Wethouders in en uit de Tweede Kamer

Het wethouderschap speelt zowel in de aanloop als na afloop van het Tweede Kamerlidmaatschap een belangrijke rol in het carrièreverloop van veel politici. Momenteel is één op de tien leden een voormalig wethouder. Anderzijds vertrekken Tweede Kamerleden soms naar de gemeentelijke politiek en anderen vinden, nadat zij uit de Kamer vertrokken zijn, steeds vaker als wethouder een plek in een college van B&W.

Altijd al

Het wethouderschap was en is vaak een opstap naar een Haagse politieke loopbaan. Lange tijd was zelfs het wethouderschap van een grotere gemeente nog wel verenigbaar met het Tweede Kamerlidmaatschap. Voorbeelden daarvan waren de sociaaldemocraat J.W. Albarda² (wethouder in Den Haag 1917-1923), de vrijzinnig-democraten H.P. Marchant³ (wethouder in Den Haag 1931-1933) en Th.M. Ketelaar⁴ (wethouder in Amsterdam 1927-1931) en de katholiek J.B. Bomans⁵ (wethouder in Haarlem 1917-1923).

Maar ook vóór 1940 werd het bijna gebruikelijk dat aanvaarding van een wethouderschap reden was om ontslag te nemen als Tweede Kamerlid. Dat deden bijvoorbeeld J. ter Laan⁶ in 1929 en J. Brautigam⁷ in 1935 toen zij wethouder in Rotterdam werden.

Na 1945 was zo'n vertrek onvermijdelijk - zij het dat enkelen dat met enige vertraging deden, zoals Maarten Vrolijk⁸ en Joop den Uyl⁹ toen zij in 1962 wethouder in respectievelijk Den Haag en Amsterdam werden. Een andere bekende politicus die wethouder werd, was Jan Schaefer¹⁰ (Amsterdam, 1978). De weg van Kamerlid via het gemeenteraadslidmaatschap - toen nog voorwaarde om wethouder te kunnen worden - naar het wethouderschap kwam op zich niet zo vaak voor.

Huidige Tweede Kamer

In de huidige Tweede Kamer zitten vijftien oud-wethouders, onder wie Barbara Kathmann (PvdA, Rotterdam), Joost Eerdmans (JA21, Rotterdam), Hatte van der Woude en Bart Smals (VVD, Delft), Harry van der Molen (CDA, Leeuwarden) en Fahid Minhas (VVD, Schiedam). Onlangs werd de oud-wethouder van Zaanstad Songül Mutluer Tweede Kamerlid.

De komst van het dualisme in 2002, waarbij verkiezing van wethouders van buiten de raad mogelijk werd, vereenvoudigde de mogelijkheid om wethouder te worden. In de periode na 2002 vervolgden dan ook diverse (oud-)Tweede Kamerleden hun bestuurlijke loopbaan als wethouder. Bekende namen onder hen zijn Mohamed Rabbae¹¹ (GL, Leiden), Andrée van Es¹² en Marijke Vos¹³ (GL, Amsterdam), Wim Mateman¹⁴ (CDA, Rijswijk), Staf Depla¹⁵ (PvdA, Eindhoven) en Adri Duivesteijn¹⁶ (PvdA, Almere).

Maar ook minder prominente leden volgden die route. Gerrit Valk¹⁷ (PvdA) werd wethouder in Bergen NH en zijn partijgenote Lia Roefs¹⁸ in Bergen Lb. Thijs Udo¹⁹ (VVD) werd wethouder in Katwijk, Martijn van Helvert²⁰ (CDA) in Roerdalen, Yasmin Cegerek²¹ (PvdA) in Heerde, Ed Anker²² (CU) in Zwolle en Rik Grashoff²³ (GL) in Tilburg.

Tussentijds vertrokken in de afgelopen jaren Sharon Dijksma²⁴ (naar Amsterdam), Isabelle Diks²⁵ (naar Groningen) en Anne Mulder²⁶ (naar Den Haag).

Carrièremogelijkheid

Hoewel het aantal gemeenten flink is verminderd, blijven er voor oud-Kamerleden kansen genoeg om ergens wethouder te worden. Het hoeft niemand te verbazen als er bij de vorming van de nieuwe colleges van B&W hier en daar namen opduiken van Kamerleden die in 2021 hun zetel verloren.

