Brief regering; Jaarverslag Ministerie van Binnenlandse Zaken en Koninkrijksrelaties 2020 - Jaarverslag en slotwet Ministerie van Binnenlandse Zaken en Koninkrijksrelaties 2020 - Hoofdinhoud

Dit jaarverslag i is onder nr. 1 toegevoegd aan wetsvoorstel 35830 VII - Jaarverslag en slotwet Ministerie van Binnenlandse Zaken en Koninkrijksrelaties 2020 i.

Officiële titel	Jaarverslag en slotwet Ministerie van Binnenlandse Zaken en Koninkrijksrelaties 2020; Brief regering; Jaarverslag Ministerie van Binnenlandse Zaken en Koninkrijksrelaties 2020
Document­datum	19-05-2021
Publicatie­datum	19-05-2021
Nummer	KST35830VII1
Kenmerk	35830 VII, nr. 1
Externe link	origineel bericht
Originele document in PDF

Tweede Kamer der Staten-Generaal

Vergaderjaar 2020

2021

35 830 VII

Jaarverslag en Slotwet Ministerie van Binnenlandse Zaken en Koninkrijksrelaties 2020

Nr. 1

JAARVERSLAG VAN HET MINISTERIE VAN BINNENLANDSE ZAKEN EN KONINKRIJKSRELATIES

Ontvangen 19 mei 2021

INHOUDSOPGAVE

• A. 

  Algemeen    5

• 1. 

  Aanbieding van het jaarverslag en verzoek tot

dechargeverlening    5

Dechargeverlening door de Tweede Kamer    7

Dechargeverlening door de Eerste Kamer    8

• 2. 

  Leeswijzer    9

• B. 

  Beleidsverslag    12

• 3. 

  Beleidsprioriteiten    12

• 4. 

  Beleidsartikelen    34

4.1    Artikel 1. Openbaar bestuur en democratie    34

4.2    Artikel 2. Nationale Veiligheid    51

4.3    Artikel 3. Woningmarkt    54

4.4    Artikel 4. Energietransitie gebouwde omgeving en

bouwkwaliteit    62

4.5    Artikel 5. Ruimtelijke ordening en omgevingswet    72

4.6    Artikel 6. Overheidsdienstverlening en

informatiesamenleving    84

4.7    Artikel 7 Werkgevers- en bedrijfsvoeringsbeleid    101

4.8    Artikel 8. Kwaliteit Rijksdienst    113

4.9    Artikel 9. Uitvoering Rijksvastgoedbeleid    114

4.10    Artikel 10. Groningen versterken en perspectief    120

• 5. 

  Niet-beleidsartikelen    125

5.1    Artikel 11. Centraal apparaat    125

5.2    Artikel 12. Algemeen    129

5.3    Artikel 13. Nog onverdeeld    131

5.4    Artikel 14. VUT-fonds    132

• 6. 

  Bedrijfsvoeringsparagraaf    133

• C. 

  Jaarrekening    145

• 7. 

  Departementale verantwoordingsstaat    145

• 8. 

  Samenvattende verantwoordingsstaat agentschappen 146

• 9. 

  Jaarverantwoording agentschap Rijksdienst voor

Identiteitsgegevens (RvIG) per 31 december 2020    148

• 10. 

  Jaarverantwoording agentschap Logius per

31 december 2020    157

• 11. 

  Jaarverantwoording agentschap P-Direkt per

31 december 2020    169

• 12. 

  Jaarverantwoording agentschap Uitvoeringsorganisatie

Bedrijfsvoering Rijk (UBR) per 31 december 2020    179

• 13. 

  Jaarverantwoording agentschap FMHaaglanden    (FMH)

per 31 december 2020    188

• 14. 

  Jaarverantwoording agentschap Shared Service

Centrum ICT (SSC-ICT) per 31 december 2020    196

• 15. 

  Jaarverantwoording agentschap Rijksvastgoedbedrijf

(RVB) per 31 december 2020    207

• 16. 

  Jaarverantwoording agentschap Dienst van de

Huurcommissie (DHC) per 31 december 2020    223

• 17. 

  Saldibalans    233

• 18. 

  WNT-verantwoording 2020 Ministerie van Binnenlandse

Zaken en Koninkrijksrelaties    245

• D. 

  Bijlagen    258

Bijlage 1: Toezichtrelaties rwt's en zbo's    258

Bijlage 2: Afgerond evaluatie- en overig onderzoek    259

Bijlage 3: Inhuur externen    267

Bijlage 4: Overzicht van de burgemeestersbenoemingen in 2020    271

Bijlage 5: Overzicht rijksuitgaven pakket Wind in de zeilen    272

Bijlage 6: Overzicht coronasteunmaatregelen    275

Bijlage 7: Naleving artikel 3.1 Comptabiliteitswet 2016 (art. 3.1 CW)    277

GEREALISEERDE UITGAVEN EN ONTVANGSTEN

Figuur 1 Gerealiseerde uitgaven verdeeld over beleidsartikelen en niet-beleidsartikelen (x €1 mln.). Totaal € 6.961.308.000,-

600,0

• 1. 

  Openbaar bestuur en democratie

• 2. 

  Nationale veiligheid

• 3. 

  Woningmarkt

• 4. 

  Energietransitie gebouwde omgeving en bouwkwaliteit

• 5. 

  Ruimtelijke ordening en omgevingswet

• 6. 

  Overheidsdienstverlening en informatiesamenleving

7 Werkgevers- en bedrijfsvoeringsbeleid

• 8. 

  Kwaliteit Rijksdienst

• 9. 

  Uitvoering Rijksvastgoedbeleid

• 10. 

  Groningen versterken en perspectief

• 11. 

  Centraal apparaat

• 12. 

  Algemeen

• 13. 

  Nog onverdeeld

• 14. 

  VUT-fonds

0    1.000    2.000    3.000    4.000    5.000

Figuur 2 Gerealiseerde ontvangsten verdeeld over beleidsartikelen en niet-beleidsartikelen (x €1 mln.). Totaal € 922.242.000,-

• 1. 

  Openbaar bestuur en democratie 2. Nationale veiligheid

• 3. 

  Woningmarkt

• 4. 

  Energietransitie gebouwde omgeving en bouwkwaliteit

• 5. 

  Ruimtelijke ordening en omgevingswet

• 6. 

  Overheidsdienstverlening en informatiesamenleving

7 Werkgevers- en bedrijfsvoeringsbeleid 8. Kwaliteit Rijksdienst 9. Uitvoering Rijksvastgoedbeleid 10. Groningen versterken en perspectief 11. Centraal apparaat 12. Algemeen 13. Nog onverdeeld 14. VUT-fonds

432,2

0,0

0,0

0 100 200

300

400    500

• A. 

  ALGEMEEN

AAN de voorzitters van de Eerste en de Tweede Kamer van de Staten-Generaal.

Hierbij bied ik, mede namens de Staatssecretaris van Binnenlandse Zaken en Koninkrijksrelaties, het departementale jaarverslag van het Ministerie van Binnenlandse Zaken en Koninkrijksrelaties (VII) over het jaar 2020 aan.

Onder verwijzing naar de artikelen 2.37 en 2.40 van de Comptabiliteitswet 2016 verzoek ik de beide Kamers van de Staten-Generaal de Minister van Binnenlandse Zaken en Koninkrijksrelaties decharge te verlenen over het in het jaar 2020 gevoerde financiële beheer.

Voor de oordeelsvorming van de Staten-Generaal over dit verzoek tot dechargeverlening stelt de Algemene Rekenkamer als externe controleur op grond van artikel 7.14 van de Comptabiliteitswet 2016 een rapport op. Dit rapport wordt op grond van artikel 715 van de Comptabiliteitswet 2016 door de Algemene Rekenkamer aan de Staten-Generaal aangeboden. Het rapport bevat de bevindingen en het oordeel van de Algemene Rekenkamer over:

• 1. 

  het gevoerde begrotingsbeheer, financieel beheer, materiële bedrijfsvoering en de daartoe bijgehouden administraties van het Rijk;

• 2. 

  de centrale administratie van de schatkist van het Rijk van het Ministerie van Financiën;

• 3. 

  de financiële verantwoordingsinformatie in de jaarverslagen;

• 4. 

  de totstandkoming van de niet-financiele verantwoordingsinformatie in de jaarverslagen;

• 5. 

  de financiële verantwoordingsinformatie in het Financieel jaarverslag van het Rijk.

Bij het besluit tot dechargeverlening worden verder de volgende, wettelijk voorgeschreven, stukken betrokken:

• 1. 

  het Financieel jaarverslag van het Rijk over 2020;

• 2. 

  het voorstel van de slotwet dat met het onderhavige jaarverslag samenhangt;

• 3. 

  het rapport van de Algemene Rekenkamer over het onderzoek van de centrale administratie van de schatkist van het Rijk en van het Financieel jaarverslag van het Rijk;

• 4. 

  de verklaring van goedkeuring van de Algemene Rekenkamer over de in het Financieel jaarverslag van het Rijk, over 2020 opgenomen rekening van uitgaven en ontvangsten over 2020, alsmede over de saldibalans over 2020 (de verklaring van goedkeuring, bedoeld in artikel 714, tweede lid, van de Comptabiliteitswet 2016).

Het besluit tot dechargeverlening kan niet worden genomen, voordat de betrokken slotwet is aangenomen en voordat de verklaring van goedkeuring van de Algemene Rekenkamer is ontvangen.

De Minister van Binnenlandse Zaken en Koninkrijksrelaties,

K.H. Ollongren

Onder verwijzing naar artikel 2.40 van de Comptabiliteitswet 2016 verklaart de voorzitter van de Tweede Kamer der Staten-Generaal dat de Tweede Kamer aan het hiervoor gedane verzoek tot dechargeverlening tegemoet is gekomen door een daartoe strekkend besluit, genomen in de vergadering van

De Voorzitter van de Tweede Kamer,

Handtekening:

Datum:

Op grond van artikel 2.40, derde lid, van de Comptabiliteitswet 2016 wordt dit originele exemplaar van het onderhavige jaarverslag, na ondertekening van de hierboven opgenomen verklaring, ter behandeling doorgezonden aan de voorzitter van de Eerste Kamer.

Onder verwijzing naar artikel 2.40 van de Comptabiliteitswet 2016 verklaart de Voorzitter van de Eerste Kamer der Staten-Generaal dat de Eerste Kamer aan het hiervoor gedane verzoek tot dechargeverlening tegemoet is gekomen door een daartoe strekkend besluit, genomen in de vergadering van

De Voorzitter van de Eerste Kamer,

Handtekening:

Datum:

Op grond van artikel 2.40 van de Comptabiliteitswet 2016 wordt dit originele exemplaar van het onderhavige jaarverslag, na ondertekening van de hierboven opgenomen verklaring, doorgezonden aan de Minister van Financiën.

• 2. 

  Leeswijzer

Algemeen

Voor u ligt het jaarverslag 2020 van het Ministerie van Binnenlandse Zaken en Koninkrijksrelaties.

Het jaarverslag 2020 is als volgt opgebouwd:

• A. 

  Een algemeen deel met de dechargeverlening;

• B. 

  Het beleidsverslag met daarin de beleidsprioriteiten (inclusief een overzicht van de coronasteunmaatregelen), de (niet-)beleidsartikelen en de bedrijfsvoeringsparagraaf;

• C. 

  De jaarrekening met daarin de verantwoordingsstaat, de saldibalans en de WNT-verantwoording;

• D. 

  De bijlagen.

Grondslagen voor de vastlegging en de waardering De verslaggevingsregels en waarderingsgrondslagen die van toepassing zijn op de in dit jaarverslag opgenomen financiële overzichten zijn ontleend aan de Comptabiliteitswet 2016 en de daaruit voortvloeiende regelgeving, waaronder de Regeling rijksbegrotingsvoorschriften 2021 en de Regeling agentschappen. Voor de departementale begrotingsadministratie wordt het verplichtingen-kasstelsel toegepast en voor de baten-lasten agentschappen het baten-lastenstelsel.

Groeiparagraaf

Nieuw in dit jaarverslag ten opzichte van het jaarverslag 2019 is de verantwoording over artikel 10 Groningen versterken en perspectief. Daarnaast bevat dit jaarverslag als bijlagen een overzicht coronasteunmaatregelen en een overzicht rijksuitgaven pakket Wind in de zeilen.

Focusonderwerpen

De Tweede Kamer heeft voor de verantwoording 2020 de toepassing van artikel 3.1 van de Comptabiliteitswet 2016 als focusonderwerp aangewezen (Kamerstukken II 2019/20, 31865, nr. 174). Hiertoe is als bijlage bij dit jaarverslag een overzicht opgenomen van beleidsvoorstellen waarbij, in het kader van de rijksbrede pilot, de bijlage «Onderbouwing en evaluatie van het voorstel» is meegestuurd.

Het beleidsverslag

Het beleidsverslag bestaat uit de beleidsprioriteiten, de (niet-)beleidsarti-kelen en de bedrijfsvoeringsparagraaf.

Beleidsprioriteiten

In de paragraaf «Beleidsprioriteiten» wordt verslag gedaan van de beleidsprioriteiten die zijn opgenomen in de begroting 2020. Zoals gebruikelijk is ook een tabel opgenomen met de realisatie van de beleidsdoorlichtingen. Daarnaast is in dit jaarverslag een overzicht opgenomen van de coronas-teunmaatregelen.

Beleidsartikelen

In de paragraaf «Beleidsartikelen» wordt meer in detail ingegaan op de verantwoording over de verschillende onderwerpen. De paragraaf kent per beleidsartikel de volgende opzet:

• A. 

  Algemene doelstelling;

• B. 

  Rol en verantwoordelijkheid;

• C. 

  Beleidsconclusies;

• D. 

  Tabel Budgettaire gevolgen van beleid;

• E. 

  Toelichting op de financiële instrumenten.

De paragraaf «Niet-beleidsartikelen» kent een andere indeling, te weten:

• A. 

  Tabel Budgettaire gevolgen;

• B. 

  Toelichting op de financiële instrumenten.

Algemene doelstelling en rol en verantwoordelijkheid Conform de Rijksbegrotingsvoorschriften (RBV) 2021 zijn voor de onderdelen «Algemene doelstelling» en «Rol en verantwoordelijkheid» in de beleidsartikelen de teksten uit de vastgestelde begroting 2020 als basis gebruikt.

Toelichting op de financiële instrumenten

In de toelichting op de financiële instrumenten wordt aangegeven voor welke activiteiten en doelen de financiële overdracht in het begrotingsjaar is aangewend. Verschillen tussen de budgettaire raming en de realisatie in het verslagjaar worden toegelicht, hierbij wordt indien van toepassing verwezen naar de eerste en tweede suppletoire begrotingswetten of de slotwet.

De beleidsmatige verschillen en technische verschillen, die groter dan of gelijk zijn aan de ondergrens zoals deze in de RBV zijn opgenomen, worden toegelicht. In het kader van transparantie of anderszins kan het voorkomen dat verschillen beneden deze ondergrenzen ook worden toegelicht.

Bedrijfsvoeringsparagraaf

In het jaarverslag Binnenlandse Zaken en Koninkrijksrelaties 2020 is een bedrijfsvoeringparagraaf opgenomen. Hierin wordt verslag gedaan over specifieke punten in de bedrijfsvoering van het begrotingshoofdstuk Binnenlandse Zaken en Koninkrijksrelaties (VII), begrotingshoofdstuk Koninkrijksrelaties (IV), hjet Gemeentefonds (B) en het Provinciefonds (C).

De jaarrekening

Verantwoordingsstaten

In de jaarrekening treft u de departementale verantwoordingsstaat voor de begroting van Binnenlandse Zaken en Koninkrijksrelaties (VII) evenals de samenvattende verantwoordingsstaat voor de baten-lastenagent-schappen.

Jaarverantwoording agentschappen

De jaarrekening bevat tevens de jaarverantwoording van de verschillende baten-lastenagentschappen, te weten de Rijksdienst voor Identiteitsgegevens (RvIG), Logius, P-Direkt, Uitvoeringorganisatie Bedrijfsvoering Rijk (UBR), FMHaaglanden (FMH), Shared Service Center-ICT (SSC-ICT), Rijksvastgoedbedrijf (RVB) en de Dienst van de Huurcommissie (DHC).

Saldibalans

De saldibalans en de bij dit onderdeel behorende financiële toelichting maken eveneens onderdeel uit van de jaarrekening.

WNT-verantwoording

De jaarrekening wordt afgesloten met de verantwoording Wet Normering Topinkomens (WNT).

De bijlagen

In het jaarverslag Binnenlandse Zaken en Koninkrijksrelaties (VII) zijn bijlagen opgenomen inzake toezichtsrelaties Zelfstandige Bestuursorganen (ZBO) en Rechtspersonen met een Wettelijke Taak (RWT), afgerond evaluatie- en overig onderzoek, inhuur externen en een overzicht van de burgemeestersbenoemingen in 2020. De bijlage toezichtsrelaties zbo's/ rwt's bevat conform de RBV 2021 meer financiële informatie over de zbo's die onder toezicht van het ministerie vallen.

• B. 

  BELEIDSVERSLAG

• 3. 

   BeleidsprioriteitenBeleidsprioriteiten

Het Ministerie van Binnenlandse Zaken en Koninkrijksrelaties (BZK) staat voor een sterke en levende democratie en een slagvaardig openbaar bestuur waar inwoners uit het hele Koninkrijk op kunnen vertrouwen. Nu en in de toekomst. Samen met medeoverheden zorgen we ervoor dat mensen in hun dagelijks leven ervaren dat het beter gaat. Dat zij prettig kunnen wonen in betaalbare, veilige en energiezuinige woningen in een buurt waar iedereen meetelt en meedoet.

2020 was door het coronavirus voor iedereen een bijzonder jaar. Nederland en de rijksoverheid hebben veerkracht getoond. Dankzij het protocol «Samen veilig doorwerken» en de Tijdelijke wet digitale beraadslaging en besluitvorming provincies, gemeenten, waterschappen en openbare lichamen Bonaire, Sint Eustatius en Saba konden onder andere bouwvakkers en volksvertegenwoordigers onder aangepaste omstandigheden doorwerken.

Het coronavirus bracht voor veel mensen ook onzekerheid. Dat het dagelijkse leven steeds meer digitaal verloopt is niet vanzelfsprekend. Met de actie #allemaaldigitaal hebben we laptops en tablets ingezameld om te zorgen dat iedereen mee kan blijven doen. We hadden aandacht voor jongeren, die plotseling te maken kregen met onzekerheid over hun toekomst, over studies en opleidingen die omgegooid werden en vrijheden die werden ingeperkt. Samen met jongeren van diverse achtergronden zijn we in 2020 aan de slag gegaan met vormen van jongereninspraak om de democratie sterker en inclusiever te maken voor alle generaties.

We hebben als BZK voor circa honderdduizend medewerkers van de rijksdienst thuiswerken ondersteund, zodat we door konden blijven werken aan onze maatschappelijke opgaven. Het afgelopen jaar hebben we belangrijke stappen gezet om de complexe opgaven van vandaag samen aan te pakken, zoals de woningbouwopgave en de versterkingsoperatie in Groningen. We hebben de aanpak van de woningbouwopgave steeds verder vormgegeven en met provincies de plancapaciteit verhoogd, gezorgd dat corporaties meer gaan bouwen en dankzij de eerste tranche van de woningbouwimpuls dragen we bij aan het realiseren van betaalbare woningen. In Groningen zijn we in 2020 begonnen met de uitvoering van de publieke versterkingsoperatie en zijn bestuurlijke afspraken gemaakt over de uitvoering van de versterkingsoperatie over de komende jaren.

In dit beleidsverslag blikken we terug op de belangrijkste resultaten van 2020. Met aandacht voor de bijzondere omstandigheden en voor al het werk dat door ging.

Sterke en levendige democratie Een sterke lokale democratie

Met het samenwerkingsprogramma Democratie in Actie (DiA) zetten het Ministerie van BZK, de Vereniging van Nederlandse Gemeenten (VNG) en de beroeps- en belangenverenigingen samen in op het versterken en vernieuwen van de lokale democratie. Op 9 oktober 2020 is over de stand van zaken van het samenwerkingsprogramma een voortgangsrapportage aan de Tweede Kamer gestuurd (Kamerstukken II 2019/20, 35570 VII, nr. 8). Sinds het begin van het programma zijn in totaal 260 gemeenten bereikt¹.

De uitbraak van het coronavirus stelde ook onze (lokale) democratie en bestuur voor ongekende uitdagingen. Begin april is daarom de Tijdelijke wet digitale beraadslaging en besluitvorming provincies, gemeenten, waterschappen en openbare lichamen Bonaire, Sint Eustatius en Saba in werking getreden (stb. 2020, 261). Deze wet maakt het voor gemeenteraden, provinciale staten, waterschappen en eilandsraden mogelijk om via een digitale vergadering rechtsgeldige besluiten te nemen. We hebben samen met DiA decentrale overheden ondersteund bij de invoering van digitale besluitvorming, onder meer via een vijftal live webinars. Ook hebben we een servicepunt ingericht voor vragen over digitale besluitvorming en digitale burgerparticipatie. Verder is stevig ingezet op digitale participatie via live webinars en is een inspiratiegids samengesteld met tips, instrumenten en voorbeelden voor digitale burgerparticipatie^{1 2}. Dit alles om democratische besluitvorming ook in deze bijzondere tijd doorgang te laten vinden. Meer dan 90% van de decentrale overheden heeft in 2020 van de mogelijkheden van deze tijdelijke wet gebruik gemaakt (Kamerstukken II 2020/21, 35424, nr. 11).

Om meer inwoners betere mogelijkheden te geven deel te nemen aan de lokale democratie, is ingezet op een uitbreiding van het Uitdaagrecht. In 2020 is het aantal gemeenten waarin via het Uitdaagrecht de uitvoering van een publieke taak kunnen overnemen, gegroeid tot 143³. In juni 2020 is het wetsvoorstel Versterking participatie op decentraal niveau voor advies aan de Raad van de State aangeboden. In het wetsvoorstel wordt voorgesteld om de inspraakverordening uit artikel 150 van de Gemeentewet te verbreden naar een participatieverordening. Ook wordt het Uitdaagrecht hierin wettelijk verankerd. In verschillende regio's was er gerichte extra ondersteuning beschikbaar voor de lokale democratie, zoals in Groningen. Deze ondersteuning richtte zich op het betrekken van inwoners, het ondersteunen van raden en griffiers en het beter toerusten van ambtenaren om participatieprocessen vorm te geven⁴. Via de Quick Scan Lokale Democratie brengen gemeenten gezamenlijk met inwoners in kaart hoe zij de lokale democratie kunnen versterken. Eind 2020 namen vijftig gemeenten deel aan de Quick Scan⁵.

Decentrale volksvertegenwoordigers spelen een belangrijke rol in de energietransitie. Om hen te ondersteunen meer grip te krijgen op hun rol bij de ontwikkeling van de Regionale Energie Strategie (RES) en de overgang naar aardgasvrije wijken, is in 2020 een innovatietraject voor de RES in de regio West-Overijssel in gang gezet. Daarnaast hebben we praktische hulpmiddelen ontwikkeld zoals informatiekaarten⁶ en een online leermodule. Het Kennispunt Lokale Politieke partijen ondersteunt de vele lokale partijen in Nederland. In 2020 is ingezet op het uitbouwen van het bereik onder lokale partijen en het aanvullen van relevante informatie, bijvoorbeeld over het organiseren van een verkiezingscampagne. Ook is met succes gewerkt aan de verzelfstandiging van het Kennispunt⁷.

Om te ondersteunen bij het werken aan een inclusief en divers samengesteld bestuur is een handreiking gemaakt voor burgemeestersbenoemingen met aandacht voor inclusieve selectie(procedures). Ook is de cursus 'Selecteren zonder vooroordelen' aangeboden aan selectiecommissies. Hiernaast is talent uit ondervertegenwoordigde groepen actief uitgenodigd voor oriëntatieprogramma's. Via (inspiratie)bijeenkomsten is extra aandacht besteed aan mensen met een migratieachtergrond en vrouwelijke (aspirant-)politici. Voor politieke ambtsdragers met een beperking is een speciaal actieprogramma opgesteld⁸.

Verkiezingen vormen het hart van onze democratie

Voor democratie is vertrouwen in vrije en eerlijke verkiezingen essentieel. De voorbereiding van de herindelingsverkiezingen in november 2020 en de Tweede Kamerverkiezing van maart 2021 stond in 2020 in het teken van het coronavirus. De situatie rond corona heeft geleid tot de Tijdelijke wet verkiezingen covid-19 (Stb. 2021, 36). Deze Tijdelijke wet bevat een aantal vernieuwingen in het verkiezingsproces voor de Tweede Kamerverkiezing, zoals de mogelijkheid van vervroegd stemmen voor met name kiezers met een kwetsbare gezondheid en briefstemmen voor kiezers van zeventig jaar en ouder. Hiervoor is ook extra geld aan medeoverheden ter beschikking gesteld. Verder zijn er ook extra maatregelen genomen om desinformatie in aanloop naar de Tweede Kamerverkiezingen tegen te gaan (Kamerstukken II 2020/21, 30821, nr. 126).

In 2020 hebben we gewerkt aan vernieuwing van het verkiezingsproces om de transparantie en controleerbaarheid van het vaststellen van de uitslag te verbeteren. In juni is daarvoor een wetsvoorstel ingediend voor de Wet nieuwe procedure vaststelling verkiezingsuitslagen (Kamerstukken II 2019/20, 35489, nr. 2). In mei is een voorstel ingediend voor de Tijdelijke experimentenwet nieuwe stembiljetten (Kamerstukken II 2019/20, 35455, nr. 2). In december 2020 is een voorstel tot wijziging van de Kieswet bij de Tweede Kamer ingediend (Kamerstukken II 2020/21, 35670, nr. 2). Dat voorstel maakt het mogelijk dat kiezers uit het buitenland kunnen blijven stemmen met een model stembiljet dat per e-mail aan hen kan worden toegezonden.

