere beroep dat op ons wordt gedaan en de huidige krappe arbeidsmarkt. We voeren daarom een meer open personeelsmodel in waarin meer ruimte ontstaat om huidig en nieuw personeel aan Defensie te binden, bijvoorbeeld door personeel te delen, zowel tussen krijgsmachtonderdelen als met civiele werkgevers.

Een hogere instroom van nieuw personeel wordt daarnaast gestimuleerd door beter in verbinding te zijn met de samenleving. Door mensen beter en vaker met Defensie in contact te brengen ontstaat een bredere bekendheid met waar Defensie voor staat en met de mogelijkheden die Defensie biedt als werkgever. Dit gebeurt onder meer door:

• • 

  een zo kort en laagdrempelig mogelijk sollicitatie- en selectieproces waarbij de kandidaat centraal staat;

• • 

  regelmatige open dagen op defensielocaties en meer veteranen en militairen voor de klas;

• • 

  stageplekken beschikbaar te stellen in alle delen van de organisatie om meer studenten bij ons werk te betrekken vanuit verschillende richtingen en zowel voor MBO-, HBO- als WO-studenten;

• • 

  de mogelijkheid om een Dienjaar binnen Defensie te volgen waarbij deelnemers maatschappelijk relevante werkervaring opdoen en daarmee hun loopbaanperspectief vergroten. Het programma moet structureel gaan bijdragen aan het verhogen van de personele gereedheid van Defensie. Defensie informeert u in 2022 over het plan van aanpak, in 2023 beginnen we met de invoering;

• • 

  de programma's Defensity College en Maatschappelijke Diensttijd te intensiveren. De ervaringen die hiermee zijn opgedaan worden meegenomen in het vormgeven van het programma Dienjaar.

in de Contourenbrief behouden, binden en inspireren bent u in meer detail geïnformeerd over mijn plannen. Defensie blijft u over deze initiatieven informeren via de vernieuwde halfjaarlijkse Personeelsrapportage.

Defensie streeft ernaar om een goede werkgever te zijn in verbinding met de samenleving, zoals ook aangegeven in de Defensienota. Goede arbeidsvoorwaarden zijn daarbij een eerste vereiste. Defensie heeft op dat gebied reeds belangrijke stappen gezet met de eerder dit jaar gesloten arbeidsvoorwaardenovereenkomst. Naast een forse salarisverhoging is er een nieuw loongebouw voor militairen dat er voor zorgt dat militairen aan het begin van hun loopbaan sneller een hoger salaris verdienen. Daarnaast is onder meer een aantal toelagen verbeterd en zijn afspraken gemaakt over de vernieuwing van het personeelsmodel. Defensie heeft de ambitie om in een volgende deelakkoord aanvullende afspraken te maken over een herzien toelagenstelsel en over het personeelsmodel. De afspraken over arbeidsvoorwaarden en modernisering van het personeelsbeleid zijn eerste concrete resultaten van de invoering van het nieuwe HR-model, waarin het huidige gesloten en sterk centraal georganiseerde personeelssysteem wordt doorbroken en een nieuw beloningsmodel wordt ingevoerd. U bent over de stapsgewijze uitwerking en invoering van het HR-model in de komende jaren geïnformeerd in de Kamerbrief over de HR-transitie (Kamerbrief HR-transitie, 28 mei 2021 nummer: 35570-X-91.).

Reservisten

Reservisten zijn volwaardige medewerkers van Defensie en een cruciaal onderdeel van een wendbare en schaalbare defensieorganisatie. We willen het aantal reservisten laten groeien die gemiddeld 10 weken per jaar bijdragen aan het functioneren van de krijgsmacht. Dit is een optimale manier om de inzet van arbeidspotentieel te delen met andere werkgevers in plaats van eikaars concurrent te zijn op een krappe arbeidsmarkt. We gaan werkgevers dan ook actiever betrekken om per organisatie te bekijken wat de mogelijkheden zijn tot samenwerking. Een groter aandeel reservisten vraagt ook wat van Defensie. Onze interne organisatie en onze processen moeten flexibeler worden en beter ingericht zijn op tijdelijke inzet van mensen.

Veteranen

Defensie vindt het belangrijk om veteranen voldoende erkenning, waardering en zorg te geven. Het geven van erkenning en waardering gebeurt tijdens bijeenkomsten en reünies waarvan de jaarlijkse Nederlandse Veteranendag de meest bekende - maar zeker niet de enige -is. Vanuit de veteranenwet heeft Defensie een bijzondere zorgplicht voor veteranen. Dat geldt zowel voor materiele als immateriële zorg. Bij materiële zorg valt te denken aan uitkeringen en in dat kader zal Defensie het Militair invaliditeitspensioen (MiP) gaan verhogen naar de huidige maatstaven, ook wel indexatie genoemd. ik ben voornemens het MiP te indexeren volgens de indexatie van de Wet werk en inkomen naar arbeidsvermogen (WIA). Daarnaast ben ik voornemens om in één keer de huidige MiP-uitkeringen te verhogen aan de hand van de WiA-indexatie zoals die sinds 2010 is toegepast. Deze voorstellen zijn onderwerp van overleg met de centrales van overheidspersoneel. Daarnaast vergen deze voorstellen nadere interdepartementale afstemming, waaronder met het Ministerie van Financiën. Mijn doel is om dit uiterlijk 1 januari 2023 te hebben uitgevoerd. Daarnaast zal in 2023 verder worden gewerkt aan het vormgeven van een modern stelsel van uitkeringen en voorzieningen voor de veteraan, gericht op maatschappelijke participatie en re-integratie, en worden maatregelen genomen om de overgang van de veteraan van Defensie naar de civiele maatschappij te verbeteren. Zo help helpt zorgloket NLVI, op basis van een zorg- en ontwikkelplan bij re-integratie en participatie. Verder wordt een gedegen evaluatie uitgevoerd van de reikwijdte van de uitzend-gerela-teerde psychische en psychosociale zorg voor veteranen en hun relaties. Het proefproject 'behandeling van veteranen met onbegrepen lichamelijke klachten' gaat van start. Verder onderzoekt Defensie initiatieven als KNAK (mentale gezondheid) en het vergroten van de beschikbaarheid van hulphonden voor veteranen die daar baat bij hebben.

Een veilige werkomgeving bij Defensie

Veiligheid moet in beleidsvorming, aansturing en uitvoering bij Defensie een vanzelfsprekendheid zijn. Defensie bouwt door op de forse stappen die de afgelopen jaren zijn gezet om de veiligheid te verbeteren. In 2023 bestendigen wij daarom het veiligheidsbeleid en verankeren dit verder in de organisatie. Waar het budget voor Defensie groeit, zijn er ook meer structurele middelen voor veiligheid beschikbaar in 2023. Bijvoorbeeld voor het bevorderen en bewaken van sociale veiligheid en integriteit en het adequaat toerusten van de veiligheidsorganisaties van de defensieonder-delen.

De voornaamste stappen waar we ook met uw Kamer over komen te spreken zijn:

• • 

  Wij richten ons op de uitvoer van de resterende maatregelen uit het plan van aanpak 'Een veilige defensieorganisatie' uit 2018. We nemen de resultaten van de evaluatie van het plan van aanpak door de Auditdienst Rijk (ADR) mee bij het verder versterken van de veiligheid. Bij de aanbieding van de evaluatie bent u uitgebreid geïnformeerd over de staat van het veiligheidsbeleid van Defensie.

• • 

  Defensie evalueert bestaand veiligheidsbeleid, zo is recent het integri-teitsbeleid herzien en vastgesteld.

• • 

  Op het terrein van sociale veiligheid en integriteit geven we een impuls aan de reeds ingezette ontwikkeling van onze leidinggevenden en intensiveren we de opleiding en training van al het defensiepersoneel op het gebied van sociale veiligheid. In 2023 verwachten we de eerste resultaten zichtbaar te hebben van het afgelopen jaar vereenvoudigde meld- en registratiesysteem. Personeel kan meer vertrouwelijk melden en wij verwachten een voorzichtige toename in het aantal meldingen.

• • 

  Wij gaan verder met het uitvoeren van de omarmde aanbevelingen van de toezichthouders van Defensie. Jaarlijks informeren wij de Kamer via een bijlage bij het Jaarverslag Defensie over de voortgang.

• • 

  Defensie gaat verder met de bredere toepassing van de maatregelen uit het plan van aanpak beheersing chroom-6 op de overige gevaarlijke stoffen in de gehele keten. Daarvoor wordt de Nadere Inventarisatie Gevaarlijke Stoffen voortgezet, zodat de komende vier jaar stap voor stap de risicobeoordelingen worden afgerond en te nemen maatregelen worden gerealiseerd.

• • 

  Binnen Defensie wordt risicomanagement al toegepast als onderdeel van beleid(svorming), aansturing en uitvoering. Als aanvulling hierop gaat Defensie verder met het invoeren van integraal risicomanagement. Hierbij worden vanuit meerdere perspectieven - waaronder veiligheid -risico's geïdentificeerd, gemitigeerd en waar nodig in samenhang geaccepteerd. Risicomanagement wordt in alle lagen van de organisatie uitgevoerd.

Vastgoed

Defensie heeft een urgente en omvangrijke vastgoedopgave, waarbij de portefeuille de komende tien tot vijftien jaar ingrijpend moet worden herzien, in de Kamerbrief 'Contourenbrief Strategisch Vastgoedplan 2022' (Kamerstuk 34 919, nr, 89) zijn de contouren en uitgangspunten gedeeld die de basis vormen voor het nieuwe Strategisch Vastgoedplan 2022 (SVP2022), dat uiterlijk medio oktober 2022 met de Kamer wordt gedeeld, Doel is om een vastgoedportefeuille te realiseren die onze taakuitvoering optimaal ondersteunt, toekomstbestendig is, bijdraagt aan werkbeleving en trots, duurzaam is en die waar mogelijk nog meer met de samenleving en de regio verbonden is dan voorheen, Daarnaast is het uitgangspunt dat de balans wordt hersteld tussen een gezonde toekomstbestendige vastgoedportefeuille en de beschikbare middelen voor investeringen en exploitatie, Hierbij verwerken we de bevindingen van de Algemene Rekenkamer en de aanbevelingen uit het interdepartementaal Beleidsonderzoek naar het defensie-vastgoed (Kamerstuk 34 919, nr, 77; maart 2021) - waarin wordt gesteld dat Defensie de vastgoedportefeuille met 35-40% zou moeten reduceren,

in het SVP 2022 wordt de uitvoering van het plan verder toegelicht en zal een reactie worden gegeven op de aanbevelingen uit het interdepartementale beleidsonderzoek over vastgoedbeheer bij Defensie, De omvang van de vastgoedportefeuille van Defensie in Nederland betreft bijna 10,000 gebouwen verdeeld over meer dan 350 locaties, Defensie verkent momenteel hoe het regionaal concentreren van de defensie-aanwezigheid een bijdrage kan leveren aan de doelstelling om tot een toekomstbestendige vastgoedportefeuille te komen, Omdat het transformeren van het vastgoed een gefaseerd, langjarig en complex proces is, zal om voortgang te realiseren, in 2023 worden gefocust op enkele casussen (zie hiervoor de Materieelagenda DMF 2023), die mede bepalend zijn voor diverse vervolg-casussen, Om de transformatie van ons vastgoed te kunnen realiseren, wordt in de Defensienota 2022 het budget voor vastgoed structureel verhoogd,

Ruimtelijke ordening en leefomgeving

De extra investeringen in Defensie deze kabinetsperiode betekenen ook dat Defensie voldoende ruimte nodig heeft om te oefenen in de lucht, op zee en op het land, De ruimte in Nederland is schaars en andere ontwikkelingen, zoals woningbouw, energietransitie en natuur en landbouw vragen ook om een plek, De ontwikkeling die de krijgsmacht de komende jaren door zal maken zal merkbaar zijn, bijvoorbeeld doordat er meer wordt geoefend of omdat er nieuwe kazernes worden gebouwd, verbouwd of worden verplaatst, Dit is geen eenvoudige opgave, Defensie groeit en Nederland wordt ruimtelijk steeds complexer en compacter, Defensie heeft ook indirect impact op de leefomgeving, onder andere de geluids- of veiligheidscon-touren en de radarbeperkingsgebieden van Defensie beïnvloeden de mogelijkheden voor andere ruimtelijke bestemmingen, Om de ruimtelijke impact van Defensie nu en in de toekomst beter in beeld te brengen en te verankeren, is het programma Ruimte voor Defensie in het leven geroepen, De kansen en knelpunten die voortkomen uit de ruimtelijke visie vormen de basis voor de beleidsagenda op het gebied van de fysieke leefomgeving en Defensie voor de komende jaren,

De huidige stikstofproblematiek is belemmerend voor de (uitbreiding van) activiteiten door Defensie, Nieuwe wetgeving op dit onderwerp is in de maak, Het is nog onduidelijk op welke manier de ontwikkelingen op het gebied van latente stikstofruimte en saldering, zullen worden vormgegeven, Het nationaal belang van onze operationele gereedstelling is onderdeel van dit wetgevingsproces, Bovendien zal Defensie inzetten op de mogelijkheden van salderen, en onderzoek doen naar mogelijkheden voor bronmaatregelen en natuurcompensatie,

Duurzaamheid

Defensie wil bijdragen aan de maatschappelijke opgave om klimaatverandering tegen te gaan. Duurzaamheid raakt aan verschillende aspecten van het werk van Defensie.

De unieke positie en rol van de krijgsmacht vragen soms maatwerk ten aanzien van nationale of Europese wet- en regelgeving. De krijgsmacht bereidt zich ook operationeel goed voor op de gevolgen van klimaatverandering. Dit draagt bij aan het versterken van de operationele slagkracht, meer wendbaarheid en een grotere (energie)onafhanke-lijkheid.

Defensie draagt bij aan het rijksbrede beleid voor verduurzaming, zoals de programma's Zon-op-Rijksdaken en Energieopwekking op Rijksgronden en het thema duurzame mobiliteit. De verduurzaming van het vastgoed wordt ingezet met de transformatie van het vastgoed gericht op Concentreren, Verduurzamen en Vernieuwen (CVV). Hierbij worden de komende jaren diverse complexe stappen gezet die een significante impact hebben op de verduurzaming van het vastgoed.

Daarnaast weegt Defensie duurzaamheid nadrukkelijk mee als uitgangspunt bij de aanschaf van materieel. Enerzijds om de operationele afhankelijkheid van fossiele brandstoffen te verminderen en anderzijds als bijdrage aan de nationale en Europese doelstellingen op dit gebied. Tegelijkertijd moeten (wapen)systemen wel de noodzakelijke effectiviteit behouden. Defensie reserveert een beperkt budget om voor de korte termijn innovatieve verduurzamingsmaatregelen bij investeringsprojecten aan te jagen. Ook ontwikkelt defensie een afwegingskader voor de structurele integratie van duurzaamheids-maatregelen in materieelprojecten.

De komende jaren wordt gebruik gemaakt van de, in 2022 opgestelde, roadmap Energietransitie Materieel. Met de roadmap is een basis gevormd voor de vervolgtrajecten waarin Defensie kan bepalen welke initiatieven al dan niet aansluiten bij de operationele eisen en passen binnen de financiële kaders. De nieuwe hulpvaartuigen van de Marine worden bijvoorbeeld emissieloos gemaakt. Ook streeft Defensie naar het structureel bijmengen van gemiddeld 30 procent hernieuwbare brandstoffen (kerosine, diesel en scheepsdiesel). Voor de financiering zal waar mogelijk gebruik worden gemaakt van exogene financieringsbronnen zoals klimaatgelden. Indien deze exogene financiering geheel of gedeeltelijk niet mogelijk is zullen wij ons streven binnen onze eigen begroting accommoderen

Om de organisatie ook in de toekomst verder te kunnen blijven verduurzamen wordt ook sterk ingezet op innovatie en duurzamere werkvormen. Hiervoor werkt Defensie samen met de Nederlandse industrie en kennissector, zodat zij zich met duurzame oplossingen internationaal kunnen onderscheiden. Defensie is voornemens verduurzaming toe te voegen aan de afwegingskaders die in het 'voorzien-in' proces worden gebruikt bij besluitvorming over materieel in vastgoedprojecten. Defensie gaat (het identificeren van) duurzaam-heidseisen standaard opnemen in de reguliere bedrijfsvoering zoals bijvoorbeeld bij het inkoopproces. Daarbij wil Defensie haar inkoop-volume gebruiken om verduurzaming in de keten te stimuleren door bijvoorbeeld duurzaamheidseisen te stellen aan de leveranciers.

2.1.3 Versterken van specialismen

Extra capaciteit en materieelproces

Met de extra financiële middelen voegt Defensie nieuwe capaciteiten toe. Ook moderniseert Defensie capaciteiten, bijvoorbeeld door het uitvoeren van midlife updates van materieel, en wordt oud materieel vervangen. In het 'voorzien-in' proces, waarmee Defensie materieel en vastgoed verwerft en moderniseert, blijft het Defensie Materieelkeuze Proces (DMP) centraal staan. Dat proces garandeert transparante informatie-uitwisseling met de Kamer en geeft inzicht in de rechtmatigheid en effectiviteit van uitgaven. Tegelijkertijd versterkt de groei van Defensie de behoefte aan meer wendbaarheid in het voorzien-in proces. We moeten het dus anders gaan aanpakken. Naast Nederland versterken veel landen hun krijgsmachten. We zoeken actief en vroeg in het proces de samenwerking met onze partners en versterken daarmee de interoperabiliteit en standaardisatie. Daarnaast groeit wereldwijd de vraag naar militair materieel, nemen wachttijden bij leveranciers toe en zullen prijzen stijgen. Samenwerking gaat niet vanzelf en vraagt van alle partijen tijd en commitment. Vaak gaan 'de kosten voor de baten uit'.