Prof. dr. Bert van den Braak is onderzoeker bij PDC en hoogleraar parlementaire geschiedenis aan de Universiteit van Maastricht

• 1. 

  Kenner van de parlementaire geschiedenis met grote parate feitenkennis. Als medewerker van het PDC nauw betrokken bij websites over parlement en politiek en beheerder van het omvangrijke biografisch archief, het databestand over Nederlandse politici. Promoveerde in 1998 op een lijvig proefschrift over de Eerste Kamer, schreef samen met J.Th.J. van den Berg een boek over de parlementaire geschiedenis 1946-2016 en publiceert regelmatig in tijdschriften en dagbladen. Sinds 1 december 2018 is hij bijzonder hoogleraar parlementaire geschiedenis en parlementair stelsel in Maastricht.
   
• 2. 

  Voorman van de SDAP in de jaren 1925-1939 en in het kabinet-De Geer II één van de twee eerste socialistische ministers. In Delft opgeleide ingenieur, die eerst werkzaam was in het onderwijs en vervolgens directeur van de Amsterdamse Arbeidsbeurs werd. Kwam in 1913 in de Tweede Kamer en was daar aanvankelijk onder meer koloniaal woordvoerder. Werd in 1917 tevens wethouder van onderwijs in Den Haag, wat hij zes jaar bleef. Volgde in 1925 Troelstra op als leider van de SDAP. Overtuigd socialist, maar pragmatisch en gematigd en daarom ook door politieke tegenstanders gewaardeerd. Bediende zich als spreker van een bloemrijke taal, maar miste het charisma van zijn voorganger. Na zijn ministerschap in de Londense kabinetten nog zeven jaar staatsraad.
   
• 3. 

  Militante politiek leider van de vrijzinnig-democraten, die felle aanvallen op zijn tegenstanders niet schuwde. Was advocaat en wethouder in Deventer en werd in 1899 als links-liberaal naar de Tweede Kamer afgevaardigd. Was daar spoedig een geducht woordvoerder op talrijke beleidsterreinen en volgde in 1916 Dirk Bos op als fractievoorzitter. Zorgde in 1919 via een initiatiefwet voor de invoering van het vrouwenkiesrecht. Politieke tegenstander van Colijn, wiens kabinet hij in 1925 ten val bracht. Wist toen echter geen centrumlinks kabinet te vormen. Trad in 1933 evenwel als minister van Onderwijs toe tot het crisiskabinet-Colijn II. Kwam met een spellingsvereenvoudiging (spelling-Marchant). Nadat zijn positie in de VDB door zijn heimelijke overgang naar het katholicisme onhoudbaar was geworden, trad hij in 1935 af. Scherp debater, die gestileerde speeches hield. Had als bijnaam 'Le tigre neerlandais'.
   
• 4. 

  Vooraanstaand Amsterdams Tweede Kamerlid. Werd in 1897 voor de Radicale Bond gekozen. In de VDB-fractie, waarvan hij sinds 1901 deel uitmaakte, de onderwijsspecialist en verder onder meer financieel woordvoerder. Was zelf werkzaam geweest in het onderwijs en jarenlang voorzitter van de Bond van Nederlandse Onderwijzers. Groot voorstander van openbaar onderwijs en zeer begaan met het lot van kinderen. Naast Kamerlid ook gedeputeerde van Noord-Holland en enige tijd wethouder van onderwijs in Amsterdam. Humoristisch redenaar met een Amsterdamse tongval, die door zijn ontwapende oprechtheid soms het enfant terrible van de Kamer was.
   
• 5. 

  'De man met de witte das'. Opvallend, welsprekend katholiek Tweede Kamerlid in het interbellum. Was in Haarlem advocaat en werd tijdens de Eerste Wereldoorlog op 31-jarige leeftijd in het district Haarlemmermeer tot Kamerlid gekozen. Werd gezien als een beloftevol parlementariër. Ageerde na die oorlog tegen te hoge defensie-uitgaven en noemde de marine een 'bedroevend zootje'. In 1923 één van de tien katholieken die meehielpen de Vlootwet te verwerpen. Werd later echter vooral in beslag genomen door zijn werk als gedeputeerde en zijn rol als parlementariër was toen grotendeels uitgespeeld, waarbij hij veel afwezig was. Vader van de schrijver Godfried Bomans.
   