Om de toegankelijkheid bij de Tweede Kamerverkiezing te vergroten is op 15 juni 2020 het Actieplan Toegankelijk Stemmen aan de Tweede Kamer gezonden (Kamerstukken II 2019/20, 35300 VII, nr. 124). Dit plan bevat diverse acties om de toegankelijkheid bij de Tweede Kamerverkiezing te vergroten. Zo hebben we een debat in toegankelijke taal georganiseerd, hebben politieke partijen de mogelijkheid gekregen om hun partijprogramma's te laten hertalen door de Stichting Lezen en Schrijven en hebben we de checklist Toegankelijkheid voor gemeenten aangepast en voorzien van extra uitleg.

Vernieuwingen zijn nodig

De staatscommissie parlementair stelsel heeft in 2018 verschillende aanbevelingen gedaan voor staatkundige hervormingen. Dit alles om de democratie mee te laten groeien met de vereisten van deze tijd. Het kabinet heeft naar aanleiding hiervan in 2019 verschillende initiatieven aange-kondigd. Daar is in 2020 verder aan gewerkt. Zo zijn drie Grondwetsherzieningen in procedure gebracht die betrekking hebben op de manier waarop ons tweekamerstelsel functioneert. Het eerste voorstel is om de tweede lezing van Grondwetswijzigingen voortaan in een verenigde vergadering van beide Kamers te behandelen (Kamerstukken II 2019/20, 35533, nr. 2). Het tweede voorstel gaat over de manier van de verkiezing van de Eerste Kamer (Kamerstukken II 2019/20, 35532, nr. 2). Tot slot wordt de invoering van een terugzendrecht voor de Eerste Kamer voorgesteld.

Om de band tussen kiezer en gekozene te versterken, wil het kabinet het kiesstelsel wijzigen. Doel van deze wijziging is dat individuele kandidaten die kunnen rekenen op steun van kiezers meer kans hebben gekozen te worden. Het hiervoor benodigde wetsvoorstel is eind 2020 in consultatie gebracht. Het kabinet heeft daarnaast bijzondere aandacht voor de positie van jongeren in ons democratisch bestel. Uit een flitspeiling en gesprekken met jongeren kwam naar voren dat jongeren door de coronacrisis nog meer behoefte hebben aan politieke invloed. In de zomer van 2020 is het traject democratie en jongeren begonnen en is een begin gemaakt om samen met jongeren van allerlei achtergronden voorstellen te doen voor nieuwe vormen van jongereninspraak (Kamerstukken II 2020/21, 35570 VII, nr. 8).

Het kabinet heeft een adviserende rol vervuld bij het initiatiefvoorstel-Van Raak over de invoering van het correctief bindend referendum. Dit initiatiefvoorstel is gedaan nadat de staatscommissie hiertoe had geadviseerd en is door beide Kamers in eerste lezing aanvaard (Kamerstukken II 2020/21, 35129, nr. 2). Daarnaast heeft het kabinet een Wet op de politieke partijen (Wpp) in voorbereiding (Kamerstukken II 2019/20, 35300 VII, nr. 123). Het doel hiervan is om de positie van politieke partijen te versterken. In de aanloop naar de Wpp heeft het kabinet in 2020 een wijziging van de huidige Wet financiering politieke partijen (Wfpp) bij de Tweede Kamer ingediend (Kamerstukken II 2020/21, 35657, nr. 2).

Democratie is mensenwerk en vraagt om weerbaar bestuur Om de weerbaarheid van raads- en Statenleden te bevorderen hebben we een toolkit⁹ en online leermodule^{10 11} aangeboden. Ook zijn raadsleden aangesteld als regioambassadeurs voor het Ondersteuningsteam Weerbaar Bestuur. Daarnaast hebben we 33 gemeenten en de openbare lichamen Bonaire en Saba ondersteund in de ontwikkeling van een brede weerbaarheids- en beveiligingsaanpak van de eigen organisatie¹¹. Ter bevordering van de bestuurlijke integriteit en het aanpakken van bestuurlijke problemen is het wetsvoorstel bevorderen integriteit en functioneren decentraal bestuur ingediend (Kamerstukken II 2020/21, 35546, nr. 2).

In juni 2020 zijn we begonnen met het Ondersteuningsnetwerk maatschappelijke onrust (Omo) om gemeentelijke bestuurders via het delen van kennis en ervaringen te ondersteunen bij concrete vragen op het gebied van (mogelijke) maatschappelijke onrust. Rond de jaarwisseling heeft het Omo onrust naar aanleiding van de coronamaatregelen en het vuurwerkverbod

12

Samen werken aan een slagvaardig en verbonden bestuur Om verder te bouwen aan een bestuur dat slagvaardig en resultaatgericht optreedt, heeft het Ministerie van BZK onder meer de studiegroep Interbestuurlijke en Financiële Verhoudingen gecoördineerd. Het eindrapport 'Als één overheid slagvaardig de toekomst tegemoet!'^{12 13} trok de nodige aandacht in de media en tijdens een rondgang langs de verschillende overheden. Naar aanleiding van de brief Toekomst van het openbaar bestuur (Kamerstukken II 2019/20, 35300 VII, nr. 7) hebben we per provincie digitale gesprekken gevoerd met bestuurders van medeoverheden. De gesprekken laten een zeer grote betrokkenheid van de bestuurders zien voor de opgaven waarvoor zij verantwoordelijk zijn. Het Interbestuurlijk Programma (IBP) heeft in 2020 kennis verzameld over wat wel en niet werkt in interbestuurlijke samenwerkingen. Het IBP co-financierde hiertoe onder andere een kennis- en leerprogramma van de IBP-opgave Vitaal Platteland. Ook schreef de NSOB het essay 'Leren van doen'¹⁴.

De bestuurlijke werkelijkheid vraagt ook om passende financiële verhoudingen. Met betrekking tot de financiële impact van de coronacrisis hebben we met de medeoverheden afgesproken dat het Rijk een reële compensatie zal bieden voor extra uitgaven en gederfde inkomsten als gevolg van de coronacrisis. We hebben voor 2020 al ruim € 1,8 mld. beschikbaar gesteld voor de verschillende steunpakketten. Meer informatie over de steunpak-ketten is te vinden in de brieven van 28 mei (Kamerstukken II 2019/20, 35420, nr. 43), 31 augustus (Kamerstukken II 2019/20, 35420, nr. 104) en 16 december (Kamerstukken 2020/21, 35420, nr. 207).

Eind 2020 zijn de onderzoeken afgerond die aan de basis liggen van een nieuwe verdeling van het gemeentefonds. Het besluit tot invoering van de nieuwe verdeling is aan het volgend kabinet. Daarnaast zijn met de provincies afspraken gemaakt over de herijking van het provinciefonds en een verkenning naar bouwstenen voor een toekomstig provinciaal belastinggebied (Kamerstukken II 2019/20, 35300 B, nr. 15, Kamerstukken II 2020/21, 35570 B, nr. 13). In mei 2020 hebben de fondsbeheerders een ambtelijk adviesrapport gepubliceerd met bouwstenen voor een herziening van het gemeentelijk belastinggebied (Kamerstukken II 2019/20, 32140, nr. 71). Dit betreft zowel verruiming van het gemeentelijk belastinggebied, als modernisering van bestaande lokale heffingen. Dit alles opdat het fiscale instrumentarium beter kan worden toegespitst op de actuele maatschappelijke opgaven. Besluitvorming hierover is aan een nieuw kabinet. In november 2020 is de evaluatie van de normeringssystematiek naar de Tweede Kamer gestuurd (Kamerstukken II 2020/21, 35570 B, nr. 10). De voorstellen in het rapport zijn erop gericht om met name de stabiliteit van de systematiek te verbeteren. Het is aan een volgend kabinet hoe het belang van een stabiele accresontwikkeling wordt afgewogen tegenover een actuele aansluiting van het accres op de rijksuitgaven.

In 2020 heeft de Tweede Kamer het wetsvoorstel Wet versterking decentrale rekenkamers schriftelijk behandeld (Kamerstukken II 2019/20, 35298, nr. 2). Er zijn inspiratiekaders ontwikkeld om de gemeentelijke praktijk te ondersteunen in het versterken van de relatie tussen rekenkamer, raad en college. In juli 2020 zijn het wetsvoorstel Wijziging van de Wet gemeenschappelijke regelingen en enkele andere wetten in verband met het versterken van de democratische legitimatie van gemeenschappelijke regelingen ingediend bij de Tweede Kamer (Kamerstukken II 2019/20, 35513, nr. 2) en heeft de schriftelijke behandeling plaatsgevonden.

Fundamentele menselijke rechten en vrijheden In 2020 zijn wereldwijd en in Nederland grootschalige demonstraties gehouden tegen racisme. Naar aanleiding hiervan is op 1 juli 2020 een debat in de Tweede Kamer gevoerd over institutioneel racisme. In reactie op de moties uit het debat heeft de Minister van BZK in een brief van 9 december 2020 een kortdurende, intensieve verkenning aangekondigd naar een Nationaal coördinator discriminatie en racisme of een vergelijkbaar coördinatiemechanisme. Als deze verkenning er ligt, zal in de besluitvorming over een Staatscommissie discriminatie en racisme in 2021 in gang worden gezet (Kamerstukken II 2020/21, 30950, nr. 216).

Daarnaast hebben we begin 2020 gerapporteerd over de voortgang van de kabinetsaanpak om discriminatie te voorkomen en bestrijden. Het tweede Nationaal Actieplan Mensenrechten is in december 2019 gepresenteerd met als thema de 'toegankelijkheid van voorzieningen'. In 2020 zijn de 59 acties uit het plan uitgevoerd. Daarvan vallen er 24 binnen het domein van BZK (Kamerstukken II 2019/20, 33826, nr. 33). Ook heeft de Minister van BZK in juli 2020 het adviescollege dialooggroep slavernijverleden ingesteld, dat een dialoog gaat organiseren over het slavernijverleden en de doorwerking in de hedendaagse samenleving. De dialoog is gericht op bredere erkenning en inbedding van dit gedeelde verleden. Het adviescollege komt in 2021 met een rapport met bevindingen.

Bescherming van de democratische rechtsorde

Net als voor de rest van Nederland stond 2020 voor de Algemene Inlichtingen- en Veiligheidsdienst (AIVD) in het teken van de coronacrisis. De coronapandemie heeft ontwikkelingen in sommige gevallen versneld of meer voor het voetlicht gebracht. Zo is er sprake van een wereldwijd toegenomen digitale spionagedreiging richting de farmaceutische en medische industrie en onderzoekscentra die coronageneesmiddelen, -antistoffen of -vaccins ontwikkelen. Ook heeft het coronavirus ertoe geleid dat nieuwe bedrijven en sectoren vitaal zijn gebleken voor het goed (blijven) functioneren van Nederland ten tijde van de coronacrisis, maar mogelijk ook daarna.

De technologische ontwikkelingen van de afgelopen jaren bieden statelijke actoren nieuwe mogelijkheden voor grootschalige spionage door cyber-aanvallen. Naast de structurele dreiging van traditionele spelers in het cyberlandschap vindt wereldwijd een bredere toename plaats van offensieve cyberprogramma's¹⁵. In reactie op deze dreiging is in 2020 de Cyber Intel/Info Cel (CIIC) opgericht (Stcrt. 2020, 30702). Daarin werken AIVD, MIVD, het National Cyber Security Centrum (NCSC), de Nationale Politie en het Openbaar Ministerie (OM) samen. De AIVD levert dreigingsinformatie, en combineert dat met advies over informatiebeveiliging in het digitale domein. In 2020 heeft de AIVD tien schriftelijke beveiligingsadviezen verstrekt¹⁶.

Ook de dreiging van klassieke buitenlandse inlichtingenactiviteiten richting de Nederlandse samenleving is onverminderd aanwezig. In december heeft de AIVD spionageactiviteiten van een als diplomaat geaccrediteerde inlich-tingen-officier op de Russische ambassade beëindigd. De interesse van de Russische inlichtingenofficier ging onder meer uit naar informatie over kunstmatige intelligentie, halfgeleiders en nanotechnologie. Veel van deze technologie is zowel bruikbaar in civiele als militaire toepassingen. Nederland hoort bij de meest ontwikkelde landen ter wereld op het gebied van economie, wetenschap en techniek. Dit maakt van Nederland een aantrekkelijk, maar ook in toenemende mate kwetsbaar doelwit van spionage. De AIVD beschermt strategische belangen van Nederland door inlichtingen in te winnen die verschillende vormen van spionage blootleggen. Ook verhoogt de dienst het bewustzijn over spionage in de maatschappij en legt aan bedrijven, overheden en onderwijsinstellingen uit hoe ze dit kunnen voorkomen. Om Nederland in staat te stellen zich op effectieve wijze te kunnen weren tegen de dreiging vanuit Rusland, maar ook vanuit China, versterkte de AIVD ook afgelopen jaar de samenwerking met de Militaire Inlichtingen- en Veiligheidsdienst (MIVD) en andere ketenpartners.

De jihadistisch-terroristische dreiging blijft constant. Recente aanslagen in Frankrijk en Oostenrijk passen in het huidige dreigingsbeeld. In 2020 duurde de dreiging van aanslagen in het Westen voort, vanuit zowel Al Qaida en ISIS, als vanuit lokale netwerken en individuen. Onder rechts-extremisten is, met name online, een steeds gewelddadiger discours zichtbaar. Vaker dan voorheen worden uitspraken gedaan en ideologieën aangehangen waarin geweld wordt aangemoedigd en verheerlijkt. De stap naar terrorisme door rechts-extremistische eenlingen in Nederland is voorstelbaar.

Mede versterkt door de coronacrisis, wordt zowel een verdieping als verbreding van het maatschappelijk ongenoegen waargenomen. De Nationaal Coördinator Terrorismebestrijding en Veiligheid (NCTV), Nationale Politie (NP) en AIVD hebben in 2020 gezamenlijk een analyse van het fenomeen en bijbehorende handelingslijnen opgesteld. Daarbij is aangegeven dat een significante inspanning van een breed scala aan partners binnen en buiten het veiligheidsveld noodzakelijk is. De AIVD heeft een rol als er sprake is van extremisme of terrorisme.

Duurzaam wonen en leven in heel Nederland

Sinds de corona uitbraak begin vorig jaar ziet het leven van veel mensen er anders uit. Mensen zijn meer aangewezen op zichzelf, op de eigen woning en lokale omgeving. Het heeft ons laten zien hoe belangrijk het is om een eigen plek te hebben waar je goed en betaalbaar kan wonen.

De coronacrisis bracht onzekerheid voor veel mensen, ook financieel. Omdat een eigen woonruimte zo belangrijk is, hebben we met verhuurder-organisaties en kredietverstrekkers afgesproken dat huisuitzettingen en gedwongen verkopen bij betaalproblemen zoveel mogelijk worden voorkomen. Dat wordt gedaan door samen met huurders en woningeigenaren te kijken naar maatwerkoplossingen bij betalingsproblemen. Het aantal huisuitzettingen was begin 2020 48% lager dan in 2019 (Kamerstukken 2020/21, 32847, nr. 710). Ook is afgesproken om een structurele huurverlaging voor mensen met een laag inkomen te realiseren en de jaarlijkse huurverhoging te beperken.

In grensregio's kregen mensen opeens, soms letterlijk, te maken met nieuwe grensbelemmeringen. Dankzij bestaande samenwerkingsstructuren was het mogelijk om de gevolgen voor mensen en ondernemers aan de grens zoveel mogelijk te beperken. Belangrijke resultaten waren onder meer het vignet voor grenswerkers in en uit België en de opname van Nederlandse patiënten op Duitse Intensive Cares (IC's).

Onzekerheid was er ook voor de bouwsector. Stilvallen van de bouw was met het historisch hoge woningtekort en de ambities uit het klimaatakkoord geen optie. Door het protocol «Samen veilig doorwerken» (Kamerstukken II 2019/20, 28325, nr. 211) kon de bouw op een veilige manier doorgaan. In navolging van de Gemeenschappelijke Verklaring «samen doorbouwen aan Nederland» heeft het kabinet de daad bij het woord gevoegd¹⁷. Met een gerichte impuls zijn gemeenten in staat gesteld de vergunningverlening op gang te houden, huisvesting van kwetsbare groepen aan te jagen en de verduurzaming van maatschappelijk vastgoed een eerste impuls te geven. Investeringen in woningbouw en Rijksvastgoed zijn naar voren gehaald en huiseigenaren konden profiteren van hogere subsidies op verduurzaming. De bouw is er relatief goed in geslaagd om door te bouwen. Orderportefeuilles zijn op peil gebleven¹⁸en vergunningverlening kwam in 2020 14% hoger uit dan in 2019.

Toekomstbestendige leefomgeving

Naast de zorgen over de pandemie zijn we in 2020 doorgegaan op de ingeslagen weg om te bevorderen dat mensen goed en betaalbaar kunnen wonen en leven. Deze kabinetsperiode hebben we stappen gezet in de ruimtelijke ontwikkeling van Nederland, de aanpak van het woningtekort en de aanpak van klimaatverandering.

Zo is de Nationale Omgevingsvisie (NOVI) vastgesteld, waarin het Rijk haar visie neerlegt hoe we Nederland tot 2050 inrichten. We gaan een actievere rol spelen bij het tot stand brengen van de benodigde transformaties in de leefomgeving. In de bijbehorende uitvoeringsagenda geven we aan hoe de ambities uit de NOVI kunnen worden uitgevoerd, bijvoorbeeld via omgevingsagenda's, NOVI-gebieden en verstedelijkingsstrategieën. Daarnaast verkennen we de mogelijkheden om via actief grondbeleid bij te dragen aan gebiedsontwikkelingen en transities, waaronder door de mogelijke totstandkoming van een Rijksontwikkelbedrijf. Met de omgevingsagenda's is een vliegende start gemaakt. In juni 2020 is de proef met de omgevingsagenda Oost-Nederland afgerond (Kamerstukken II 2019/20, 34682, nr. 51). In de andere landsdelen is begonnen met de bouwstenen en prioriteiten voor de omgevingsagenda's. Dit om complexe vraagstukken in de leefomgeving in samenhang en door samenwerking tussen Rijk en regio's te realiseren.

In acht (voorlopige) NOVI-gebieden werken Rijk en regio samen aan grote opgaven voor de fysieke leefomgeving op het terrein van verstedelijking, duurzame economie, energie, klimaat en/of landelijk gebied. De eerste plannen van aanpak (Kamerstukken 2020/21, 34682, nr. 80) zijn vastgesteld in het Groene Hart, De Peel en Zuid-Limburg. In Havengebieden Rotterdam en Amsterdam, Groningen, Zwolle en Zeeuws-Vlaamse Kanaalzone worden de plannen van aanpak voorbereid. Om te bevorderen dat deze opgaven met oog voor landschap en leefomgevingskwaliteit worden uitgevoerd, is onder andere een landschaps- en een kustpactmonitor ontwikkeld. In het Groene Hart is vooruitgang geboekt om bij het ontwikkelen van regionale energiestrategieën de kwaliteiten van het Groene Hart beter mee te nemen. Ook voor het IJsselmeer worden ruimtelijke kwaliteit, erfgoed en ecologie, meegewogen bij alle ruimtelijke transities in het gebied.

Om groeiende steden bereikbaar en leefbaar te houden en antwoord te geven op de woningbouwopgave werken Rijk en regio in zeven stedelijke regio's aan verstedelijkings-strategieën. We hebben bestuurlijke afspraken gemaakt om de verstedelijking in die regio's vorm te geven en de regio's bereikbaar te houden. In deze regio's liggen de veertien gebieden waar het Rijk samen met medeoverheden meer regie wil voeren op grootschalige woningbouw in combinatie met bereikbaarheid. We zijn begonnen met in kaart brengen wat nodig is om deze locaties te ontwikkelen. Het Rijksvastgoedbedrijf heeft samen met partners scenario's gemaakt voor versnelde woningbouw en een IJ-meer verbinding op Pampus.

Voor de zomer is, samen met de bestuurlijke partners, besloten de inwerkingtreding van de Omgevingswet uit te stellen naar 1 januari 2022 (Kamerstukken II 2019/20, 33118 nr. 145). Dit omdat er meer tijd nodig was voor de wetgeving en voor het afronden en invoeren van het Digitaal Stelsel Omgevingswet op het vereiste niveau voor inwerkingtreding. Daarbij hebben ook alle onzekerheden die de coronapandemie meebracht een rol gespeeld. Die hebben een enorme druk gelegd op alle betrokken organisaties. De regelgeving is dit jaar inhoudelijk afgerond. We hebben forse stappen gezet in het verder realiseren van de landelijke voorziening van het digitaal stelsel Omgevingswet (DSO-LV) en de invoering van het DSO bij gemeenten, provincies, waterschappen en het Rijk. Zij sluiten volop aan op het systeem. Er wordt volop aangesloten op het systeem. In de gebieds-ontwikkeling van Oosterwold, werkten het Rijksvastgoedbedrijf en medeoverheden al in de geest van de Omgevingswet. Er worden 15.000 woningen gebouwd, waarbij de initiatiefnemers ruimte krijgen om zelf het gebied in te richten (Kamerstukken 2020/21, 31490, nr. 293).

Goed en betaalbaar wonen voor iedereen

We hebben deze kabinetsperiode een aantal grote stappen gezet in de aanpak van het woningtekort en om te zorgen dat mensen betaalbaar kunnen wonen. Met provincies, gemeenten en andere partijen zijn we opgetrokken om een aanpak neer te zetten; landelijk via de Nationale Woonagenda en gebiedsgericht via zes woondeals met de regio's waar het woningtekort het meest urgent is. In 2020 hebben we ook met Arnhem en Nijmegen een woondeal gesloten (Kamerstukken 2020/21, 32847, nr. 636). Met provincies hebben we gewerkt aan het versterken van de planca-paciteit. Mede dankzij deze gezamenlijke inzet van alle betrokken partijen zijn in 2020, zelfs met een corona- en stikstofcrisis, ongeveer 79.000 woningen gerealiseerd¹⁹.

Het kabinet heeft € 1 miljard beschikbaar gesteld voor de woningbou-wimpuls. Bijdragen vanuit de impuls dichten het publiek tekort om zo sneller meer betaalbare woningen te realiseren. We hebben, na publicatie van het besluit en de regeling in mei 2020, in september de eerste tranche met aanvragen van de gemeenten kunnen honoreren, op basis van het unanieme advies van de onafhankelijke toetsingscommissie. Met de eerste tranche van € 336 mln. dragen we bij aan de realisatie van 51.021 betaalbare woningen in 27 projecten (Kamerstukken 2020/21,32847, nr. 725). 65% van de woningen valt in het betaalbare segment. Gemeenten hebben verschillende maatregelen genomen om te zorgen dat woningen betaalbaar blijven, zoals een antispeculatiebeding en een zelfbewoningsplicht (Kamerstukken 2020/21, 32847, nr. 680)

Met VNG en AEDES hebben we afgesproken om de komende twee jaar te beginnen met de bouw van 150.000 sociale huurwoningen, waarvoor zij de heffingsvermindering inzetten. Gemeenten zorgen voor locaties en vergunningen. Ook is afgesproken om 10.000 tijdelijke en flexibele woningen te bouwen²⁰. Daarnaast hebben we de volkshuisvestelijke prioriteiten met de corporatiesector vastgesteld en de verhouding tussen opgaven en middelen van corporaties in kaart gebracht. Hieruit blijkt dat die verhouding niet in balans is en dat corporaties daardoor op een tekort afstevenen. Het is aan een volgend kabinet om te besluiten hoe zij met de geconstateerde disbalans om wil gaan.

Om het woningtekort verder aan te pakken hebben we met provincies afgesproken de plancapaciteit te verhogen naar 130% en de woningbouw-ambitie met 150.000 te verhogen tot 900.000 woningen in 2030 (Kamerstukken 2020/21, 32847, nr. 701). Randvoorwaarde is de gedeeltelijke vrijstelling voor stikstof voor bouwactiviteiten, waar we met het Ministerie van Landbouw Natuur en Voedselkwaliteit (LNV) aan hebben gewerkt. Volgend jaar maken we afspraken met de bouwsector over het reductiepad en de inzet van het daarvoor gereserveerde geld. Verder hebben we een City Deal Circulair en Conceptueel bouwen afgesloten. Daarmee verbinden we de transitie naar circulair bouwen met innovatief bouwen, een hoger bouwtempo en betere betaalbaarheid van wonen.

We hebben wet- en regelgeving opgesteld om de kwaliteit van gebouwen te verbeteren. Het gaat om certificering van werkzaamheden aan gasverbrandingsinstallaties om het aantal ongevallen met koolmonoxide te verminderen. Ook komen er extra eisen aan onder andere drempels en trappen om gebouwen toegankelijker te maken. De Wet kwaliteitsborging voor het bouwen (Stb. 2019, 382) versterkt de positie van iedere consument als opdrachtgever in de bouw. Met de VNG en de Vereniging Bouw- & Woningtoezicht Nederland hebben we afspraken gemaakt over de uitvoering van proefprojecten en inwerkingtreding van de wet per 1 januari 2022.