In de Defensienota is toegezegd dat het DMP wordt geactualiseerd. In 2023 spreken we hierover met de Tweede Kamer. Op dit moment onderzoekt Defensie of maatregelen zoals het verleggen van de mandateringsgrenzen en het aanpassen van regels voor aanbesteding kunnen leiden tot een wendbaarder proces. Daarnaast onderzoeken we mogelijkheden voor internationale samenwerking bij verwervingen.

Defensie blijft de samenwerking met de Nederlandse defensie-gerelateerde industrie en kennisinstituten zoeken bij de verwerving van nieuw materieel. Hierbij blijft de verwerving van COTS/MOTS (commercial of the shelf/ military of the shelf) artikelen het primaire uitgangspunt. De samenwerking beperkt zich niet tot de aanschaf van materieel. Ook voor het onderhoud en voor de opleiding van technisch personeel wordt samenwerking gezocht. Dit is bijvoorbeeld ingericht bij de Scania Gryphus vrachtauto's, die in het programma defensiebrede Vervanging Operationele Wielvoertuigen (DVOW) zijn verworven.

Ook zet Nederland er op in om meer samen met andere Europese landen te investeren, in te kopen, te oefenen en missies aan te gaan. Hierdoor worden schaalvoordelen en standaardisatie bereikt en de interoperabiliteit met bondgenoten en partners vergroot.

2.1.4 Meer Europese samenwerking

Samenwerking in NAVO- en EU-verband

Om de veiligheid en de belangen van Nederland blijvend goed te kunnen verdedigen, moet Nederland nauw samenwerken met onze bondgenoten en partners. Het geheel is meer dan de som der delen. Nederland gaat daarom een grotere bijdrage leveren aan het versterken van Europese defensiesamenwerking. De NAVO is de hoeksteen van onze collectieve verdediging. De trans-Atlantische samenwerking binnen het bondgenootschap blijft daarom van cruciaal belang. Voor de Europese vrede en veiligheid is het echter essentieel dat Europese landen ook hun bijdrage leveren. Een zelfredzamer Europa, met meer militaire capaciteiten van Europese landen, draagt bij aan de versterking van de NAVO en de EU.

Om te komen tot meer Europese samenwerking is in 2023 en in latere jaren daarom meer budget beschikbaar voor de cofinanciering van projecten uit het Europees Defensiefonds (EDF). Ook is er vanaf 2023 een zogenoemd startbudget beschikbaar voor Europese defensiesamenwerking, dat onder andere gebruikt kan worden om als kartrekker bepaalde ontwikkelingen of projecten in de EU aan te jagen. Met deze budgetten zet Nederland onder andere in op projecten op het gebied van maritieme veiligheid, energie en cyber. Daarnaast zal ook de personele capaciteit worden vergroot om invulling te kunnen geven aan versterkte Europese defensiesamenwerking.

In 2023 zal ook (verder) worden gewerkt aan de implementatie van de plannen van de Europese Commissie en de Hoge Vertegenwoordiger, zoals deze zijn gepresenteerd in de gezamenlijke mededeling 'Defence Investment Gaps Analysis and Way Forward'. Deze voorstellen zijn gericht op het aantrekkelijker en makkelijker maken van samenwerking tussen lidstaten, door middel van financiële prikkels en initiatieven om coördinatie tussen lidstaten te verbeteren. Zo wordt op dit moment via de Defence Joint Procurement Task Force in kaart gebracht waar op zeer korte termijn kan worden samengewerkt, om op deze manier gezamenlijk onze voorraden aan te vullen. Het kabinet staat hier positief tegenover, omdat hiermee schaalvoordelen worden bereikt en de interoperabiliteit wordt verbeterd.

In het kader van de NAVO wordt vanaf 2023 extra budget gereserveerd voor de mogelijke verhoging van de NAVO contributie, waarmee de gemeenschappelijke kosten worden gefinancierd. Daarnaast blijft Nederland een militaire bijdrage leveren aan de staande NAVO-verbanden en aan de versterking van de NAVO posture aan de oostflank.

Overige multilaterale samenwerking

Defensie zet zich ook binnen Europese verbanden in voor een sterker en veiliger Europa. Binnen de Northern Group, de Joint Expeditionary Force (JEF) en het European Intervention Initiative (EI2) wordt de samenwerking met gelijkgestemde Europese landen versterkt. Hierbij is er aandacht voor de toegevoegde waarde van elk verband, om duplicatie te voorkomen. Zo richt de JEF zich o.a. op oefeningen en andere militaire activiteiten in Noord-Europa, samenwerking in een hybride context, verbetering van interoperabiliteit en inlichtingenuitwisseling. De Northern Group is een discussieforum over gemeenschappelijke veiligheids- en defensieaangele-genheden, met de focus op noordelijk Europa en het Baltische zeegebied. Het EI2 werkt toe naar een gezamenlijke Europese strategische cultuur. Door regelmatig te overleggen en informatie uit te wisselen over de strategische omgeving en inzetscenario's, wordt nadere samenwerking en interoperabiliteit tussen de verschillende krijgsmachten in Europa gestimuleerd.

Bilaterale samenwerking

Nederland investeert in de hechte multilaterale en bilaterale samenwerking die de afgelopen jaren is opgebouwd met de strategische partners België, Duitsland, Frankrijk, Luxemburg, Noorwegen, het VK en de VS. Ook in 2023 zal dit worden voortgezet en kijken we naar mogelijkheden om onze samenwerking te verdiepen. Mogelijkheden voor (verdere) integratie worden onderzocht en er wordt gestreefd naar meer gezamenlijke ontwikkeling, interoperabiliteit en uitwisselbaarheid van systemen en procedures.

De basis voor langlopende bilaterale samenwerking met strategische partners wordt gevormd door het hebben van voldoende en de juiste mensen binnen Defensie om hier richting en invulling aan te geven. Door hier in 2023 in te investeren is het mogelijk om deze intensieve, vruchtbare en efficiënte vorm van samenwerking met onze partners voort te zetten en te versterken.

Nederland wil nadrukkelijk niet alleen de samenwerking met onze strategische partners verdiepen. Ook wordt samen met andere Europese partners zoals Finland en Zweden gekeken hoe we de samenwerking kunnen versterken. Door samenwerking vergroten we de kwaliteit en effectiviteit van onze krijgsmacht en die van onze partners. Nederland zal hierin een voortrekkersrol vervullen.

2.1.5 innoverend vermogen en nieuwe domeinen innovatie en onderzoek

Onderzoek, technologieontwikkeling en innovatie zijn het fundament voor een technologische hoogwaardige en informatiegestuurde krijgsmacht. Daarom gaat Defensie vanaf 2023 investeren in Research&Technology (R&T). In dat kader wordt de defensieonderzoekcapaciteit de komende jaren versterkt en komen er structurele middelen beschikbaar voor (inter)nationale samenwerking. De uitgaven aan R&T stijgen mee met de defensiebegroting. Zo kan de KPI R&T de komende jaren worden gestabiliseerd. Ook de innovatiecentra van de defensieonderdelen worden versterkt. Zij krijgen structurele middelen ter beschikking waarmee de komende jaren in samenwerking met bedrijfsleven en andere partijen een innovatieport-folio zal worden ontwikkeld. Om te kunnen inspelen op Europese en NAVO innovatie-initiatieven zal hierbij ook worden ingezet op grensoverschrijdende samenwerking. Zo kan Defensie sneller reageren op veranderingen in de omgeving en voor blijven op op potentiële tegenstanders. In het kader van de actielijn uit de Defensienota wordt in samenwerking met onze kennis- en innovatiepartners een uitvoeringsagenda opgesteld. Ook het Ministerie van EZK is hierbij betrokken, met als specifieke inzet de koppeling tussen de Nederlandse defensiesector en de Europese strategische autonomie. Deze agenda brengt binnen de kaders van de Strategische Kennis- en Innovatieagenda (SKIA) 2021-2025 concretisering en focus aan. De Kamer ontvangt deze agenda voorafgaand aan de begrotingsbehandeling.

Ruimtedomein

Nieuwe dreigingen vinden door technologische ontwikkelingen steeds vaker plaats in nieuwe domeinen zoals de ruimte. Europa, Nederland en ook Defensie zijn afhankelijk van satellieten. Defensie moet daarom zicht houden op wat er zich in de ruimte afspeelt en veilige communicatie tussen eenheden mogelijk maken. De activiteiten voor het nieuwe ruimtedomein zullen zich defensiebreed richten op het verder opzetten en borgen van de ruimte als vijfde domein in de defensieorganisatie. Als onderdeel van deze werkzaamheden zal de capaciteit van de personen werkzaam in het ruimtedomein, zowel binnen het Defensie Space Security Center (DSSC) als op strategische plekken binnen Defensie en internationaal, worden uitgebreid.

Om een gedegen operationele basis in het ruimtedomein op te bouwen coördineert het DSSC, samen met kennisinstituten, industrie en (inter)nationale partners de benodigde kennis en technologie om zo een relevante bijdrage te kunnen leveren aan de ontwikkeling van nieuwe, moderne innovatieve technieken voor kleine satellieten die onze informatie, communicatie of navigatie positie versterken. Duplicatie van bestaande capaciteiten zal zo veel mogelijk worden vermeden en het doel is om specifieke niche capaciteiten op te bouwen die zowel nationaal als internationaal van waarde zijn, In dat kader zullen eerst technology demonstrator satellieten zoals de BRIK-II worden ontwikkeld en gelanceerd, waarmee vervolgens kennis en ervaring met het ontwikkelen en opereren van satellieten binnen Defensie wordt opgedaan. Daarna zal er verder worden gebouwd aan een operationele capaciteit met meerdere satellieten. Daartoe zal bilateraal worden samengewerkt met o.a. Noorwegen (in het MilSpace II programma), de Verenigde Staten (met het Air Force Research Laboratory), multilateraal in de EU (in EDA- en EDF-projecten), de NAVO, het Responsive Space Cooperation MoU en nationaal in het kader van de Kennis en Innovatie Agenda Veiligheid. Geïdentificeerde niche capaciteiten, waar Nederland internationaal een kennisvoorsprong heeft, zijn lasercom-municatie, radar in de ruimte en vanaf de aarde, en innovatieve aardobservatie methodes waarbij de beelden zeer gedetailleerd te analyseren zijn en meer laten zien dan alleen het visuele spectrum (hyperspectraal).

Het doel van het opbouwen van de operationele capaciteit is om onze nationale autonome informatie, communicatie en navigatie positie te versterken en hiermee ook een bijdrage te leveren aan de versterking van de NAVO en de EU. Om dit te bewerkstelligen bouwt het DSSC tussen 2024 en 2032 een constellatie van kleine satellieten met niche capaciteiten die nationaal en internationaal meerwaarde hebben. De grondgebonden infrastructuur wordt uitgebreid om de satelliet data te kunnen binnenhalen en verwerken. De SMART-L Multi-Missie radars van CLSK en CZSK worden geoperationaliseerd om ook ruimteobjecten te detecteren en dreigingen voor satellieten in de gaten te houden. Deze Space Situational Awareness data heeft ook internationale meerwaarde binnen zowel de EU, de NAVO als bijvoorbeeld het internationale space surveillance netwerk van de VS. De te ontwikkelen ruimte capaciteiten zijn in de meeste gevallen «dual use» en daarmee ook relevant voor andere departementen. Er zal daarom ook interdepartementaal toenadering worden gezocht om een eventuele overlap tussen civiele en militaire behoeftes in een vroegtijdig stadium te identificeren en daarmee interdepartementale samenwerking te versterken.

Arbeidsextensief werken

Defensie gaat bepaalde processen arbeidsextensiever inrichten door meer gebruik te maken van technologie. Hierdoor kan Defensie haar mensen daar inzetten waar ze het hardste nodig zijn en bovendien het werk voor hen veiliger, interessanter, minder routinematig en effectiever inrichten. In 2023 vangen we hier als volgt mee aan:

• • 

  Arbeidsextensiviteit wordt voortaan waar relevant meegewogen bij vernieuwingsprojecten en aanbestedingen.

• • 

  In 2023 worden voorbereidingen getroffen voor het verbeteren van de geautomatiseerde ondersteuning met SAP (S4/HANA) in de domeinen financiën, materieel-logistiek, inkoop en afstoting.

• • 

  Stuurinformatie wordt actueler en het vergaren en presenteren ervan wordt minder arbeidsintensief door bredere inzet van geautomatiseerde management-informatie dashboards.

• • 

  Een defensiestrategie «Data Science en Artificial Intelligence (AI)» vertalen we naar concrete roadmaps per bedrijfsvoeringsdomein (zie ook hierna onder 2.1.6).

• • 

  Tot slot komt er een meerjarige regeling om de aanloopkosten van innovatie van de ondersteunende bedrijfsvoering te dragen, o.a. bestemd voor uitbreiding van Robotic Process Automation: laagdrempelig in te zetten IT waarmee de routinematige, administratieve handelingen van gebruikers teruggebracht kunnen worden.

Commandovoering

Om de defensieorganisatie wendbaarder te maken, het handelingsvermogen te kunnen vergroten en in staat te zijn om complexe operaties te kunnen aansturen is versterking van het sturend vermogen noodzakelijk. Hierbij is oog voor de juridische en ethische kaders die hiermee verband houden, zoals - maar niet uitputtend - de AVG, Wiv2017 en andere wettelijke kaders, maar ook intern Defensie vastgestelde ethische richtlijnen alsmede de aanbevelingen uit het hightech rapport van de Adviesraad Internationale Vraagstukken (AIV).

Voor de effectieve aansturing van militaire operaties is het noodzakelijk dat Defensie haar informatiepositie in alle domeinen en op alle organisatie-lagen versterkt. Daartoe wordt het Defensie Operatiecentrum versterkt en ingericht als Permanent Operationeel Hoofdkwartier, maar wordt ook de aansturende capaciteit op andere niveaus verder versterkt. Daarom investeert Defensie in het moderniseren van de IT-infrastructuur en bijbehorende communicatiesystemen die commandanten ondersteunt in het plannen, uitvoeren en ondersteunen van operaties op alle lagen van de organisatie. De hiervoor benodigde analysecapaciteit wordt vergroot en daarbij wordt gebruikt gemaakt van technologieën als Data Science en Artificial Intelligence. Het gaat hierbij niet alleen om besluitvormingsonder-steuning en inlichtingen, maar ook over semi-autonome systemen met betekenisvolle menselijke controle, predictive maintenance, bedrijfsvoering en veiligheid.

Daarnaast investeert Defensie in verschillende sensoren en communicatiemiddelen die de operationele besluitvormingsprocessen ondersteunen. Zo worden de mogelijkheden van de MQ-9 uitgebreid met een sensor die maritieme beeldopbouw ondersteunt en een sensor die communicatie- en verbindingssignalen kan opvangen. Ook start CZSK met de ontwikkeling van een capaciteit van onbemande systemen¹, bestaande uit kleine onbemande vaar- en vliegtuigen die informatie verzamelen ten behoeve van een vlootverband, en treft maatregelen die de commandovoering binnen (inter)-nationale vlootverbanden versterken. Daarnaast voorziet CLAS haar mobiele commandoposten van moderne communicatie- en informatiesystemen.

Tot slot vereist de omgang met groeiende hoeveelheden informatie speciale aandacht voor de informatiehuishouding, van de uitvoering in operatiegebieden tot de commandovoering en besluitvorming op het ministerie. Daarom investeren we de komende jaren in het verbeteren van de systemen, de personele capaciteit en methodes voor de opslag, behandeling en archivering van informatie. Deze acties worden gecoördineerd en aangejaagd door het programma Defensie Open op Orde, dat aansluit bij het rijksbrede programma Open op Orde. Deze investeringen stellen Defensie in staat om besluitvorming te ondersteunen met actuele en accurate informatie. Dit zorgt ook voor betere informatievoorziening aan parlement en samenleving en draagt bij aan een transparantere organisatie.

Cyberoapaoiteiten²

Het slagveld digitaliseert, De hoeveelheid data neemt enorm toe. Informatietechnologie (IT) en techniek in bredere zin ontwikkelen zich razendsnel. De defensieorganisatie moet informatie sneller en slimmer verkrijgen, verwerken en verspreiden om gericht te sturen en zo succesvol te kunnen zijn in moderne conflicten en crises: dat is de kern van informatiegestuurd optreden. Defensie moet weerbaar zijn tegen desinformatie, moet haar eigen systemen kunnen beschermen tegen cyberaanvallen en moet zelf offensieve cyberoperaties kunnen uitvoeren.

Om opgewassen te zijn en te blijven tegen de groeiende cyberdreiging investeert Defensie ook dit jaar in digitale slagkracht. Naast een strategie voor data science en artificial intelligence heeft Defensie een cyberplan opgesteld om defensiebreed de digitale capaciteiten te versterken Dit omvat onder meer het aantrekken van cyberspecialisten³. Ook worden er meer mogelijkheden gecreëerd om te trainen in de informatieomgeving op eigen, van het internet afgesloten, netwerken. Daarnaast versterken we het Defensie Cyber Commando en krijgen commandanten op alle niveaus de beschikking over cyberbeschermingscapaciteit. Ook investeren we in een betere (cyber)inlichtingenpositie, waarmee we de oyber readiness van Defensie en daarmee de digitale weerbaarheid van eenheden en systemen verder versterken.