• 6. 

  Deskundig en toegewijd SDAP-Tweede Kamerlid, dat zich vooral bezighield met financiën en ambtenarenzaken. Maakte zich sterk voor een goede rechtspositieregeling voor ambtenaren. Was zijn loopbaan begonnen als belastingambtenaar en speelde een leidende rol in de socialistische ambtenarenbond. Zijn wethouderschap van Rotterdam (1929-1931) was geen succes. Broer van K. ter Laan.
   
• 7. 

  Vooraanstaande Rotterdamse sociaaldemocraat en woordvoerder voor vervoersaangelegenheden van de SDAP-Tweede Kamerfractie. Was aanvankelijk lid van de enigszins anarchistische Vrije Socialisten. Ging op 20-jarige leeftijd naar zee, kwam terecht bij de organisatie van zeelieden en werd daarvan bestuurder. Organiseerde in Rotterdam het scheepspersoneel en was later secretaris van de Centrale Transportarbeidersbond. Geruime tijd wethouder van Rotterdam, onder meer van volkshuisvesting. Had een sobere spreektrant. Vader van Gerda Brautigam.
   
• 8. 

  PvdA-Tweede Kamerlid, minister en bestuurder. Was parlementair journalist van Het Vrije Volk en werd in 1956 Tweede Kamerlid en in 1962 wethouder van Den Haag. Minister van Cultuur, Recreatie en Maatschappelijk Werk in het kabinet-Cals. Stimuleerde de bouw van sporthallen en buurthuizen en ontwierp een wettelijke regeling voor de omroep. Na 1967 weer Tweede Kamerlid en vervolgens Commissaris van de Koningin in Zuid-Holland. Relativerende sigarenroker, die 's nachts tot twee uur of nog later placht te werken. Telg uit een oud Schevenings vissersgeslacht. Geboren voorzitter die met een bassende stem zeer zorgvuldig formuleerde. Man zonder franje, die zijn hart had verpand aan de kunsten en dol was op balsporten.
   
• 9. 

  Gedreven PvdA-ideoloog en -politicus en econoom. Voor sommigen 'ome Joop', voor anderen de verpersoonlijking van verfoeilijk socialisme. Kwam vanuit de journalistiek in de 'denktank' van de PvdA en werd in 1956 Tweede Kamerlid. Stapte in 1962 over het wethouderschap van economische zaken in Amsterdam en stimuleerde onder andere de industrievestiging. In 1965 minister van Economische Zaken in het kabinet-Cals. Volgde in 1966 Vondeling op als partijleider. Zou tot 1986 het gezicht van de PvdA zijn. Het door hem geleide kabinet ging als het meest linkse de geschiedenis in. Kon het succes bij de verkiezingen van 1977 niet omzetten in hernieuwde regeermacht. Zijn derde optreden als minister (ditmaal van Sociale Zaken onder Van Agt) verliep teleurstellend. Ondanks herstel in 1982 bleef zijn partij buiten het kabinet. Erudiet analyticus en scherp debater, die door zijn gedrevenheid echter soms drammerig overkwam.
   
• 10. 

  Markante, onconventionele en populaire PvdA-politicus. Was aanvankelijk banketbakker en werd na een korte periode als Tweede Kamerlid staatssecretaris van Volkshuisvesting in het kabinet-Den Uyl. Gaf een grote impuls aan de stadsvernieuwing. Werd daarna wethouder van volkshuisvesting in Amsterdam. Keerde in 1986 echter terug als Tweede Kamerlid. Hield zich toen vooral bezig met het midden- en kleinbedrijf. Moest wegens ziekte de politiek verlaten. Verscheen in de Kamer meestal in spijkerpak, zonder stropdas. Voorstander van duidelijk taalgebruik in de politiek en dominant bestuurder. Zijn bekendste uitspraak is: 'In ge-ouwehoer kun je niet wonen'.
   
• 11. 