In 2020 konden mensen die huurtoeslag ontvangen voor het eerst merken dat zij niet direct de volledige huurtoeslag verliezen bij een beperkte inkomensstijging. Dankzij passend toewijzen en inkomensafhankelijke huurverhogingen, richten corporaties zich steeds beter op mensen met lage inkomens. Voor ruim twee miljoen mensen in corporatiewoningen zijn huurstijgingen beperkt en moet de gemiddelde huurverhoging van alle corporatiewoningen de inflatie volgen. In 2020 hebben we diverse wetsvoorstellen ingediend om de rol van corporaties te versterken en de betaalbaarheid te verbeteren. Om betaalrisico's te verkleinen mogen individuele huren in de gereguleerde huursector nog maar één procentpunt boven de inflatie stijgen. Ook worden de inkomensgrenzen beter gericht op betaalbaarheid voor de doelgroep en krijgen mensen met een (laag) middeninkomen toegang tot een sociale huurwoning, ook om zo wijken meer te kunnen mengen. Maar huurders zijn het meest gebaat bij de wet Eenmalige huurverlaging (Stb. 2020, 547) die we hebben ingediend. Die maakt het mogelijk dat 260.000 mensen met een laag inkomen in 2021 een huurverlaging van gemiddeld € 40 per maand krijgen (Kamerstukken 2020/21, 27926, nr. 327).

De huurlasten in Caribisch Nederland blijken voor veel huishoudens een grote opgave, zowel in de sociale als particuliere sector. Door inwoners van Caribisch Nederland als een nieuwe doelgroep binnen de huurtoeslag op te nemen kon Nederland de kosten van de verhuurdersubsidie overnemen van de Openbare Lichamen. De regeling wordt verder aangepast en gefaseerd ingevoerd op de eilanden. Als eerste in Bonaire, waarbij ook gekeken wordt naar huurders met een laag inkomen die door schaarste aan sociale huurwoningen op de private sector zijn aangewezen.

In het Klimaatakkoord werken aan een duurzame gebouwde omgeving Op basis van het Klimaatakkoord, het Urgenda-vonnis en het Doorbouwplan, zijn in 2020 maatregelen uitgewerkt voor de verduurzaming van de gebouwde omgeving. Door alle partijen die betrokken zijn bij het Uitvoeringsoverleg Klimaatakkoord Gebouwde omgeving, is hard gewerkt aan de transitie. In de verhuursector hebben we een begin gemaakt met de Startmotor. Mede door de opening van de Stimuleringsregeling Aardgasvrije huurwoningen worden de komende jaren verschillende huurwoningen op een warmtenet aangesloten. Daarnaast is de Renovatie-versneller opengegaan. Die zorgt ervoor dat er een aantal innovatieprojecten loopt om kostenreducties bij (grootschalige) renovaties mogelijk te maken. Het Nationaal Warmtefonds is afgelopen jaar operationeel geworden, met aantrekkelijke en lang lopende energiebespaarleningen. Verder zijn er ruimere subsidies voor woningisolatie voor particulieren beschikbaar gekomen.

De voorbereidingen voor de introductie van een nieuw energielabel zijn per 1 januari 2021 afgerond op basis van de nieuwe methode voor het meten van de energieprestatie van gebouwen, de NTA8800. Voor woningeige-naren vervalt de mogelijkheid een vereenvoudigd energielabel aan te vragen. Verder is de 'schuif' in de energiebelasting (verhoging tarief gas/ verlaging tarief elektra) ingevoerd, is begonnen met gemeentelijke proeftuinen aardgasvrije wijken en is de selectie van de tweede ronde proeftuinen afgerond. Gemeenten hebben in 2020 geleerd van elkaar en knelpunten gesignaleerd, geagendeerd en waar mogelijk opgelost. De opbrengsten van het programma helpen gemeenten om goede plannen te maken, waar huiseigenaren en huurders mee uit de voeten kunnen. Samen met bewoners en gebruikers is ontdekt wat wel en niet werkt, soms zelfs per huis of gebouw. Bij de selectie van de tweede tranche van negentien proeftuinen is gebruik gemaakt van de geleerde lessen in de eerste tranche proeftuinen. Met de Handreiking Participatie Wijkaanpak Aardgasvrij, kunnen gemeenten bewoners en andere betrokkenen beter informeren en betrekken bij de transitie.

Daarnaast is er in het kader van Urgenda een vervolgprogramma voor reductie van energiegebruik in woningen geopend. Ruim 300 gemeenten hebben aanvragen ingediend om huurders en eigenaar-bewoners te stimuleren energie te besparen in hun woning.

Voor het maatschappelijk vastgoed zijn sectorale routekaarten gemaakt en zijn we begonnen met het ontzorgingsprogramma maatschappelijk vastgoed. Het Rijksvastgoedbedrijf is begonnen met de uitvoering van de routekaarten op weg naar een CO₂-neutrale vastgoedportefeuille. Voor andere gebouwen zijn de routekaarten vastgesteld.

Leefbaarheid

Het is belangrijk dat iedereen in Nederland voor een eerlijke prijs kan wonen in een fijne, veilige omgeving. Over het algemeen gaat het goed met de leefbaarheid en veiligheid in ons land, maar in een aantal gebieden dreigt het de verkeerde kant op te gaan. Uit de Leefbaarheidsbarometer 2018²¹ blijkt dat met name in zestien gebieden in Nederland de leefbaarheid onder druk staat. Het kabinet heeft daarom in kaart gebracht welke extra inzet van het Rijk, naast de € 200 mln. die is ingezet uit de regio envelop, nodig is in die wijken om de leefbaarheid te verbeteren en hoe we daarbij optrekken met de vijftien betrokken gemeenten. Juist in die wijken is de invloed van corona groot en is de aanpak van (jeugd)werkloosheid, of de huisvesting van kwetsbare groepen als eerste opgepakt. Ook heeft het Rijksvastgoedbedrijf gekeken waar het kan bijdragen aan huisvesting van aandachts-groepen (Kamerstukken 2020/21, 31490, nr. 293). In 2020 is het Volkshuisvestingsfonds van € 450 mln. aangekondigd. Dat geld wordt met name in deze gebieden ingezet voor het vervangen en verduurzamen van slechte woningen in met name het particuliere segment.

Als de woningmarkt lokaal niet goed functioneert doet dat afbreuk aan de leefbaarheid. Er zijn een aantal proeven begonnen om te kijken of een vergunning voor verhuurders helpt om malafide pandeigenaren aan te pakken, hoe we bestaande instrumenten beter kunnen inzetten en hoe de regionale samenwerking kan verbeteren (Kamerstukken 2020/21, 27926, nr. 337). De opgedane kennis hebben we met gemeenten gedeeld. Daarnaast hebben we onderzoek gedaan naar bewustwording over discriminatie op de (huur)woningmarkt en hoe we discriminatie kunnen tegengaan. In 2020 hebben we samen met partners gewerkt aan vitale en veilige vakantieparken, waar mensen prettig kunnen vertoeven en gekeken of en hoe vakantieparken getransformeerd kunnen worden naar een plek om te wonen.

Versterken van de regio's

In regio's waar sprake is van bevolkingsdaling, vaak gelegen aan de grens, spelen vraagstukken rondom leefbaarheid, veiligheid, voorzieningenaanbod, bereikbaarheid van zorg en onderwijs en passend woningaanbod. Tegelijkertijd bieden die regio's onderbenutte economische kansen die ook voor de ontwikkeling van heel Nederland van belang kunnen zijn. We hebben Regiodeals afgesloten in regio's waar sprake is van bevolkingsdaling. Daardoor is er geïnvesteerd in de ruimtelijk- economische structuur en de sociale en fysieke leefbaarheid in deze gebieden. Via de deals is het mogelijk om per regio maatwerk te leveren. Circa € 200 mln. uit de Regio Envelop is terecht gekomen in deze gebieden en ook het volkshuisvestingsfonds wordt in deze gebieden ingezet. We hebben in twee expertisetrajecten met onderzoek, leerlijnen, masterclasses en podcasts een impuls gegeven aan kennisuitwisseling over de woningmarktopgaven en de klimaat- en energietransitie.

In juni hebben het kabinet, de provincie Zeeland, gemeente Vlissingen en waterschap Scheldestromen een bestuurlijk akkoord bereikt over het pakket Wind in de zeilen voor Zeeland en Vlissingen (Kamerstukken II 2019/20, 33358, nr. 28). Dit pakket bevat maatregelen om te investeren in Zeeland, op zowel economisch als sociaal gebied. Sinds juni werken de partijen aan de uitvoering van het pakket. De eerste resultaten zijn al bereikt, waaronder het vergoeden van de gemaakte kosten.

In zeven grensregio's hebben we grensoverschrijdende initiatieven gestimuleerd dankzij inzet van de regio-envelop. Veel grensoverschrijdende jongerenevenementen die ondersteund zouden worden vanuit het subsidieprogramma 'Onbegrensd' konden door de coronapandemie helaas niet doorgaan. Een aantal digitale evenementen kon gelukkig wel doorgaan. Voor de aanpak van grensbelemmeringen heeft de bestuurlijke werkgroep Donner-Berx haar bevindingen en de resultaten van het onderzoek naar grensoverschrijdende infrastructuur opgeleverd. Tijdens de regeringstoppen met Vlaanderen, Noordrijn-Westfalen en Nedersaksen zijn deze en andere resultaten van de gezamenlijke grenslandagenda's besproken en zijn afspraken gemaakt over de agenda voor het komende jaar.

Versterkingsoperatie Groningen

In 2020 is begonnen met de uitvoering van de publieke versterkingsoperatie onder regie van de Nationaal Coördinator Groningen. In het voorjaar van 2020 is met de regio een pakket versnellingsmaatregelen afgesproken om vaart te kunnen maken in de operatie. Een van deze maatregelen is de bouwimpuls. Daarmee nemen bouwondernemingen het gehele proces van opname en uitvoering van te versterken woningen ter hand.

Samen met het Ministerie van EZK is de nieuwe Tijdelijke wet Groningen vorm gegeven. In die wet leggen we onder andere de rolverdeling met de regio vast voor de uitvoering van de versterkingsoperatie en nemen we de wettelijke basis op om de kosten op de NAM te verhalen doormiddel van een heffing voor schade en versterken.

Daarnaast hebben we in november bestuurlijke afspraken gemaakt met de regio over de toekomst van de versterkingsoperatie (Kamerstukken II 2020/21, 33529, nr. 830). Hierin zijn afspraken gemaakt over op welk deel van de reikwijdte van circa 26.000 te beoordelen adressen de nieuwste seismische inzichten worden toegepast en welk deel nu onverkort wordt uitgevoerd. Ook zijn afspraken gemaakt om te voorkomen dat wijken tussen wal en schip vallen en wordt eigenaren van woningen de mogelijkheid geboden hun woning opnieuw te laten beoordelen. Om dit mogelijk te maken is een pakket gevormd van € 1,5 mld. (Rijk € 1,42 mld. en € 100 mln. vanuit het Nationaal Programma Groningen). Daarin is ook compensatie aan bewoners, het wegnemen van uitvoeringsknelpunten en steun aan agro, erfgoed, midden- en kleinbedrijf (mkb), sociaal-maatschappelijke ondersteuning en bijzondere gevallen opgenomen.

Een waardengedreven digitale overheid

Een inclusieve digitale samenleving waarin iedereen mee kan doen Wij streven naar een (digitale) samenleving waarin iedereen mee kan doen. Daarvoor moet de digitale dienstverlening gebruikersvriendelijk, toegankelijk en begrijpelijk zijn. De mens staat daarbij als gebruiker centraal. De onmisbaarheid van digitale vaardigheden om mee te kunnen blijven doen, is door het coronavirus verder versterkt.

In 2020 hebben we mensen op verschillende manieren geholpen om mee te kunnen blijven doen. Overheidswebsites zijn toegankelijker gemaakt voor mensen met een beperking. Overheidsorganisaties zijn sinds 23 september

2020    verplicht om voor hun websites een toegankelijkheidsverklaring, inclusief een plan hoe de toegankelijkheid verder verbeterd wordt, te publiceren. De Direct Duidelijk Brigade werkt met ambtenaren binnen overheidsorganisaties aan begrijpelijke taal, zodat mensen beter begrijpen wat de overheid van hen vraagt. Hiervoor zijn ruim20.000 overheidsteksten herschreven. Daarnaast zijn ook de overheidswebsites gebruiksvriendelijker gemaakt met behulp van de Toolkit Inclusie en de Kennisbank Beeldtaal van Gebruiker Centraal. Ook is er een leermodule Veilig Online ontwikkeld waarin mensen leren om op een veilige manier hun eerste stappen op het internet te zetten.

Mensen die moeite hebben met (digitale) dienstverlening van de overheid kunnen bij het Informatiepunt Digitale Overheid dichtbij huis persoonlijke hulp krijgen. Inmiddels zijn er verspreid over Nederland 94 informatiepunten. Met de actie #allemaaldigitaal zijn gebruikte laptops en tablets bij bedrijven, maatschappelijke organisaties en de (rijks)overheid ingezameld en vervolgens gebruiksklaar gemaakt voor hergebruik. Tussen april en oktober 2020 zijn ruim 5700 laptops en tablets aan kwetsbare mensen uitgedeeld. De Digihulplijn (0800-1508) is geopend om mensen die minder digitaal vaardig zijn te helpen bij het gebruik van een laptop of tablet. Hierdoor hebben mensen die door de coronapandemie sociaal geïsoleerd raakten via de digitale weg weer meer contact gekregen (Kamerstukken II 2020/21, 26643, nr. 721). Jongeren (in het bijzonder kwetsbare jongeren) vanaf 18 jaar zijn zich niet altijd bewust van de informatieverplichtingen aan de overheid die vanaf die leeftijd gelden. Daardoor kunnen zij in de problemen komen. Voor hen is daarom het Voorvechterprogramma (maatschappijleerprogramma voor jongeren) ontwikkeld.

Het programma Machtigen maakt het mogelijk dat iemand vrijwillig een ander machtigt of wettelijk wordt vertegenwoordigd voor alle digitale diensten van de overheid. Voor dit vrijwillig machtigen lag de prioriteit bij het grootschalig aansluiten van de sector zorg. De voorbereiding hiervoor zijn eind 2020 afgerond, de eerste aansluitingen zullen begin 2021 plaatsvinden. Voor de wettelijke vertegenwoordiging is gewerkt aan oplossingen voor bewindvoering (Belastingdienst, CJIB), nabestaandenmachtiging (Belastingdienst) en zaakmachtiging (Digitaal Stelsel Omgevingswet), die in

2021    beschikbaar komen.

De veilige digitale informatiesamenleving

Bij het gebruik van nieuwe technologieën zoals de inzet van data, algoritmen en kunstmatige intelligentie (Artificial Intelligence, AI) waarborgen we publieke waarden, zoals veiligheid, privacy, grondrechten en transparantie.

In 2020 hebben we met andere departementen samengewerkt in het samen-werkingsplatform AI, publieke waarden en mensenrechten. We hebben ontwerpprincipes opgesteld om discriminatie door AI-systemen te voorkomen, een online kennisbank geopend en bijeenkomsten georganiseerd over publieke waarden en digitalisering. Binnen de Nederlandse AI Coalitie experimenteerden we met AI die mensenrechten waarborgt, bijvoorbeeld bij de inzet van AI voor armoedebestrijding. We ontwikkelden het TechTwijfel spel dat deelnemers laat discussiëren over de kansen en risico's van nieuwe technologieën.

Voor het hergebruik van overheidsdata hebben we de vindbaarheid en gebruiksvriendelijkheid van data.overheid.nl verder verbeterd. Het Data Portaal hield informatieve bijeenkomsten voor hergebruikers van open data. Dit kan iedereen zijn die informatie van de overheid (her)gebruikt: burgers, CBS of de private sector. Een andere actie die we in NL DIGITAAL²² hebben aangekondigd voor het vergroten van de overheids-transparantie betreft stimulering van het vrijgeven van broncodes van de overheid.

De invoering van de Baseline Informatiebeveiliging Overheid (BIO) in alle overheidslagen is een basis voor een structurele inrichting en verbetering van de informatiebeveiliging. Om alle overheden te ondersteunen met de invoering, hebben we in samenwerking met het Centrum voor Informatiebeveiliging en Privacybescherming een overheidsbreed BIO-ondersteu-ningsprogramma uitgevoerd. De overheidsbrede cyberoefening hebben we in 2020 virtueel gehouden. Daarmee hebben we inzicht gegeven in de dynamiek van een cyberincident en de complexiteit van beslissingen die nodig zijn om adequaat te reageren.

De Tweede Kamer heeft de Wet Digitale Overheid aangenomen (Kamerstukken II 2019/20, 34972 nr. 2). De wet is inmiddels voorgelegd aan de Eerste Kamer.

Een toegankelijke en transparante digitale overheid

De overheid werkt steeds meer met digitale gegevens (data) en de basisregistraties zitten in het hart van deze ontwikkeling. Met een goed werkend stelsel van basisregistraties verbeteren we de overheidsdienstverlening, zodat mensen bijvoorbeeld niet steeds opnieuw gegevens hoeven aan te leveren. De basisregistraties zetten we ook in voor de aanpak van maatschappelijke opgaven, zoals de energietransitie, het tegengaan van ondermijning en de woningbouw.

Daarin werken we aan de versterking van het stelsel van basisregistraties met activiteiten op basis van drie hoofddoelen: betere dienstverlening aan burgers en bedrijven, meer gebruik van gegevens uit de basisregistraties en hogere kwaliteit van de gegevens.

Voor de introductie van regie op gegevens maakten we in 2020 afspraken over spelregels op grond van de Wet Digitale Overheid. Zo ontwikkelden we een referentie-architectuur, die (ook private) partijen houvast geeft bij ontwerpprocessen voor regie op (overheids-)gegevens in de digitale dienstverlening. Ook hebben we experimenten in gang gezet om te leren welke afspraken nodig zijn over de regie op gegevens bij zaken die burgers direct raken. Het gaat dan vooral om levensgebeurtenissen zoals een experiment bij het inschrijven voor een sociale huurwoning, een gebruikersonderzoek naar ervaringen van kandidaat-huurders en een proeftuin voor een persoonlijk schuldenoverzicht.

De juistheid van gegevens in overheidsregistraties is van belang om overheidsdiensten en rechten volgens de geldende regels te verlenen. De Basisregistratie Persoonsgegevens (BRP) is zo'n essentiële bron. Maar persoonsgegevens kunnen wijzigen, bijvoorbeeld door verhuizing. Als dat niet (tijdig) aan de gemeente wordt doorgegeven, ontstaan fouten. Een methode om fouten te vinden is de Landelijke Aanpak Adreskwaliteit (LAA). In 2020 hebben we gewerkt aan het transformeren van dit project naar structurele dienstverlening aan gemeenten, met een verantwoordelijkheid van de minister voor het verwerken van gegevens. Een andere bron voor betrouwbare identiteitsinformatie zijn identiteitsdocumenten. Het aanvraag- en uitgifteproces van identiteitsdocumenten moet daarom aan hoge eisen voldoen. In het programma Verbeteren Reisdocumenten Stelsel (VRS) hebben we in 2020 gewerkt aan verbeteringen van de kwaliteit, fraudebestrijding en betrouwbaarheid. Zo is een centraal Basisregister gerealiseerd per 1 januari 2021.

In 2020 hebben de ministeries en medeoverheden uitvoeringstoetsen uitgevoerd op het wetsvoorstel Open Overheid. De resultaten daarvan zijn aangeboden aan de Tweede Kamer (Kamerstukken II 2019/20, 35112, nr. 10). De Kamer is inmiddels begonnen met de behandeling van het wetsvoorstel.

Versnelling naar een grenzeloos samenwerkende overheid

Als gevolg van de corona uitbraak zijn ook bij het Rijk grote veranderingen opgetreden in de werksituatie. Sinds maart 2020 werkt naar schatting zo'n kwart van de ruim 120.000 medewerkers van de rijksdienst op de gebruikelijke wijze door op locatie en onderweg om de continuïteit van vitale overheidsdiensten te garanderen, zoals gevangenenbewaring, bediening van de rijksbrede infrastructuur, douane en inspecties. Het merendeel van de rijksambtenaren werkt sinds maart thuis.

Met het uitbreken van corona heeft het Rijk, in samenwerking met zijn ICT-leveranciers, continuïteitsmaatregelen getroffen om de verschuiving van het «werken op kantoor» naar «werken op afstand» te ondersteunen. Zo zijn de ICT-thuiswerkvoorzieningen voor rijksambtenaren opgeschaald, is een video-vergadering dienst voor circa 100.000 rijksambtenaren geïntroduceerd en zijn afspraken gemaakt over het gestructureerd digitaal archiveren van informatie die betrekking heeft op de coronamaatregelen. Ook is de bewustwordingscampagne 'InformatieThuishouding' uitgevoerd. Daarmee zijn rijksambtenaren van heldere richtlijnen en praktische tips voorzien om thuis bewust met overheidsinformatie om te gaan.

Deze ontwikkelingen hebben het denken over hoe we in de toekomst het werk beter kunnen organiseren in een stroomversnelling gebracht. Met alle betrokkenen is een ambitie geformuleerd voor de toekomst. De Rijksoverheid werkt opgavegericht, heeft ogen en oren voor wat buiten speelt en haalt dat naar binnen. Beleid, uitvoering en toezicht trekken hierin gezamenlijk op. Grenzeloos samenwerken en hybride werken helpen de rijksoverheid deze manier van werken te realiseren. Daarbij is ook aandacht geschonken aan de sociale cohesie, het in verbinding blijven met elkaar. Zowel digitaal als fysiek werden grenzen verlegd en zijn bijvoorbeeld nieuwe manieren gevonden om nieuwe collega's welkom te heten of afscheid te nemen van collega's.

Versnelling naar een grenzeloos samenwerkende overheid Maatschappelijke opgaven nemen toe in complexiteit en overstijgen steeds vaker de grenzen van één departement. De Rijksoverheid werkt echter vanuit de departementale structuur. Als antwoord hierop hebben we ook in 2020 ingezet op grenzeloze samenwerking. Het Rijk zet de maatschappelijke opgaven centraal en werkt van daaruit over de grenzen van departementen en bestuurslagen heen en met de samenleving. Grenzeloos samenwerken bevordert dat bij complexe opgaven het werken in interdepartementale en interbestuurlijke teams de gewone werkwijze wordt. Met een 'aanjaagteam' liepen we in 2020 mee in de praktijk om geleerde lessen en (wetenschappelijke) kennis samen te brengen. Het gesprek over grenzeloos samenwerken gingen we aan met alle managementlagen en in rijksbrede communicatie.

Leren van (wets)evaluaties

Door wetgeving periodiek te evalueren weten we of eerder gestelde (beleids)doelen zijn gehaald en wat nog verbetering behoeft. Dit past in het blijven leren door de organisatie.

Uit de evaluatie van de Wet Normering Topinkomens (WNT) in 2020 (Kamerstukken II 2020/21, 30111, nr. 125) blijkt dat de wet haar doel bereikt, maar ook dat de uitvoering voor instellingen en accountants complex is en specialistische kennis vereist. Een causaal verband tussen de werking van de WNT, de aantrekkelijkheid van functies en de beschikbaarheid van geschikte kandidaten is niet vastgesteld. Ook de Wet Huis voor klokkenluiders is in 2020 geëvalueerd: een overzicht van de geleerde lessen en mogelijke wetswijzigingen is aan het parlement gezonden (Kamerstukken II 2020/21, 33258, nr. 51).

Het Ministerie van BZK voert een brede evaluatie uit om te onderzoeken of de kaders en regelgeving voor rijksorganisaties op afstand, zoals uitvoeringsorganisaties en inspecties, nog optimaal ingericht zijn. In 2020 is er onder andere gekeken naar de Aanwijzingen inzake de rijksinspecties en naar de benoemingsprocedures. De brede evaluatie zal ook de organisatie-kaders voor planbureaus, zbo's, agentschappen, stichtingen en adviescolleges onderzoeken. Begin 2021 worden essays opgeleverd rond de thema's, die de rode draad vormen in de evaluatie, zoals governance, ministeriële verantwoordelijkheid en publieke verantwoording.

Een moderne en inclusieve werkgever

In september is een nieuwe CAO Rijk overeengekomen die loopt van 1 juli 2020 tot 1 januari 2021. Naast een beperkte loonsverhoging zijn investeringen gedaan in de verduurzaming van vervoer van rijksambtenaren en gelden strengere regels voor zakelijke vliegreizen (uitvoering van de motie Schonis/Van der Lee). Ook is een tijdelijke thuiswerkvergoeding afgesproken. Gezamenlijk wordt verkend hoe ambtenaren na de crisis gecombineerd thuis en op kantoor kunnen werken.

We hechten belang aan een inclusieve organisatie, met kansen voor iedereen. Via de rijksinkoop is samengewerkt met leveranciers om zoveel mogelijk kansen te creëren voor mensen met een afstand tot de arbeidsmarkt. In 2020 zijn nieuwe proeftuinen Social Return on Investment (SROI)²³ begonnen. Dat gebeurde aan de hand van de methode Maatwerk voor Mensen, met grote opdrachtgevers binnen de rijksoverheid, zoals het

Rijksvastgoedbedrijf en de opdrachtgevers van het categoriemanagement, met het oog op een grote impact. Daarnaast is in het kader van grenzeloos samenwerken contact gelegd met de bureaus Social return van de vier grootste gemeenten in Nederland voor gezamenlijke proeftuinen en het delen van goede voorbeelden en kennis.