Ook zal Defensie de komende jaren nog meer inzetten op internationale samenwerking. Dit geldt ook voor het cyberdomein. Dit zal gebeuren in zowel bilateraal, EU- en NAVO-verband. Defensie zal ontwikkelingen stimuleren die de cyberveiligheid van de NAVO en EU missies en operaties vergroten. Daarnaast zullen bestaande initiatieven in bijvoorbeeld PESCO of EDF-verband verder worden doorontwikkeld en zal Nederland, waar nodig, zelf een voortrekkersrol vervullen. Ook zal Defensie in nauwe samenwerking en afstemming met nationale partners de capaciteiten uitbreiden om andere (overheids)organisaties te helpen wanneer zij getroffen worden door een digitale crisis. Dit alles zal leiden tot een sterker Nederland en een veiliger Europa dat meer op eigen benen kan staan, ook in het cyberdomein.

Inlichtingen

Inlichtingen zijn essentieel om vooruit te kunnen kijken en om goede politiek-strategische keuzes te maken. Ze kunnen voor militairen in het veld het verschil maken tussen leven en dood. Het kabinet investeert ook het komende jaar in het benutten van de technologische mogelijkheden om de Nederlandse inlichtingenpositie verder te versterken. Om informatiegestuurd optreden beter mogelijk te maken wordt er bij de MIVD en bij de krijgsmacht geïnvesteerd in de versterking van de capaciteit om inlichtingen te verzamelen en verwerken. Inlichtingenprocessen worden meer datage-dreven ingericht: beschikbare data moeten real time kunnen leiden tot betrouwbare inlichtingen, die op hun beurt zorgen voor een gezaghebbende informatiepositie. Er wordt verder gebouwd aan een digitale infrastructuur die ervoor moet zorgen dat deze tijdig op alle relevante niveaus binnen de organisatie beschikbaar is. Hierdoor kan Defensie preciezer, sneller en veiliger wereldwijd militaire operaties uitvoeren.

Waar de operationele commando's gebonden zijn aan de Algemene Verordening Gegevensbescherming (AVG), opereert de MIVD onder de Wet op de Inlichtingen en Veiligheidsdiensten (Wiv 2017). Binnen beide juridische regimes geldt dat er volle aandacht is voor de bescherming van persoonsgegevens en andere data. Defensie investeert daarom het komende jaar extra in de onderliggende IT om nog zorgvuldiger om te kunnen gaan met deze data.

Voor de MIVD is een effectief wettelijk kader dat aansluit bij de operationele inlichtingenpraktijk essentieel. De evaluatiecommissie Jones-Bos concludeert dat de Wiv 2017 onvoldoende aansluit op de technologische complexiteit en dynamiek van de operationele praktijk van de MIVD. De tijdelijke wet cyberoperaties moet urgente operationele knelpunten oplossen en de diensten in staat stellen sneller en beter hun werk te doen in het cyberdomein, met effectief toezicht. Met de tijdelijke wet worden niet alle knelpunten van de MIVD opgelost. Om de overige knelpunten op te lossen en gevolg te geven aan de aanbevelingen van de evaluatiecommissie Jones-Bos, is een voorstel tot wijziging van de Wiv 2017 in voorbereiding.

Om het inlichtingenonderzoek effectief en efficiënt uit te kunnen voeren zal ook het komende jaar nauw worden samengewerkt met internationale en nationale partners. Daarnaast zal Defensie investeren in het verstevigen van de samenhang tussen de inlichtingencapaciteiten van de krijgsmacht en de MIVD. Daarnaast zal Defensie het komende jaar verder investeren in de inlichtingensamenwerking met de NAVO en EU. In EU-verband zal met name aandacht zijn voor de implementatie van het Strategisch Kompas, waarin de versterking van de Single intelligence Analysis Capacity (SIAC) als prioriteit is aangemerkt. Voor de MIVD is en blijft de AIVD de belangrijkste Nederlandse partner. De doelstelling blijft het komende jaar om de samenwerking verder te verbeteren, teneinde de kwaliteit van de producten van de beide diensten te verhogen.

Counter Hybrid

De veranderende verhoudingen tussen geopolitieke machtsblokken uit zich ook in een 'strijd tussen narratieven'. (Potentiële) tegenstanders verspreiden desinformatie om hun zienswijze te bevorderen en onze samenleving te beïnvloeden over bijvoorbeeld COVID en de oorlog in Oekraïne. Nederland zet hier als onderdeel van de NAVO en de EU een duidelijk eigen verhaal tegenover gebaseerd op onze liberale democratische waarden. De NAVO kent daarbij van oudsher een belangrijke rol toe aan Strategische Communicatie (StratCom). Om deze capaciteit bij Defensie te versterken en te professionaliseren wordt bij het Defensie Operatiecentrum in 2023 een Strategische Communicatie (StratCom⁴) entiteit opgericht. Deze entiteit draagt binnen de daarvoor geldende wettelijke kaders en procedures bij aan een beter begrip van wat er gaande is in de informatieomgeving, ook in een hybride context. Dit is essentieel voor de ondersteuning van militaire missie en inzet. Verder start TNO in 2023 een meerjarige vervolgopdracht van Defensie om huidige en toekomstige hybride dreigingen in kaart te brengen, zodat Defensie daarop beter kan anticiperen. Ten slotte plaatst Defensie een expert bij het Europese Hybrid Centre of Excellence in Helsinki.

Multidomein optreden

Multi-domein optreden (MDO) wordt in het westerse militaire denken beschouwd als een antwoord op de hedendaagse dreigingen die zich manifesteren. Het dreigingsbeeld laat zien dat conflicten zich gelijktijdig in verschillende domeinen kunnen afspelen: niet alleen op het land, in de lucht en op zee, tegenwoordig ook in de ruimte en in het cyberdomein. Om deze dreigingen vroeg en in samenhang te kunnen onderkennen en vervolgens het hoofd te kunnen bieden, is het nodig om gelijktijdig in de vijf verschillende domeinen gesynchroniseerd op te treden. In de kern draait MDO om het orkestreren en integreren van verschillende activiteiten van de domeinen, waarbij we simultaan effecten willen creëren in zowel de fysieke, virtuele en cognitieve omgeving. Het uiteindelijke doel is de beïnvloeding van de wil van een potentiële tegenstander. Dit samenspel tussen de domeinen land, lucht, zee, cyber en ruimte moet meer opleveren dan de som van de individuele activiteiten: MDO moet synergie bewerkstelligen. Defensie moet in staat zijn om domein specifieke capaciteiten en activiteiten gelijktijdig en gesynchroniseerd aan te wenden, in nationaal en internationaal verband en geïntegreerd met andere instrumenten van macht. Domeinspecifieke capaciteiten en activiteiten moeten zowel in joint, interagency, multinational en public (JIMP) verband worden toegepast, veilig verbonden zijn en elkaar kunnen versterken. Interoperabiliteit en connecti-viteit is randvoorwaardelijk om MDO toe te kunnen passen.

Daarom investeert Defensie de komende jaren in interoperabiliteit: systemen en eenheden moeten met elkaar kunnen communiceren en samenwerken, zowel binnen Defensie als met partners. De IT-infrastructuur wordt gemoderniseerd. Daarom worden in 2023 weer stappen gezet met het programma Grensverleggende IT (GrIT). Ook zet Defensie in 2023 stappen die ertoe moeten leiden dat informatie beter, sneller en veiliger kan worden uitgewisseld (intern en met partners) en worden de koppelingsmo-gelijkheden met partners vergroot. Bovendien wordt het Defensie Opera-tiecentrum versterkt en ingericht als permanent operationeel hoofdkwartier om multi-domein operaties in een hybride context beter aan te kunnen sturen.

KPi-tabel

Bovenstaande KPI's zijn voor het eerst opgenomen in de begroting 2020. Deze KPI's zijn eind 2018 in overleg met de Tweede Kamer tot stand gekomen. Op dit moment wordt bezien met welke (openbare) KPI's Defensie in de begroting en in het jaarverslag beter inzicht kan geven in, respectievelijk verantwoording kan afleggen over, de beoogde en bereikte resultaten. Defensie hecht er namelijk veel waarde aan dat de doelmatigheid van uitgaven en de voortgang die de komende jaren geboekt wordt, transparant met uw Kamer wordt gedeeld. Het voorstel dat wordt ontwikkeld zal aan de Tweede Kamer worden voorgelegd voordat de KPI's worden vastgesteld en in de begroting en in het jaarverslag zullen worden opgenomen.

2.2 Belangrijkste beleidsmatige mutaties

Toelichting

• 1. 

  Mutaties Ie suppletoire begroting 2022

Met de Ie suppletoire begroting 2022 zijn o.a. de prijsbijstelling en de doorwerking van de eindejaarsmarge 2021 toegevoegd aan de begroting.

• 2. 

  Mutaties Ie incidentele suppletoire begroting

Middels de Ie incidentele suppletoire begroting is € 458 miljoen budget toegevoegd. Dit budget maakt deel uit van het budget dat in het coalitieakkoord voor Defensie is opgenomen. Vanwege de toegelichte urgentie (bestellen munitie) is dit budget versneld toegevoegd aan het DMF.

• 3. 

  Mutaties 2e incidentele suppletoire begroting

Middels de 2e incidentele suppletoire begroting is € 1.088 miljoen budget toegevoegd. Dit budget maakt deel uit van het budget dat in het coalitieakkoord voor Defensie is opgenomen. Vanwege de toegelichte urgentie (bestelling van zes F-35 toestellen en vier extra MQ-9 toestellen) is dit budget versneld toegevoegd aan het DMF.

• 4. 

  Interdepartementale budgetoverhevelingen

Vanuit diverse ministeries is budget naar Defensie overgeheveld voor het uitvoeren van activiteiten en vice versa. Per saldo stijgt de begroting van Defensie met € 21,7 miljoen voor 2023. Een volledig overzicht van de interdepartementale budgetoverhevelingen is in de verdiepings-bijlage opgenomen.

• 5. 

  Uitgaven ten behoeve van Oekraïne

Uitgaven ten behoeve van Oekraïne voor vervanging van geleverde militaire goederen.

• 6. 

  Arbeidsvoorwaarden Defensie aanvullende post

Toevoeging budget voor het arbeidsvoorwaardenpakket van Defensie vanuit de aanvullende post van het ministerie van Financiën.

7 Kasschuif instandhouding materieel

Naar verwachting worden in 2022 niet alle instandhoudingsuitgaven gerealiseerd. Van deze middelen wordt € 150 miljoen doorgeschoven naar 2026 en 2027

• 8. 

  Kasschuif investeringen 2022

Naar verwachting worden in 2022 niet alle investeringsuitgaven gerealiseerd. Leveringen van wapensystemen gaan nu veel trager dan daarvoor. Uiteindelijk zal de productiecapaciteit van de bedrijven in deze sector groeien, maar dat zal enige tijd in beslag nemen. Derhalve wordt dit budget naar 2027 doorgeschoven.

• 9. 

  Kasschuif modernisering arbeidsvoorwaarden

Voor de arbeidsvoorwaardenonderhandelingen 2021 en verder had Defensie budget beschikbaar. Onderdeel hiervan was de reguliere loonbijstelling van 2021, 2022 en 2023 en € 500 miljoen structureel dat uit het coalitieakkoord beschikbaar is gesteld voor modernisering arbeidsvoorwaarden. Defensie en de vakcentrales hebben op 7 juli 2022 een arbeidsvoorwaardenakkoord bereikt over de jaren 2021, 2022 en 2023. Inmiddels zijn veel maatregelen uit het arbeidsvoorwaardenakkoord tot uitbetaling gekomen aan het personeel. Om de uitgaven in het juiste ritme te plaatsen wordt een deel van de arbeidsvoorwaarden middelen doorgeschoven naar latere jaren.

• 10. 

  2-milJard pakket

Met de besluitvorming over de Voorjaarsnota 2022 heeft het kabinet besloten om aanvullend te investeren in Defensie. Het kabinet geeft hiermee invulling aan de motie Sjoerdsma c.s., waarin onder andere wordt verzocht om nog tijdens deze kabinetsperiode extra in Defensie te investeren. Het kabinet verhoogt de defensieuitgaven structureel met € 2 miljard. Als onderdeel hiervan worden bestaande Rijksuitgaven voor 200 miljoen euro structureel als defensieuitgaven toegerekend aan de NAVO-norm, in aanvulling op de huidige toerekening. Met het aanvullend budget en de toerekening voldoet Nederland in 2024-2025 aan de NAVO-norm van 2%. Na 2025 zakt dit percentage terug tot onder de norm van 2%. Het aanvullend budget is samen met het budget uit het coalitieakkoord verwerkt in de Defensienota.

2.3 Overzicht niet-juridiseh verplichte uitgaven

Tabel 2 Overzicht niet-juridisch verplichte uitgaven (bedragen xlOOO)

2.4  Strategische Evaluatie AgendaInleiding

Elke minister is op basis van de Comptabiliteitswet 2016 verantwoordelijk voor het periodiek onderzoeken van de doeltreffendheid en doelmatigheid van het gevoerde beleid. Hiervoor maken alle departementen sinds 2021 gebruik van de Strategische Evaluatieagenda (SEA), die jaarlijks in de begroting met Prinsjesdag verschijnt.

Met de investeringen van dit kabinet gaat Defensie de komende jaren grote stappen zetten naar een toekomstgerichte organisatie. De Defensienota 2022 schetst een samenhangend beeld van deze investeringen en is leidend voor de inrichting, samenstelling en toerusting van de krijgsmacht.⁵

Een adequaat rapportage- en evaluatiemechanisme stelt Defensie in staat om te monitoren of de doelen uit de Defensienota worden gehaald, om gericht bij te sturen, maar ook om politieke verantwoording af te leggen. De thematische indeling van de SEA is daarom in 2022 overeenkomstig de inhoud van de nieuwe Defensienota gewijzigd. Dit betekent dat voor elke actielijn uit de Defensienota een thema op de SEA is geplaatst. Dat zijn de zes thema's:

• • 

  Krachtige ondersteuning;

• • 

  Een goede werkgever, verbonden met de samenleving;

• • 

  Versterken van specialismen;

• • 

  Meer Europese samenwerking;

• • 

  Innoverend vermogen en nieuwe domeinen;

• • 

  Informatiegestuurd werken en optreden.

Conform de Regeling Rijksbegrotingsvoorschriften (RBV) wordt per SEA-thema zo goed als mogelijk vermeld op welke begrotingsartikelen het thema betrekking heeft. De begroting van Defensie is echter niet ingedeeld op basis van beleidsthema's, zoals bij veel andere ministeries het geval is, maar op organisatiedelen. Elk SEA-thema heeft daardoor betrekking op alle begrotingsartikelen.

In bijlage 75 zijn de zes hoofdthema's van de SEA nader uitgewerkt. Tevens wordt in bijlage 75 een korte toelichting per evaluatie gegeven. De SEA bestaat daarmee uit twee onderdelen: (1) een tabel met agendering van evaluaties en onderzoeken in de beleidsagenda en (2) een nadere uitwerking per SEA-thema in de bijlage van de begroting.

Voor een uitgebreide toelichting op de SEA-thema's kan de Defensienota 2022 worden geraadpleegd. Klik hier om de Defensienota 2022 te downloaden.

Onderzoeken en evaluaties per thema

Thema 1. Krachtige ondersteuning

Door te investeren in de ondersteuning van gevechtseenheden (combat support en combat service support) en inzetvoorraden kan Defensie sneller, vaker en langer optreden. Defensie gaat meer en vaker oefenen in meerdere domeinen en met internationale partners. Met de onderzoeken en evaluaties die onder thema 1 'Krachtige ondersteuning' worden geagendeerd, verzamelt Defensie kennis en inzichten op het gebied van training, ondersteuning van gevechtseenheden, vergroten van de voorraden, samenwerking, nationale taken en/of ondersteuning aan civiele autoriteiten.

Thema 2. Een goede werkgever, verbonden met de samenleving Defensiepersoneel verdient een goede beloning, de mogelijkheid om zich te ontwikkelen en een veilige werkomgeving. Defensie investeert daarom in arbeidsvoorwaarden, in modern personeelsbeleid en in gezonde bedrijfsvoering en werkomgeving. Daar hoort ook bij dat het vastgoed wordt aangepakt. Met de onderzoeken en evaluaties die onder thema 2. 'Een goede werkgever, verbonden met de samenleving' worden geagendeerd, verzamelt Defensie kennis en inzichten op het gebied van personeel, veiligheid, vastgoed en/of duurzaamheid.

Tabel 4 Thema 2. Een goede werkgever, verbonden met de samenleving

Evaluatie

Actielijn 2 Defensienota: «Een goede werkgever, verbonden met de samenleving»

PvA Veiligheid

Type onderzoek Afronding Periodieke

n.t.b.

rapportage

Ex-durante evaluatie 2022

Relevante

(kamer)stukken

Download het PvA hier

Barrières uitzenden vrouwelijke militairen

Ex-durante / ex-post 2022 evaluatie

Militaire gezondheidszorg

Beleidsdoorlichting 2022

DEOS

Etnische diversiteit

PARESTO

Ex-durante evaluatie 2022 Meting    2023

Doorlichting    2023

agentschap

Download de opzet en vraagstelling hier Kamerstuk 33 763, nr. 152

Diversiteitsbeleid

Ex-durante evaluatie 2023

Download de vorige doorlichting hier Download het vorige onderzoek hier

Thema 3. Versterken van specialismen

Defensie investeert gericht in een aantal capaciteiten en kwaliteiten waar we van grote meerwaarde zijn. Daarmee vergroot Defensie de gevechtskracht en effectiviteit van inzet. De krijgsmacht werkt ten aanzien van deze specialismen nauw samen met onze bondgenoten. Hiermee levert Defensie een belangrijke bijdrage aan de veiligheid van Europa. Met de onderzoeken en evaluaties die onder thema 3. 'Versterken van specialismen' worden geagendeerd, verzamelt Defensie kennis en inzichten op het gebied van extra capaciteiten, samenwerking met partners en bondgenoten, het materieelproces en/of duurzaam materieel.