  GroenLinks-politicus van Marokkaanse afkomst. Vluchtte in 1966 als student naar Nederland toen veel activisten tegen het regime van koning Hassan gevangen werden genomen. Studeerde in Amsterdam en werd later als directeur van het Nederlands Centrum Buitenlanders een belangrijk woordvoerder namens de minderheden. Koos na de Golfoorlog voor GroenLinks en was in 1994 met Ina Brouwer lijsttrekker. In de Kamer een gewaardeerd woordvoerder op onder meer onderwijsgebied. Maakte deel uit van de enquêtecommissie IRT en van het presidium van de Kamer. In 2002 werd hij vrij onverwacht op een onverkiesbare plaats gezet. Hij was na zijn Kamerlidmaatschap enige tijd wethouder van Leiden.
   
• 12. 

  Strijdbaar en actief Tweede Kamerlid voor de PSP en GroenLinks. Was al op jonge leeftijd Tweede Kamerlid voor de PSP, na eerst fractiemedewerker te zijn geweest. Zette zich in voor rechten van minderjarigen, minderheden en vrouwen en voerde in vele debatten het woord. Kwam in 1986 in conflict met fractieleider Van der Spek over de koers van de partij, omdat zij voorstander was van samenwerking met CPN en PPR. Onderbrak, hoewel zij toen het enige PSP-Kamerlid was, haar Kamerlidmaatschap vanwege zwangerschap. Na haar vertrek uit de politiek onder meer werkzaam bij de omroep, directeur van 'De Balie', voorzitter van GGZ Nederland en directeur-generaal Bestuur en Koninkrijksrelaties. In 2010-2014 was zij wethouder van Amsterdam.
   
• 13. 

  Marijke Vos (1957) was van 7 juni 2011 tot 26 september 2018 Eerste Kamerlid voor GroenLinks. Sinds 1 oktober 2018 is zij staatsraad in de Afdeling advisering. Zij werkte eerder onder meer als educatief medewerker bij Milieudefensie en als docent milieukunde aan de Universiteit Leiden en was in 1990-1994 voorzitter van GroenLinks. In de Tweede Kamer, waarin zij in 1994 zitting kreeg, hield zij zich onder meer bezig met milieu, asielbeleid, landbouw en natuurbehoud. Trad ook enige tijd op als waarnemend fractievoorzitter. Mevrouw Vos was voorts voorzitter van de parlementaire enquêtecommissie bouwnijverheid. Van april 2006 tot mei 2010 was zij wethouder van Amsterdam. In de Eerste Kamer was zij woordvoerdster infrastructuur, milieu, economische zaken en financiën.
   
• 14. 

  Opvallend CDA-Tweede Kamerlid van CHU-huize. Voormalige leraar en wethouder, aan wiens tongval te horen was dat hij uit de Achterhoek kwam. Pijproker, die tot de conservatieve vleugel van het CDA behoorde. Hield zich bezig met handelspolitiek en binnenlands bestuur. Haalde af en toe de pers door emotionele uithalen of boude uitspraken. Zo omschreef hij de leiders van China eens als 'bejaarde spleetogen'. Veroordeelde de sluiting van de Fokkerfabrieken als een daad tegen ''het Oranjegevoel". Werd na zijn Kamerlidmaatschap actief in de gemeentepolitiek van Rijswijk (ZH) als wethouder en fractievoorzitter.
   
• 15. 

  Energieke en toegankelijke Eindhovense ingenieur die tien jaar Tweede Kamerlid was voor de PvdA. Combineerde een snelle geest met even snel uitgesproken bijdragen in debatten. Was vooral actief als woordvoerder volkshuisvesting en wijkenaanpak, maar hield zich ook bezig met (beroeps)onderwijs, grondpolitiek en pensioenwetgeving. Betrokken bij diverse parlementaire initiatieven. Was voor zijn Kamerlidmaatschap werkzaam bij het Nederlands Agrarisch Jongeren Kontakt, het ministerie van VROM en Rijkswaterstaat en als hoofd van de afdeling beleid en strategie bij de Dienst Landelijke Gebieden. Was in 2010-2018 wethouder van Eindhoven.
   
• 16. 