Het werk van ambtenaren verandert, omdat we opgavegericht en grenzeloos te werk gaan. Dat vereist maatwerk en meer samenwerking. In 2020 veranderde ook de werkplek voor de meeste ambtenaren, van kantoor naar thuis. Veilig en integer werken blijft continu een belangrijke doelstelling. Agressief gedrag wordt niet geaccepteerd. De website 'veilige publieke dienstverlening'²⁴ (voorheen agressievrij werken) biedt een kennisplatform om overheidsorganisaties met handreikingen en goede voorbeelden te ondersteunen. Ook is in 2020 de Gedragscode Integriteit Rijk geactualiseerd (stcrt. 2019, 71141). Bewustzijn van en reflectie op het eigen integer handelen vraagt om onderhoud. We hebben een 'Week van de Integriteit' georganiseerd met een online-programma waar ruim 2000 rijksambtenaren aan hebben deelgenomen.

Maatschappelijk verantwoorde overheid

In 2020 zette het Rijk stappen op weg naar een klimaatneutrale, circulaire en sociale bedrijfsvoering en inkoop in 2030. Dat gebeurde met de inkoopstrategie 'Inkopen met Impact', het actualiseren van de inkoopcriteria voor Maatschappelijk Verantwoord Inkopen en de routekaart voor de verduur-zaming van de Rijkskantoren. Door het minder reizen als gevolg van het coronavirus in 2020 is een daling van de CO₂-uitstoot van het Rijk waarschijnlijk. Uit de klimaatmonitor en de in mei 2020 verschenen Jaarrapportage Bedrijfsvoering Rijk blijkt echter ook dat het moeilijk is de doelen voor 2030 op basis van de huidige inzet te behalen. Om de realisatie van dat doel te bevorderen, is een traject in gang gezet om ministeries te ondersteunen bij het invoeren van de CO₂-Prestatieladder en bij het nemen van maatregelen om de CO₂-winst door anders te reizen te behouden.

Binnen het programma EnergieRijk Den Haag hebben we samen met de gemeente Den Haag, de provincie Zuid-Holland en andere publieke en private partijen gewerkt aan onder andere de voorbereiding van de aanbesteding van de koppeling van Warmte-Koude-Opslagsystemen (WKO's), een techniek om gebouwen mee te verwarmen en koelen. Ook is de evaluatie van het Rijkshuisvestingsstelsel medio 2020 gestart. Daarin kijken we onder andere naar de verduurzaming van de vastgoedportefeuille en de financiering hiervan. De eindrapporten van de evaluatie worden in 2021 opgeleverd.

I-functie Rijksdienst

De huidige coronacrisis onderstreept dat een goed functionerende I-functie binnen het Rijk van essentieel belang is. Informatie-uitwisseling tussen overheid en burgers en tussen ambtenaren onderling, moet te allen tijde op een veilige en betrouwbare manier plaatsvinden.

Op het Rijks ICT-dashboard worden de grote ICT-projecten toegelicht. Het dashboard wordt stapsgewijs doorontwikkeld, zowel inhoudelijk als visueel. In 2020 is het Rijks ICT-dashboard visueel verbeterd en is begonnen met de inventarisatie van onderbelichte ICT-activiteiten, zoals beheer en onderhoud. Zo bevorderen we de transparantie en geven we steeds meer aspecten van de ICT helder weer.

Om Rijksonderdelen te ondersteunen bij het veiligstellen en beter vindbaar maken van hun informatie zijn door het Rijksprogramma Duurzaam Digitale Informatiehuishouding (RDDI) in 2020 diverse initiatieven ontplooid. Daarnaast is gewerkt aan een snellere afhandeling van WOB-verzoeken door het verbeteren van ondersteunende software.

Om de digitale weerbaarheid binnen de rijksoverheid te vergroten zijn in het jaar 2020 meerdere stappen gezet. Zo zijn er inmiddels 144 rijksorganisaties aangesloten op het Nationaal Detectie Netwerk (NDN), een dekkingsgraad van 77%. Uit onderzoek blijkt ook dat departementen geautomatiseerd zoeken naar kwetsbaarheden. Om de toepassing van die kwetsbaarhedenscan te blijven stimuleren is in 2020 gestart met een handreiking. Daarnaast is de Chief Information Security Officer Rijk (CISO Rijk) in november 2020 gestart om interdepartementale samenwerking te verbeteren. In de Data Agenda Overheid is in 2020 onder meer gewerkt aan een white paper datavirtualisatie, het ophalen en rijksbreed delen van geleerde lessen over SyRi (fraude opsporingssysteem) en een verkennend onderzoek naar de rol van Chief Data Officers binnen de Rijksoverheid.

In het kader van het programma Versterking HR ICT Rijksdienst zijn in 2020 de Data, ICT en Cyber security tracks van het I-Traineeship voortgezet. Via deze weg zijn in 2020 69 nieuwe I-trainees begonnen. Daarnaast zijn 64 I-trainees na het afronden van hun Traineeship rijksbreed doorgestroomd (Kamerstukken II 2020/21, 26643, nr. 713). Andere activiteiten, zoals de rijksbrede wervingscampagnes voor ICT'ers, bijscholing van zittend IT-personeel, samenwerking tussen het Hoger Onderwijs en de rijksoverheid en het Rijks I-Stagebureau zijn verder voortgezet.

Realisatie beleidsdoorlichtingen

nr. 45).

2 Naast de beleidsdoorlichting kwaliteit Rijksdienst 2014-2018, is in 2019 het rapport BIT-beleidsdoorlichting gepubliceerd: https://zoek.officielebekendmakingen.nl/blg-917404.

Voor het meest recente overzicht van de programmering van beleidsdoor-lichtingen, klik op deze link.

Voor de realisatie van andere onderzoeken, zie de bijlage «Afgerond evaluatie- en overig onderzoek».

Overzicht van risicoregelingen

Tabel 3 Overzicht verstrekte garanties (bedragen x € 1.000)

1 Tot en met 2017 viel dit onder artikel 3 van begrotingshoofdstuk 18 - Wonen en Rijksdienst. In 2018 viel dit onder artikel 8 van begrotingshoofdstuk 7 - Binnenlandse Zaken en Koninkrijksrelaties.

Rijkshypotheekgaranties

De Rijkshypotheekgaranties is een aflopende regeling. Bij beschikking van 23 augustus 1974, nr. AB74/U1271, van de Minister van BZK, is de mogelijkheid gecreëerd om onder bepaalde voorwaarden een hypotheekgarantie te verlenen voor tijdige betaling van rente en aflossing op een hypothecaire geldlening, die in verband met de aankoop van een woning is afgesloten. Er is nog één garantie geldig. Deze laatste garantie vervalt in 2024. Het theoretische risico bedraagt € 11.000. Voor deze garantie is geen begrotingsreserve aanwezig en wordt geen premie afgedragen als vergoeding voor de afgegeven garantie.

Stichting Waarborgfonds Sociale Woningbouw (WSW)

Het Waarborgfonds Sociale Woningbouw (WSW) zorgt dat de deelnemende woningcorporaties toegang hebben tot de kapitaalmarkt tegen zo optimaal mogelijke financieringskosten. Dit doet het WSW door borg te staan voor de rente- en aflossingsverplichting van door het WSW geborgde leningen van woningcorporaties. Op het moment dat een woningcorporatie niet aan de rente- en aflossingsverplichting voor een door WSW geborgde lening voldoet, kan een geldverstrekker aanspraak doen op het WSW.

Het Rijk en de gemeenten vormen de achtervang voor het WSW. Dit houdt in dat het Rijk en de gemeenten (beide voor 50%) een renteloze lening aan het WSW verstrekken, indien het WSW onvoldoende liquide middelen heeft om aan zijn verplichtingen te voldoen.

Het WSW beschikt over een fondsvermogen en kan daarnaast indien nodig obligo ophalen bij de deelnemende woningcorporaties ter hoogte van 3,85% van het schuldrestant van geborgde leningen (circa € 3,1 mld). Financiële problemen bij corporaties worden in eerste instantie dus betaald door WSW en de corporatiesector zelf via het obligo. Pas daarna komen Rijk en gemeenten in beeld via de achtervang. De achtervang is nog nooit aangesproken. De kans dat dit in de toekomst zal gebeuren, wordt klein geacht. Per eind 2020 heeft het WSW € 81,4 mld. (voorlopig cijfer) aan leningen geborgd.

1 Bron: Jaarverslag WSW en voorlopige cijfers 2020.

De achterborgstelling (bedrag aan gegarandeerde leningen) en het obligo nemen toe. Dit is in lijn met de Prognose Informatie. Het bufferkapitaal daalde in 2020 door het kortlopende deel van de betaalverplichting voor de dienst der lening van woningcorporaties Stichting Humanitas Huisvesting (SHH) en de Woonstichting Geertruidenberg (WSG).

Stichting Waarborgfonds Eigen Woningen (WEW)

De Stichting Waarborgfonds Eigen Woningen (WEW) is de uitvoerder van de Nationale Hypotheek Garantie (NHG). Het Rijk is de achtervanger bij het WEW. Dit betekent dat, zodra het WEW onvoldoende risicovermogen heeft om aanspraken op de garantstelling te kunnen betalen, het Rijk zich verplicht heeft gesteld om achtergestelde renteloze leningen te verschaffen. Tot 2011 was het Rijk samen met de gemeenten achtervanger. Vanaf 1 januari 2011 is alleen het Rijk achtervanger, voor de oude gevallen blijven de gemeenten verantwoordelijk voor 50% van de achtervang.

1 Bron: Jaarverslag WEW 2019 en vooorlopige cijfers 2020. Het gegarandeerd vermogen was, volgens het derde kwartaalbericht van 2020 van NHG, ultimo 2020 € 205 mld. In het jaarverslag van NHG over 2020 zal het definitieve gegarandeerd vermogen ultimo 2020 gerapporteerd worden.

De ontwikkeling van het aantal verliesdeclaraties is in 2020 verder gedaald van € 4,54 mln. in 2019 naar € 1,07 mln. in 2020. Deze afname is te verklaren door marktontwikkelingen en het beleid van het WEW. De prognose van de achterborgstelling ultimo 2020 is € 202 mld. Tegelijkertijd is het garan-tievermogen van het waarborgfonds verder toegenomen tot, naar verwachting, € 1,53 mld.

Deze ontwikkeling is voornamelijk toe te schrijven aan een verdere groei van het aantal afgesloten garanties, in combinatie met een verdere afname van het aantal verliesdeclaraties en het gemiddelde verliesbedrag. In het actuarieel onderzoek van het WEW uit het derde kwartaal van 2019 wordt voor de periode 2019 - 2024 geen aanspraak op de achtervang van het Rijk voorzien.

Voor de achtervangfunctie van het Rijk draagt het WEW een vergoeding af aan het Rijk. In 2020 bedroeg deze afdracht 0,3% van iedere nieuwe afgegeven hypotheekgarantie. Deze afdracht wordt doorberekend aan de consument. In 2020 heeft het Rijk de afdrachten over het boekjaar 2019, ter grootte van € 33,86 mln., ontvangen. Dit bedrag is in de daartoe bestemde risicovoorziening gestort.

• 4. 

  Beleidsartikelen

4.1 Artikel 1. Openbaar bestuur en democratie

• A. 

  Algemene doelstelling

Het Ministerie van Binnenlandse Zaken en Koninkrijksrelaties (BZK) werkt aan een slagvaardig en betrouwbaar openbaar bestuur waarop inwoners kunnen vertrouwen. Een openbaar bestuur dat samen met de samenleving in staat is de maatschappelijke opgaven op te lossen. Veranderingen in onze maatschappij beïnvloeden hoe ons bestuur en onze democratie werkt. Om waarden als legitieme besluitvorming, slagkrachtig openbaar bestuur en transparantie daarbij te behouden en democratische waarden en vrijheden te borgen en versterken, is continue aandacht nodig voor de werking en inrichting van democratie en bestuur.

• B. 

  Rol en verantwoordelijkheid

De Minister van BZK heeft de zorg voor het goed functioneren van het openbaar bestuur van ons land.

Burgers verlangen in toenemende mate maatwerk van de overheid. Dat vraagt om een overheid die in kan spelen op hun individuele behoeften en om kan gaan met uiteenlopende maatschappelijke opgaven op verschillende schaalniveaus. Daarnaast zijn er grote maatschappelijke opgaven die we als overheden alleen samen met de samenleving kunnen oplossen. Om hier goed op in te kunnen spelen organiseren we de overheid zo dicht mogelijk bij de burger en met betrokkenheid van de burger.

Met het oog op de doelen binnen dit beleidsartikel is een gezamenlijk inzet van gemeenten, provincies, waterschappen en het Rijk nodig. Niet alleen om zo effectief en efficiënt mogelijk te werken, maar met voortdurende aandacht voor de legitimatie van het overheidshandelen. De belangrijkste pijler daarin is de democratische legitimatie, maar vloeit die legitimatie ook voort uit het dagelijks contact tussen overheid en burger.

De slagvaardigheid en legitimatie van het openbaar bestuur vraagt om een zo helder mogelijke taakverdeling tussen de overheden, financiering die daarbij aansluit, draagkracht in de uitvoering, onderlinge afstemming en samenwerking, betrokkenheid van burgers, ruimte voor maatwerk en zorg voor en toerusting van de mensen werkzaam in het openbaar bestuur.

De basis hiervoor ligt in de Grondwet, de Gemeente- en Provinciewet, de Financiële-verhoudingswet, de Wet gemeenschappelijke regelingen, de Kieswet, de Wet financiering politieke partijen en de Wet bijzondere maatregelen grootstedelijke problematiek.

De Minister van BZK heeft hierin een stimulerende, financierende, regisserende en uitvoerende rol.

Stimuleren

Om de slagvaardigheid van het openbaar bestuur te versterken stimuleert de Minister van BZK de samenwerking tussen overheden en het werken als één overheid, onder meer via het interbestuurlijk programma (IBP) en de regiodeals. De minister bevordert innovatieve werkwijzen via Agenda stad en de City Deals.

Ter versterking van het democratisch bestel werkt de Minister van BZK aan een sterkere verbinding van inwoner en overheid, aan betere toerusting en ondersteuning van politieke ambtsdragers en aan een weerbaarder bestuur. De minister stimuleert en faciliteert betrokken partijen en draagt zorg voor kennisontwikkeling en -verspreiding. Concrete voorbeelden zijn het samenwerkingsprogramma Democratie in Actie en Netwerk Weerbaar bestuur.

Financieren

Op basis van de Financiële-verhoudingswet is de Minister van BZK - samen met de Staatssecretaris van Financiën (de fondsbeheerders) - verantwoordelijk voor het beheer van het gemeente- en provinciefonds. De middelen voor beide fondsen kennen een eigen begroting (gemeentefonds en provinciefonds) maar het beheer kan niet los gezien worden van de rest van het stelsel. Op basis van de Gemeente- en Provinciewet is de Minister van BZK verantwoordelijk voor het stelsel van decentrale belastingen.

Tevens financiert de Minister van BZK de rechtspositionele regelingen van (voormalige) politieke ambtsdragers.

Regisseren

Op basis van de Financiële-verhoudingswet (artikel 2) coördineert de Minister van BZK de inzet van het Rijk ter bekostiging van het takenpakket van gemeenten en provincies. Op basis van de Gemeente- en Provinciewet is de Minister van BZK daarnaast verantwoordelijk voor de interbestuurlijke verhoudingen en het rijksbeleid dat de medeoverheden raakt. De minister coördineert hierbij het overleg tussen het Rijk en de medeoverheden. Door de Wet gemeenschappelijke regelingen waarvoor de Minister van BZK verantwoordelijk is, kunnen gemeenten, provincies en waterschappen samenwerken in publiekrechtelijke constructies.

Betrouwbare en transparante verkiezingen zijn essentieel voor het vertrouwen in de democratie. De Minister van BZK is verantwoordelijk voor de Kieswet, die de verkiezingen voor de leden van de Eerste Kamer en Tweede Kamer der Staten-Generaal, het Europees Parlement, Provinciale Staten, algemene besturen van waterschappen, eilandsraden en gemeenteraden regelt.

Om de leefbaarheid te vergroten in ondermijningsgevoelige gebieden kan de Minister van BZK op basis van de Wet bijzondere maatregelen grootstedelijke problematiek op verzoek van de gemeenteraad wooncomplexen of straten aanwijzen waarin aan woningzoekende huurders eisen kunnen worden gesteld of voorrang wordt verleend. Op basis van de Wet aanpak woonoverlast (artikel 151d Gemeentewet) is de Minister van BZK stelsel-verantwoordelijk om hiermee gemeenten de mogelijkheid te bieden ernstige en herhaaldelijke hinder voor omwonenden tegen te gaan door middel van het opleggen van een gedragsaanwijzing.

Uitvoeren

Politieke partijen vervullen een cruciale rol in de democratie. De Minister van BZK voert de Wet financiering politieke partijen uit en financiert deze ook.

De Minister van BZK geeft uitvoering aan het Nederlandse decoratiestelsel en aan de ontslag- en benoemingsprocedures van burgemeesters, Commissarissen van de Koning en leden van de Hoge Colleges van Staat.

Om het stelsel van het openbaar bestuur te ondersteunen voert de minister onderzoek uit en ontwikkelt zij kennisproducten, zoals de Staat van het Bestuur en de website www.waarstaatjegemeente.nl.

• C. 

  Beleidsconclusies

Scholieren naar parlement

Het kabinet-Rutte III heeft in het Regeerakkoord «Vertrouwen in de Toekomst» opgenomen dat alle kinderen tijdens hun schooltijd het parlement bezoeken. Voor de uitvoering van deze maatregel vindt een geleidelijke verhoging van de subsidie aan ProDemos plaats, zodat meer scholieren mee kunnen doen. De geleidelijke groei van het aantal leerlingen dat in 2020 het parlement zou bezoeken, is echter niet gerealiseerd vanwege de uitbraak van corona en de daarmee samenhangende getroffen maatregelen. In de eerste drie maanden van 2020 heeft ProDemos in Den Haag het beoogde aantal leerlingen ontvangen (31.485 leerlingen). Vanaf half maart 2020 zijn de (fysieke) programma's stilgelegd. Vanaf eind augustus 2020 was er beperkt ruimte voor bezoeken van scholen aan het parlement en hebben in totaal 1.799 leerlingen ProDemos bezocht in Den Haag. Vanaf de eerste lockdown is direct ingezet op online aanbod. De fysieke gastlessen in het land zijn doorontwikkeld tot digitale gastlessen met de titels Belastingbazen en Grondrechten. Als alternatief voor het bezoek aan Den Haag zijn online lessen aangeboden met de titel Politiek Online, waarbij leerlingen in gesprek konden gaan met een Tweede Kamerlid. De online lessen zijn gevolgd door enkele honderden leerlingen uit het voortgezet onderwijs en MBO.

Leefbaarheid en Veiligheid

In 2020 is het interbestuurlijk programma Leefbaarheid en Veiligheid gestart met een verkenning van de mogelijkheden van een meerjarige rijksinzet voor een integrale maatwerkaanpak van (stedelijke) gebieden waar de leefbaarheid en veiligheid onder druk staan. Voor deze verkenning zijn pilots gestart in vijftien gemeenten. Daarnaast zijn meerdere onderzoeken afgerond, onder meer naar de succesfactoren van een integrale wijkaanpak en de knelpunten. Tevens zijn in 2020 verschillende instrumenten ontwikkeld, bijvoorbeeld om de maatschappelijke kosten en baten van een integrale aanpak van de leefbaarheid en veiligheid in wijken en buurten te bepalen. Met een brede coalitie van partners zijn effectieve werkwijzen en goede voorbeelden voor bestuurders, beleidsmakers en buurtmakers toegankelijk gemaakt, via onder andere www.wijkwijzer.org.

Herijking gemeentefonds

De fondsbeheerders - de Minister van BZK en de Staatssecretaris van Financiën-Fiscaliteit en Belastingdienst - hebben de Tweede Kamer in 2020 op twee momenten geïnformeerd over de stand van zaken van de herijking van de middelen van het gemeentefonds, zowel voor het klassieke domein als voor het sociale domein. In het voorjaar over het feit dat vervolgonderzoek voor met name de middelen van het klassieke deel van het gemeentefonds noodzakelijk was (Kamerstukken II 2019/20, 35300 B, nr. 15). In december is de Tweede Kamer geïnformeerd dat de vervolgonderzoeken waren afgerond en dat besluitvorming over de invoering van de verdeling aan het volgend kabinet wordt gelaten. De beoogde inwerkingtreding van de nieuwe verdeling is 1 januari 2023 (Kamerstukken II 2020/21,35570 B, nr. 13). Reden hiervoor is de huidige financiële positie van gemeenten en de nog lopende gesprekken met gemeenten over onder andere de toereikendheid van de financiering van de jeugdzorg. Het volgend kabinet kan over de omvang en de verdeling in samenhang een besluit nemen. Om de besluitvorming over de verdeling voor het volgend kabinet goed voor te bereiden worden zowel de Raad voor het Openbaar Bestuur (ROB) als de Vereniging van Nederlandse Gemeenten (VNG) om advies gevraagd over het nieuwe verdeelvoorstel.

In 2020 zijn procesafspraken gemaakt over de herziening van de financiële verhoudingen met provincies. De fondsbeheerders hebben met het Interprovinciaal overleg (IPO) afgesproken te streven naar een herijking van het verdeelmodel van het provinciefonds. Daarnaast werken de fondsbeheerders samen met de provincies aan een verkenning naar bouwstenen voor een toekomstig provinciaal belastinggebied. De Tweede Kamer is hier in december 2020 nader over geïnformeerd (Kamerstukken II 2020/21,35570 B, nr. 13).

Herziening uitkeringsstelsel

Er wordt door de fondsbeheerders gewerkt aan een herziening van de Financiële-verhoudingswet. Hierbij worden ook verschillende uitkerings-vormen onderzocht voor situaties waarin het Rijk samenwerkt met één of meer gemeenten en/of provincies aan de realisatie van een gezamenlijke opgave. Begin 2020 is een conceptwetsvoorstel voorgelegd ter consultatie aan onder andere de VNG, het IPO en de Algemene Rekenkamer. Hierover is de Kamer in het voorjaar van 2021 geïnformeerd.

• D. 

  Budgettaire gevolgen van beleid

Tabel 6 Budgettaire gevolgen van beleid, beleidsartikel 1 Openbaar bestuur en democratie (bedragen x € 1.000)

• E. 

  Toelichting op de instrumenten Uitgaven

1.1 Bestuur en regio Subsidies (regelingen)

Oorlogsgravenstichting (OGS)

Namens de Nederlandse overheid onderhoudt de Oorlogsgravenstichting (OGS) wereldwijd ongeveer 50.000 graven van Nederlandse oorlogsslachtoffers. Deze graven liggen in meer dan vijftig landen, verspreid over vijf continenten. Het zwaartepunt ligt daarbij in Indonesië. Tevens verzorgt de Stichting ruim 10.000 graven van militairen van de geallieerde strijdkrachten in Nederland. OGS heeft een subsidie ontvangen voor de uitvoering hiervan op basis van de Subsidieregeling Oorlogsgravenstichting 2019-2022.

Bestuur en regio

COELO

Het Centrum voor Onderzoek van de Economie van de Lagere Overheden (COELO) heeft de jaarlijkse subsidie ontvangen voor informatieverstrekking over lokale lasten aan burgers en bedrijven. Daarnaast is een incidentele subsidie toegekend voor het uitvoeren van twee verdiepingsonderzoeken. Het eerste verdiepingsonderzoek heeft nieuwe inzichten opgeleverd in de effecten van zelf-opgelegde belastingplafonds op het lastenniveau van Nederlandse gemeenten. Het tweede onderzoek heeft in kaart gebracht welke electorale gevolgen het heeft wanneer partijen in de gemeenteraad bestuursverantwoordelijkheid nemen. Wordt dit door de kiezers beloond of bestraft?

Dag van de Stad

De vierde Dag van de Stad vond op 16 november 2020 plaats, in Nijmegen. Het thema was 'Veerkracht'. Hiervoor is een subsidie verstrekt aan Stichting Platform 31. Vanwege de corona situatie was dit een onlinecongres. Er waren achthonderd deelnemers online aanwezig, waaronder actieve inwoners, wetenschappers, bedrijven en maatschappelijke organisaties, om samen te werken aan innovatieve oplossingen voor stedelijke vraagstukken.

City Deals

In 2020 zijn twee City Deals afgerond (Klimaatadaptatie en Voedsel) en zijn er vijf nieuwe City Deals gestart (Openbare Ruimte, Ruimte voor Lopen, Slimme Stad, Lokale Weerbaarheid Cybercrime en Circulair en Conceptueel Bouwen). Stichting Platform 31 heeft subsidie ontvangen voor het ontwikkelen van een ondersteuningsprogramma City Deals en de dooront-wikkeling van Agenda Stad om een constante bijdrage te kunnen leveren aan de duurzame ontwikkelingsdoelen (Sustainable Development Goals) waaronder doelstelling 11: Maak steden en menselijke nederzettingen inclusief, veilig, veerkrachtig en duurzaam.

In het kader van de Community of Practice van City Deals zijn er in 2020 drie bijeenkomsten en drie thema sessies georganiseerd. Doel van de Community of Practice is om van en met elkaar te leren over de City Deal aanpak.

Kenniscentrum Europa Decentraal (KED)

Er is subsidie verstrekt aan het Kenniscentrum Europa Decentraal. Het KED heeft een subsidie van het Ministerie van BZK, het IPO, de VNG en de Unie van Waterschappen (UvW) ontvangen voor het geven van voorlichting en advies aan gemeenten, provincies, waterschappen en decentrale samenwerkingsverbanden over de toepassing van Europees recht en beleid. Naast de subsidie voor de reguliere dienstverlening heeft het KED subsidie ontvangen voor de uitvoering van een aantal taken voor het Coördinatiepunt Staatssteun Decentrale Overheden (CSDO). Het KED zet deze subsidie in voor het begeleiden van decentrale overheden bij het kennisgeven van hun steunmaatregelen aan de Europese Commissie en voor de werkzaamheden met betrekking tot de jaarlijkse staatssteunrap-portage.