Thema 4. Meer Europese samenwerking

Samenwerking is essentieel om onze veiligheid te waarborgen. We zijn sterker als we samenwerken met partners, multilateraal en bilateraal. Nederland zal hierin een voortrekkersrol vervullen. De NAVO is de hoeksteen van onze collectieve verdediging. Een sterker Europa op het gebied van gemeenschappelijke veiligheid en Defensie betekent ook een sterkere NAVO. Met de onderzoeken en evaluaties die onder thema 4. 'Meer Europese samenwerking' worden geagendeerd, verzamelt Defensie kennis en inzichten op het gebied van de versterking van de samenwerking in NAVO- en Europees-verband en de overige multi- en bilaterale samenwerking.

Tabel 6 Thema 4. Meer Europese samenwerking

Evaluatie

Type onderzoek Afronding

Relevante

(kamer)stukken

Periodieke rapportage

Actielijn 4 Defensienota: «Meer Europese samenwerking»

Thema 5. innoverend vermogen en nieuwe domeinen AIS technologische ontwikkelingen ZO snel gaan als nu, IS stilstand achteruitgang, Daarom blijft Defensie vooroplopen in onderzoek en ontwikkeling, en in de verkenning van nieuwe domeinen, Zulke innovatie levert vaak kansen op voor Nederlandse kennisinstellingen en bedrijven in andere sectoren, Met de onderzoeken en evaluaties die onder thema 5, 'Innoverend vermogen en nieuwe domeinen' worden geagendeerd, verzamelt Defensie kennis en inzichten op het gebied van samenwerkingsverbanden, kennisen technologieontwikkeling, innovatie, het ruimtedomein en/of arbeidsex-tensiever werken,

Thema 6. informatiegestuurd werken en optreden Betere toegang tot, en gebruik van data en informatie leidt tot betere besluiten en vergroot de effectiviteit van onze operaties in alle domeinen (inclusief het cyberdomein). Daartoe investeert Defensie naast een robuuste IT infrastructuur in verdere integratie en versterking van sensor-, wapen- en commandovoeringssystemen, capaciteiten om informatie sneller en beter te kunnen verwerken en defensieve en offensieve middelen in de informatieomgeving, Informatiegestuurd optreden vindt plaats binnen de geldende juridische kaders, Bovendien stelt het verbeteren van de informatiehuishouding de krijgsmacht in staat transparanter te zijn, Met de onderzoeken en evaluaties die onder thema 6, 'Informatiegestuurd werken en optreden' worden geagendeerd, verzamelt Defensie kennis en inzichten op het gebied van commandovoering, inlichtingen, multidomein optreden, cybercapaci-teiten en/of samenwerking met (inter)nationale veiligheidspartners,

Missies en operaties

Nederland neemt deel aan diversie (militaire) missies, Het gaat om verschillende typen missies, waaronder vredesmissies, crisibeheersingsoperaties, enhanced forward presence, snel inzetbare reactiemachten van de NAVO en de EU, trainingsmissies en militaire assistentie, nationale operaties en humanitaire operaties, De Nederlandse inzet richt zich primair op gebieden waar de Nederlandse veiligheid en belangen in het geding zijn, De inzet van de krijgsmacht in missies maakt doorgaans deel uit van een geïntegreerde aanpak,

Met de evaluaties van missies verzamelt Defensie kennis over alle SEA-thema's. De missie-onderzoeken en -evaluaties worden derhalve in een separate tabel op de SEA geplaatst.

Voor een toelichting per evaluatie zie bijlage 7.5: Uitwerking Strategische Evaluatieagenda.

Klik hier om het jaarverslag 2021 van het Ministerie van Defensie te downloaden, met in bijlage 2 een overzicht van afgerond evaluatie- en overig onderzoek.

Een interactieve weergave van de SEA is beschikbaar op www.rijksfi-nancien.nl.

2.5 Overzicht risicoregelingen

Defensie kent één openstaande garantie. Dit betreft een overeenkomst met de Vereniging Verbond van Verzekeraars over de verzekerbaarheid van personeel. De looptijd is onbepaald en er is geen gegarandeerd bedrag vastgesteld. De overeenkomst regelt de verhouding tussen het Ministerie van Defensie en de Vereniging met als doel de belemmeringen die defensieambtenaren in het maatschappelijk verkeer ondervinden als gevolg van uitsluitingsclausules bij levensverzekeringen, gekoppeld aan de financiering van een woning, weg te nemen.

• 3. 

  Beleidsartikelen

3.1 Artikel 1 Inzet

• A. 

  Algemene doelstelling

Defensie beschermt wat ons dierbaar is. Die opdracht is een afgeleide van het Statuut voor het Koninkrijk der Nederlanden en de Grondwet. Deze leidt tot drie hoofdtaken:

• 1. 

  Bescherming van het eigen en bondgenootschappelijke grondgebied, inclusief het Caribisch deel van het Koninkrijk.

• 2. 

  Bescherming en bevordering van de internationale rechtsorde en stabiliteit.

• 3. 

  Ondersteuning (onder alle omstandigheden) van de civiele autoriteiten bij de handhaving van de openbare orde, de strafrechtelijke handhaving van de rechtsorde, de bestrijding van rampen en incidenten en de beheersing van crises, zowel nationaal als internationaal.

Alle drie de hoofdtaken vergen meer inzet vanwege de toegenomen instabiliteit in de wereld. Om deze taken te kunnen uitvoeren stelt Defensie militaire eenheden gereed die daarvoor kunnen worden ingezet.

• B. 

  Rol en verantwoordelijkheid

De Minister is verantwoordelijk voor het beschikbaar stellen en daadwerkelijk inzetten van eenheden om de veiligheid van het eigen en bondgenootschappelijk grondgebied te handhaven. Verder is de Minister in samenwerking met bondgenoten verantwoordelijk voor de uitvoering van bijdragen aan missies voor conflictpreventie, crisisbeheersing en vredes-opbouw, wereldwijd. Het Koninkrijk der Nederlanden draagt daarmee bij aan de handhaving en bevordering van de internationale rechtsorde. De eenheden kunnen ook worden ingezet voor nationale taken en het verlenen van (internationale) noodhulp.

Onder Beleidsartikel 1 Inzet wordt een overzicht geboden van de inzet van de krijgsmacht. Dit betreft de bijdragen van Defensie aan crisisbeheersingsoperaties, contributies aan common funded NAVO- en EU-operaties, inzet voor nationale en koninkrijkstaken en overige inzet. Het artikel is daartoe uitgebreid met een niet-financieel overzicht voor de structurele inzet voor nationale en koninkrijkstaken, bijvoorbeeld door de KMar en de Explosieven Opruimingsdienst Defensie (EODD). In Beleidsartikel 1 is ook de begroting opgenomen van de additionele uitgaven voor inzet onder verantwoordelijkheid van de Commandant der Strijdkrachten. In de beleidsartikelen 2 tot en met 5 wordt de taakuitvoering begroot voor marine, landmacht, luchtmacht, de marechaussee en de aan hen gemandateerde inzet, voor zover deze niet valt onder artikel 1.

• C. 

  Beleidswijzigingen

Besloten is tot deelname aan dan wel verlenging, uitbreiding of beëindiging van de Nederlandse militaire bijdragen aan de volgende missies en operaties:

• - 

  Enhanced Forward Presence (Litouwen): verlenging tot en met 31 december 2024;

• - 

  Brede veiligheidsinzet in Irak: verlenging tot en met 31 juli 2025;

• - 

  United Nations Multidimensional Integrated Stabilization Mission in Mali (MINUSMA): de lopende bijdrage is verlengd tot en met

31 december 2022;

• - 

  EUTM Mali: de lopende bijdrage is verlengd tot en met 31 december 2022;

• - 

  TAKUBA: de lopende bijdrage is verlengd tot en met 31 december 2022;

• - 

  EULPC: de lopende bijdrage is verlengd tot en met 31 juli 2025;

• - 

  USSC: de lopende bijdrage wordt verlengd tot en met 31 juli 2025;

• - 

  EUNAVFOR (Atalanta): de lopende bijdrage is verlengd tot en met 31 juli 2023;

• - 

  EMASOH: de lopende bijdrage is verlengd tot en met 31 juli 2023;

• - 

  Partnership for Actions in Western Africa (PAWA): de deelname met twee stafofficieren is gepauzeerd;

• - 

  EUNAVFOR MED (Irini): de bijdrage wordt beëindigd. De datum wordt in overleg met de EU vastgesteld;

• - 

  EUBAM (Rafah) (stand-by): de bijdrage is beëindigd;

• - 

  EULPC (Libië). De lopende bijdrage is verlengd tot en met 31 juli 2025.

NAVO-bondgenoten besloten in de periode voor en na de illegale Russische invasie van Oekraïne tot aanvullende maatregelen om het NAVO-verdrags-gebied te beschermen, Rusland af te schrikken en bondgenoten bij te staan. Als onderdeel van dit pakket aan maatregelen zijn extra eenheden aan de oostflank van het verdragsgebied ontplooid. Nederland heeft hier als NAVO-bondgenoot een actieve bijdrage aan geleverd:

Battle Group Roemenië: Nederland levert voor in beginsel een jaar een bijdrage aan de door Frankrijk geleidde Battle Group in Roemenië. Dit betreft een gevechtscompagnie van de 11 Luchtmobiele Brigade van circa 100 personen, aangevuld met ondersteunende eenheden. Hierdoor bestaat elke rotatie in totaal uit ongeveer 150 personen. De eerste rotatie van de gevechtscompagnie is in augustus 2022 naar Roemenië vertrokken. Nederland levert tevens van 23 juni tot en met oktober 2022 een geniet-aakteam van maximaal 85 personen aan de Frans geleide genietaakgroep.

Multinational Air Missile Defence Task Force (Slowakije): Nederland levert in de periode april - oktober 2022 een bijdrage aan de door Duitsland geleidde Multinational Air Missile Defence Task Force (MAMDTF) in Slowakije. Nederland brengt één van de drie Patrioteenheden in en Duitsland de overige twee. Ontplooiing van de Nederlandse Patrioteenheden vergt de inzet van ongeveer 150 Nederlandse militairen. De inzet vindt plaats in de omgeving van de luchtmachbasis in Sliac, in Centraal-Slowakije, onder aansturing van de NAVO.

F-35's in Bulgarije: Nederland heeft in de periode april-mei 2022 met vier F-35's bijgedragen aan de bescherming van het NAVO-luchtruim vanuit Bulgarije. De F-35's hebben Quick Reaction Alert-taken uitgevoerd om onbekende vliegtuigen boven het NAVO-verdragsgebied te onderscheppen.

Forensisch- en Opsporingsteam (Oekraïne): in mei 2022 heeft de Koninklijke Marechaussee een Forensisch- en Opsporingsteam (FO) ingezet in Oekraïne onder de vlag van het International Strafhof (ICC). De taak van het team was om bewijs te verzamelen dat bruikbaar is voor onderzoek naar oorlogsmisdrijven en in strafrechtelijke procedures. Het kabinet verkent de mogelijkheden om hier een vervolg aan te geven.

De inzet van Defensie in 2023 zal gezien de veranderende veiligheidssituatie in de wereld afhankelijk zijn van eerder in de beleidsagenda vermelde geopolitieke ontwikkelingen.

In VN-verband zal Nederland daarnaast bijdragen blijven leveren aan VN-missies in het Midden-Oosten. De mandaten voor UNTSO en UNIFIL zijn verlengd tot en met 31 juli 2025. De bijdrage aan UNDOF wordt beëindigd. Een datum hiervoor wordt in overleg met de VN vastgesteld.

Defensie blijft ten slotte Vessel Protection Detachments (VPD's) inzetten ter bescherming van de koopvaardij. Dit wordt begroot en verantwoord onder overige inzet.

• D. 

  Budgettaire gevolgen van beleid

Budgetflexibiliteit

Het aandeel «juridisch verplicht» heeft betrekking op de uitgaven voor levering van goederen en/of diensten van de lopende missies. Voor 2023 is 17% juridisch verplicht. De voorziening voor de verwachte verlenging van de huidige missies of voor nieuwe missies is juridisch gezien nog niet verplicht.

• E. 

  Toelichting op de financiële instrumenten

In beleidsartikel 1 Inzet wordt de inzet van de krijgsmacht begroot. Het financiële instrument «opdrachten» omvat de uitgavencategorieën:

• 1. 

  Internationale inzet (BIV), zoals crisisbeheersingsoperaties;

• 2. 

  Financiering nationale inzet krijgsmacht (FNIK);

• 3. 

  Overige inzet.

EMASOH

Verenigde Arabische Emiraten

x MN-AMD

Slowakije

VJTF

Overzicht Missies

Figuur 6 Missiebijdragen

Nederlandse bijdrage aan missies en operaties 2023

QRA

Benelux

EFP

'Roemenië

Middellandse Zee

EULEX

Kosovo

EU Liaison Er Planning Cell

Tunesië

Toelichting uitgaven per missie

Tabel 11 Overzicht Internationale inzet (GIVI (bedragen X € 1000)

Toelichting per missie

Litouwen (eFP)

De NAVO besloot na de illegale annexatie van de Krim door Rusland In 2014 tot de versterking van de afschrikking- en verdedigingsfunctie van de oostflank. Onderdeel hiervan is de vooruitgeschoven aanwezigheid in de Baltische staten en Polen: enhanced Forward Presence ('eFPJ. eFP bestaat op dit moment uit circa 4.600 militairen, verdeeld over een viertal multinationale Battle Groups. Nederland neemt sinds 2017 met 270 militairen deel aan de multinationale Battle Group in Litouwen en heeft sinds 2022 het mandaat verhoogd naar 350 militairen. De rotaties in 2023 bestaan uit een pantserinfanterie/gemechaniseerde compagnie van de 43^e Gemechaniseerde Brigade. Het gepantserde rupsvoertuig CV90 en de gepantserde wielvoertuigen Boxer en Fennek gaan met de rotatie mee naar Litouwen. Aan deze rotatie is ook de benodigde specialistische capaciteit toegevoegd. Concreet betreft dit onder meer specialisten op het gebied van materieel, munitie, voertuigonderhoud en CBRN- en stafcapaciteit. Deze aanvullende functies helpen de rotaties met het vervullen van de complexer wordende taakuitvoering.

Na de illegale aanval van Rusland op Oekraïne blijft deze eFP-inzet onverminderd van kracht. Het kabinet benadrukt dat eFP in lijn is met de afspraken uit de NATO Russia Founding Act uit 1997. In deze akte uit 1997 hebben NAVO-bondgenoten eenzijdig de intentie kenbaar gemaakt om, binnen de op dat moment geldende veiligheidscontext, geen grote gevechtseenheden permanent te stationeren op het grondgebied van de voormalige Warschau-pactlanden. eFP brengt tot uitdrukking dat een schending van het verdrags-gebied leidt tot de onmiddellijke betrokkenheid van het bondgenootschap. In het geval van een aanval stuit de tegenstander namelijk niet alleen op de lokale strijdkrachten, maar tevens op een multinationale NAVO-eenheid.

Battlegroup Forward Presence (Roemenië)

Nederland levert van 2 augustus 2022 tot en met 30 juni 2023 een eenheid van compagniesgrootte aan de Frans geleide multinationale bataljonstaak-groep in Roemenië, de zogenaamde Battlegroup Forward Presence (BGFP). De bijdrage wordt geleverd door 11 Luchtmobiele Brigade en bestaat uit drie gevechtscompagnieën van 100 personen, aangevuld met ondersteunende eenheden. Hierdoor bestaat elke rotatie in totaal uit ongeveer 150 personen. Er is gekozen voor een schema van vier maanden per rotatie om aan te sluiten bij de Franse contributie die eenzelfde rotatieritme aanhoudt. De Nederlandse rotaties doorlopen, samen met Franse militairen, een gezamenlijk opwerk- en trainingsprogramma. De Nederlandse rotatie is onder meer uitgerust met Mercedes Benz CDI-terreinwagens, SPIKE-antitankwapens en (in ieder geval de eerste rotatie) 81mm mortieren.

Contributies

Nederland draagt met contributies bij aan de gemeenschappelijke uitgaven voor crisisbeheersingsoperaties van de NAVO en de EU. Deze contributies staan los van een eventuele Nederlandse deelname aan een specifiek e missie van de NAVO of de EU. Ook de jaarlijkse bijdrage aan de Strategic Airlift Capability (SAC) C-17, gehuisvest op Papa Air Base te Hongarije, is onderdeel van de contributies. Dit is een internationaal samenwerkingsverband van twaalf landen, waaronder tien NAVO-lidstaten, en voorziet in een deel van de Nederlandse behoefte aan strategic airlift.

Kleine bijdragen in onderstaand overzicht staan de kleinschalige Nederlandse bijdragen met een financiële omvang van minder dan € 2,5 miljoen per jaar. De personele omvang van de bijdragen varieert in tijd gedurende de missie van nul tot de maximale omvang. Over de eventuele verlenging, uitbreiding of beëindiging van diverse kleinschalige bijdragen wordt in het najaar van 2022 een besluit genomen.

Tabel 12 Overzicht kleinschalige bijdragen aan missies in personeel

Max personele

Overzicht kleine missies    omvang *

European Union Border Assistance Mission at the Rafah Crossing Point (EUBAM Rafah)*    (3)

European Union ATALANTA (EU ATALANTA)*    3

European Union Naval Force Mediterranean (EU NAVFOR MED)*    3

European Union Trainings Mission in Mali (EUTM Mali)    5

United Nations Disengagement Observer Force (UNDOF)    2

United Nations interim Force in Lebanon (UNIFIL)    1

United Nations Truce Supervision Organisation (UNTSO)    12

Combined Maritime Forces (CMF)    2

Netherlands Liaison Team CENTCOM (NLTC)    2

United States Security Coordinator (USSC)    3

Task Force Takuba    2

EMASOH    4

Air Task Force Middle East (ATF ME)*    8 *personele om vang varieert in tijd gedurende de missie van 0 tot maximale om vang

Opbouw regionale vredeshandhavingscapaciteit

Programma's voor regionale vredeshandhavingscapaciteit worden door derden (met name door het Ministerie van Buitenlandse Zaken) gefinancierd en mede door Defensie uitgevoerd.