  Haagse socialist die als wethouder in zijn geboorteplaats en als Tweede Kamerlid op heldere, maar soms ook eigenzinnige wijze zijn koers uitzette. Was oorspronkelijk kok en daarna buurtactivist in de Schilderswijk. Specialist op het gebied van volkshuisvesting. Maakte zich in Den Haag sterk voor de stadsvernieuwing en kwam op voor de belangen van huurders. Na zijn wethouderschap was hij directeur van het Nederlands Architectuurinstituut in Rotterdam. Was enige tijd vicefractievoorzitter van de PvdA en leidde in de Kamer een commissie die de problemen bij grote infrastructurele projecten onderzocht. Was later zeven jaar wethouder van ruimtelijke ordening in Almere. Speelde in de tweeënhalf jaar dat hij Eerste Kamerlid was door zijn kritische opstelling soms een opvallende rol.
   
• 17. 

  Historicus uit Alkmaar, die ruim twaalf jaar Tweede Kamerlid voor de PvdA was. Was docent geschiedenis en gemeentearchivaris van Alkmaar. Als voorzitter van de vaste commissie voor Defensie nauw betrokken bij de uitzending van Nederlandse militairen in het kader van vredesoperaties. Als woordvoerder verkeer zette hij zich in voor vergroting van de verkeersveiligheid. Was wethouder van Bergen (N.H.) en was voorzitter van de Kamer van Koophandel in de Kop van Noord-Holland. Promoveerde in 2004 op een proefschrift over de voetbalclub AZ, waarvan hij een warm supporter is. Voetbalde zelf in het elftal van de Tweede Kamer.
   
• 18. 

  Lerares aardrijkskunde uit het Noord-Limburgse Bergen, die zes jaar PvdA-Tweede Kamerlid was. Was in haar woonplaats eerder acht jaar wethouder. Een gedegen woordvoerster verkeer, die geregeld sprak over wegen, infrastructuur, verkeersveiligheid, de OV-chipkaart, het stads- en streekvervoer en de scheepvaart. Beschikte daarbij steeds over goede dossierkennis. Maakte zich sterk voor afschaffing van de verplichte aanbesteding van het openbaar vervoer in de grote steden. Was in 2014-2017 opnieuw wethouder van Bergen en was van juli 2021 tot juni 2023 lid van Gedeputeerde Staten van Limburg.
   
• 19. 

  VVD'er die na zelfstandig ondernemer, fractiemedewerker, ambtenaar en secretaris van MKB Nederland te zijn geweest, Tweede Kamerlid werd. Sprak in de Tweede Kamer over velerlei onderwerpen, onder meer op het gebied van economische zaken (midden- en kleinbedrijf, WTO, octrooiwetgeving), volksgezondheid, milieu (bestrijdingsmiddelen, geluidhinder), landbouw en biotechnologie. Geen Kamerlid dat vaak de publiciteit haalde, al was hij panellid van het radioprogramma "praatradio" van de NCRV. Was na zijn Kamerlidmaatschap wethouder in de gemeente Katwijk en vervulde diverse bestuurlijke en adviserende functies binnen de zorgsector en het MKB.
   
• 20. 

  Martijn van Helvert (1978) was van 12 november 2014 tot 31 maart 2021 Tweede Kamerlid voor het CDA. Hij was fractievoorzitter van het CDA in Provinciale Staten van Limburg en onder meer persoonlijk medewerker van een gedeputeerde, gemeenteraadslid en campagneleider van het CDA in Limburg. Hij werkte als beleidsmedewerker bij de gemeente Heerlen en was zelfstandig adviseur. De heer Van Helvert was buitenland- en defensie-woordvoerder van de CDA-fractie. In 2021-2022 was hij wethouder van Roerdalen.
   
• 21. 

  Bescheiden Tweede Kamerlid van de PvdA, dat zich tijdens haar vierjarige lidmaatschap bezighield met milieubeleid (met name circulaire economie) en ruimtelijke ordening. Als Kamerlid woonde zij internationale klimaatconferenties bij en was zij rapporteur over een energieconferentie. Voor zij in de Kamer kwam raadslid in Enschede en Statenlid in Gelderland en werkzaam bij een Milieu Adviesbureau. Pleitte in 2016 in een ingezonden stuk in De Volkskrant voor het wegnemen van vooroordelen over burgers met een niet-Nederlandse achtergrond. In 2018-2022 was zij wethouder in Heerde en nu is zij dat in Brummen.
   
• 22. 