Grensoverschrijdende jongerenevenementen

Het subsidieprogramma Onbegrensd voor grensoverschrijdende jongerenevenementen is door de coronacrisis van off-line naar on-line gegaan. Met organisaties die geïnteresseerd waren om gebruik te maken van de ondersteuningsmogelijkheden van het programma Onbegrensd, is gezocht naar nieuwe data of online invulling van de evenementen. Zo vonden in het najaar verschillende digitale schoolbezoeken plaats. Ondanks de mogelijkheid om naar een online event te gaan, is een groot deel van de aanvragen aan het einde van 2020 in verband met het coronavirus geannuleerd (in het jaar 2020 waren in totaal 24 aanvragen, waarvan 5 organisaties de subsidie hebben ontvangen).

Opdrachten

Bestuur en regio Kennis

In 2020 heeft het Ministerie van BZK overheden ondersteund door actief bij te dragen aan de kennisopbouw en -uitwisseling in het openbaar bestuur en een feitelijke basis te creëren voor goede afspraken in de regio en in Den Haag. Er is via opdrachtverlening gebouwd aan meer en systematisch inzicht in de regionale samenwerkingsverbanden waarbij decentrale overheden betrokken zijn, netwerkvorming en interbestuurlijke samenwerking. De Staat van het Bestuur 2020 is opgemaakt en een nadere duiding vanuit onder meer de wetenschap en bestuurspraktijk is toegevoegd. Samenhangend hiermee is het online Festival van het Bestuur (datum:

11 februari 2021) voorbereid, waarbij de verbinding tussen kennis, beleid en praktijk centraal staat. Ook was en is het Ministerie van BZK als cofinancier en partner betrokken bij de verkenning en ontwikkeling van een kennisinfrastructuur voor alle overheden. In 2020 zijn diverse monitoren voortgezet en doorontwikkeld, waaronder Financiën decentrale overheden (www.findo.nl) en Regio Deal Lab Governance.

Genoemde kennisproducten hebben het feitelijk inzicht in de werking van opgavegericht maatwerk en (inter)bestuurlijke samenwerking bij overheden vergroot. De nieuwe Staat van het Bestuur toont aan, dat de basis van onze decentrale democratie en bestuur smal is. Dit zijn belangrijke opbrengsten voor het toekomstige beleid.

City Deals

In 2020 zijn twee City Deals afgerond (Klimaatadaptatie en Voedsel) en zijn er vijf nieuwe City Deals gestart (Openbare Ruimte, Ruimte voor Lopen, Slimme Stad, Lokale Weerbaarheid Cybercrime en Circulair en Conceptueel Bouwen). Stichting Platform 31 heeft de opdracht gekregen om een symposium voor de start van een City Deal te organiseren. Bij de opstart en de lopende City Deals is veel gecommuniceerd.

In het kader van de Community of Practice van City Deals zijn er in 2020 drie bijeenkomsten en drie themasessies georganiseerd. Doel van de Community of Practice is om van en met elkaar te leren over de City Deal aanpak. Hiervoor is een opdracht gegeven om onderzoek te doen naar de kennis over City Deals onder projectleiders.

Bevolkingsdaling

Maatschappelijke opgaven hebben vaak een ander of sterker effect in gebieden aan de randen van het land. In 2020 zijn, als onderdeel van regio deals, met krimp- en grensregio's gebiedsgerichte afspraken gemaakt om de economische groei en de sociale en fysieke leefbaarheid te versterken en de kansen van grensoverschrijdende samenwerking te benutten (Kamerstukken II 2019/20, 29697, nr. 81). Ook is met twee expertisetrajecten vanuit het Actieplan Bevolkingsdaling een impuls gegeven aan kennisuitwisseling over de woningmarkt en klimaat- en energietransitie in krimpgebieden. Er is een onderzoek uitgevoerd naar de woningmarktopgaven tot 2040 in krimpgebieden en een onderzoek naar onderbouwing van interventies voor de transformatie van de particuliere woningvoorraad. Hiernaast heeft er onderzoek plaatsgevonden naar de betaalbaarheid van de warmtetransitie voor particuliere woningeigenaren in krimpgebieden. Platform 31 heeft in opdracht van het Ministerie van BZK een onderzoek uitgevoerd naar de relatie tussen stad en platteland als het gaat over de energietransitie. Daarnaast zijn er masterclasses en webinars georganiseerd en is er een podcast gemaakt over de woningmarktopgave in krimpregio's.

Diverse opdrachten

In het pakket Wind in de zeilen is tussen het Rijk en de Zeeuwse partijen afgesproken om onderzoek te doen naar de ontvlechting van waterbedrijf Evides uit de Provinciale Zeeuwse Energie Maatschappij (PZEM) en naar de voor- en nadelen van mogelijkheden om de regio hierin te ondersteunen, met het doel daarna een besluit te nemen. Voor dit onderzoek is opdracht gegeven door het Ministerie van BZK in afstemming met de provincie Zeeland, de Ministeries van Financiën, Economische Zaken en Klimaat (EZK), Infrastructuur en Waterstaat (IenW) en andere betrokken partijen.

In 2020 zijn enkele onderzoeken uitgevoerd naar kansen en grensbelemme-ringen in grensregio's. Over de resultaten en vervolgstappen wordt de Kamer begin 2021 geinformeerd.

Bijdrage aan zbo's/rwt's

Diverse bijdragen

De VNG heeft een bijdrage ontvangen voor het ondersteunen van gemeenten in het kader van de coronacrisis. De VNG heeft een juridische helpdesk voor gemeenten opgericht voor vragen over de Tijdelijke wet maatregelen Covid-19, er zijn handreikingen voor gemeenten uitgebracht en webinars georganiseerd. Ook is ondersteuning geboden aan gemeenten bij het omgaan met effecten van de maatregelen op het gebruik van de openbare ruimte.

Ondanks de maatregelen rondom het coronavirus waren de regioadviseurs van het Verbindend Landelijk Ondersteuningsteam (VLOT) in 2020 onverminderd actief in de regio's. De activiteiten waren erop gericht om de regionale samenwerking te ondersteunen en te versterken op het gebied van bestuur, zorg en veiligheid en (verbindende) thema's uit het Interbestuurlijk Programma (IBP). Daarnaast zijn middelen ingezet voor kennisbevordering en intervisie voor de regioadviseurs, en voor een verkenning naar de inrichting van een duurzame ondersteuningsstructuur en de borging van VLOT.

Om gemeenten te ondersteunen bij het krijgen van grip op hun financiën in het sociaal domein heeft de VNG (met financiële bijdrage van het Ministerie van BZK) ook in 2020 expertadvies aangeboden in de vorm van een onafhankelijke visitatiecommissie. De visitatiecommissie heeft als primaire taak om gemeenten te ondersteunen en maakt daarnaast landelijke trends inzichtelijk. In tussenrapportages worden gebundelde bevindingen weergegeven en systeemvraagstukken naar voren gebracht. Daarnaast worden naar aanleiding van de visitaties regionale en provinciale bijeenkomsten gehouden. Ook wordt doorlopende ondersteuning, onder meer voor het implementeren van de adviezen, beschikbaar gesteld in het kennisnetwerk Grip op het sociaal domein.

In 2020 zijn verschillende bijdragen beschikbaar gesteld voor het IBP aan de VNG, ICTU en de UvW. Doel van het IBP is om als Rijk, provincies, gemeenten en waterschappen samen tot betere oplossingen te komen voor grote maatschappelijke opgaven zoals geformuleerd in de programmastart Interbestuurlijk Programma (IBP) (Kamerstukken II 2017/18, 29362, nr. 266). Het Ministerie van BZK is onder andere verantwoordelijk voor het monitoren van de voortgang en het versterken van de interbestuurlijke samenwerking binnen en tussen de opgaven. Met de beschikbaar gestelde middelen is onder andere ingezet op het ondersteunen en bevorderen van de voortgang van de opgaven. Dit is gedaan door waar nodig inhoudelijke experts in te zetten, ondersteuningsstructuren op te zetten en daarbij ook ondersteuning te bieden in de regio. Daarnaast zijn er artikelen verschenen op het platform Overheid van Nu om kennis uit te wisselen en te verdiepen rondom interbestuurlijke samenwerking en is een start gemaakt met een leer- en inspiratietraject gericht op het inrichten en werkend houden van een goede interbestuurlijke samenwerking op een aantal opgaven. Daarnaast was er een essay van de NSOB (Leren van doen) en een gelijknamig webinar. Conform afspraken wordt er op gezette tijden over het IBP-budget aan het Ministerie van BZK gerapporteerd. De meest recente rapportage, 'De eerste verantwoordingsrapportage van het Interbestuurlijk programma (IBP) fase 2', werd op 7 januari 2021 naar het Ministerie van BZK gestuurd.

Er is een bijdrage beschikbaar gesteld aan de VNG, ten behoeve van het NIOD onderzoek naar de rol van de VNG en het Nederlands bestuur tijdens oorlog, crisis en herstel. Het NIOD onderzoek is in 2020 gestart en loopt tot 2024.

Daarnaast heeft de VNG een bijdrage ontvangen die het mede mogelijk maakt een boek de ontwikkelen getiteld 'Zo werkt het sociaal domein'. Het doel van deze publicatie is professionals in het sociaal domein, bestuurders en beleidsmakers (van aanbieders en overheden), en toezichthouders te voorzien van de meest essentiële informatie over het sociaal domein. In 2020 is het project opgestart, inhoud opgehaald en verwerkt, en is aan het schrijven van teksten gewerkt.

Bijdrage aan medeoverheden

Compensatiepakket Zeeland

Als onderdeel van het pakket Wind in de Zeilen heeft het Ministerie van BZK namens de Staat der Nederlanden een vergoeding uitgekeerd van € 2 mln. uit aan de gemeente Vlissingen voor vertraging van inkomsten uit de onroerende zaakbelasting (OZB). Het beoogde Justitieel Complex Vlissingen wordt op een latere datum gerealiseerd dan de eerder beoogde marinierskazerne (Kamerstukken II 2019/20, 24587, nr. 782). Hierdoor kan de gemeente pas op een later tijdstip eventuele onroerende zaakbelasting heffen. Tussen de partijen is besloten tot de genoemde vergoeding.

Lokale culturele voorzieningen

Op 31 augustus 2020 is een nieuw compensatiepakket voor gemeenten en provincies afgekondigd ter bestrijding van de kosten en gederfde inkomsten vanwege corona. Voor provincies is voor het onderwerp lokale culturele voorzieningen een bedrag van € 8 mln. beschikbaar gekomen. Dit bedrag was bestemd voor het compenseren van provincies voor de extra kosten die ze gemaakt hebben om de primair provinciaal gesubsidieerde culturele instellingen te compenseren voor inkomsten die deze instellingen zijn misgelopen voor de periode van begin maart tot 1 juni 2020 vanwege de corona-maatregelen van het kabinet. De uitkering wordt besteed aan de verstrekking van subsidies en bijdragen aan primair provinciaal gesubsidieerde culturele instellingen ter dekking van gederfde inkomsten als gevolg van de corona-maatregelen van het kabinet die niet uit hoofde van andere regelingen of bijdragen worden gedekt.

Bijdrage aan (inter-)nationale organisaties

Bijdragen internationaal

Het European Knowledge Network (EUKN) heeft de jaarlijkse contributie ontvangen voor het lidmaatschap van Nederland van dit instrument voor transnationale en interregionale samenwerking. Het EUKN heeft met deze bijdrage onder andere seminar Urban Agenda for the EU Partnerships in the Spotlight georganiseerd tijdens de European Week of Cities and Regions, plus een aantal General Assemblies, waar het Ministerie van BZK vice-voorzitter is. Het doel van de activiteiten van EUKN is het delen van kennis over stedelijk beleid, de NL positie en het netwerk van de Europese Agenda Stad, een van de vijf EU-prioriteiten van BZK.

1.2 Democratie

Subsidies (regelingen)

Politieke partijen

Politieke partijen krijgen subsidie op grond van de Wet financiering politieke partijen (Wfpp). Een politieke partij komt voor subsidie in aanmerking als zij voldoet aan een aantal in deze wet genoemde voorwaarden. In 2020 ontvingen dertien politieke partijen subsidie. Als gevolg van de motie-Jetten c.s. (Kamerstukken II 2019/20, 35300, nr. 19; Kamerstukken II 2019/20, 35300 IIA, nr. 8) werd het beschikbare budget voor de subsidie voor de politieke partijen met ingang van 2020 jaarlijks met € 8,65 mln. verhoogd. Hiervan is in 2020 80% als voorschot uitgekeerd, conform de Wfpp. T/m 2024 betreft de verhoging van het budget jaarlijks € 8,65 mln. en met ingang van 2025 structureel € 5 mln.

1 De bedragen over 2020 zijn voorlopige bedragen. De subsidie over dit jaar zal na 1 juli 2021 definitief worden vastgesteld.

Daarnaast is bij de eerste suppletoire begroting 2020 van het Ministerie van BZK (Kamerstukken II 2019/20, 35450 VII, nr. 1) een bedrag van circa € 0,5 mln. overgeboekt vanuit het Ministerie van Buitenlandse Zaken conform de Wfpp. Deze middelen gebruiken politieke partijen voor de steun die zusterpartijen in het buitenland geven aan de opbouw van een solide functionerend democratisch meerpartijensysteem.

Comité 4/5 mei

Het Nationaal Comité 4 en 5 mei heeft de jaarlijkse subsidie ingezet om bewustwording en kennis, dialoog en debat over vrijheid te bevorderen over de onderwerpen democratie, de rechtstaat en burgerschap. Het is gebruikelijk dit over te brengen via het inhoudelijke programma van het Bevrijdingsfestival op 5 mei, maar door de coronamaatregelen was dit in 2020 niet mogelijk. Er is uitgeweken naar online activiteiten en social media.

ProDemos

Een belangrijk doel van de subsidie voor ProDemos is het organiseren van bezoeken aan het parlement en het bijbehorende educatieve programma. Vanwege de coronamaatregelen is dit doel voor een groot deel niet bereikt. Vanaf de eerste lockdown is direct ingezet op online lesaanbod.

Verbinding inwoner en overheid

Voor de uitvoering van de activiteiten binnen het samenwerkingsprogramma Democratie in Actie (DiA) is subsidie verstrekt aan de VNG (Kamerstukken II 2019/20, 35570 VII, nr. 8) ter versterking van de lokale democratie. Bestuurders, volksvertegenwoordigers en ambtenaren maakten uitgebreid gebruik van het ondersteuningsaanbod dat vanuit DiA is geboden. De middelen van het programma helpen hen om nieuwe werkwijzen en activiteiten te ontwikkelen, te leren en daarmee de lokale democratie te versterken, bijvoorbeeld een online leeromgeving voor gemeenteraadsleden, goede voorbeelden van nieuwe digitale participatietools en bijeenkomsten en trainingen voor bestuurders.

De Landelijke Vereniging Kleine Kernen (LVKK) en het Landelijk Samenwerkingsverband Actieve bewoners (LSA) voerden activiteiten uit op het gebied van de versterking van de lokale democratie in kleine kernen en dorpen en de betrokkenheid van bewoners. Prodemos organiseerde de cursus Politiek Actief, zodat mensen laagdrempelig kunnen kennismaken met gemeentebestuur en de gemeentepolitiek.

Meerdere universiteiten ontvingen subsidie ten behoeve van het onderzoeksprogramma Corona als stresstest voor het openbaar bestuur onder leiding van de Thorbeckehoogleraar, zie www.coronapapers.nl.

Aan Statenlid.nu is subsidie verstrekt voor het doorontwikkelen van de digitale leeromgeving voor Statenleden en Algemeen Bestuurleden (Waterschappen).

ProDemos ontving ook in 2020 subsidie ten behoeve van het Kennispunt Lokale Politieke Partijen. VNG (Connect) organiseert in in samenwerking met het Kennispunt het eerste landelijk congres van lokale politieke partijen in februari 2021.

Ter bevordering van mediawijsheid en weerbaarheid van de samenleving tegen desinformatie ontving Netwerk Mediawijsheid ook in 2020 een subsidie voor het project «BeeReal» waarin verschillende organisaties samenwerken aan een aanpak gericht op de ontwikkeling van vaardigheden en bewustzijn van jongvolwassenen binnen het (beroeps-)onderwijs.

Er is in 2020 geen Democratiefestival georganiseerd; wel zijn subsidies verstrekt voor het voorbereiden en organiseren van het Democratiefestival in 2021. Ook is subsidie verstrekt aan het Prinsjesfestival dat in 2020 werd gehouden. Rekening houdend met alle geldende maatregelen en beperkingen vanwege corona lukte het toch om het merendeel van de geplande programmaonderdelen van Prinsjesfestival met als thema «Vrij blijven, vrijheid is een werkwoord» door te laten gaan. Soms was er zelfs sprake van een breder bereik vanwege de uitbreiding met online activiteiten. Zo deden er toch nogzes MBO scholen uit zes verschillende provincies mee aan PrinsjesBurger en zaten er ruim vierhonderd gasten op het Lange Voorhout, keurig 1,5 meter uit elkaar, te ontbijten tijdens het PrinsjesOntbijt. Dit laatste onderdeel werd geïntegreerd met Prinsjes-Hatwalk, zodat het één diende als voorstelling voor het ander.

In lijn met de afspraken gemaakt in de Bestjoersöfspraken Fryske Taal en Kultuer (BFTK) 2019-2023 ontving de Rijksuniversiteit Groningen een jaarlijkse subsidie voor de leerstoel Friese taal- en letterkunde.

Toerusting en ondersteuning politieke ambtdragers Diverse organisaties, zoals de beroeps- en belangenverenigingen voor burgemeesters, raadsleden, griffiers, wethouders en Statenleden ontvingen subsidie voor intervisie en adequate (digitale) opleidingsprogramma's voor politieke ambtsdragers. In 2020 is er in het kader van kennisontwikkeling binnen de Ontwikkelagenda Wethouders daarnaast geïnvesteerd in een Onderzoeksagenda.

In het kader van het actieplan politieke ambtsdragers met een beperking (Kamerstukken II 2019/20, 24170, nr. 240) zijn verschillende subsidies verstrekt om de politieke participatie door deze groep te versterken. ProDemos is bezig met het (digtiaal) toegankelijker maken van de cursus Politiek Actief voor deze groep. Stichting Zorgbelang Inclusief is gestart met een traject ter ondersteuning, coaching en werving van kandidaat politici met een beperking in aanloop naar de gemeenteraadsverkiezingen van 2022 en onderzoekt het instellen van een centraal informatiepunt, waarin kennis en expertise wordt uitgewisseld door diverse betrokken organisaties. Stichting Movisie is gestart met een traject om samen met een aantal gemeenten de politieke en beleidsparticipatie van mensen met een licht-verstandelijke beperking te versterken.

Weerbaar bestuur

Centrum voor Criminaliteitspreventie en Veiligheid (CCV) ontving subsidie om de woningscans voor politieke ambtsdragers en het begeleiden van leerkringen voor impulsgemeenten voor te zetten. Het Nederlands Genootschap Burgemeesters (NGB) ontving een bijdrage als projectleider van het Ondersteuningsteam Weerbaar Bestuur.

In 2020 is de ondersteuning van gemeenten voortgezet om kennis en ervaringen uit te wisselen over de toepassing van de Wet aanpak woonoverlast (het opleggen van gedragsaanwijzingen door de burgemeester) (zie ook de beleidsreactie en rapport 'Tussentijdse evaluatie Wet aanpak woonoverlast' Kamerstukken II 2019/20, 32847, nr. 651). Via kennisbijeenkomsten zijn gemeenten ondersteund bij de gebiedsgerichte aanpak van ondermijnende criminaliteit, zowel in kader van de impuls weerbaar bestuur, als in kader van de uitvoering van de actieagenda Vakantieparken 2018-2020 (Kamerstukken II 2018/19, 32847, nr. 453).

De Nederlandse vereniging van Rekenkamers en Rekenkamercommissies (NVRR) en Vereniging Juridische Kwaliteitszorg Lokaal Bestuur (VJK) ontvingen subsidie voor verdere professionalisering van lokale rekenkamers en gemeentejuristen.

Vanuit het programma Leefbaarheid en Veiligheid zijn in 2020 verschillende subsidies verstrekt aan onder andere CCV, Platform 31, Movisie en het Verwey-Jonker Instituut. Deze (kennis)organisaties droegen in verschillende coalities bij aan handelingsperspectieven ter bevordering van de leefbaarheid en veiligheid in wijken en buurten. Voorbeelden zijn het Leernetwerk Leefbaarheid en Veiligheid (voor beleidsmakers, wijkprofessi-onals en bewoners) en het kennisplatform WijkWijzer.org, waarop alle effectieve werkwijzen en goede voorbeelden van gebiedsgerichte aanpakken van leefbaarheid en veiligheid toegankelijk zijn gemaakt.

Opdrachten

Verbinding inwoner en overheid Verkiezingen

Ter voorbereiding op de verkiezingen (herindelingsverkiezingen in november 2020 en Tweede Kamerverkiezing in maart 2021) in tijden van coronamaatregelen zijn verschillende activiteiten uitgevoerd. Er is inzicht verkregen in de beleving (houding, zorgen en wensen) van kiezers. Onder gemeenten is onderzocht in hoeverre zij in staat denken te zijn om de Tweede Kamerverkiezing met corona-maatregelen te organiseren. In aanloop naar de Tweede Kamerverkiezing is een landelijke wervingscampagne gestart voor de werving van (meer) stembureauleden.

In mei 2020 is bij de Tweede Kamer een voorstel ingediend voor de Tijdelijke experimentenwet nieuwe stembiljetten (Kamerstukken II 2019/20, 35455, nr. 2). Doel van dit wetsvoorstel is om bij verkiezingen in het stemlokaal experimenten mogelijk te maken met twee nieuwe stembiljetten. Ter voorbereiding op de experimenten is verder gewerkt aan de ontwerpen van de voorzieningen die nodig zullen zijn, zoals het overzicht van kandidaten, een digitale oefenvoorziening, het stemhokje, een mal voor blinden en slechtzienden.

Naar aanleiding van het onderzoek "Checklist toegankelijkheidscriteria stembureaus 2018" over toegankelijkheid van stembureaus zijn de checklists hiervoor aangepast en is er meer uitleg beschikbaar gesteld over de toegankelijkheidscriteria zodat gemeenten beter weten met welke criteria zij rekening moeten houden.

Het Rathenau Instituut heeft een onderzoek uitgevoerd naar de impact van nieuwe technologieën op de verspreiding van online desinformatie (Kamerstukken II 2020/21, 30821, nr. 118).

De gemeente Den Haag ontving een eenmalige bijdrage vanuit het Gemeentefonds om de eigen ICT-systemen aan te passen om het mogelijk te maken aan kiezers buiten Nederland een elektronisch vervangend briefstembewijs toe te sturen (Kamerstukken II 2019/20, 35165). Hiermee komt dit veel eerder bij de kiezers aan dan bij verzending per post, zodat zij meer tijd hebben om hun briefstem terug te sturen naar het briefstembureau.

De gemeente Den Haag ontving verder een bijdrage vanuit het Gemeentefonds omdat de gemeente, als gevolg van het besluit van de Minister van Buitenlandse Zaken om bij de Tweede Kamerverkiezing van 2021 geen briefstembureaus in het buitenland in te stellen, veel meer briefstemmen moet verwerken, waarvoor meer mensen en grotere huisvesting benodigd zijn (Kamerstukken II 2020/21, 35165, nr. 30).

De Kiesraad ontving een bijdrage voor de ontwikkeling van de nieuwe versie van de programmatuur die gebruikt wordt om de verkiezingsuitslag te berekenen.

Versterking lokale democratie en bestuur

In het kader van DiA zijn onderzoeken uitgevoerd over de mogelijkheden tot de invoering van burgerfora en het voeren van digitale beraadslagingen. Voor het programma DiA is een monitor ontwikkeld en is een Atlas voor de Lokale democratie gepubliceerd.

Door ProDemos is een afwegingskader meervoudige democratie ontwikkeld als (digitaal) hulpmiddel voor gemeenten bij het kiezen van participatie-instrumenten. Verder zijn er onlinebijeenkomsten en een netwerkevent voor vrouwen in de politiek georganiseerd.

Er is een opdracht verleend voor een verkenning naar de rol van burgerbetrokkenheid bij de nog te starten conferentie Toekomst van Europa. Deze verkenning is in 2020 afgerond met een rapport.

Overig

In 2020 is het adviescollege dialooggroep slavernijverleden ingesteld, dat een dialoog gaat uitvoeren in verschillende maatschappelijke sectoren naar de doorwerking van het slavernijverleden in de hedendaagse samenleving. Het doel van de gesprekken is gericht op verbinding en een bredere erkenning van dit gedeelde verleden. Deze dialoog wordt in 2021 afgerond met een rapport aan de Minister van BZK.

Het Ministerie van BZK voerde het Actieplan Open Overheid 2018-2020 uit en heeft een nieuw plan voor 2020-2022 opgesteld. BZK was Point of Contact voor het Open Government Partnership (OGP) en organiseerde het Stake-holderforum Open Overheid.

Toerusting en ondersteuning politieke ambtsdragers Ter ondersteuning van de primaire processen met betrekking tot de rechtspositie van politieke ambtsdragers zijn kosten gemaakt voor juridisch advies, softwaresystemen, assessments, sollicitatiekosten en medische begeleiding. De doelgroep bestaat voornamelijk uit (kandidaat) burgemeesters en commissarissen van de koning.