Global Peace Operations Initiative (GPOI)

Het GPOI-samenwerkingsprogramma draagt bij aan de versterking van de capaciteit van Afrikaanse partnerlanden, zodat zij kunnen deelnemen aan multinationale operaties onder leiding van de VN of de Afrikaanse Unie. Nederland zet enkele tientallen militairen in voor verschillende trainingen.

Toelichting op nationale inzet krijgsmacht

Structurele nationale taken

Defensie voert structurele taken uit ten behoeve van civiele overheden. De financiële middelen van deze structurele taken zijn opgenomen in de verschillende begrotingsartikelen van Defensie. Deze structurele taken zijn vastgelegd in wet- of regelgeving, inclusief ministeriële besluiten, maar ook convenanten of arrangementen. Onder de structurele taken vallen de taken van de Koninklijke Marechaussee, de Kustwachten in Nederland en het Caribisch gebied, luchtruimbewaking, de Bijzondere Bijstandseenheden en de Explosievenopruiming.

Militaire bijstand en steunverlening (Financiering Nationale Inzet Krij'gsmacht (FNIK))

Defensie verleent militaire bijstand voor de handhaving van de openbare orde en veiligheid en voor de strafrechtelijke handhaving van de rechtsorde. Deze inzet wordt bekostigd vanuit dit artikel via de afspraken die zijn gemaakt in het convenant FNIK. Deze bijstand wordt zowel door de

Koninklijke Marechaussee geleverd als door andere eenheden van Defensie, Daarnaast wordt bijstand verleend in geval van een ramp of crisis of in geval van de vrees voor het ontstaan daarvan,

De tabel indicatieve inzet voor 2023 geeft de geprognosticeerde nationale inzet weer, aangezien bijstandsverzoeken niet (altijd) te voorspellen zijn,

De inzet van Defensie bij de beveiliging van rechtbanken is daarvan een voorbeeld,

Tabel 13 Indicatieve nationale inzet

• * 

  duikassistentie wordt uitgevoerd binnen bovengenoemde grondslagen of activiteiten

Het Single National Point of Contact Host Nation Support (SNPOC HNS) voorziet voor 2023 twee grote doorvoeroperaties van buitenlandse eenheden door Nederland,

Toelichting op ontvangsten

De ontvangsten hebben betrekking op de eventuele vergoedingen van de EU, NAVO, VN en partnerlanden voor de door Nederland geleverde diensten of ingezette personele en materiële middelen, Ook wordt de bijdrage van de reders voor de inzet van VPD's hier geraamd,

3.2 Artikel 2 Koninklijke Marine

• A. 

  Algemene doelstelling

De marine levert operationeel gerede maritieme expeditionaire capaciteit (zowel vloot als mariniers) ter verdediging van de nationale territoriale wateren en ter bescherming van de koopvaardij en helpt bij crisisbeheersingsoperaties, humanitaire hulpoperaties en rampen. De marine kan zelfstandig operaties uitvoeren en kan ook samen optreden met de landmacht, luchtmacht, marechaussee en buitenlandse bondgenoten.

• B. 

  Rol en verantwoordelijkheid

De Minister is verantwoordelijk voor de vaststelling van de omvang en samenstelling van de marine alsmede de (mate van) gereedheid van maritieme eenheden. De marine is verantwoordelijk voor het operationeel gereedstellen en in stand houden van deze eenheden. De marine is inzetbaar voor zowel internationale als nationale taken. Om de inzetbaar-heidsdoelen te bereiken, worden de volgende capaciteiten en inzetbare eenheden van de marine gereed gesteld. De in de beleidsagenda genoemde transitie geeft veel mogelijkheden en kansen. Prioritering om versnelling mogelijk te maken, moet nog worden gedaan. Defensie rapporteert hierover aan de Kamer via de Inzetbaarheidsrapportage die twee keer per jaar wordt verzonden (begroting en jaarverslag).

Tevens vormt de marine de beheersorganisatie voor zowel Kustwacht Nederland als de Kustwacht Caribisch Gebied.

• C. 

  Beleidswijzigingen

Opdrachten

Het verder gebruiken van onbemande systemen in combinatie met bemande systemen vergroot de slagvaardigheid. Deze vorm van gedistribueerd optreden biedt een beter antwoord op de toegenomen dreiging.

De Belgische en Nederlandse marine zijn geïntegreerd. Bestaande banden met de Verenigde Staten en het Verenigd Koninkrijk worden bestendigd. Gedurende de komende jaren zal samenwerking met de Duitse en Franse marine worden uitgebreid. Samenwerking tussen de Kustwachten Nederland en Caribisch gebied leidt tot een verbeterde maritieme situational understanding.

Personeel en organisatie

De defensiebrede HR-transitie draagt er aan bij dat de marine beter zicht krijgt op de individuele kwaliteiten van haar personeel. Hierdoor kunnen de personele behoeften en organisatiebelangen beter worden afgestemd. Deze kwaliteitsslag in combinatie met technologische ontwikkelingen aan boord maken het mogelijk dat scheepsbemanningen verder worden verkleind.

Materieel en ondersteuning

Een groot deel van de vloot wordt vervangen en zowel vlooteenheden als marinierseenheden krijgen grotere slagkracht. De vervanging van M-fregatten en onderzeeboten was reeds gepland vanwege het einde van de levensduur. De amfibische transportschepen en patrouilleschepen worden vervangen voor een nieuw type schip. Daarnaast worden de huidige tien hulpvaartuigen uit vijf verschillende scheepsklassen vervangen door een familie van nieuwe schepen.

Het Korps Mariniers krijgt de beschikking over moderne langeafstandsvuur-steun, tactische luchtverdedigingswapens en onbemande systemen. De fregatten en onderzeeboten worden uitgerust met langeafstandsraketten. Ook de zelfverdedigingscapaciteit wordt versterkt door bijvoorbeeld Zr.Ms. Karei Doorman uit te rusten luchtdoelraketten en een 76mm-kanon.

Zoals beschreven in de Defensienota 2022 vergroten munitievoorraden, meer reservedelen en inzetvoorraden de inzetbaarheid van de marine verder.

• D. 

  Budgettaire gevolgen van beleid

Budgetflexibiliteit

Het aandeel «Juridisch verplicht» heeft betrekking op de leveringen van goederen en/of diensten, waarvan overeenkomsten zijn aangegaan voor de financiële instrumenten «opdrachten, personele en materiële uitgaven». Verplichtingen onder gereedstelling betreft onder meer de operationele rantsoenen en contracten die zijn aangegaan voor het gereedstellen van de eenheden. Bij de personele uitgaven wordt ervan uitgegaan dat het budget voor salarissen voor 2023 volledig verplicht is. Daarnaast worden de reeds aangegane verplichtingen voor externe inhuur ook als juridisch verplicht gezien. Voor de personele exploitatie betreft het met name de opleidingen. Onder de materiële uitgaven betreft dit voornamelijk uitgaven voor het zelfstandig aanschaffen van bedrijfsmiddelen. Ook worden er opdrachten gegeven aan o.a. kennisinstituten voor innovatieprojecten.

In totaal is voor 2023 81% juridisch verplicht ten opzichte van het totaal beschikbare budget.

• E. 

  Toelichting op de financiële instrumenten

Opdrachten

Gereedstelling

Gereedstelling omvat de geraamde uitgaven die worden gedaan voor opwerk- en oefenactiviteiten. Dit betreft onder andere operationele zaken,

zoals voeding aan boord van schepen en voeding voor mariniers, de inhuur van oefenterreinen en schietbanen, uitgaven bij havenbezoeken en uitgaven bij lanceringen.

Personele uitgaven

De personele uitgaven bestaan hoofdzakelijk uit salarissen, sociale lasten en uitgaven voor toelagen, woon-werkverkeer, reservisteninzet en inhuur personeel. De overige personele exploitatie bestaat uit opleidingen, werving, dienstreizen en overige personeelsgebonden uitgaven.

Materiële uitgaven

De uitgaven voor instandhouding zijn ingaande 2021 overgeheveld naar het Defensiematerieelbegrotingsfonds. Materiële uitgaven bestaan hoofdzakelijk uit goederen en diensten ten behoeve van de bedrijfsvoering, zoals kantoorinrichting en kantoorartikelen, transport en voorlichting. Daarnaast worden hier de uitgaven voor restaurant gerelateerde diensten, kennisontwikkeling, technologische ontwikkeling en innovatie, schadevergoedingen en kosten voor betalingsverkeer verantwoord.

Groene Draeck

De Groene Draeck is in 1957 door de Nederlandse bevolking aan toenmalig kroonprinses Beatrix geschonken. De Staat gaf bij deze gelegenheid mede het onderhoud van de Groene Draeck als geschenk. De kosten voor het onderhoud aan de Groene Draeck worden begroot en verantwoord bij het Ministerie van Defensie zolang Prinses Beatrix gebruik maakt van de Groene Draeck. In de planperiode 2021 t/m 2025 is maximaal € 435.000 (5 maal € 87000) beschikbaar voor onderhoud, waarbij de daadwerkelijke uitgaven kunnen fluctueren over de jaren heen. Er is voor het benodigde meerjarige groot onderhoud inmiddels € 226.275 aan onderhoudskosten gemaakt. Dit meerjarig onderhoud wordt door tussenkomst van de Dienst Koninklijk Huis (DKH) bij een specialistische werf uitgevoerd. Van het totaal beschikbare onderhoudsbudget tot en met 2025 resteert € 208.725. De meerkosten in de planperiode boven de € 435.000 voor het onderhoud aan de Groene Draeck komen voor rekening van de eigenaresse.

Kustwacht Caribisch gebied

De Kustwacht Caribisch gebied is een Koninkrijk organisatie die is belast met de maritieme rechtshandhaving in het Caribische deel van het Koninkrijk. Bestrijding van de handel in drugs, de bestrijding van vuurwapensmokkel en de bestrijding van mensenhandel, mensensmokkel en illegale immigratie hebben prioriteit. Daarnaast levert de Kustwacht een belangrijke bijdrage aan de veiligheid op het water door het uitvoeren van zoek- en reddingsoperaties en visserij-, scheepvaart- en milieu-inspecties. De Kustwacht functioneert op basis van de Rijkswet Kustwacht. Het jaarplan en jaarverslag doorlopen een separaat besluitvormend (door de Rijksministerraad) en parlementair proces, waarbij inzicht wordt gegeven in taken, middelen en procesindicatoren. Het jaarplan wordt voorbereid door het kustwachtpresidium, die is samengesteld uit vertegenwoordigers van de vier landen en één keer per jaar bijeenkomt. De Rijksministerraad stelt het jaarplan van de Kustwacht vast.

De Kamer ontvangt de specifieke begroting voor de Kustwacht in het «Jaarplan 2023 Kustwacht voor het Koninkrijk der Nederlanden in het Caribisch Gebied» nadat de Rijksministerraad dit jaarplan heeft vastgesteld.

Kustwacht Nederland

De Kustwacht Nederland is een nationale organisatie, waarvan het Ministerie van Infrastructuur en Waterstaat (lenW) het coördinerend ministerie is. Defensie is de beheerder van de Kustwacht en draagt met de marine, de marechaussee en de luchtmacht bij aan de dienstverlenings-taken (bijvoorbeeld ruimen van explosieven) en de handhavingstaken (bijvoorbeeld grensbewaking). Tevens levert de marine de directeur Kustwacht. In bijlage 3 van de begroting van het Mobiliteitsfonds is de overzichtsconstructie Kustwacht Nederland opgenomen. Daarin staat hoe de uitgaven met betrekking tot de Kustwacht Nederland worden begroot op de verschillende hoofdstukken van de rijksbegroting.

3.3 Artikel 3 Koninklijke Landmacht

• A. 

  Algemene doelstelling

De Koninklijke Landmacht draagt op het land bij aan vrede, vrijheid en veiligheid in Nederland en daarbuiten. De landmacht doet dit met professionele en goed getrainde militairen en hoogwaardige technologie. Zij gaan door waar anderen moeten stoppen. Onder de zwaarste omstandigheden voeren zij gevechtsoperaties uit, bieden humanitaire hulp, ondersteunen bij rampen en ondersteunen dagelijks de civiele autoriteiten in Nederland.

• B. 

  Rol en verantwoordelijkheid

De Minister is verantwoordelijk voor de vaststelling van de omvang en samenstelling van de landmacht alsmede de mate van gereedheid van de grondgebonden eenheden. De landmacht is verantwoordelijk voor het operationeel gereed stellen en in stand houden van de eenheden. De landmacht is inzetbaar voor zowel internationale als nationale taken. Om de inzetbaarheidsdoelen te bereiken, worden de volgende capaciteiten en inzetbare eenheden van de landmacht gereed gesteld. De landmacht zal zich inzetten om in de toekomst alle eenheden volledig operationeel gereed te kunnen stellen. Defensie rapporteert hierover aan de Kamer via de Inzet-baarheidsrapportage die twee keer per jaar wordt verzonden (begroting en jaarverslag).

Tabel 16 Capaciteiten landmacht

• C. 

  Beleidswijzigingen

Opdrachten

De komende jaren transformeert de Koninklijke Landmacht van brigades (die afhankelijk zijn van schaarse ondersteuning) naar zelfstandige commands met elk eigen kennis, kunde en ondersteuning. De transformatie vindt plaats langs zes veranderlijnen, te weten: specialisatie, schaalbaarheid, schillen, regionaal geconcentreerd, samenwerking en modernisering. Tegelijkertijd brengt de landmacht de basis op orde door het oplossen van hardnekkige problematiek. De landmachteenheden kunnen zelfstandig of in samengestelde verbanden, van klein naar groot in Combined Arms Teams, Battalion Task Groups of een Brigade Combat Team, ingezet worden in het volledige geweldsspectrum, in nationaal en internationaal verband. De landmacht werkt met een single set of forces en wordt slimmer, beter, sneller, meer genetwerkt en meer schaalbaar en is zodoende zelfstandiger, sneller en langer inzetbaar. Hierdoor verhoogt de landmacht haar gereedheid en inzetbaarheid. De landmacht gaat dus voorwaarts in vernieuwing en daarbij blijft het hart van de landmacht - de mens - centraal staan. Het is de mens die werkt met moderne en technologische geavanceerde wapensystemen en de brug slaat tussen technologie en de opdracht.

internationale inzet

In 2023 draagt de landmacht bij aan veiligheid in en buiten Nederland. Zo levert de landmacht twee infanteriecompagnieën met ondersteuning in het kader van de Enhanced Forward Presence (eFP), één in Litouwen en één in Roemenië.

In het kader van de Very High Readiness Joint Task Force (VJTF) heeft Nederland daarnaast een infanteriebataljon gereed staan met de daarbij horende ondersteunende eenheden. Ook levert Nederland in het kader van de VJTF een artilleriebatterij en een luchtverdedingstaakgroep. Als commandovoerend element levert Nederland als onderdeel van 1 German/ Netherlands Corps het Land Component Command van de NAVO-landeen-heden.

De landmacht draagt ook bij met stafofficieren aan MINUSMA en EUTM in Mali, UNTSO in het Midden-Oosten en de inzet van een chirurgisch team in Djibouti loopt door tot in 2023. Tevens heeft de landmacht in 2023 twee bataljons gereed staan voor NAVO-verplichtingen. Hier zijn ondersteunende elementen aan toegevoegd, zoals vuursteun, een hospitaal, luchtverdediging, logistiek en verbindingen.

Nationale inzet

In het nationale domein levert de landmacht ook in 2023 een permanente ondersteuning aan het civiele gezag. Voor de nationale veiligheid wordt de samenwerking met civiele autoriteiten vanaf 2023 zelfs verder versterkt. Dit doet zij onder andere met een infanterie compagnie aangevuld met specialistische capaciteiten in het Caribisch gebied, de Explosieven Opruimingsdienst Defensie (EODD), assistentie bij chemische, biologische, radiologische en nucleaire (CBRN-) incidenten en staan er eenheden gereed om op verzoek van het civiele gezag andersoortige steun te leveren. Hieronder vallen ook de 300 militairen die continu binnen zeer korte tijd de Nationale Politie (NP) in het hoogste geweldsspectrum kunnen ondersteunen in geval van bijvoorbeeld terrorisme of hoog risico evenementen.

Daarnaast worden verplaatsingen van internationale troepen over Nederlands grondgebied in het kader van Host Nation Support (HNS) door Defensie gefaciliteerd. De landmacht heeft hierin een grote leidende rol. Dit betreft onder andere de 9-maandelijkse Amerikaanse rotaties ten behoeve van de Operatie Atlantic Resolve, maar ook oefeningen zoals Defender. Tot slot voeren de landmacht en de marechaussee samen taken op het gebied van militaire mobiliteit uit.

Gereedstelling

De gevechtskracht van respectievelijk 43 Gemechaniseerde Brigade en 13 Lichte Brigade zal versterkt worden door de oprichting van het Heavy infantry Command en het Medium infantry Command. Daarmee kan de landmacht een beslissende klap gaan uitdelen in het gevecht en de bevolking beschermen, in het hoogste geweldsspectrum en in pre- en postconflict situaties.