  Jong Tweede Kamerlid voor de ChristenUnie in de jaren 2007-2010 en daarna wethouder in Almere en Zwolle. Begon zijn loopbaan als medewerker van de Statenfractie van de CU in Noord-Holland en was raadslid in Zaanstad. Daaruit bleek al zijn bijzondere belangstelling voor het decentrale bestuur. Met onderwerpen op dat terrein hield hij zich dan ook als Kamerlid bezig en daarnaast voerde hij het woord over justitie (asielbeleid), onderwijs, constitutionele zaken en openbaar vervoer. Had veel aandacht voor werkwijze, agendering en omgangsvormen in de Kamer. Na zijn Haagse periode enige tijd presentator bij EO-radio en in 2012-2022 wethouder.
   
• 23. 

  Vooraanstaande, zaakgerichte GroenLinks-politicus, die wethouder in Delft en Rotterdam, Tweede Kamerlid en partijvoorzitter was. Van huis uit bouwkundig ingenieur en werkzaam op het gebied van het bouwen. Als wethouder van verkeer en ruimtelijke ordening had hij in Delft een groot aandeel in het autoluw maken van de stad en bij de komst van een spoortunnel. Tussen zijn twee periodes als Kamerlid twee jaar partijvoorzitter. Hield zich in de Kamer onder meer bezig met landbouw, natuur, financiën, onderwijs en defensie en leidde het onderzoek naar het breed welzijnsbegrip. Maakte zich sterk voor bescherming van weidevogels. Verliet na een affaire in 2018 de Tweede Kamer. In 2019 werd hij gedeputeerde van Noord-Brabant en in 2021 wethouder in Tilburg.
   
• 24. 

  Sharon Dijksma (1971) is sinds 17 december 2020 burgemeester van Utrecht. Zij was van 18 december 2012 tot 3 november 2015 staatssecretaris van Economische Zaken (met name voor landbouw) en van 3 november 2015 tot 26 oktober 2017 staatssecretaris van Infrastructuur en Milieu (met name voor milieu) in het kabinet-Rutte II. Van 22 februari 2007 tot 23 februari 2010 was zij staatssecretaris van Onderwijs, Cultuur en Wetenschap in het kabinet-Balkenende IV. Verder was zij in de jaren 1994-2007, 2010-2012 en 2017-2018 Tweede Kamerlid voor de PvdA. Zij was toen onder meer fractiesecretaris. In 1992-1994 was mevrouw Dijksma voorzitter van de Jonge Socialisten en in de periode 2018-2020 wethouder van verkeer en vervoer van Amsterdam. Bij haar aantreden als Tweede Kamerlid in 1994 was zij het tot dan jongste Kamerlid.
   
• 25. 

  In 2017 met voorkeurstemmen gekozen Tweede Kamerlid voor GroenLinks, dat na drie jaar overstapte naar de gemeentepolitiek. Verving eerder, in 2008, enkele weken Mariko Peters als Kamerlid. Was kledingontwerpster en ondernemer en tussen december 2008 en maart 2017 wethouder van Leeuwarden. Daarvoor was zij raadslid in Apeldoorn en Statenlid in Gelderland. Als Tweede Kamerlid actief als woordvoerder buitenlandse handel, ontwikkelingssamenwerking en defensie, met speciale belangstelling voor het wel en wee van het defensiepersoneel. Was verder voorzitter van de vaste commissie voor Economische Zaken en Klimaat. In 2020 ontstond enige ophef over door haar genoten wachtgeld. Was van april 2020 tot juli 2022 wethouder van Groningen.
   
• 26. 

  Haagse VVD-politicus die ruim tien jaar Tweede Kamerlid was. Werd daarna wethouder van 's-Gravenhage. Was eerder gemeenteraadslid (tevens fractievoorzitter) in Den Haag. Was onder meer ambtenaar bij Financiën en BZK en medewerker van de VVD-Tweede Kamerfractie en daarna adviseur public affairs bij een Haags adviesbureau. Verder diende hij als 'blauwhelm' bij de VN-vredesmacht in Bosnië. Als Kamerlid lid van de parlementaire enquêtecommissie woningcorporaties en voorts onder meer woordvoerder zorg en Europese zaken, rapporteur over de Brexit en voorzitter van de vaste commissies voor Financiën. Beschikte over droge humor en leidde met soepele hand commissievergaderingen.