De handreiking 'Burgemeesters: Benoeming, herbenoeming, klankbordge-sprekken en afscheid' uit 2016 is geactualiseerd en in lijn gebracht met de circulaire benoeming, herbenoeming, klankbordgesprekken en afscheid burgemeester uit 2017 De handreiking sluit nu beter aan op veranderingen in het burgemeestersambt en praktijken omtrent (her)benoeming, klankbordgesprekken en afscheid. Met beroepsverenigingen van burgemeesters, gemeenteraadsleden en griffiers, en met de kabinetten van

Commissarissen van de Koning zijn praktische handvatten voor deze processen geformuleerd en is de ambitie beschreven om te werken aan een goede balans en mix van mensen in het openbaar bestuur. De vernieuwde handreiking is gepubliceerd op 18 december 2020.

Weerbaar bestuur

Ter versterking van de weerbaarheid van het bestuur zijn verschillende activiteiten uitgevoerd. Ten behoeve van periodieke kennisontwikkeling is de Monitor Integriteit en Veiligheid 2020 uitgevoerd onder alle decentrale politieke ambtsdragers. Er is een Integriteitscongres met masterclasses georganiseerd door het Nederlands Debat Centrum en Binnenlands Bestuur.

Onderzoek is gestart naar de wijze waarop gemeenten in dialoog met hun gemeenschappen vinger aan de pols kunnen houden bij controversiële vraagstukken, en daardoor maatschappelijke onrust kunnen beperken. De resultaten van dit onderzoek helpen bij de verdere vormgeving van het Ondersteuningsnetwerk maatschappelijke onrust (Omo), dat medio 2020 onder coördinatie van het ministerie van BZK van start is gegaan.

Alle twaalf provincies ontvingen via het provinciefonds bij de decembercir-culaire een bijdrage voor de versterking van de weerbaarheid van (kleinere) gemeenten in hun provincie.

In 2020 is na een Europees aanbestedingstraject opdracht verleend voor het herijken van de Leefbaarometer en voor de tweejaarlijkse metingen en analyses. Verder is de website op onderdelen gemoderniseerd. De ondersteuning van gemeenten is voortgezet om kennis en ervaringen uit te wisselen over de toepassing van de Wet bijzondere maatregelen grootstedelijke problematiek en is opdracht verleend voor de evaluatie van de wet op basis van de lokale praktijk. Tevens is via kennisbijeenkomsten verder ingezet op het ondersteunen van provincies bij de integrale aanpak van vakantieparken (uitvoering actieagenda Vakantieparken 2018-2020).

Ook zijn diverse opdrachten verstrekt voor onderzoeken en adviezen over de digitale nalatenschap de inrichting en het functioneren van het lokaal bestuur, waaronder een onderzoek naar de staat van het burgemeestersambt.

In het kader van het programma Leefbaarheid en Veiligheid is een instrument ontwikkeld waarmee gemeenten een ex ante impactanalyse kunnen uitvoeren van de maatschappelijke kosten en baten van een integrale aanpak van de leefbaarheid en veiligheid in wijken en buurten. Op basis hiervan kunnen plannen voor een meerjarige gebiedsgerichte aanpak worden opgesteld. Vijftien gemeenten hebben via het gemeentefonds een bijdrage voor het uitvoeren van een ex ante impactanalyse ten behoeve van een vernieuwingsgebied in hun gemeente ontvangen. Daarnaast zijn verschillende advies- en onderzoeksopdrachten verstrekt, zoals naar de ervaringen van bewoners en wijkwerkers met de huidige aanpak van leefbaarheid en veiligheid in wijken en buurten. Met de door hen aangedragen knelpunten en aanbevelingen wordt vanuit de wijk zelf antwoord gegeven op de vraag hoe een gebiedsgerichte aanpak van leefbaarheid en veiligheid er in de toekomst uit zou moeten zien.

Inkomensoverdrachten

Toerusting en ondersteuning politieke ambtsdragers Het Ministerie van BZK is verantwoordelijk voor de uitvoering van de Algemene pensioenwet politieke ambtsdragers (Appa). Dit betreft ten eerste de betaling van de uitkeringen en de kosten van de begeleiding en ondersteuning bij het vinden van een nieuwe baan van gewezen ministers en staatssecretarissen, van waarnemend burgemeesters en van (waarnemend) burgemeesters die betrokken zijn bij gemeentelijke herindeling. Ten tweede betreft het de betaling van de pensioenen van ministers en staatssecretarissen. De realisatie is lager uitgevallen ten opzichte van de ontwerpbegroting doordat in 2020 minder uitkeringen en pensioenen aan ministers en staatssecretarissen zijn verstrekt.

In 2020 zijn de eerste zeven betalingen ter compensatie van de extra kosten voor nabestaanden voor het rouwvervoer wegens het coronavirus gedaan.

Bijdrage aan zbo's/rwt's

Diverse bijdragen

De VNG ontving een bijdrage om een technische voorziening te creëren ten behoeve van digitale gegevensoverdracht van optellingen bij de Tweede Kamerverkiezing. Hiermee kunnen de gemeenten telbestanden van uitgebrachte stemmen uploaden en kunnen hoofdstembureaus en het centraal stembureau deze vervolgens downloaden.

ICTU ontving een bijdrage voor een ondersteuningsteam dat gemeenten helpt bij het vinden van stemlokalen voor de Tweede Kamerverkiezing in 2021, aangezien reguliere locaties als gevolg van de coronacrisis niet of minder beschikbaar zijn. Daarnaast ontving ICTU een bijdrage voor ondersteuning van de Kiesraad bij vernieuwing van digitale hulpmiddelen.

Voor de verdere uitvoering van de City Deal Zicht op ondermijning (ZoO), die bijdraagt aan de preventieve aanpak van ondermijnende effecten van criminaliteit, zijn bijdragen verstrekt aan ICTU en CBS, onder meer voor een pilotonderzoek naar de cliënten van Zorg- en Veiligheidshuizen. Het Ministerie van Justitie en Veiligheid (JenV) leverde een bijdrage vanuit het Ondermijningsfonds. Daarnaast zijn ten behoeve van deze City Deal bij de eerste suppletoire begroting 2020 van het Ministerie van BZK (Kamerstukken II 2019/20 35450 VII, nr. 1) middelen gerealloceerd vanuit artikel 6.6 .

Bijdrage aan medeoverheden

Diverse bijdragen

De gemeente Den Haag ontving een specifieke uitkering voor het uitvoeren van verificaties op door Nederlanders ondertekende steunbetuigingen van een Europees burgerinitiatief.

Bijdrage aan (inter-)nationale organisaties

Bijdragen internationaal

Het programma «Europa voor de burger» biedt financiële ondersteuning aan burgers en organisaties die een actief Europees burgerschap bevorderen om zo het proces van Europese integratie te stimuleren en de kloof tussen de burger en de Europese Unie te verkleinen. Om het programma bekendheid te geven en belangstellenden bij te staan bij het indienen van subsidieaanvragen, faciliteert de Europese Commissie in samenwerking met de lidstaten Europe for Citizens Points (ECP). In Nederland is het ECP belegd bij Dutch Culture, waaraan ook in 2020 een jaarlijkse bijdrage is verstrekt.

In 2020 is contributie betaald aan het Open Government Partnership (OGP), dat zich richt op het versterken van de transparantie en de openheid van de overheid.

Bijdrage aan agentschappen

Dienst Publiek en Communicatie

De Dienst Publieke Communicatie (DPC) ontving een bijdrage voor de voorlichtingscampagne van de Tweede Kamerverkiezing 2021, die in verband met corona moest worden aangepast.

Bijdrage aan (andere) begrotingshoofdstukken

Gemeentefonds (H50)

De gemeente Den Haag heeft een bijdrage ontvangen voor de permanente registratie voor kiezers in het buitenland. Met de invoering van de permanente registratie zijn de verkiezingen voor Nederlanders die buiten Nederland wonen, toegankelijker geworden.

Provinciefonds (H51)

Provincie Fryslan ontving een bijdrage in lijn met de afspraken in de Bestjoersöfspraken Fryske Taal en Kultuer (BFTK) 2019-2023 voor de uitvoering van taken in het kader van de Wet Gebruik Friese taal. Ook ontving het adviesorgaan voor de Friese taal DINGTIID een jaarlijkse bijdrage. DINGTIID organiseerde verschillende verdiepende bijeenkomsten (DINGpetearen) en bracht advies uit over de Friese kennisinfrastructuur en voerde een case study uit naar het gebruik van het Fries door Rijksuitvoeringsorganisaties.

Ontvangsten

Dit betreft voornamelijk de bijdrage van de waterschappen voor hun aandeel in de Waardering Onroerende Zaken kosten (WOZ-kosten) van de gemeenten en hun aandeel in de kosten van de Landelijke Voorziening WOZ (LV WOZ).

Daarnaast ontvangt het Ministerie van BZK met ingang van 2020 jaarlijks een bedrag van € 2,8 mln. van de Waterschappen in het kader van de organisatie van de Waterschapsverkiezingen. De kosten die de gemeenten voor de organisatie van de Waterschapsverkiezingen maken worden vergoed door de Waterschappen. Met ingang van 2020 gebeurt dat via een structurele toevoeging aan de algemene uitkering van het gemeentefonds van € 2,8 mln. per jaar. Dit bedrag wordt overgeboekt vanuit de begroting van BZK. Daar tegenover incasseert het Ministerie van BZK jaarlijks eenzelfde bedrag bij de Waterschappen. Tot slot zijn er meeront-vangsten van circa € 0,6 mln. onder meer als gevolg van lagere subsidie-vaststellingen.

4.2 Artikel 2. Nationale Veiligheid

• A. 

  Algemene doelstelling

De Algemene Inlichtingen- en Veiligheidsdienst (AIVD) beschermt de nationale veiligheid. Dit doet de AIVD door tijdig dreigingen, internationale politieke ontwikkelingen en risico's te onderkennen, die niet direct zichtbaar zijn en doet daartoe onderzoek in binnen- en buitenland. De AIVD signaleert, adviseert en deelt gericht informatie met samenwerkingspartners zodat deze de dreiging en risico's kunnen reduceren. Waar nodig reduceert de AIVD zelfstandig risico's.

• B. 

  Rol en verantwoordelijkheid

De Minister van Binnenlandse Zaken en Koninkrijksrelaties (BZK) is verantwoordelijk voor de taakuitvoering van de AIVD. De AIVD verricht onderzoek in binnen- en buitenland met behulp van inlichtingenmiddelen. Op basis van de bevindingen informeert en adviseert de AIVD de samenwerkingspartners met ambtsberichten en analyses (waaronder openbare publicaties). De Minister van BZK legt zo veel als mogelijk in het openbaar verantwoording af aan de Tweede Kamer. Waar dat niet kan, vanwege geheimhoudings-noodzaak, gebeurt dit via de Commissie voor de Inlichtingen- en Veiligheidsdiensten (CIVD) van de Tweede Kamer.

• C. 

  Beleidsconclusies

Om te kunnen blijven voldoen aan de behoeftestelling in de Geïntegreerde Aanwijzing Inlichtingen- en Veiligheidsdiensten (GA I&V 2019-2022) heeft het kabinet Rutte-III structureel extra middelen, voor onder andere bestrijding van jihadisme, toegevoegd aan de begroting van de AIVD. De dreiging van aanslagen in het Westen, door jihadistisch-terroristische groeperingen is afgelopen jaar op meerdere plekken in Europa tot uiting gekomen. De dreiging bleef hiermee in 2020 onverminderd aanwezig.

Deze komt voornamelijk uit de kant van jihadisten die het radicale gedachtegoed aanhangen van internationale terroristische organisaties zoals Islamitische Staat in Irak, al-Sham (ISIS) en Al Qaida, maar kan eveneens afkomstig zijn van lokale netwerken en individuen. Ook vanuit rechtsextre-misten is een steeds gewelddadigere redevoering zichtbaar, waarbij geweld steeds vaker wordt aangemoedigd en verheerlijkt. Een stap vanuit gedachtegoed naar terrorisme is hiermee in Nederland voorstelbaar.

Cybersecurity

Hoogwaardige digitale aanvallen van andere staten, met als inzet spionage, beinvloeding, sabotage of terrorisme, zijn een omvangrijke en toenemende bedreiging voor de integriteit en vertrouwelijkheid van Nederlandse bedrijven en overheidsorganisaties. Nederland hoort bij de meest ontwikkelde landen ter wereld op het gebied van economie, wetenschap en techniek. Onder invloed van globalisering maakt dit van Nederland een aantrekkelijk, maar ook in toenemende mate kwetsbaar doelwit van spionage. In december heeft de AIVD spionageactiviteiten van een als diplomaat geaccrediteerde inlichtingenofficier op de Russische ambassade beëindigd. De interesse van de Russische inlichtingenofficier ging onder meer uit naar informatie over kunstmatige intelligentie, halfgeleiders en nanotechnologie. Veel van deze technologie is zowel bruikbaar in civiele als militaire toepassingen. Om Nederland in staat te stellen zich op effectieve wijze te kunnen weren tegen de dreiging vanuit Rusland, maar ook vanuit China, zet de AIVD in op een versterkte samenwerking met de Militaire Inlichtingen-en Veiligheidsdienst (MIVD) en andere ketenpartners, zoals het National Cyber Security Centrum (NCSC), de Nationale Politie en het Openbaar Ministerie (OM).

Werving

Het afgelopen jaar heeft de AIVD meer dan 150 nieuwe werknemers geworven. De bezetting ligt hiermee boven de 2000 fte. Dit kon mede door middel van wervingsactiviteiten als de organisatie van een Cyber Summer-school (samen met de MIVD), het meewerken aan podcasts over de AIVD en een nieuwe wervingsfilm.

Co-locatie AIVD en MIVD

Er wordt een co-locatie voorzien in gezamenlijke huisvesting van de AIVD en de MIVD. Naar verwachting wordt de gezamenlijke huisvesting voor de AIVD en de MIVD opgeleverd en in gebruik genomen in 2029 (Kamerstukken II 2018/19, 30977, nr. 155). Om de groei van de afgelopen jaren te ondervangen is in 2020 hard gewerkt aan de verbouwing van het pand in Zoetermeer, welke in 2021 in gebruik zal worden genomen.

• D. 

  Budgettaire gevolgen van beleid

• E. 

  Toelichting op de instrumenten Uitgaven

Vanwege het bijzondere karakter van dit begrotingsartikel en de gedeeltelijke geheime uitgaven zijn de uitgaven niet nader uitgesplitst en zijn de apparaatsuitgaven niet opgenomen in het centraal apparaatsartikel. Wanneer het karakter het toelaat kunnen uitgaven van geheim naar apparaat worden gehaald.

Ontvangsten

De Unit Veiligheidsonderzoeken (UVO), het samenwerkingsverband tussen de AIVD en de MIVD, verricht veiligheidsonderzoeken voor andere (overheids-)organisaties en brengt daarvoor een tarief in rekening. De ontvangsten hebben voornamelijk hier betrekking op. In 2020 zijn er door de coronamaatregelen minder burgerluchtvaartonderzoeken uitgevoerd dan aanvankelijk gedacht, maar op andere onderzoeken zijn er achterstanden ingehaald, waardoor er in het laatste kwartaal van 2020 meer ontvangsten gerealiseerd zijn dan eerder gedacht.

4.3 Artikel 3. Woningmarkt

• A. 

  Algemene doelstelling

Een vrij toegankelijke, vraaggerichte woningmarkt met steun voor degenen die dat nodig hebben.

• B. 

  Rol en verantwoordelijkheid

Het toegankelijk, betaalbaar en toekomstbestendig mogelijk maken van de woningmarkt voor iedereen, lukt alleen door veel samen te werken en telkens goed alle belangen af te wegen. Als Rijksoverheid, met provincies, gemeenten, woningcorporaties, zorginstellingen, investeerders, projectontwikkelaars, bouwers, makelaars en vele anderen. Ieder heeft een eigen rol, maar altijd samen met anderen.

Het Ministerie van Binnenlandse Zaken en Koninkrijksrelaties (BZK) jaagt die samenwerking aan. We nemen zoveel mogelijk belemmeringen weg, bieden perspectief in wetten en regels en bewaken de kwaliteit en duurzaamheid van bouwen en wonen, zodat prettig en betaalbaar wonen voor iedereen mogelijk is én blijft.

Beleid en regelgeving

Onder meer via de Wet op de huurtoeslag, de huur(prijs)regulering en maatregelen ten aanzien van de koopwoningmarkt is de Minister van BZK verantwoordelijk voor het beleid en de regelgeving met betrekking tot de betaalbaarheid van het wonen. Tevens is de Minister van BZK medeverantwoordelijk voor de regelgeving met betrekking tot de fiscale behandeling van de eigen woning en de hypothecaire leennormen.

De Minister van BZK is verantwoordelijk voor het beleid en de regelgeving inzake de huurtoeslag. Tevens is de minister van BZK verantwoordelijk voor het budgettair beheer van de huurtoeslag op grond van de Wet op de huurtoeslag.

Regisseren

De Minister van BZK voert de regie over een heldere verdeling van rollen en verantwoordelijkheden van de verschillende partijen op het terrein van wonen. Tevens voert de Minister van BZK de regie ten aanzien van het bevorderen van een evenwichtige omvang en verdeling van de woningvoorraad.

De Minister van BZK is verantwoordelijk voor de regelgeving ten aanzien van (het stelsel van) woningcorporaties. Woningcorporaties zijn via de Woningwet gebonden aan een begrensd werkdomein waarbinnen zij werkzaamheden met staatssteun mogen uitvoeren. Deze zijn het bouwen, verhuren en beheren van woningen met een lage huur voor huishoudens met een laag inkomen en andere doelgroepen die op de reguliere woningmarkt moeilijk een woning kunnen vinden. Tevens is de Minister van BZK verantwoordelijk voor het beleid en de regelgeving inzake de verhuur-derheffing.

Tevens draagt de Minister van BZK zorg voor het kapitaalmarktbeleid betreffende investeringen in de woningmarkt, bijvoorbeeld via het beleid ten aanzien van de Nationale Hypotheekgarantie (NHG) en het Waarborgfonds Sociale Woningbouw (WSW).

Uitvoeren

De Minister van BZK draagt zorg voor een adequate uitvoering van een laagdrempelige beslechting van huurgeschillen. In het Burgerlijk Wetboek (art. 7:249 t/m 7:261) is vastgelegd dat huurders en verhuurders een beroep kunnen doen op de Huurcommissie. De organisatie en werkwijze van de Huurcommissie, evenals de administratieve ondersteuning door de Dienst van de Huurcommissie (DHC), is vastgelegd in de Uitvoeringswet huurprijzen woonruimte (Uhw).

De uitvoering van de verhuurderheffing en de huurtoeslag is onder verantwoordelijkheid van de Minister van Financiën belegd bij de Belastingdienst. De Belastingdienst is ook verantwoordelijk voor de bestrijding van misbruik en oneigenlijk gebruik van de verhuurderheffing en huurtoeslag.

• C. 

  Beleidsconclusies

Huurtoeslag

Om inzicht te geven in de uitwerking van de huurtoeslag op de huurlasten voor ontvangers van huurtoeslag is in de onderstaande tabel aangegeven welk aandeel van de bruto huur dat per saldo (na aftrek van de huurtoeslag) nog netto door ontvangers van huurtoeslag is verschuldigd.

Uit de tabel blijkt dat het aandeel van de bruto huur dat door de huurtoe-slagontvanger zelf netto nog betaald moet worden in 2020 nagenoeg gelijk is gebleven ten opzichte van 2019. Deze cijfers zijn nagenoeg gelijk aan de cijfers zoals verwacht in de ontwerpbegroting. De daling in 2017 is het gevolg van het besluit om de koopkracht voor lagere inkomens te ondersteunen. Hierdoor is de eigen bijdrage in 2017 met € 10,50 per maand verlaagd.

Tabel 9 Verhouding bruto-netto huur huurtoeslag

Toeristische verhuur

In 2020 is de Wet toeristische verhuur aangenomen door beide Kamers, waarna de Wet per 1 januari 2021 in werking is getreden. Hierdoor zijn wettelijke mogelijkheden geïntroduceerd waarmee gemeenten beter kunnen optreden tegen (negatieve effecten van) de toeristische verhuur van woningen. Zo kan een gemeente een registratienummer verplicht stellen om inzicht te verkrijgen in alle verhuuradressen, kan het een meldplicht (eventueel in combinatie met een nachtencriterium) invoeren om te weten te komen hoeveel nachten bepaalde adressen verhuurd worden en ten slotte kan het een vergunningensysteem invoeren om ernstige negatieve effecten van toeristische verhuur tegen te gaan. Tijdens de behandeling van de Wet zijn door de Tweede Kamer twee amendementen (35353-27 en 35353-20) aangenomen die strekken tot verplichtingen voor digitale platforms. Deze amendementen zijn in 2020 genotificeerd bij de Europese Commissie (EC), zodat getoetst kan worden of deze verplichtingen verenigbaar zijn met het EU-recht.

Wijziging maximale huuromstijging voor woningcorporaties

De minister heeft in haar brief Maatregelen huurmarkt en evaluatie herziene Woningwet (Kamerstukken II 2018/19, 32847, nr. 470) het belang benadrukt van het borgen van betaalbare woningen en de verduurzamingsopgave waarvoor woningcorporaties staan. Op 21 december 2018 hebben Aedes en de Woonbond een Sociaal Huurakkoord 2018-2021 gesloten. Naar aanleiding van dit akkoord is de maximale huursomstijging, dit is de maximale gemiddelde huurverhoging per woningcorporatie per kalenderjaar, per 2020 gewijzigd (Stb. 2020, 39 en Stb. 2020, 59). De maximale huursomstijging is op inflatieniveau gesteld, wat gunstig is voor de betaalbaarheid van zittende huurders. Woningcorporaties hebben de bevoegdheid gekregen om met hun huurdersorganisatie(s) en betrokken gemeenten lokaal een hogere huursomstijging (maximaal 1 procentpunt hoger) af te spreken, indien de investeringsopgave voor woningcorporaties te groot is voor een inflatievolgende huursomontwikkeling.

Middenhuur

Op Prinsjesdag zijn een aantal maatregelen gecommuniceerd om de positie van middeninkomens op de woningmarkt te versterken (Kamerstukken II 2020/21, 32847, nr. 681). In deze Prinsjesdagbrief is aangekondigd dat de markttoets wordt opgeschort voor een periode van drie jaar, waarna de vereenvoudigde marktverkenning conform Wet maatregelen middenhuur in werking treedt. Door tijdelijk op te schorten wordt het gemakkelijker voor corporaties om te bouwen in het middensegment voor bijvoorbeeld huishoudens met een middeninkomen.

Maatregelen woningmarkt

Met de regeling Woningbouwimpuls wordt bijgedragen aan het sneller bouwen van meer betaalbare woningen in de vorm van een financiële bijdrage aan gemeenten. Met de eerste tranche van de Woningbouwimpuls van € 336,5 mln. inclusief btw is bijgedragen aan de bouw van 51.021 woningen, waarvan 32.579 betaalbare woningen. Het aandeel betaalbaar is met circa 65% boven verwachting; voor de woningbouwimpuls is de voorwaarde dat ten minste de helft van het programma uit betaalbare woningen bestaat. De bijdrage stelt gemeenten in staat om financiële tekorten van gemeenten op te vangen die ontstaan door de bouw van betaalbare woningen en voor de woningbouw noodzakelijke investeringen zoals infrastructurele ontsluiting en sanering van gronden.

Met de eerste tranche krijgen 27 (middel)grote woningbouwprojecten een impuls. De betaalbare woningen waaraan wordt bijgedragen bestaan uit ruim veertienduizend sociale huurwoningen, circa twaalfduizend midden-huurwoningen en ruim zesduizend koopwoningen onder de NHG kostengrens. Bij de meeste projecten wordt een mix van doelgroepen bediend. Gemeenten hebben verschillende maatregelen getroffen om de woningen langjarig voor het betaalbare segment en de doelgroep te behouden. Voorbeelden daarvan zijn afspraken met projectontwikkelaars in anterieure overeenkomsten over maximale huurstijgingen, en inzet van instrumenten als een antispeculatiebeding, zelfbewoningsplicht en uitpondverbod. Bij het merendeel van de projecten worden ook woningen voor starters en senioren ontwikkeld. Bij acht projecten bevat het programma studentenwoningen. Ook is er binnen tien projecten specifiek aandacht voor woningtypen voor bijzondere doelgroepen. Het gaat dan bijvoorbeeld om woningen voor arbeidsmigranten en spoedzoekers en woonzorgconcepten voor senioren, jongeren die onder begeleiding zelfstandig wonen, mensen uit beschermd wonen en de maatschappelijke opvang.

Van de in de begroting 2020 aangekondigde heffingsvermindering in de verhuurderheffing voor de nieuwbouw van huurwoningen is goed gebruik gemaakt. Verhuurders hebben verminderingen in de verhuurderheffing aangevraagd voor de bouw van 115.000 nieuwe sociale huurwoningen in de komende jaren. De regeling is per 1 juli 2020 gesloten voor nieuwe aanvragen vanwege het overschrijden van het beschikbare budget.