Het Korps Commandotroepen en 11 Luchtmobiele Brigade worden samengevoegd in het SOF/RapidReaction Command, dat een snelle klap kan uitdelen, inlichtingen kan verzamelen, randvoorwaarden kan creëren voor de inzet van andere eenheden en Nederlanders kan evacueren uit crisisgebieden, Het integrated Air & Missile Defence Command en het Eerste Duits-Nederlandse Legerkorps worden verder ontwikkeld,

Voor de gereedstelling van eenheden zal de landmacht in 2023 onder andere deelnemen aan een aantal grote internationale en NAVO-oefeningen, Voorbeelden hiervan zijn: Noble Jump, Steadfast Jupiter, Deer Sword, Wettiner Heide, Joint Project Optic Windmill voor de luchtverdediging en Flint Lock voor speciale eenheden,

Middelen

Door personele en, in mindere mate, materiële tekorten is het mogelijk dat in 2023 eenheden verminderd inzetbaar zijn, Dit betreft zowel gevechtseenheden als ondersteunende elementen (geneeskundige-, CBRN- en CISeenheden), Deze mogelijke verminderde inzetbaarheid en leveranties van middelen aan Oekraïne zullen de processen van inzet, gereedstelling voor missies en stand-by-opdrachten in 2023 beïnvloeden, De met het Coalitieakkoord toegekende middelen zullen op termijn de operationele gereedheid verbeteren, Gelet op de krapte op de arbeidsmarkt en de mondiale vraag met als gevolg hogere prijzen en langere levertijden zal dit tijd vergen, De effecten van de geleverde materiële steun aan Oekraïne op de operationele gereedheid zijn gegeven de omstandigheden als acceptabel beoordeeld, Dit betekent niet dat de gevolgen niet worden gevoeld, De landmacht wil geleverd materieel waar nodig zo spoedig mogelijk aanvullen of vervangen om de impact op de operationele gereedheid te beperken,

internationale Militaire Samenwerking

De samenwerking met Duisland wordt vanaf 2023 nog nauwer: van samenwerking naar integratie en uiteindelijk specialisatie, Duitsland levert bijvoorbeeld tankcapaciteit, Nederland vuursteuncapaciteit, Die samenwerking, waarbij Duitsland capaciteiten in Nederlandse eenheden inbedt en andersom, wordt verder onderzocht, Wapensystemen worden voortaan zoveel mogelijk samen gekocht, Daarnaast gaat de landmacht meer trainen met Frankrijk en Noorwegen,

De genoemde missies en oefeningen zijn bij uitstek voorbeelden van internationale militaire samenwerking, In het bijzonder werkt de landmacht waardevol samen (onder andere op het gebied van kennisdeling, ontwikkeling van capaciteiten en integratie) met de strategische partners Duitsland, Engeland, Frankrijk, de Verenigde Staten, België, Luxemburg en Noorwegen, Daarnaast is Litouwen een operationeel partner en is de hernieuwde samenwerking met Suriname in ontwikkeling,

Evenementen

De landmacht zal in 2023 bij een groot aantal evenementen steun leveren, Enkele voorbeelden hiervan zijn: Herdenkingen, Bevrijdingsdag, Prinsjesdag en de Vierdaagse van Nijmegen,

Geoefendheid en inzetbaarheid

Om de lagere geoefendheid en inzetbaarheid naar aanleiding van de COVID-19 maatregelen te mitigeren, is een inhaalslag nodig, Hierbij zijn met name oefeningen op grotere schaal en deelname aan oefeningen op de hogere geweldniveaus en in grotere verbanden noodzakelijk om de geoefendheid voor de eerste hoofdtaak op peil te brengen,

• D. 

  Budgettaire gevolgen van beleid

Tabel 17 Budgettaire gevolgen van beleid artikel 3 Koninklijke Landmacht (bedragen X € 1.000)

Budgetflexibiliteit

Het aandeel «Juridisch verplicht» heeft betrekking op de leveringen van goederen en/of diensten, waarvan overeenkomsten zijn aangegaan voor de financiële instrumenten «opdrachten, personele en materiële uitgaven». Verplichtingen onder gereedstelling betreft onder meer de operationele rantsoenen en contracten die zijn aangegaan voor het gereedstellen van de eenheden. Bij de personele uitgaven wordt ervan uitgegaan dat het budget voor salarissen voor 2023 volledig verplicht is. Daarnaast worden de reeds aangegane verplichtingen voor externe inhuur ook als juridisch verplicht gezien. Voor de personele exploitatie betreft het met name de opleidingen. Onder de materiële uitgaven betreft dit voornamelijk uitgaven voor het zelfstandig aanschaffen van bedrijfsmiddelen. Ook worden er opdrachten gegeven aan o.a. kennisinstituten voor innovatieprojecten.

In totaal is voor 2023 78% juridisch verplicht ten opzichte van het totaal beschikbare budget.

• E. 

  Toelichting op de financiële instrumenten

Opdrachten

Gereedstelling

Gereedstelling omvat de geraamde uitgaven die worden gedaan voor opwerk- en oefenactiviteiten. Dit betreft onder andere de operationele rantsoenen, voeding en operationele zaken, waaronder het huren van oefenterreinen.

Schadevergoedingen

Dit betreft schadevergoedingen in de breedte. De uitgaven zijn tot heden marginaal waardoor er geen budget is geraamd.

Personele uitgaven

Personele uitgaven bestaan hoofdzakelijk uit salarissen, sociale lasten, uitgaven voor toelagen, woon-werkverkeer, reservisteninzet en inhuur personeel. De overige personele exploitatie bestaat uit opleidingen, werving, dienstreizen en overige personeelsgebonden uitgaven.

Materiële uitgaven

Materiële uitgaven bestaan hoofdzakelijk uit goederen en diensten ten behoeve van de bedrijfsvoering. Deze uitgaven vallen niet onder de instand-houdingsuitgaven van materieel, infrastructuur en IT. Daarnaast worden hier de uitgaven voor zelfstandige kleine aanschaffingen, kennisontwikkeling, technologische ontwikkeling en innovatie en kosten voor betalingsverkeer verantwoord.

3.4 Artikel 4 Koninklijke Luchtmacht

• A. 

  Algemene doelstelling

De Koninklijke Luchtmacht is een modern en technologisch krijgsmachtdeel dat wereldwijd actief is. De luchtmacht ondersteunt bestrijding van internationale onrust en biedt hulp bij rampen. In Nederland zorgt ze voor veiligheid vanuit de lucht door onder andere bewaking en verdediging van het luchtruim. Hiervoor beschikt het krijgsmachtdeel over hooggekwalificeerd personeel, vliegtuigen, helikopters en andere wapensystemen.

• B. 

  Rol en verantwoordelijkheid

De Minister is verantwoordelijk voor de vaststelling van de omvang en de samenstelling van de luchtmacht en van de mate van gereedheid van de luchtmacht. De luchtmacht is verantwoordelijk voor het operationeel gereedstellen en in stand houden van de lucht- en grondgebonden capaciteit van de krijgsmacht. De luchtmacht is inzetbaar voor zowel expeditionaire taken als (inter)nationale taken. Om de inzetbaarheidsdoelen te bereiken worden de volgende capaciteiten en inzetbare eenheden van de luchtmacht gereed gesteld. Defensie rapporteert hierover aan de Kamer via de Inzetbaarheidsrapportage die twee keer per jaar wordt verzonden (begroting en jaarverslag).

internationaal samenwerkingsverband.

• C. 

  Beleidswijzigingen

Opdrachten

Voor de nationale operaties levert de Koninklijke Luchtmacht, samen met de Belgische luchtmacht, het gehele jaar een bijdrage aan de luchtruimbewaking van de BENELUX, met twee F-16's ondersteund door de luchtge-vechtsleiding (Quick Reaction Alert). De Chinook en Cougar helikopters staan gedurende enkele maanden beschikbaar voor de zogenaamde Fire Bucket Operations (FBO). De bijdrage aan FBO gebeurt op basis van beschikbaarheid. Daarnaast staat voor eventuele strategische medische evacuatie een team 24/7 beschikbaar.

Ten behoeve van de snel inzetbare eenheden (SIC) heeft de Koninklijke Luchtmacht het gehele jaar vier F-35's en de MQ-9 gereed voor het NATO Readiness Initiative (NRI). Gedurende het gehele jaar stelt de luchtmacht een NH-90 beschikbaar aan de Standing NATO Maritime Group One (SNMG1).

Middelen

Met de financiële middelen zoals toegekend vanuit de motie Hermans en de aanvullingen vanuit de Defensienota 2022 kan de luchtmacht haar opdrachten uitvoeren. Voor de belangrijkste beleidswijzigingen wordt verwezen naar de beleidsagenda en de defensiematerieelagenda in het DMF

De activiteiten gericht op het gereedstellingsproces zijn afhankelijk van de kwantiteit en kwaliteit aan menskracht en het deelnemen aan kwalitatief hoogwaardige oefeningen. Met de beschikbare financiële middelen zal derhalve, naast het gebruik en instandhouding van wapensystemen, ook worden gekeken naar het intensiveren van activiteiten tot (decentrale) werving en behoud van personeel.

Digitale transformatie en innovatie

De ontwikkeling naar de 5th Gen Airforce bestaat onder andere uit de transitie van diverse wapensystemen naar modernere configuraties. Ook het omvormen richting Informatie Gestuurd Optreden (IGO) maakt er onderdeel van uit. Naast een volledig vernieuwde en gemodificeerde vloot, een wendbare en adaptieve organisatie, speelt de verdergaande digitalisering en dataficering (onder andere door de toepassing van big data en data science) daarin een belangrijke rol.

Geoefendheid en inzetbaarheid

Door het vervallen van COVID-19 maatregelen kan het volledige oefenplan hervat worden. Bij de inhaalslag zijn met name oefeningen op grotere schaal en deelname aan oefeningen op de hogere geweldnlveaus en In grotere verbanden noodzakelijk om de geoefendheid voor de eerste hoofdtaak op peil te kunnen brengen.

• D. 

  Budgettaire gevolgen van beleid

Tabel 19 Budgettaire gevolgen van beleid artikel 4 Koninklijke Luchtmacht (bedragen x € 1.000)

Budgetflexibiliteit

Het aandeel «Juridisch verplicht» heeft betrekking op de leveringen van goederen en/of diensten, waarvan overeenkomsten zijn aangegaan voor de financiële instrumenten «opdrachten, personele en materiële uitgaven». Verplichtingen onder gereedstelling betreft onder meer de operationele rantsoenen en contracten die zijn aangegaan voor het gereedstellen van de eenheden. Bij de personele uitgaven wordt ervan uitgegaan dat het budget voor salarissen voor 2023 volledig verplicht is. Daarnaast worden de reeds aangegane verplichtingen voor externe inhuur ook als juridisch verplicht gezien. Voor de personele exploitatie betreft het met name de opleidingen. Onder de materiële uitgaven betreft dit voornamelijk uitgaven voor het zelfstandig aanschaffen van bedrijfsmiddelen. Ook worden er opdrachten gegeven aan o.a. kennisinstituten voor innovatieprojecten.

In totaal is voor 2023 77% juridisch verplicht ten opzichte van het totaal beschikbare budget.

• E. 

  Toelichting op de financiële instrumenten

Opdrachten

Gereedstelling

Gereedstelling omvat de geraamde uitgaven die worden gedaan voor opwerk- en oefenactiviteiten, alsmede de daarbij behorende huur van oefenterreinen en andere operationele zaken. Voor 2023 staat er een baanre-novatie gepland op Vliegbasis Leeuwarden waardoor er een deployment plaatsvindt van Vliegbasis Leeuwarden naar Vliegbasis Volkel. De geplande oefeningen Arctic Challenge en Frisian Flag zijn beide Europese multinationale oefeningen voor jachtvliegtuigen. Andere oefeningen die voor 2023 gepland staan, zijn «Falcon, «Blaze» en «Buil» oefeningen waarbij de landmacht en/of marine samen met de luchtmacht geïntegreerde Inzet beoefenen. Defensie meldt alle oefeningen vooraf via regionale media en sociale mediakanalen.

Personele uitgaven

Personele uitgaven bestaan hoofdzakelijk uit salarissen, sociale lasten, uitgaven voor toelagen, woon-werkverkeer, reservisteninzet en inhuur personeel. De overige personele exploitatie bestaat uit opleidingen (zowel vliegeropleidingen als andersoortige opleidingen), dienstreizen en overige personeelsgebonden uitgaven.

Materiële uitgaven

De uitgaven voor instandhouding zijn ingaande 2021 overgeheveld naar het Defensiematerieelbegrotingsfonds. Materiële uitgaven bestaan hoofdzakelijk uit goederen en diensten ten behoeve van de bedrijfsvoering, zoals kantoorinrichting en kantoorartikelen, transport en voorlichting. Daarnaast worden hier de uitgaven voor kennisontwikkeling, technologische ontwikkeling en innovatie en schadevergoedingen verantwoord.

3.5 Artikel 5 Koninklijke Marechaussee

• A. 

  Algemene doelstelling

De Koninklijke Marechaussee (KMar) waakt over de veiligheid van Nederland en het Caribisch gedeelte van het Koninkrijk der Nederlanden. Wereldwijd wordt de marechaussee ingezet op plaatsen van strategisch belang. Van koninklijke paleizen tot aan de buitengrenzen van Europa. Van luchthavens in Nederland en het Caribisch gebied tot oorlogs- en crisisgebieden overal ter wereld.

De marechaussee heeft 3 hoofdtaken:

• 1. 

  Grenspolitietaak;

• 2. 

  Bewaken en beveiligen;

• 3. 

  Internationale en militaire politietaken.

• B. 

  Rol en verantwoordelijkheid

De Minister is beheersverantwoordelijk en verantwoordelijk voor de vaststelling van de omvang, samenstelling en de vereiste mate van gereedheid van de KMar. De uitvoering is opgedragen aan de KMar. Het gezag over de KMar berust bij meerdere ministeries. Afhankelijk van de betreffende taak zijn dat de ministeries van Justitie en Veiligheid (inclusief de Directoraat-Generaal Migratie, het Openbaar Ministerie en de Nationaal Coördinator Terrorismebestrijding en Veiligheid), Buitenlandse Zaken, Binnenlandse Zaken en Koninkrijksrelaties en Defensie.

In artikel 4 van de Politiewet wordt de KMar de onderstaande taken opgedragen:

• - 

  Het waken over de veiligheid van de leden van het Koninklijk Huis, in samenwerking met andere daartoe aangewezen organen;

• - 

  De uitvoering van de politietaak ten behoeve van Nederlandse en andere strijdkrachten en internationale militaire hoofdkwartieren en de personen behorende tot die strijdkrachten en hoofdkwartieren;

• - 

  De uitvoering van de politietaak op de luchthaven Schiphol en op de andere door de Minister van JenV en de Minister van Defensie aangewezen luchtvaartterreinen en de beveiliging van de burgerluchtvaart;

• - 

  De verlening van bijstand en de samenwerking met de politie krachtens deze wet, daaronder begrepen de assistentieverlening aan de politie bij de bestrijding van grensoverschrijdende criminaliteit. Als gevolg van de meest recente wijziging van de Politiewet kan de KMar ook assistentie verlenen aan de politie bij het bewaken en beveiligen van objecten en diensten en het waken over de veiligheid van aangewezen personen als bedoeld in artikel 42, eerste lid, onder c;

• - 

  De uitvoering van de politietaak op plaatsen onder beheer van Onze Minister van Defensie, op verboden plaatsen die krachtens de Wet bescherming staatsgeheimen ten behoeve van de landsverdediging zijn aangewezen en op het terrein van de ambtswoning van Onze MinisterPresident;

• - 

  De uitvoering van de bij of krachtens de Vreemdelingenwet 2000 opgedragen taken, waaronder begrepen de bediening van de daartoe door Onze Minister voor Immigratie en Asiel aangewezen doorlaatposten en het, voor zover in dat verband noodzakelijk, uitvoeren van de politietaak op en nabij deze doorlaatposten, alsmede het verlenen van medewerking bij de aanhouding of voorgeleiding van een verdachte of veroordeelde;

• - 

  De bestrijding van mensensmokkel en van fraude met reis- en identiteitsdocumenten;

• - 

  Het in opdracht van Onze Minister en Onze Minister van Defensie ten behoeve van De Nederlandsche Bank N.V. verrichten van beveiligings-werkzaamheden.

De Militaire Politiezorgtaak (art 4 lid 1 b PW) wordt zowel nationaal als internationaal en tijdens missies, oefeningen en andere inzet uitgevoerd. Door de uitvoering van deze taken levert de KMar een continue bijdrage aan de veiligheid van de Staat en de integriteit van de Krijgsmacht.

Geplande inzet

Het takenpakket van de KMar is gericht op de veiligheid van de Staat en kent drie hoofdtaken: de grenspolitietaken, bewaken en beveiligen en (inter)nationale en militaire politie(zorg)taken. Deze taken worden hieronder in meer detail beschreven.

• 1. 

  Grenspolitietaak

De grenspolitietaken van de KMar worden uitgevoerd op basis van de Politiewet, de Vreemdelingenwet en de Schengengrenscode. Vanuit de grenspolitietaak richt de KMar zich op de bestrijding van illegale migratie, grensoverschrijdende criminaliteit en terrorisme. Naast de grenspolitietaken voert de KMar op de aangewezen luchthavens ook de politietaak uit. Deze taken worden (binnen juridische kaders en zo veel mogelijk) informatie- en risico gestuurd verricht door het optimaal benutten van zowel de informatiepositie van de KMar als die van de ketenpartners, in het fysieke en het digitale domein.

• 2. 