Verlaging woonlasten Caribisch Nederland

De huurlasten in Caribisch Nederland blijken voor veel huishoudens een grote opgave, zowel in de sociale als particuliere sector. Om de koopkracht van inwoners in Caribisch Nederland te verbeteren, verlagen we de woonlasten voor de inwoners van Caribisch Nederland. Als eerste stap zijn de inwoners van Caribisch Nederland als een nieuwe doelgroep binnen de huurtoeslag opgenomen, waardoor het Ministerie van BZK de kosten van de verhuurdersubsidie voor het sociale huursegment kon overnemen van de Openbare Lichamen. Aanpassingen in die verhuurdersubsidie, een tweede stap, kunnen worden doorgevoerd zodra de Wet Maatregelen Huurwoningmarkt Caribisch Nederland in werking is getreden. In 2020 is, samen met de Openbare Lichamen, gewerkt aan eilandsverordeningen, die een voorwaarde vormen voor die inwerkingtreding. Een verschil in tempo daarin tussen de drie eilanden maakte een afzonderlijke gedifferentieerde inwerkingtreding per eiland wenselijk. Een wijzigingsvoorstel daartoe is eind 2020 behandeld in de Tweede Kamer; de Eerste Kamer zal het voorstel in 2021 behandelen (Kamerstukken I 2020/21, 35516, nr. A). Daarnaast is in 2020 gewerkt aan een derde stap, namelijk het uitwerken van een model voor verlagen van woonlasten voor huurders met een laag inkomen, die door de schaarste aan sociale huurwoningen aangewezen zijn op huren in het particuliere segment. In 2021 zal dat model in een pilot worden getest.

Tijdelijke verlenging tijdelijke huurcontracten Ten tijde van de coronacrisis werd het belang van het hebben van woonruimte nog groter. Daarom is het met spoedwet Tijdelijke wet verlenging tijdelijke huurovereenkomsten mogelijk gemaakt om tijdelijke huurcontracten van maximaal twee jaar voor zelfstandige woningen en maximaal vijf jaar voor kamers die in de periode 1 april 2020 tot 1 november 2020 verstreken, op verzoek van de huurder tijdelijk te verlengen met maximaal drie maanden (Stb. 2020, 123 en Stb. 2020, 203). Op die manier konden verhuurders voorkomen dat huurders van wie het tijdelijke huurcontract afliep in de periode van de coronacrisis, waarin het voor huurders door onder meer de lockdown en overuren in de gezondheidszorg moeilijk was om naar een andere woning te zoeken, op straat kwamen te staan.

• D. 

  Budgettaire gevolgen van beleid

• E. 

  Toelichting op de instrumenten

Uitgaven

3.1 Woningmarkt

Subsidies (regelingen)

Woningmarkt

Stichting Platform31, een kennis- en netwerkorganisatie, heeft subsidie ontvangen voor het uitvoeren van activiteiten met betrekking tot trends in stad en regio, activiteiten ten aanzien van wooncoöperaties en toekomstbeelden mbt huurtoeslag. Saba, Bonaire en Sint Eustatius hebben een middelen ontvangen om de woonlasten van huurders in de sociale sector in 2020 te verminderen. Bonaire heeft tevens middelen ontvangen voor infrastructuur ten behoeve van sociale woningbouw.

Een bewonersvereniging heeft subsidie ontvangen voor het oprichten van een wooncoöperatie. Kencis heeft subsidie ontvangen voor de monitor studentenhuisvesting.

Bevordering eigen woningbezit

De Wet bevordering eigenwoningbezit (BEW) is gericht op de bevordering van het eigenwoningbezit onder lagere inkomensgroepen. Er is voor nieuwe toekenningen op grond van de wet bevordering eigenwoningbezit geen budget meer beschikbaar en de meerjarig beschikbare middelen dienen uitsluitend voor de betaling van in het verleden aangegane verplichtingen. De uitgaven aan de Wet bevordering eigenwoningbezit zijn in 2020 lager uitgevallen door hoge uitval bij de inkomenstoetsen en door verhuizingen.

Huisvestingsvoorziening statushouders

Vanwege de verhoogde asielinstroom in 2015 heeft het Ministerie van BZK een subsidieregeling ingesteld waarmee woningcorporaties, gemeenten en andere verhuurders woonvoorzieningen voor asielzoekers met een verblijfsvergunning - zogeheten vergunninghouders - kunnen realiseren. Voorafgaand aan de realisatie van de woonvoorziening kon budget worden gereserveerd, de definitieve subsidie wordt aangevraagd na oplevering. Tot eind 2018 konden voorgenomen investeringen worden aangemeld. In 2019 zijn daarom geen nieuwe voorgenomen investeringen aangemeld. Vanaf het begin van de regeling zijn 113 subsidieaanvragen ingediend voor in totaal € 3,5 mln. In 2020 zijn geen nieuwe projecten afgerond.

Opdrachten

Woningmarkt

In 2020 zijn verschillende onderzoeken naar woningbehoefte, woonwensen, woningmarktontwikkelingen en plancapaciteit gedaan. Daarnaast hebben er diverse onderzoeken voor monitoring van beleid, demografische ontwikkelingen, het onderzoek «Opgaven en Middelen» en de campagne «Week van de Starter» plaatsgevonden.

NHG risicovoorziening

Voor de achtervangfunctie van het Rijk draagt het WEW een vergoeding af aan het Rijk. In 2020 bedroeg deze afdracht 0,15% van iedere nieuwe afgegeven hypotheekgarantie. Deze afdracht wordt doorberekend aan de consument. In 2020 heeft het Rijk de afdrachten over het boekjaar 2019, ter grootte van afgerond € 33,9 mln., ontvangen. Dit bedrag is in de daartoe bestemde risicovoorziening gestort.

Inkomensoverdracht

Huurtoeslag

Aan huurtoeslag is in 2020 € 46,5 mln. minder uitgegeven dan begroot. De lagere uitgaven zijn het saldo van lagere voorschotten en hogere nabetalingen. Bij de ontvangsten is € 78,0 mln. minder binnengekomen, als gevolg van lagere terugvorderingen en een als gevolg van corona milder incasso-regime waardoor voor de huurtoeslag in 2020 een netto overuitputting van het budget resulteert van € 31,5 mln. ten opzichte van de ontwerpbegroting 2020.

Bijdrage aan zbo's/rwt's

Woningmarkt

Aan het Centraal Bureau voor de Statistiek (CBS) zijn bijdragen verstrekt voor de Huurenquête, onderzoek naar flexwonen, diverse woningmarktonderzoeken, en de verhuismodule.

Aan het Kadaster zijn bijdragen verstrekt voor het leveren van data. Tevens is er een bijdrage aan de ICTU (Verkenning LAA Woonfraude) en het Ministerie van Economische Zaken (KIRE en financiële markten).

Bijdrage aan agentschappen

Dienst van de Huurcommissie

In 2020 zijn de onderstaande aantallen gerealiseerd, vergeleken met de begroting 2020.

1 Bron: Eigen cijfers van de Huurcommissie.

In 2020 betrof de instroom 12.107 zaken, een stijging ten opzichte van de instroom in 2019 (9.991 zaken) en tevens ten opzichte van de verwachte instroom voor 2020 (9.500 zaken). Door het coronavirus heeft de Huurcom-missie tijdelijk de zittingen en onderzoeken ter plaatse moeten stilleggen. De Huurcommissie heeft een actieplan opgesteld, waarmee de ontstane achterstanden in 2021 worden teruggedrongen.

ILT (autoriteit Woningcorporaties)

De Inspectie Leefomgeving en Transport (ILT, hier valt de Autoriteit woningcorporaties (Aw) onder) heeft in 2020 een bijdrage ontvangen voor het opvragen van gegevens bij woningcorporaties voor beleidsontwikkeling en voor het toezicht op de Wet normering topinkomens (WNT).

Bijdrage aan (andere) begrotingshoofdstukken

Financiën en Nationale Schuld (H9)

De bijdrage aan de Belastingdienst ter bekostiging van de portokosten van informatiebrieven, die de Belastingdienst verstuurt voor de uitvoering van de inkomensafhankelijke huurverhoging is in 2020 structureel overgeboekt naar de Belastingdienst. Tevens is geld overgeboekt voor het uitvoeren van de verhuurderheffing.

Bijdrage aan medeoverheden

Woningmarkt

Het Ministerie van BZK ondersteunt de uitvoering van de Woondeal regio Arnhem-Nijmegen met een financiële bijdrage van € 750.000. In 2020 is circa € 620.000 overgemaakt naar de gemeente Arnhem als penvoerder voor de regio. Circa € 130.000 is overgemaakt naar het Btw-compensatiefonds.

3.3 Woningbouw

Opdrachten

Woningbouwimpuls

Deze middelen zijn ingezet voor diverse activiteiten in het kader van de opzet van de woningbouwimpuls, zoals een onderzoek naar het beoordelingskader, en de beoordeling van aanvragen, zoals de toetsingscommissie.

Bijdrage aan medeoverheden

Woningbouwimpuls

Met de specifieke uitkeringen aan gemeenten is in het kader van de eerste tranche van de woningbouwimpuls bijgedragen aan de bouw van 51.021 woningen, waarvan 32.579 in de categorie betaalbaar. In deze uitgave is tevens de storting van circa € 35,2 mln. in het Btw-compensatiefonds van het Ministerie van Financiën voorzien. Vanwege de storting in het Btw-compensatiefonds is sprake van een overuitputting op dit artikelonderdeel.

Ontvangsten

De ontvangsten zijn toegelicht bij de uitgaven huurtoeslag, uitgaven WSW risicovoorziening en de NHG risicovoorziening.

• A. 

  Algemene doelstelling

Stimuleren van een goede kwaliteit van de gebouwde omgeving op de aspecten duurzaamheid, energiezuinigheid, veiligheid, gezondheid, bruikbaarheid en toegankelijkheid.

Met deze doelstelling doet het Ministerie van Binnenlandse Zaken en Koninkrijksrelaties (BZK) recht aan diverse publieke waarden.

• - 

  De energietransitie in de gebouwde omgeving zorgt voor vermindering van de CO₂-uitstoot kan de woonlasten/gebruikslasten voor eigenaren en huurders van gebouwen verminderen. Uitgangspunt daarbij is dat voor steeds meer huishoudens - kopers en huurders - de kosten voor verduurzaming via een lagere energierekening terugverdiend kunnen worden.

• - 

  Gebouwen voldoen aan de eisen van bouwregelgeving op het gebied van veiligheid, gezondheid, bruikbaarheid en toegankelijkheid.

• - 

  Vermindering van het gebruik van primaire grondstoffen in de bouw door onder meer zo hoogwaardig mogelijk gebruik van bouw- en sloopafval draagt bij aan de beschikbaarheid en betaalbaarheid van producten en diensten op de langere termijn.

Deze publieke waarden worden op onderdelen concreet gemaakt in de volgende op termijn te bereiken resultaten:

• - 

  vermindering van de CO₂-uitstoot van de gebouwde omgeving met minstens 3,4 Mton in 2030 in het kader van de vermindering van de uitstoot van broeikasgassen in 2030 met minstens 49% ten opzichte van 1990, zoals afgesproken in het Regeerakkoord van het kabinet Rutte-III;

• - 

  aardgasvrije gebouwde omgeving richting 2050. Conform het in het voorjaar 2019 gepubliceerde Klimaatakkoord uitvoering van grootschalige proeftuinen in minimaal 100 wijken gericht op opschaling en het opdoen van kennis en ervaring;

• - 

  samen met maatschappelijke partners 50% minder gebruik van primaire grondstoffen (mineraal, fossiel en metalen) realiseren in 2030 als tussendoel. Dit is in lijn met het programma 'Nederland circulair in 2050' met als einddoel een volledig circulaire economie in 2050 (Kamerstukken II 2015/16, 32852, nr. 33). De bouw is hierbij als een van de vijf prioriteiten genoemd;

• - 

  verbetering van de kwaliteit van werkzaamheden aan gasverbrandingsinstallaties teneinde het aantal koolmonoxideongevallen te reduceren.

• B. 

  Rol en verantwoordelijkheid

Met het oog op de doelen binnen dit beleidsartikel is de inzet van burgers, instellingen, bedrijven en de gehele overheid noodzakelijk. In het kader van het Klimaatakoord wordt met partijen gesproken over de noodzakelijke acties en te nemen maatregelen.

Rijk, gemeenten, provincies en waterschappen zijn gestart met het Interbestuurlijke Programma (IBP) van 2018 en een gezamenlijke agenda. Het belangrijkste doel van het IBP is een optimale samenwerking tussen de overheden, zodat er rond belangrijke maatschappelijke opgaven een meer gezamenlijke aanpak tot stand komt. De minister heeft hierbij een stimulerende en regisserende rol.

Stimuleren

Op basis van de Woningwet (artikel 120), de Wet milieubeheer (hoofdstuk 4) en de Kadasterwet is de Minister van BZK verantwoordelijk voor het stimuleren van energiebesparing en reductie van CO₂-uitstoot in de gebouwde omgeving. De Minister van BZK geeft invulling aan deze verantwoordelijkheid door kaderstelling (wet- en regelgeving), het uitvoeren van de acties van het Energieakkoord en het Klimaatakkoord waar het Rijk verantwoordelijk voor is, ondersteuning van innovatie (onder andere door middel van subsidies) en monitoring. De Minister van BZK stimuleert energietransitie in de gebouwde omgeving met verschillende (subsidie)instrumenten, afspraken en ondersteuningsmaatregelen.

Regisseren

Op basis van de Woningwet (artikel 2) is de Minister van BZK verantwoordelijk voor het opstellen en het beheer van de bouwregelgeving en stelsel-verantwoordelijk voor het borgen van de bouwkwaliteit. Op grond van deze verantwoordelijkheid worden in ieder geval regels gesteld over het bouwen van nieuwe bouwwerken, de staat van bestaande bouwwerken en het gebruiken en slopen van bouwwerken. Deze regels worden gesteld vanuit het oogpunt van veiligheid, gezondheid, bruikbaarheid, energiezuinigheid of milieu. Door naleving van deze regels is de minimumkwaliteit van bouwwerken gewaarborgd. Toezicht en handhaving hierop berust bij gemeenten.

• C. 

  Beleidsconclusies

Totstandkoming en uitvoering Klimaatakkoord gebouwde omgeving

In 2020 zijn we op basis van het Klimaatakkoord, het Urgenda-vonnis en het Doorbouwplan gestart met het uitwerken van een breed pakket aan maatregelen voor de verduurzaming van de gebouwde omgeving. Door alle partijen die betrokken zijn bij het Uitvoeringsoverleg Klimaatakkoord Gebouwde omgeving, is hard gewerkt aan de transitie. Zo is onder andere de schuif in de energiebelasting (verhoging tarief gas/verlaging tarief elektra) ingevoerd. In de verhuursector is met de Startmotor, eerste opschaling van de verduurzaming van de woningvoorraad, een begin gemaakt. De op 1 mei 2020 geopende Stimuleringsregeling Aardgasvrije Huurwoningen heeft als doel in de periode 2020-2023 100.000 bestaande huurwoningen op een warmtenet aan te sluiten. In 2020 zijn 100 aanvragen gedaan waarvan er 92 gesubsidieerd zijn; de verstrekte subsidie is € 57,6 mln. Daarnaast is de Renovatieversneller, die innovatieprojecten en kostenreducties bij (grootschalige) renovaties mogelijk maakt, open en zijn de eerste aanvragen binnen. Komend jaar kijken we hoe we de Renovatieversneller nog aantrekkelijker kunnen maken. Het Nationaal Warmtefonds is afgelopen jaar operationeel geworden, met laagrentende en lang lopende energiebespaarleningen en er zijn tijdelijk hogere subsidies voor woning-isolatie voor particulieren beschikbaar gekomen. Begin 2020 is de eerste versie van het landelijk digitaal platform voor woningeigenaren live gegaan: www.verbeterjehuis.nl. De aanbestedingsprocedure is afgelopen jaar gestart voor de ontwikkeling van aanvullende modules, om ook volgende stappen in de klantreis te ondersteunen, gericht op het bij elkaar brengen van vraag en aanbod van zowel installaties, financiering en ontzorging.

De Regeling vermindering verhuurderheffing verduurzaming, die de mogelijkheid geeft de verhuurderheffing te verminderen als een (sociale)huurwoning met ten minste drie labelstappen wordt verbeterd, was sinds medio 2019 gesloten. In het kader van Urgenda maatregelen heeft het kabinet in 2020 besloten de Regeling weer eerder open te stellen (Kamerstukken II 2019/20, 32813, nr. 532). Het budget waarmee de regeling wordt geopend bedraagt € 150 mln. en wordt vanaf 1 juli 2021 weer opengesteld.

In de begroting 2020 was er sprake van een fiscale faciliteit voor verhuurders vanwege de link met de Energie Investeringsaftrek-reserve. In 2020 is deze reserve ingezet voor de Stimuleringsregeling Aardgasvrije Huurwoningen en is een gewone subsidieregeling geworden. De middelen uit de Energie Investeringsaftrek-reserve zijn naar de begroting van BZK overgeboekt.

Daarnaast is er in het kader van Urgenda een vervolg programma voor reductie van energiegebruik in woningen geopend (Regeling Reductie Energiegebruik Woningen). Ruim 300 gemeenten hebben aanvragen ingediend, om niet alleen eigenaar-bewoners maar nu ook huurders te stimuleren energie te besparen in hun woning. Ook is vanuit het Rijk in het kader van Urgenda een ontzorgingsprogramma voor de verduurzaming van maatschappelijk vastgoed via provincies opgezet. Om verduurzaming bij particulieren te stimuleren en te versnellen is het subsidiepercentage voor de Subsidie energiebesparing eigen huis (SEEH-regeling) tijdelijk verhoogd tot 30%.

Programma aardgasvrije wijken

Het in 2018 gestarte Programma Aardgasvrije Wijken (PAW) is in 2020 voortgezet. In 2018 is een eerste ronde van 27 proeftuinen geselecteerd. Het PAW heeft als doel te leren op welke wijze de wijkgerichte aanpak kan worden ingericht en opgeschaald. Hiervoor is het noodzakelijk dat er daadwerkelijk aardgasvrije woningen en andere gebouwen gerealiseerd worden («leren door te doen»). Door het hele proces van planvorming tot uitvoering te doorlopen kan worden geleerd over een effectieve en opschaalbare wijkaanpak door gemeenten, samen met bewoners, woningcorporaties, netbeheerders, warmtebedrijven, bouwers en installateurs, en andere betrokkenen. Het PAW maakt dit mogelijk middels proeftuinen en het ontsluiten van leerervaringen via het Kennis- en Leerprogramma (KLP). Het PAW zelf heeft geen kwantitatief doel, anders dan het realiseren van een vijftig tot honderdtal proeftuinen als gevolg waarvan naar verwachting circa 50.000 woningen worden verduurzaamd (aardgasvrij of aardgasvrij-ready). In 2020 is een tweede ronde van negentien proeftuinen geselecteerd. Bij de selectie is gebruik gemaakt van de geleerde lessen in de eerste ronde proeftuinen. In 2020 is, naar aanleiding van de bevindingen van de Algemene Rekenkamer en een motie van Tweede Kamerlid Koerhuis, een tussentijdse evaluatie van het PAW uitgevoerd. De tussenevaluatie heeft geleid tot een aangepast programmaplan waarin de leervragen concreter zijn gemaakt en de inrichting en governance van het programma zijn verduidelijkt. Dit is in het eerste kwartaal van 2021 samen met de voortgangsrapportage PAW inclusief de resultaten van de in 2020 uitgevoerde monitor aan de Kamer gezonden.

Koolmonoxide

Op 1 oktober 2020 is het wettelijk stelsel voor werkzaamheden aan gasverbrandingsinstallaties, zoals cv-ketels, gashaarden en geisers, in werking getreden (Stb. 2020, 354). Dit stelsel regelt dat bedrijven vanaf 1 april 2022 gecertificeerd moeten zijn om deze installaties te plaatsen, onderhouden of repareren. Ook voor consumenten en andere opdrachtgevers geldt dat zij vanaf 1 april 2022 alleen nog een gecertificeerd bedrijf mogen inschakelen om werkzaamheden aan hun gasverbrandingsinstallatie te laten uitvoeren. Met dit stelsel, dat volgt op het rapport «Koolmonoxide - onderschat en onbegrepen gevaar» van de Onderzoeksraad voor Veiligheid (OvV) van november 2015, wordt beoogd de kwaliteit van werkzaamheden aan gasverbrandingsinstallaties te verbeteren teneinde het aantal ongevallen met koolmonoxide te reduceren. Met het stelsel wordt tevens invulling gegeven aan het advies van de Gezondheidsraad van juli 2019 over de gevaren van blootstelling aan lage concentraties koolmonoxide.

Toegankelijkheid van gebouwen

Voor het toegankelijker maken van gebouwen zijn extra eisen opgenomen in het Besluit bouwwerken leefomgeving, waaronder een aanscherping van eisen voor drempels en de toevoeging van eisen voor trappen. Naast de wettelijke eisen is gestart met de ontwikkeling van een vrijwillige richtlijn voor verdergaande verbetering van toegankelijkheid van gebouwen.

Nieuwe bepalingsmethode energieprestatie

De eisen voor Bijna Energie Neutrale Gebouwen (BENG) zijn per 1 januari 2021 ingevoerd (Kamerstukken II 2019/20, 30196, nr. 695). De BENG eisen zorgen voor betere energieprestaties van nieuwe gebouwen. Tegelijkertijd is het nieuwe energielabel ingevoerd dat een uitgebreider beeld van de energieprestatie van een woning of gebouw geeft en wordt op het label een beter advies gegeven hoe de woning energiezuiniger gemaakt kan worden. Het energielabel wordt bepaald op basis van de nieuwe methode voor het meten van de energieprestatie van gebouwen, de NTA8800. De mogelijkheid om een vereenvoudigd energielabel aan te vragen is vervallen.

Wet kwaliteitsborging

Het kabinet geeft met de Wet kwaliteitsborging voor het bouwen (Stb. 2019, 382) de consument een sterkere positie als opdrachtgever in de bouw. De wet verbetert de bouwkwaliteit en het bouwtoezicht door inschakeling van private kwaliteitsborgers en vergoot daarnaast de aansprakelijkheid van de aannemer na de oplevering van het bouwwerk. De Minister van BZK heeft ter uitwerking van deze wet in het Besluit kwaliteitsborging voor het bouwen (Bkb) in het najaar van 2020 nadere afspraken gemaakt met de VNG en de Vereniging Bouw- & Woningtoezicht Nederland. Dit ter uitvoering van het eerder gesloten bestuursakkoord met de VNG (Kamerstukken II 2018/19, 34453, nr. 31). Inwerkingtreding wordt voorzien per 1 januari 2022 gelijktijdig met de Omgevingswet. Ter voorbereiding hierop worden in samenwerking met bij de bouw betrokken partijen proefprojecten uitgevoerd om zo veel mogelijk ervaringen op te doen met het nieuwe stelsel.

Verduurzamen maatschappelijk vastgoed waaronder Rijksvastgoed

Het RVB beheert vastgoed voor verschillende klanten en ontwikkelt hiervoor routekaarten. Met routekaarten wordt er op natuurlijke momenten verduurzaamd richting de einddoelen. Er zijn in 2020 vijf concept-routekaarten opgesteld, waarvan alleen de routekaart kantoren is vastgesteld. Met de routekaart kantoren is overgegaan tot uitvoering. Daarnaast is de inzet gericht op het tijdig anticiperen op klimaatveranderingen door aanpassingen in en om het rijksvastgoed en op circulair bouwen en beheren waarbij de bruikbaarheid van materiaalpaspoorten voor gebouwen wordt onderzocht.

Gemeenten, provincies en waterschappen stellen samen in totaal dertig Regionale Energiestrategieën (RES'en) op. Om de doelen uit de RES'en te behalen, zoeken zij naar ruimte voor het opwekken van hernieuwbare energie. Mogelijk kan deze ruimte worden gevonden op gronden in bezit van het Rijk. In het programma Opwekking Energie op Rijksgronden (OER) heeft het RVB samen met andere uitvoeringsorganisaties ook in 2020, gezocht naar welke rijksgronden ingezet kunnen. Het RVB kan via zijn openbare uitgifteprocedure voor Rijksgronden bijdragen aan de doelen van de lokale overheden voor het opwekken van hernieuwbare energie. Het meest in het oog springend is geweest een viertal contracten voor repowering (dat is het vergroten van de efficiëntie) van windturbines op de Oosterscheldekering, windpark Spuisluis bij IJmuiden en het afronden van diverse contracten voor windpark Zeewolde en windpark Wierin-germeer en de zonnewal langs de A58 bij Etten-Leur.

• D. 

  Budgettaire gevolgen van beleid

Tabel 12 Budgettaire gevolgen van beleid, beleidsartikel 4 Energietransitie gebouwde omgeving en bouwkwaliteit

• E. 

  Toelichting op de instrumenten Uitgaven

4.1 Energietransitie en duurzaamheid Subsidies (regelingen)

Energietransitie en duurzaamheid

Op dit budget zijn diversie subsidies op het domein van energietransitie en duurzaamheid verstrekt aan stichtingen en verenigingen. In totaal is er ruim € 13 mln. gerealiseerd. Bij de eerste suppletoire begroting is het budget voor Urgenda middelen gerealloceerd naar het juiste instrument (specifiek e uitkeringen aan gemeenten) ten behoeve van het Programma Reductie Energiebesparing (PRE). Het gaat hier om ruim € 20 mln.

Energiebesparing Koopsector

Gedurende 2020 konden eigenaar-bewoners en VvE's subsidie aanvragen bij de Subsidieregeling energiebesparing eigen huis (SEEH) als minstens twee isolatiemaatregelen genomen waren. Aanvankelijk was de inschatting dat het budget niet geheel tot uitputting zou komen. Bij de tweede suppletoire begroting is € 40 mln. van het budget geschoven naar 2021. Enkele versoepelingen hebben gedurende het jaar plaatsgevonden op deze regeling zoals het toelaten van gemengde VVE's bij huurwoningen en het tijdelijk verhogen van de subsidie uitkering bij eigenaar bewoners van 20% naar 30%. Dit heeft geresulteerd in meer aanvragen op deze regeling en er is meer uitgegeven dan begroot in 2020 (circa € 6 mln.).