  Bewaken en Beveiligen

De KMar geeft conform artikel 4 Politiewet uitvoering aan de bewaking en beveiliging van bepaalde objecten, diensten en personen. Dit doet zij zelfstandig, als het gaat om De Nederlandsche Bank N.V. of de ambtswoning van de Minister-President; in samenwerking met andere daartoe aangewezen organen als het gaat om het waken over de veiligheid van de leden van het koninklijk huis; of in assistentie aan de politie als het gaat om de bewaking en beveiliging van objecten, diensten en door de Minister van Justitie en Veiligheid aangewezen personen. In overige gevallen kan de KMar eveneens in bijstand aan de politie invulling geven aan deze taak.

• 3. 

  (Inter)nationale en militaire politie(zorg)taken

Om de inzetbaarheidsdoelen ten behoeve van de hoofddoelstellingen van Defensie te bereiken worden de volgende capaciteiten en inzetbare eenheden van de KMar gereed gesteld.

Tabel 20 Capaciteiten marechaussee

Binnen de pijler (inter)nationale- en (militaire) politie(zorg)taken valt een onderscheid te maken tussen militaire politiezorgtaken, civiele vredes- en internationale taken (waaronder de NAVO Militaire Politietaken en Stability Policing taken), defensietaken en de taken van de liaison officieren in het buitenland. In de Politiewet zijn de militaire politiezorgtaken voor Defensie opgedragen aan de KMar. Door het uitvoeren van die taak, onder het gezag van het Openbaar Ministerie, levert de KMar een belangrijke bijdrage aan de integriteit van de Krijgsmacht. De uitoefening van deze taken beperkt zich niet alleen tot het Nederlands grondgebied; de KMar gaat ook mee tijdens uitzendingen, inzet en oefeningen van Nederlandse militaire eenheden buiten Nederland. De KMar kan onder aansturing van de CDS bijvoorbeeld als een «combat support force enabler» internationaal worden ingezet op militaire politietaken-functies, ter ondersteuning van militaire operaties onder bevel van een militaire commandant. De KMar heeft in Caribisch Nederland dezelfde taken als in Europees Nederland, hoewel op een andere wettelijke basis. Zo is de KMar onder andere verantwoordelijk voor de grensbewaking van de luchthavens en de zeegrenzen op de eilanden Bonaire, Sint-Eustatius en Saba en verantwoordelijk voor de uitvoering van de politietaak op de door Onze Ministers en Onze Minister van Defensie aangewezen luchthavens op Bonaire, Sint Eustatius en Saba, alsmede de beveiliging van de burgerluchtvaart. Op Sint-Eustatius en Saba is de KMar belast met de uitvoering van het vreemdelingentoezicht. De KMar ondersteunt daarnaast het politiekorps Caribisch Nederland. Vanuit de militaire politiezorgtaak is de KMar vanuit haar eigen taakstelling ook aanwezig in de Caribische landen van het Koninkrijk (Aruba, Curagao en Sint Maarten). Daarnaast levert de KMar op basis van het protocol inzake de inzet van personeel vanuit de flexibele inzetbare pool Koninklijke Marechaussee (hierna: flexpool) ondersteuning aan eerdergenoemde landen, daar waar extra capacitaire inzet of overdracht van kennis en vaardigheden benodigd is. Tevens speelt de KMar in het kader van het protocol over de versterking grenstoezicht in de Caribische landen van het Koninkrijk een grote rol bij de versterking van het grenstoezicht in de landen Curagao, Aruba en Sint Maarten. Tot slot is de KMar beschikbaar voor militaire bijstand in het gehele Koninkrijk.

• C. 

  Beleidswijzigingen

Grenade 29

Informatie voorziening (IV) is hét wapensysteem van de KMar en hiermee de randvoorwaarde om informatiegestuurd en veilig op te kunnen treden. Met de extra beschikbare middelen uit de Defensienota is de exploitatie gerepareerd en worden de essentiële componenten van dit wapensysteem opgebouwd. Het wapensysteem wordt vervolgens in drie jaar versterkt en uitgebouwd (2024-2027) tot een geïntegreerd wapensysteem. In deze fase wordt het wapensysteem GRENADE-29 verder op niveau gebracht om de slagkracht te waarborgen voor het ontstaan van informatiedominantie.

Grenzen en Veiligheid

Op het gebied van grenzen en veiligheid speelt een aantal ontwikkelingen als gevolg van nieuwe EU wetgeving die op termijn consequenties zullen hebben op o.a. de systemen van alle betrokken partijen, waaronder de KMar. Het gaat dan om de invoering van een Europees In- en Uitreissysteem (EES), een Europees Informatie- en Reisautorisatiesysteem (ETIAS), wijzigingen in het Schengen Informatiesysteem (SIS), de voorstellen voor aanpassing van EURODAC, het Visum Informatiesysteem (EUVIS) (waarbij de taak van de VIS Designated Authority (VDA) in Nederland is belegd bij de KMar) en de interoperabliteit tussen deze systemen. Ten behoeve van de implementatie van deze wetgeving zijn door het Ministerie Justitie & Veiligheid voor 2024 en verder de structurele middelen en de middelen voor de VIS Designated Authority (VDA) toegekend.

Eurostar

De KMar is volgens planning in oktober 2020 gestart met de grenscontroles op Amsterdam en Rotterdam Centraal ten behoeve van twee Eurostar-treinen. Per begin april 2022 is opgeschaald naar drie treinen per dag. Door Ministerie van Justitie en Veiligheid zijn de benodigde structurele middelen beschikbaar gesteld. Operationeel gezien loopt het proces rond Eurostar zonder problemen.

Combat Support MP eskadron

Er is gestart met de voorbereidingen voor de uitbreiding van de marechaussee met een eskadron dat gespecialiseerd is in de militaire politietaken in het hoogste geweldsspectrum, zoals detentie en onderzoek naar vermeende oorlogsmisdrijven in het inzetgebied. Deze taakuitbreiding wordt gefinancierd vanuit de extra middelen van de Defensienota.

Militaire mobiliteit

De KMAR start met het formeren van een multifunctioneel eskadron ter ondersteuning van de civiele gezagsdragers en het Military Mobility Plan.

Capaciteit voor bijstand

Tussen 2023 en 2027 wordt de (opschaalbare) capaciteit voor bijstand aan civiele autoriteiten vergroot. Hierdoor komt meer capaciteit beschikbaar voor bescherming van militaire en civiele vitale infrastructuur en vitale processen alsmede voor de bijstand (waaronder bewaken en beveiligen) in Host Nation Support en Home Base Support Operaties.

Implementatie Cyber Uitvoeringsplan

Als onderdeel van het versterken van de defensiebrede cybercapaciteiten is binnen de KMar rekening gehouden met een uitbreiding van extra medewerkers. Deze medewerkers gaan zich naast de benodigde cyberbe-scherming ook bezig houden met de aanpak van de groeiende cybercrimi-naliteit.

• D. 

  Budgettaire gevolgen van beleid

Tabel 21 Budgettaire gevolgen van beleid artikel 5 Koninklijke Marechaussee (bedragen x € 1.000)

% nog niet ingevuld/ vrij te besteden

Budgetflexibiliteit

Het aandeel «Juridisch verplicht» heeft betrekking op de leveringen van goederen en/of diensten, waarvan overeenkomsten zijn aangegaan voor de financiële instrumenten «opdrachten, personele en materiële uitgaven». Verplichtingen onder gereedstelling betreft onder meer de operationele rantsoenen en contracten die zijn aangegaan voor het gereedstellen van de eenheden. Bij de personele uitgaven wordt ervan uitgegaan dat het budget voor salarissen voor 2023 volledig verplicht is. Daarnaast worden de reeds aangegane verplichtingen voor externe inhuur ook als juridisch verplicht gezien. Voor de personele exploitatie betreft het met name de opleidingen. Onder de materiële uitgaven betreft dit voornamelijk uitgaven voor het zelfstandig aanschaffen van bedrijfsmiddelen. Ook worden er opdrachten gegeven aan o.a. kennisinstituten voor innovatieprojecten.

In totaal is voor 2023 79% juridisch verplicht ten opzichte van het totaal beschikbare budget.

• E. 

  Toelichting op de financiële instrumenten Opdrachten

Gereedstelling/instandhouding

Gereedstelling omvat de geraamde uitgaven die worden gedaan voor (de ondersteuning van) de operationele taakuitvoering alsmede voor opwerken oefenactiviteiten. Dit betreft o.a. de operationele rantsoenen, civiele taken en operationele zaken, waaronder het huren van oefenterreinen. De uitgaven voor oefen- en operationele munitie en instandhouding simulatoren zijn overgegaan naar het financiële instrument «instandhouding materieel». De uitgaven voor onderhoud en ondersteuning van commandovoering zijn overgegaan naar instandhouding IT (DMF artikel 6). Vanuit de Gereedstelling is structureel budget (€ 1 miljoen) naar de instandhouding (DMF artikel 5 en 6) geboekt.

Personele uitgaven

Personele uitgaven bestaan hoofdzakelijk uit salarissen, sociale lasten en uitgaven voor toelagen, woon-werkverkeer en inhuur personeel. De overige personele exploitatie bestaat uit opleidingen, werving, dienstreizen, internationale verhuizingen en overige personeelsgebonden uitgaven.

Materiële uitgaven

Materiële uitgaven bestaan hoofdzakelijk uit goederen en diensten ten behoeve van de bedrijfsvoering, zoals kantoorinrichting en kantoorartikelen, transport, voorlichting. En verder de uitgaven voor evenementenondersteuning, de uitgaven voor kennis, technologische ontwikkeling en innovatie, schadevergoedingen en kosten voor betalingsverkeer etc. De uitgaven die een relatie hebben met het instandhouden van het materieel, zoals werkplaatsinrichting en militaire artikelen en uitrustingen zijn overgegaan naar het instrument «instandhouding materieel». Hiervoor is structureel budget (€ 2 miljoen) overgeheveld.

3.6 Artikel 6 investeringen

• A. 

  Algemene doelstelling

Defensie voorziet in nieuw materieel, infrastructuur en iï-middelen en verkoopt, indien aan de orde, groot materieel en infrastructuur.

• B. 

  Rol en verantwoordelijkheid

De Minister is verantwoordelijk voor het tijdig voorzien in nieuw materieel, infrastructuur en iï-middelen alsmede de afstoting van overtollig groot materieel en infrastructuur. ïot de investeringen worden gerekend alle planbehoeften met een meerjarig karakter. Dit omvat ook de bijdragen aan de NAVO voor het doen van investeringen en wetenschappelijk onderzoek. ïot de investeringen worden ook bijdragen gerekend aan de instandhouding, die direct samenhangen met de betreffende investering.

• C. 

  Beleidswijzigingen

Door de introductie van het Defensiematerieelbegrotingsfonds (DMF) zijn de middelen uit beleidsartikel 6 investeringen per 2021 overgeheveld naar het DMF

• A. 

  Algemene doelstelling

De Defensie Materieel Organisatie (DM0) ondersteunt de gereedstelling en inzet van de krijgsmacht met advies, IT-middelen, materieel, kleding & uitrusting, munitie en brand- en bedrijfsstoffen en bewaakt met het IT Operation Center de operationele IT van Defensie.

Dit begrotingsartikel heeft betrekking op de personele exploitatie van de DMO en het budget voor brand- en bedrijfsstoffen bij het Defensie Brand en Bedrijfsstoffen Bedrijf (DBBB). De activiteiten van het kleding- en persoonsgebonden uitrustingbedrijf en het munitiebedrijf worden sinds 2021 verantwoord in de begroting van het Defensiematerieelfonds (K) onder artikel 1 'Instandhouding'.

• B. 

  Rol en verantwoordelijkheid

De Minister is verantwoordelijk voor de aanschaf en de instandhouding van materieel en de afstoting van overtollig materieel van de krijgsmacht. Om de inzetbaarheidsdoelen te bereiken worden de volgende capaciteiten en inzetbare eenheden van de DMO gereed gesteld. De functie van National Armaments Director (NAD) is belegd bij de DMO. Uit hoofde hiervan ontwikkelt en versterkt de DMO de internationale samenwerking op het gebied van IT en materieel (NAVO, EU, multinationaal en bilateraal).

Tabel 22 Capaciteiten DMO

Capaciteit    Inzetbare eenheid    Omschrijving

Levert cyberexpertise op locatie voor incidentcoördinatie, -onderzoek en -afhandeling.

PERMANENTE INCIDENT RESPONSE CAPACITEIT Cyber Rapid Response Team (CRRT)van het Defensie TEN BEHOEVE VAN INFORMATIE SYSTEMEN Cyber Security Centrum (DCSC)

• C. 

  Beleidswijzigingen

De DMO ondersteunt bij het bereiken van de drie effecten zoals benoemd in de beleidsagenda: verhogen van de gereedheid en inzetbaarheid, versterking van de gevechtskracht en een verbeterde wendbaarheid van de organisatie. De nadere uitwerking daarvan, inclusief gemaakte keuzes gericht op meer Europese samenhang, met als gevolg schaalvoordelen en toegenomen interoperabiliteit, is opgenomen in de Defensienota.

Voor de DMO betekent dit onder andere ondersteuning van de transitie naar een informatiegestuurde en technologisch hoogwaardige krijgsmacht, het vergroten van de voorraden (bijvoorbeeld munitie, kleding & uitrusting) en diverse verbeteringen op het gebied van projectvoering, inkoop en afstoting van defensiematerieel en personele en logistieke ondersteuning. Onder de vlag van National Armaments Director ontwikkelt en versterkt de DMO ook de internationale samenwerking op het gebied van IT en materieel (NAVO, EU, multinationaal en bilateraal). Specifiek op het gebied van duurzaamheid levert de DMO een bijdrage door in toenemende mate biologische of synthetische brandstof te leveren.

• D. 

  Budgettaire gevolgen van beleid

Tabel 23 Budgettaire gevolgen van beleid artikel 7 Defensie Materieel Organisatie (bedragen X € 1.000)

Budgetflexibiliteit

Het aandeel juridisch verplicht heeft betrekking op de leveringen van goederen en/of diensten, waarvan overeenkomsten zijn aangegaan voor de financiële instrumenten opdrachten, personele en materiele uitgaven. Verplichtingen onder gereedstelling betreft onder meer de brandstoffen voor inzet van de wapensystemen en voertuigen. Bij de personele uitgaven wordt ervan uitgegaan dat het budget voor salarissen voor 2023 volledig verplicht is. Daarnaast worden de reeds aangegane verplichtingen voor externe inhuur ook als juridisch verplicht gezien. Voor de personele exploitatie betreft het met name de opleidingen. Onder de materiële uitgaven betreft dit voornamelijk uitgaven voor het zelfstandig aanschaffen van bedrijfsmiddelen. Ook worden er opdrachten gegeven aan o.a. kennisinstituten voor innovatieprojecten.

In totaal is voor 2023 70% juridisch verplicht ten opzichte van het totaal beschikbare budget. In voorgaande tabel zijn de structurele maatregelen vanuit de Defensienota 2022 verwerkt.

In de begroting 2023 is met name sprake van een stijging van het budget voor personele uitgaven. Dit is het gevolg van het herstel van de organisatie zoals in de eerste suppletoire begroting van 2022 is verwerkt en een capaciteitsuitbreiding om uitvoering te geven aan de intensiveringen vanuit de Defensienota.

• E. 

  Toelichting op de financiële instrumenten

Gereedstelling

Gereedstelling omvat de geraamde uitgaven die worden gedaan voor opwerk- en oefenactiviteiten. Dit betreft de uitgaven voor brandstof en smeermiddelen. De prijzen van met name brandstoffen zijn zeer flexibel als gevolg van de snel wijzigende brandstofprijzen en dollarkoersen.

Personele uitgaven

Personele uitgaven bestaan hoofdzakelijk uit salarissen, sociale lasten en uitgaven voor toelagen, woon-werkverkeer en inhuur van personeel. De overige personele exploitatie bestaat uit opleidingen, werving, dienstreizen en overige personeelsgebonden uitgaven. De DMO investeert in de kwaliteit van haar mensen en de flexibiliteit en diversiteit van het personeelsbestand. De belangrijkste capaciteiten van de DMO zijn de kennis en ervaring van het personeel.

Materiële uitgaven

Materiële uitgaven bestaan bij de DMO hoofdzakelijk uit goederen en diensten ten behoeve van de bedrijfsvoering.

3.8 Artikel 8 Defensie Ondersteuningseommando

• A. 

  Algemene doelstelling

Het Defensie Ondersteuningseommando (DOSCO) ondersteunt de krijgsmacht in haar taken. Het DOSCO doet dit door te zorgen voor personele diensten, opleidingen, huisvesting, vastgoed, catering, beveiliging, bewaking, facilitaire zaken, gezondheidszorg, logistiek en transport. Het DOSCO voorziet zelf in die ondersteuning en koopt een deel van de producten en diensten in bij organisaties buiten het ministerie van Defensie.

• B. 

  Rol en verantwoordelijkheid

De Minister is verantwoordelijk voor een doeltreffende en doelmatige ondersteuning van de krijgsmacht. Het DOSCO krijgt, net als de operationele commando's, een generieke gereedstellingsopdracht. Vooralsnog ontvangt DOSCO een gereedstellingsopdracht voor specialistische medische zorg en strategisch transport.

• C. 

  Beleidswijzigingen

Voor de belangrijkste beleidswijzigingen wordt verwezen naar de beleidsagenda.

Het regeerakkoord en de groei naar de 2%-norm die verwerkt zijn in de Defensienota hebben zijn weerslag op de ondersteuning die het DOSCO levert. Het ondersteuningscommando transformeert zich langs twee ontwikkellijnen. Enerzijds richt het ondersteuningscommando zich op de doorontwikkeling van de huidige ondersteuning en anderzijds op geheel nieuwe vormen van ondersteuning. Uitgangspunten daarbij zijn: samenwerking binnen de krijgsmacht en met partners daarbuiten, schaalbaarheid en flexibiliteit. Tegelijkertijd richt het ondersteuningscommando zich op verdere modernisering van de defensiebrede ondersteuning door meer datagedreven te werken. Het ondersteuningscommando investeert en schaalt op in robotisering en intelligente automatisering. Met als oogmerk een moderne datagedreven bedrijfsvoering waarin de meer en meer schaarse mens wordt ingezet voor het werk waar zij de grootste toegevoegde waarde hebben. De samenwerking kent zowel een interne als een externe dimensie, met industrie en kennisinstituten. Initiatieven focussen zich onder meer op de initiële officiersopleidingen, de reguliere gezondheidszorg, de werving en selectie, de personeelsadministratie, de personeelszorg, Host Nation Support, infra/huisvesting, verduurzaming, strategisch transport, bewaken en beveiligen en voeding.

Door extra te investeren in met name vastgoed, strategisch transport, geneeskundige ondersteuning en capaciteit voor bewaken en beveiligen worden grote defensiebrede achterstanden ingelopen. Daarnaast is aanvullend budget beschikbaar gesteld voor het Nationaal Fonds Ereschuld. De ontwikkelingen bij de andere krijgsmachtdelen hebben ook effect op de ondersteuning die het ondersteuningscommando levert. Het DOSCO haakt daarbij vroegtijdig aan zodat de tweede en derde orde effecten goed ingeschat kunnen worden en de ondersteuning tijdig en adequaat georganiseerd wordt.

• D. 

  Budgettaire gevolgen van beleid

Budgetflexibiliteit

Het aandeel «juridisch verplicht» heeft betrekking op de leveringen van goederen en/of diensten, waarvan overeenkomsten zijn aangegaan voor de financiële instrumenten «opdrachten, personele en materiële uitgaven». Bij de personele uitgaven wordt ervan uitgegaan dat het budget voor salarissen voor 2023 volledig verplicht is. Daarnaast worden de reeds aangegane verplichtingen voor externe inhuur ook als juridisch verplicht gezien. Voor de personele exploitatie betreft het met name de opleidingen en lopende contracten voor werven personeel en juridische dienstverlening. Onder de materiële uitgaven betreft dit voornamelijk uitgaven voor het zelfstandig aanschaffen van bedrijfsmiddelen, de defensiebrede facilitaire ondersteuning en catering.

Voor 2023 is 57% juridisch verplicht ten opzichte van het totaal beschikbare budget.

Het percentage bestuurlijk gebonden verplichtingen betreft de volledige regelingen voor schadevergoedingen, het Nationaal Fonds Ereschuld en de Reservering schadevergoedingen chroom 6.

Voor 2023 is 7% bestuurlijk gebonden ten opzichte van het totaal beschikbare budget.

• E. 

  Toelichting op de financiële instrumenten Personele uitgaven

Personele uitgaven bestaan hoofdzakelijk uit salarissen, sociale lasten en uitgaven voor toelagen, woon-werkverkeer en inhuur van het personeel. De overige personele exploitatie bestaat uit opleidingen, werving, dienstreizen, internationale verhuizingen en overige personeelsgebonden uitgaven. De salarissen van het attaché personeel worden afzonderlijk gepresenteerd, omdat deze uitgaven onder het Homogene Groep Internationale Samenwerking (HGIS) attachébudget vallen.

Materiële uitgaven

De uitgaven voor instandhouding vastgoed zijn ingaande 2021 overgeheveld naar het Defensiematerieelbegrotingsfonds. Onder materiële uitgaven worden de geraamde uitgaven voor overige materiële exploitatie en de attachés weergegeven. De uitgaven voor de overige materiële exploitatie bestaan onder andere uit catering, facilitaire dienstverlening, mediadienstverlening, gezondheidszorg, beveiliging, energie en water, schoonmaak en wereldwijd transport van personen en goederen.

Schadevergoeding

De uitgaven voor het Nationaal Fonds Ereschuld worden bij het DOSCO verantwoord onder het financieel instrument schadevergoeding. Dit fonds is ingesteld voor militairen die een handicap, trauma of andere aandoening hebben opgelopen tijdens missies naar het buitenland. Hierin zijn de budgetten voor schadevergoedingen en regelingen voor schadevergoedingen voor veteranen ondergebracht. De uitgaven hiervoor kennen een fluctuerend verloop en meer (jonge) veteranen doen een beroep op compensatie. Dit leidt tot een verwachte stijging van de uitgaven. Daarom is het budget van dit fonds in de begrotingsperiode met in totaal € 220 miljoen verhoogd, voor 2028 en 2029 met € 10 miljoen en vanaf 2030 met € 20 miljoen structureel. Daarnaast worden geraamde uitgaven voor uitkeringen in verband met Chroom 6 en overige schadevergoedingen onder het instrument schadevergoeding verantwoord.

• 4. 

  Niet-beleidsartikelen

4.1  Artikel 9 AlgemeenAlgemene doelstelling

Het kerndepartement voert een aantal defensiebrede taken uit. Dit zijn het verstrekken van subsidies voor defensie-gerelateerde (maatschappelijke) taken, het bijdragen aan andere begrotingshoofdstukken, de bekostiging van instellingen voor kennisopbouw, het bijdragen aan internationale organisaties, het uitvoeren van opdrachten, schadevergoedingen en de bijdrage aan rijksbrede en defensiebrede beleidsopdrachten.

• A. 

  Budgettaire gevolgen

Tabel 26 Budgettaire gevolgen artikel 9 Algemeen (bedragen x € 1.000)

Budgetflexibiliteit

Het aandeel «juridisch verplicht» heeft betrekking op de onderzoeksopdrachten waar al een contract voor loopt.

Voor 2023 is 2% juridisch verplicht ten opzichte van het totaal beschikbare budget.

Het percentage bestuurlijk gebonden verplichtingen betreft de volledige regelingen voor schadevergoedingen, de bijdage aan (inter)nationale organisaties, bijdrage aan kennisinstituten en subsidies.

Voor 2023 is 7% bestuurlijk gebonden ten opzichte van het totaal beschikbare budget.

• B. 

  Toelichting op de financiële instrumenten

Subsidies

Defensie verleent subsidies aan instellingen die een toegevoegde (maatschappelijke) waarde hebben, en die defensiebeleid voor bijzondere doelgroepen uitvoeren, omdat zij hierin gespecialiseerd zijn (waaronder veteranen). De defensiesubsidies worden verleend met als doel instandhouding van de instellingen, zodat deze hun toegevoegde waarde kunnen blijven leveren. De subsidies zijn gecategoriseerd in subsidies voor vetera-nenzorg en subsidies voor cultureel erfgoed en tradities. Daarnaast worden subsidies verstrekt aan onderwijs en kennis- en technologieontwikkeling. Bijlage 7.4 geeft een overzicht van de subsidies weer.

Bijdrage aan andere begrotingshoofdstukken

Defensie draagt bij aan kennisopbouw en innovatie-ontwikkeling. Het Maritiem Research Instituut (MARIN), het Koninklijk Nederlands Lucht- en Ruimtevaartcentrum (NLR) en de Nederlandse organisatie voor Toegepast-Natuurwetenschappelijk Onderzoek (TNO) ontvangen een jaarlijkse bijdrage om hun defensie-specifieke kennisbasis in stand te houden. Vanuit de opgebouwde kennis laat Defensie zich adviseren en ondersteunen bij de beleidsvorming, verwerving en onderhoud van materieel, opleiding en training, bedrijfsvoering en operationeel optreden. Met de uitvoering van onderzoeksprogramma's en -projecten krijgt de Strategie-, Kennis- en Innovatieagenda 2021-2025 invulling. De overige bijdragen aan begrotingshoofdstukken zijn de bijdragen aan het ministerie van Buitenlandse Zaken voor de instandhouding van de Adviesraad Internationale Vraagstukken en de Atlantische Commissie.

Bijdrage aan (inter)nationale organisaties

Defensie draagt jaarlijks met een contributie bij aan de NAVO-exploitatie. Hierin zijn opgenomen onder andere de AWACS-vliegtuigen, de NAVO-commandostructuur en diverse programma's. Tot 2024 vervult Nederland de functie van Chairman of the Military Committee (CMC) te Brussel.

Opdrachten

In de Defensienota is beschreven dat Defensie investeert in haar personeel: arbeidsvoorwaarden worden verbeterd en er komt een nieuw Human Resources (HR)-model. Voor de implementatie van het nieuwe HR-model en het nieuwe pensioencontract is ondersteuning benodigd. Het budget voor opdrachten betreft voornamelijk de jaarlijkse bestedingen aan derden voor de ondersteuning van beleid en rechtspositionele ondersteuning. Daarnaast zijn ook beleidsuitgaven voor het defensiebreed implementeren van energie- en milieuwetgeving (stikstof en omgevingswet) hier onderdeel van.

Bekostiging

'Bekostiging' zijn bijdragen aan instellingen, zoals de Stichting Faciliteiten Centraal Georganiseerd Overleg Militairen en de ondersteuning van organisaties die deel uitmaken van de sector Defensie.

Schadevergoedingen

De schadevergoedingen (voorheen: Inkomensoverdrachten) zijn bestemd voor doelgroepen die schade ondervinden van defensiebeleid. Hieronder vallen de uitgaven voor de uitkeringsregeling voor chroom-6 slachtoffers: de Regeling Uitkering chroom-6 Defensie (zie Kamerstukken vergaderjaar 2017-2018,^34 775 X, nr. 126 en vergaderjaar 2020-2021, 35 570 X, nr. 92). Verder vallen hieronder de schade-uitkeringen Srebrenica (zie Kamerstuk vergaderjaar 2019-2020 35 450 X, nr. 2), uitgaven voor herstelprojecten in Hawija (zie Kamerstuk vergaderjaar 2020-2021, 27 925 nr. 766).

4.2 Artikel 10 Apparaat Kerndepartement

Algemene doelstelling

Inzet is de kerntaak van Defensie. De bestuursstaf geeft hier namens de minister sturing aan door het formuleren van het defensiebeleid, het aansturen van de uitvoering door de commandant der strijdkrachten, het toewijzen van middelen aan alle defensieonderdelen, het leveren van kwalitatief hoogwaardig inlichtingen- en veiligheidsinformatie, het toezicht houden op verschillende Defensie specifieke taken, het opstellen van kaders voor de defensiebrede bedrijfsvoering en het bijdragen aan militaire pensioenen en uitkeringen.

• A. 

  Budgettaire gevolgen

Tabel 27 Budgettaire gevolgen artikel 10 Apparaat Kerndepartement (bedragen x € 1.000)

• B. 

  Toelichting op de financiële instrumenten Bestuursstaf

De Bestuursstaf, bestaande uit het Directoraat-Generaal Beleid, de Hoofddirectie Financiën en Control, de Defensiestaf en de bijzondere organisatie eenheden, draagt zorg voor de sturing van, het beleid voor en het toezicht op Defensie. De Bestuursstaf adviseert en ondersteunt ook de bewindspersonen bij het besturen van de organisatie en het afleggen van verantwoording aan het parlement. De uitgaven die daarmee gemoeid zijn, zijn vooral salarissen voor burger- en militair personeel, persoonsgebonden uitgaven, externe inhuur en overige exploitatie. De bijzondere organisatie eenheden van de Bestuursstaf bestaan uit de Inspecteur-Generaal van de Krijgsmacht (IGK), Inspecteur-Generaal Veiligheid (IGV) die aan het hoofd staat van de Inspectie Veiligheid Defensie (IVD), de Militaire Luchtvaart Autoriteit (MLA), de Inspectie Militaire Gezondheidszorg (IMG), de Centrale Organisatie Integriteit Defensie (COID), Diensten Geestelijke Verzorging (DGV), het Militair Huis van de Koning (MHK) en de Militaire Inlichtingenen Veiligheidsdienst (MIVD).

Personele uitgaven

De personele uitgaven bestaan uit salarissen, sociale lasten en uitgaven voor toelagen en reiskosten woon-werkverkeer. De overige personele exploitatie bestaat uit opleidingen, dienstreizen en overige persoonsgebonden uitgaven.

De post Uitkeringen betreft de militaire pensioenen, AOW-gat compensatie, Uitkering Gewezen Militairen en verstrekking van uitkeringen in het kader van de sociale zekerheid, waaronder het Sociaal Beleidskader en overige regelingen voor voormalig defensiepersoneel.

De komende jaren is budget beschikbaar voor het versterken van de toezichthouders veiligheid, integriteit en de luchtvaartautoriteit, voor de taskforce Host Nation Support (operationele logistiek), voor de ondersteuning van informatievoorziening en parlementaire processen, kennis en beleidsontwikkeling voor de omgevingswet, energie en duurzaamheid en capaciteit voor compliance en veiligheidsfuncties bij de MIVD.

Met de middelen uit de Defensienota wordt de komende jaren geïnvesteerd in vastgoed, duurzaamheid (in het bijzonder stikstof) en de omgeving. Doel is om een vastgoedportefeuille te realiseren die onze taakuitvoering optimaal ondersteunt, toekomstbestendig is, duurzaam is en die waar mogelijk nog meer met de samenleving en de regio verbonden is dan voorheen. Het uitgangspunt is dat de balans wordt hersteld tussen een gezonde toekomstbestendige vastgoedportefeuille en de beschikbare middelen voor investeringen en exploitatie. Defensie werkt aan een verkenning om te komen tot het concentreren, vernieuwen en verduurzamen van het defensievastgoed. In het kader van duurzaamheid worden de Verduurzaamroute Vastgoed en de roadmap Energietransitie gebruikt voor het aanjagen van innovatie. Verder draagt de verduurzaming bij aan de reductie van CO2 en stikstof. Tevens zal de komende jaren aandacht worden besteed aan het programma Defensie Open Op Orde om binnen vijf jaar te voldoen aan vigerende wet- en regelgeving. Tot slot bereidt Defensie zich verder voor op de omgevingswet in de rol van zowel aanvrager als verlener van vergunningen.

Militaire inlichtingen- en Veiligheidsdienst

Als grootste eenheid ressorterend onder de Bestuursstaf, is de MIVD belast met de ondersteuning van Defensie op het gebied van het leveren van kwalitatief hoogwaardige inlichtingen- en veiligheidsinformatie. Daarmee levert de MIVD een onmisbare bijdrage aan de opbouw, de gereedstelling en de inzet van de krijgsmacht en de informatiepositie van Nederland. In de Defensienota is beschreven dat het slagveld digitaliseert en dat het toegenomen aanbod van informatiebronnen nieuwe mogelijkheden opent, maar ook risico's kent. De uitgaven die binnen dit artikel gemoeid zijn omvatten vooral salarissen voor burger- en militair personeel, persoonsgebonden uitgaven en overige niet gecentraliseerde exploitatie-uitgaven.

Overig

Om de inzetbaarheidsdoelen te bereiken worden de volgende capaciteiten en inzetbare eenheden (budgettair vallend onder het kerndepartement, aansturing door CDS) gereed gesteld.

van speciale eenheden.

4.3 Artikel 11 Geheim

Algemeen

Het niet-beleidsartikel Geheim op basis van artikel 2.8 van de Comptabiliteitswet 2016 kent geen artikelonderdelen. Dit niet-beleidsartikel is bestemd voor de verplichtingen, uitgaven en ontvangsten waarvoor geldt dat openbaarmaking via toedeling aan een expliciet beleidsartikel niet in het belang van de Staat is.

• A. 

  Budgettaire gevolgen

Tabel 30 Budgettaire gevolgen artikel 11 Geheim (bedragen x € 1.000)

• B. 

  Toelichting op de financiële instrumenten

De geheime uitgaven worden jaarlijks toegelicht aan het college van de Algemene Rekenkamer en het bevat tevens het budget voor MIVD gerelateerde uitgaven ten behoeve van internationale inzet (BIV).

4.4 Artikel 12 Nog onverdeeld

Algemeen

Het niet-beleidsartikel Nog onverdeeld bestaat uit verplichtingen, uitgaven en ontvangsten. Uitgaven worden onderverdeeld naar loonbijstelling, prijsbijstelling, nog onverdeeld en een eventuele taakstelling (negatief bedrag).

• A. 

  Budgettaire gevolgen

Uitgaven

0    38.111    361.055    420.599    444.880    510.929    561.835

Loonbijstelling

Prijsbijstelling

Nog onverdeeld    0    38.111    361.055    420.599    444.880    510.929    561.835

• B. 

  Toelichting op de financiële instrumenten

Artikel 12 is een begrotingstechnisch artikel van waaruit diverse doorver-delingen plaatsvinden naar andere artikelen van de defensiebegroting. Op dit moment zijn nog niet alle middelen uit het arbeidsvoorwaardenakkoord doorverdeeld aan de defensieonderdelen, omdat een aantal afspraken uit dit akkoord verder uitgewerkt moet worden. Daarnaast resteert nog budget dat voortkomt uit de middelen die met het coalitieakkoord en/of de Voorjaarsnota 2022 zijn toegevoegd aan de defensiebegroting. Dit budget wordt eveneens nog nader verdeeld binnen de defensiebegroting.

4.5 Artikel 13 Bijdrage aan Defensiematerieelbegrotingsfonds

• A. 

  Algemene doelstelling

Op dit artikel worden de bijdragen vanuit de reguliere begroting aan het Defensiematerieelbegrotingsfonds verantwoord.

• B. 

  Rol en verantwoordelijkheid

Mutaties die op het Defensiematerieelbegrotingsfonds worden verantwoord zijn terug te vinden in de verschillende beleidsartikelen van de begroting Hoofdstuk X.

• C. 

  Beleidswijzigingen

Voor de beleidswijzigingen wordt verwezen naar de betreffende beleidsar-tikelen.

• D. 

  Budgettaire gevolgen van beleid

Tabel 32 Bijdrage aan Defensiematerieelbegrotingsfonds (bedragen x € 1.000)