Energiebesparing Huursector

Met de uitbraak van het coronavirus zijn meerdere verzoeken tot uitstel van de 24 maanden termijn binnen gekomen. Aanvragers hebben een half jaar uitstel gekregen. Bij de tweede suppletoire begroting is een deel van het budget (€ 28,4 mln.) in het juiste kasritme gezet. De uitgaven in 2020 voor de Stimuleringsregeling energieprestatie huursector (STEP) bedroegen € 101,6 mln. en komen daarmee alsnog € 1,2 mln. hoger uit dan begroot.

Stimuleringsregeling Aardgasvrije Huurwoningen (SAH)

De Stimuleringsregeling Aardgasvrije Huurwoningen (SAH) is gericht op het aardgasvrij maken van huurwoningen en het aansluiten van die huurwoningen op warmtenetten en is in mei 2020 open gegaan. Er zijn door woningcorporaties 100 aanvragen ingediend, waarvan er 92 zijn verstrekt (betreft groepen van woningen). Van het beschikbare budget in 2020 is ruim € 29 mln. uitgegeven; € 16,8 mln. is gebruikt voor de tweede tranche proeftuinen aardgasvrije wijken. In 2021 komt € 16,8 mln. weer beschikbaar voor SAH vanuit aardgasvrije wijken.

Warmtefonds

Het publiek-privaat gefinancierde Nationaal Warmtefonds (hierna: Warmtefonds) biedt laagrentende financiering aan voor individuele huiseigenaren en VvE's. Afgelopen jaar is het Nationaal Energiebespaarfonds (NEF) stap voor stap omgevormd tot het Warmtefonds, waarbij de voorwaarden voor financiering zijn verbeterd. Hierover is in december 2020 een brief aan de Tweede Kamer verstuurd (Kamerstukken II 2020/21,32847, nr. 703).

Niet iedereen heeft toegang tot (laagdrempelige), aantrekkelijke financiering bij het verduurzamen van de eigen woning. Inzet is om het voor alle woningeigenaren mogelijk te maken om de woning te verduurzamen, zonder dat zij daarbij gedwongen worden om hun spaargeld aan te spreken of hun hypotheek te verhogen. In februari 2020 is het Warmtefonds gestart met financiering voor woningeigenaren en Verenigingen van Eigenaren (VvE's) vanaf acht appartementen. Met leningen uit het warmtefonds hebben woningeigenaren en VvE's in 2020 energiebesparende maatregelen kunnen financieren en is het beschikbare budget van € 67 mln. uitgegeven. Het gaat om € 57 mln. aan leningen voor het reguliere warmtefonds (woningeigenaren) en € 10 mln. aan VvE's.

Opdrachten

Energietransitie en duurzaamheid

Er is ruim € 0,56 mln. besteed aan de Helpdesk Energielabel. Ook is er ruim € 1 mln. besteed aan diverse onderzoeksopdrachten voor het programma aardgasvrije wijken (kennis en leerprogramma) en ruim € 0,9 mln. aan diverse onderzoeksopdrachten in het kader van het Klimaatakkoord. Bij de eerste suppletoire begroting is € 1,5 mln. gerealloceerd voor een bijdrage aan het RVB om de bestaande duurzaamheidsaanpak van het Rijksvastgoedbedrijf te versnellen en het naar voren halen van investeringen voor EnergieRijk Den Haag. Daarnaast is ook € 0,6 mln. gerealloceerd naar apparaat voor de personele inzet in het kader van het klimaatakkoord (werkzaamheden voor o.a. utiliteitssectoren en de routekaarten voor de twaalf sectoren voor het maatschappelijk vastgoed).

Bijdrage aan zbo's/rwt's

Energietransitie en duurzaamheid

Betreft een bijdrage aan de Unie van Waterschappen (UvW) voor de jaaropdracht 2020-2021 in het kader van het Nationaal Programma Regionale Energie Strategie (NP RES). Het gaat hierbij om middelen voor een gedragen programmaplan voor het NP RES, een goed ingerichte projectorganisatie en een uitgewerkte aanpak voor de monitoring van het NP RES.

Bijdrage aan medeoverheden

Programma reductie energieverbruik

De Regeling Reductie Energiegebruik Woningen (RREW) is de opvolger van de op 14 november 2019 gesloten Regeling Reductie Energiegebruik (RRE). Gemeenten konden vanaf 16 november 2020 de eenmalige specifiek e uitkering RREW aanvragen die tot doel heeft huurders en eigenaar-bewoners te stimuleren energie te besparen in hun woning door kleine, snel te realiseren energiebesparende maatregelen te nemen zoals tochtstrips, led lampen, radiatorfolie, radiatorventilatoren, waterbesparende douchekoppen, cv optimalisatie, energie bespaarstekkers. De RREW is een uitwerking van Urgenda 2.0 maatregelen.

Aardgasvrije wijken

Op 26 oktober 2020 is de Tweede kamer geïnformeerd over de selectie van de tweede tranche proeftuinen in het kader van het Programma aardgasvrije wijken (PAW) (Kamerstukken II 2020/21, 32847, nr. 687). De bijdrage aan medeoverheden voor de tweede tranche proeftuinen bedroeg € 98,7 mln., hiervan is € 79,8 mln. betaald in 2020 (dit is inclusief € 16,8 mln. vanuit de SAH).

Ontzorging maatschappelijk vastgoed

Het betreft een eenmalige specifieke uitkering aan provincies voor activiteiten die tot doel hebben om kleine maatschappelijk vastgoedeigenaren te ontzorgen bij het verduurzamen van hun maatschappelijk vastgoed. Het gaat in totaal om € 25 mln. waarvan de eerste tranche van € 10 mln. in 2020 is uitgekeerd aan alle provincies, waarmee een start gemaakt is met een ontzorgingsprogramma voor het maatschappelijk vastgoed. Hiervan is € 2 mln. overgeboekt naar het Btw-compensatiefonds.

Bijdrage aan agentschappen

Dienst Publiek en Communicatie

Betreft uitgaven aan de campagne maatregelen in huis «Iedereen doet wat».

Diverse Agentschappen

Betreft een bijdrage van € 1,5 mln. aan het RVB om de mogelijkheden om bestaande duurzaamheidsaanpak van het Rijksvastgoedbedrijf te versnellen en het naar voren halen van investeringen voor EnergieRijk DenHaag.

ILT (Handhaving Energielabel)

Er zijn middelen overgeheveld naar de begroting van het Ministerie van IenW ten behoeve van de handhaving van energielabels door de Inspectie Leefomgeving en Transport (ILT).

RVO.nl (Uitvoering Energieakkoord)

Dit betreft uitvoeringskosten voor de verschillende maatregelen voor het Klimaatakkoord die door RVO.nl worden uitgevoerd. Deze middelen zijn gerealloceerd naar het juiste instrument. Het gaat hier om uitvoeringskosten voor o.a. energielabel en een aanvullende jaaropdracht RVO 2020 voor de uitvoering SAH. Een deel van de uitvoeringskosten (circa € 8,6 mln.) is doorgeschoven naar 2021.

RVO.nl (energietransitie en duurzaamheid)

In 2020 heeft RVO.nl in opdracht van het Ministerie van BZK het jaarprogramma 2020 uitgevoerd. Het is een breed programma op het gebied van energietransitie in de gebouwde omgeving met onder andere kennisverspreiding, beleidsonderbouwing, ontwikkeling en uitvoering van meerdere subsidieregelingen. Het gaat hier onder meer om de regelingen SEEH, STEP, SAH, RRE en RREW. De uitvoeringskosten komen van het instrument RVO.nl (Uitvoering Energieakkoord) en worden bij tweede suppletoire gerealloceerd voor de nieuwe jaaropdracht. Dit verklaart de hogere realisatie.

Bijdrage aan (andere) begrotingshoofdstukken

EGO

Bij de eerste suppletoire begroting is circa € 11 mln. naar het Ministerie van EZK overgeboekt voor de innovatieregelingen: Missiegedreven Onderzoek, Ontwikkeling en Innovatie (MOOI), Demonstratie Energie- en Klimaatinno-vatie (DEI) en Meerjarige Missiegedreven Innovatie Programma's (MMIP). Daarnaast zijn gedurende het jaar overboekingen gedaan naar de Ministeries van OCW, EZK en LNV in het kader van regelingen energietransitie in de gebouwde omgeving.

Gemeentefonds (H50)

Bij de eerste suppletoire begroting is een deel van de middelen ingezet voor de ontzorging en verduurzaming van maatschappelijk vastgoed en daarnaast ook voor de Wijkgerichte aanpak aardgasvrije koopwoningen voor het aansluiten van koopwoningen op warmtenetten. Het grootste gedeelte van de middelen op dit instrument zijn bij de tweede suppletoire begroting gerealloceerd naar het instrument bijdrage aan medeoverheden voor de betaling (specifieke uitkeringen) van de tweede tranche proeftuinen aardgasvrije wijken (€ 63 mln.). Tot slot zijn middelen beschikbaar gesteld voor de jaaropdracht 2020-2021 van de UvW ter ondersteuning van het Nationaal Programma RES.

4.2 Bouwregelgeving en bouwkwaliteit

Subsidies (regelingen)

Bouwregelgeving en bouwkwaliteit

Het budget voor subsidies is uitgeput. Er zijn diverse subsidies verstrekt, waaronder ten behoeve van de Wet kwaliteitsborging, Bouwagenda 2020, Herziening NPR 9998 Aardbevingen 2020 en Stichting Bouwkwaliteit. Bij de 1e suppletoire is circa € 4,8 mln. bijgekomen op de begroting voor het herzien van NPR 9998 (versterking gebouwen). Daarnaast is ook ruim € 5 mln. extra bijgekomen op het budget subsidies bouwregelgeving.

Opdrachten

Bouwregelgeving en bouwkwaliteit

Er zijn diverse opdrachten voor beleidsadvies- en onderzoek verstrekt, waaronder onderzoek naar breedplaatvloeren en middelen voor de Helpdesk Bouwregelgeving.

Bijdrage aan zbo's/rwt's

Toelatingsorganisatie

Het budget voor de Toelatingsorganisatie in de Bouw wordt verantwoord op artikel 11 «Centraal apparaat». Dit budget is daarom gerealloceerd.

Bijdrage aan (andere) begrotingshoofdstukken

Infrastructuur en Waterstaat (H12)

Betreft onder andere een bijdrage aan Omgevingsloket Online. Voorheen viel dit onder het Ministerie van IenW. Het budget valt nu onder BZK en is bij eerste suppletoire begroting geralloceerd naar het instrument.

Ontvangsten

Dit betreft ontvangsten uit afrekeningen van eerder verstrekte subsidies door RVO.nl.

4.5 Artikel 5. Ruimtelijke ordening en omgevingswet

• A. 

  Algemene doelstelling

Een goede kwaliteit van de leefomgeving. Het beleid is gericht op de realisatie van een veilige en gezonde woon- en leefomgeving en een efficiënt gebruik van onze ruimte, nu en in de toekomst. Daarbij werkt het Ministerie van Binnenlandse Zaken en Koninkrijksrelaties (BZK) aan een stelsel van omgevingsrecht, waarmee overheden, burgers en bedrijven gezamenlijk kunnen werken aan een duurzaam en doelmatig beheer en ontwikkeling van de leefomgeving. Het kader wordt hiervoor gevormd door de nieuwe omgevingsvisie.

• B. 

  Rol en verantwoordelijkheid

Het huidige rijksbeleid voor ruimtelijke ordening is beschreven in de in 2012 vastgestelde Structuurvisie Infrastructuur en Ruimte (SVIR) (Kamerstukken II 2011/12, 32660, nr. 50). De nieuwe Nationale Omgevingsvisie (NOVI) is in september 2020 aan de Eerste en Tweede Kamer gestuurd en na bespreking in beide Kamers vastgesteld als geldende Rijkvisie. Deze vormt het kader voor het omgevingsbeleid en de aanpak kenmerkt zich als integraal en gebiedsgericht. Er wordt gewerkt vanuit een richtinggevende visie met duidelijke kaders die gebaseerd zijn op nationale belangen en die ruimte laat voor regionale afwegingen. In deze nieuwe sturingsfilosofie heeft de Minister van BZK zowel een stimulerende als een regisserende rol.

De Minister van BZK is verantwoordelijk voor de stelselherziening omgevingsrecht (Omgevingswet), gericht op een samenhangende benadering van de leefomgeving, eenvoudiger regels voor burgers en bedrijven en betere en snellere besluitvorming over projecten in de fysieke leefomgeving. De Minister van BZK is ook verantwoordelijk voor het systeem van ruimtelijke ordening en het stimuleren van (de kwaliteit van) ruimtelijke investeringen.

Regisseren

De Mister van BZK heeft een regisserende rol ten aanzien van het ruimtelijk beleid. Deze rol wordt beïnvloed door de vaststelling van de NOVI, waarmee de SVIR vervalt. Deze rol omvat:

• • 

  de minister is systeemverantwoordelijk voor de NOVI, waaronder kennisontwikkeling voor de uitvoering en de monitoring van de NOVI;

• • 

  de minister is stelselverantwoordelijk voor de Wet op de Ruimtelijke ordening;

• • 

  het zorgdragen voor een gestructureerde afstemming met de regio in de vorm van het Bestuurlijk Overleg Meerjarenprogramma Infrastructuur, Ruimte en Transport (MIRT), waarin het Rijk en de regio afspraken kunnen maken over afgestemde acties en investeringsbeslissingen;, zoals voor gebiedsontwikkeling in Utrecht

• • 

  het - via de omgevingsagenda's - in kaart brengen van de inhoudelijke samenhang tussen de verschillende onderdelen van het ruimtelijk-fysieke domein (o.a. woningbouw, bereikbaarheid, economie, energie, natuur en waterveiligheid);

• • 

  het ontwikkelen van nationale ruimtelijke visies, zoals een visie op de ruimtelijke vertaling voor duurzame energieopwekking, -opslag en -transport in 2050 (bijdrage aan het Klimaatakkoord), een ruimtelijk kader voor datacenters en een visie op verstedelijking en krimp (bijdragen aan de NOVI) en de uitwerking in regionale verstedelijkingstrategieën die samen met de regio's worden opgesteld;

• • 

  de inbreng van ontwerp in ruimtelijke projecten en programma's bij het Ministerie van BZK en het stimuleren van ontwerp bij projecten en programma's, zowel interdepartementaal als bij andere overheden.

De Minister van BZK heeft een regisserende rol ten aanzien van de geo-informatie in Nederland en heeft in dat kader een systeemverantwoorde-lijkheid voor de Nationale Geo-informatie-Infrastructuur. De Minister van BZK geeft aan deze verantwoordelijkheid invulling door:

• • 

  het opstellen, onderhouden en coördineren van nationale en Europese kaders en wet- en regelgeving ten aanzien van interbestuurlijke geo-informatie en de bijbehorende informatievoorziening;

• • 

  het vertalen en implementeren van relevante Europese beleidskaders;

• • 

  het stimuleren van de samenwerking tussen overheid, bedrijfsleven en wetenschap in het kader van de toekomstvisie GeoSamen;

• • 

  het initieel ontwikkelen van de Basisregistratie Ondergrond (BRO);

• • 

  het zorgen voor een toekomstvaste exploitatie van de geo-basisregi-straties en basisvoorzieningen en de verdere doorontwikkeling van deze geo-informatie-infrastructuur in het kader van de ontwikkelvisie Doorontwikkeling in Samenhang.

De Minister van BZK heeft een regisserende rol in het kader van de stelselherziening omgevingsrecht. Deze omvat:

• - 

  het invoeren van het stelsel van Omgevingswet, samen met bestuurlijke partners, collega bewindspersonen en andere belanghebbenden;

• - 

  faciliteren van experimenten vooruitlopend op de Omgevingswet via de Crisis- en Herstelwet;

• - 

  de implementatie van het nieuwe stelsel via het implementatiepro-gramma Aan de slag met de Omgevingswet met een interbestuurlijk opdrachtgeverschap van Rijk, de Vereniging van Nederlandse Gemeenten (VNG), Interprovinciaal Overleg (IPO) en Unie van Waterschappen (UvW);

• - 

  het ondersteunen van burgers, bedrijven en overheden bij de stelselherziening door het vergroten van kennis over het leren werken met de nieuwe wet- en regelgeving;

• - 

  het implementeren, uitbouwen en in beheer nemen van een landelijke voorziening in het Digitaal Stelsel Omgevingswet (DSO-LV) die de uitvoeringsprocessen van de Omgevingswet ondersteunt.

• C. 

  Beleidsconclusies

Nationale Omgevingswet

In september 2020 is de NOVI afgerond en na behandeling in de Eerste en Tweede Kamer is deze vastgesteld (stcrt 2020, 48104). Hiermee is de NOVI de geldende Rijksvisie, die richting geeft op inrichting van de fysieke leefomgeving. Samen met de NOVI is de uitvoeringsagenda gepubliceerd. Deze geeft handelingsperspectief over hoe de ambities in de NOVI uitgevoerd kunnen worden, bijvoorbeeld via Omgevingsagenda's, NOVI-gebieden, verstedelijkingsstrategieën, (nationale) programma's, wetgeving of financiële instrumenten.

Met de omgevingsagenda's is in 2020 een vliegende start gemaakt. Zo is in juni 2020 een eerste pilot omgevingsagenda Oost-Nederland afgerond en is in andere landsdelen gewerkt aan de doorontwikkeling van omgevingsagenda's en zijn bestuurlijke afspraken gemaakt over prioritering of verbinding van bestaande gebiedsprogramma's en nieuwe gezamenlijke opgaven geagendeerd.

Digitaal Stelsel Omgevingswet (DSO)

Samen met de bestuurlijke partners is voor de zomer 2020, besloten de inwerkingtreding van de Omgevingswet uit te stellen naar 1 januari 2022. Er werd voorzien dat meer tijd nodig was voor de wetgeving en voor de afronding en implementatie van het Digitaal Stelsel Omgevingswet (DSO) op het vereiste niveau voor inwerkingtreding. Daarbij hebben ook alle onzekerheden ten gevolge van de coronapandemie een rol gespeeld, met name ook de druk die deze pandemie heeft gelegd op alle betrokken organisaties.

In 2020 is goede voortgang geboekt met de afronding van de regelgeving. Alle wetgeving is zo goed als gepubliceerd en zal in 2021 ontsloten worden in het DSO. De nieuwe geconsolideerde versies van de Omgevingswet zijn gepubliceerd op de website van Aan de Slag, inclusief invoerings- en aanvullingssporen en de andere wijzigingen die in 2020 zijn gepubliceerd.

Met het jaar uitstel is er een vol jaar extra oefentijd voor alle overheden met het DSO. Eind 2020 is 86% van de bevoegd gezagen al aangesloten op het DSO of ingepland om dat te doen (Kamerstukken II 2020/21,33118, nr. 158). Met de overigen is contact om hen ook zover te brengen. De overgang van ontwikkeling naar implementatie en vervolgens naar inwerkingtreding wordt ondersteund met een 'roadmap': Route 2022 (Route 2022: mijlpalen op weg naar 1 januari2022 - Aan de slag met de Omgevingswet). Dit, samen met de bestuurlijke partners, ontwikkelde instrument geeft richting 1 januari 2022 het houvast dat iedere overheid nodig heeft ten aanzien van de route, het beschikbare instrumentarium en de mijlpalen.

• D. 

  Budgettaire gevolgen van beleid

Tabel 13 Budgettaire gevolgen van beleid, beleidsartikel 5 Ruimtelijke ordening en omgevingswet (bedragen x € 1.000)

1    Tot en met 2018 was dit Architectonisch Beleid.

2    In 2018 was dit de regeling Projecten bestaand Rotterdams Gebied.

• E. 

  Toelichting op de instrumenten

Uitgaven

5.1 Ruimtelijke ordening Subsidies (regelingen)

Programma Ruimtelijk Ontwerp

Een deel van het budget van de Actieagenda Ruimtelijke Ontwerp 2017-2020 is vastgelegd in meerjarige subsidies met de Internationale Architectuur Biënnale Rotterdam, het Stimuleringsfonds Creatieve Industrie, Architectuur Lokaal, de Academies van Bouwkunst en de TU Delft (leerstoel + netwerkprogramma met WUR en TU Eindhoven). Met deze programma's sluit de Actieagenda direct aan op ontwikkelingen en concrete activiteiten in de praktijk en in het onderwijs. De subsidies zijn bedoeld om ontwerpend onderzoek in te zetten bij lokale en regionale transitie- en transformatie vraagstukken in de fysieke leefomgeving. De ervaringen uit deze projecten worden gedeeld op digitale platforms, handreikingen en masterclasses.

Basisregistraties

De subsidies voor Basisregistraties zijn verstrekt aan het Samenwerkingsverband Bronhouders Basisregistratie Grootschalige Topogratfie (SVB-BGT) voor het uitvoeren van de werkzaamheden, die zijn uitgevoerd in het kader van de tweede tranche van de BGT transitie en de kwaliteitszorg voor de BGT

De eerste tranche betrof de aansluiting van alle bronhouders (overheids-partijen die de inhoud van de BGT leveren) op de landelijke voorziening van de BGT en het realiseren van de initiële vulling op basis van het kaartmateriaal dat al beschikbaar was vóór de BGT. Na deze tranche kon de oude productieomgeving worden afgesloten en alle bijhouding (actualisering) plaatsvinden in de systemen van de BGT. Deze eerste tranche is afgerond in 2017 en vanaf dat moment was er een landsdekkende BGT. De tweede tranche van de transitie betrof het toevoegen van de informatie die vóór de BGT niet beschikbaar was. Deze tranche ging dus om het compleet maken van de inhoud en het voldoen aan de kwaliteitseisen.

Daarnaast ging het om een jaarlijkse subsidie aan Geonovum voor het basisprogramma. Dit basisprogramma is gericht op generieke ontwikkeling van standaarden en op verkenningen ten aanzien van innovatie.

Verder is er in 2020, als onderdeel van een vierjarige projectsubsidie (2017-2020), een subsidie aan de Stichting Geofort toegekend. Het doel is het vergroten van kennis, inzicht en bewustwording van het belang van de geo-informatie bij het publiek. Met behulp van de financiering heeft Geofort ook in 2020 diverse nieuwe lesmodules en workshops kunnen ontwikkelen waarbij jongeren met ruimtelijke vraagstukken aan de slag gaan. Voor de subsidies aan het SVB-BGT en Geofort is bij eerste supplementaire begroting gerealloceerd vanuit het instrument «bijdrage aan zbo/rwt».

Ruimtelijk instrumentarium (diversen)

In 2020 zijn diverse subsidies verstrekt zoals een subsidie aan de Nationale dialoog voor de bouwcultuur: een dialoog over landschapsinclusieve ontwikkelingen en ruimtelijke kwaliteit. Een subsidie aan de Natuurverdub-belaar voor een onderzoek naar de succesfactoren en hiaten in de ontwikkeling van Tiny Houses in combinatie met nieuwe natuur. Bij eerste suppletoire begroting heeft hiervoor een reallocatie plaatsgevonden vanuit het instrument «opdrachten».

Verder is er een bijdrage geleverd aan de startfase van een leerstoel erfgoed en ruimtelijke participatieve planning aan de Wageningen University & Research (WUR) in samenwerking met de gemeente Westerveld.

Basisregistraties Ondergrond (BRO)

De Vereniging Nederlandse Gemeenten (VNG) heeft een subsidie van € 38.115 ontvangen om een impactanalyse en kosten/batenanalyse uit te voeren. Het gaat hierbij om de volgende onderwerpen: het opnemen van gegevens over bodemenergiesystemen en het opnemen van gegevens met betrekking tot PFAS als uitbreiding op het domein Bodemverontreiniging. Voor dit laatste onderwerp geldt dat opname in de BRO alleen plaatsvindt als budget beschikbaar komt en dit zal in dat geval aansluitend aan het huidige programma BRO plaatsvinden.

Opdrachten

Basisregistraties Ondergrond (BRO)

De Basisregistratie Ondergrond (BRO) wordt stap voor stap opgebouwd. Dat gebeurt in vier tranches (stappen). Met iedere stap bevat de BRO steeds meer gegevens en modellen over de ondergrond. De bronhouders leveren deze gegevens per registratieobject aan. De opdrachten voor de BRO stonden in 2020 in het teken van de implementatie van de laatste stappen. De wet basisregistraties ondergrond is op 1 januari 2018 in werking getreden voor de eerste tranche.

De opdrachten die in dit vierde jaar van het programma BRO zijn uitgezet hadden onder meer betrekking op: regeldrukonderzoek, aanvullend onderzoek naar opname bodemverontreiniging in de BRO, Praktijkvoorbeelden op de Noordzee en op land gekoppeld aan de NOVI thema's energietransitie en woonopgave, Webinars en Praktijkfestival.

Gebiedsontwikkeling

Met de omgevingsagenda's is een vliegende start gemaakt. In juni 2020 is de pilot omgevingsagenda Oost-Nederland afgerond TK 34.682 nr, 51 en aan de Tweede Kamer gestuurd In de andere landsdelen is in 2020 gewerkt aan de doorontwikkeling van omgevingsagenda's of bouwstenen daarvan en zijn bestuurlijke afspraken gemaakt over prioritering of verbinding van bestaande gebiedsprogramma's en nieuwe gezamenlijke opgaven geagendeerd. Gezamenlijke agendasetting met andere overheden (zowel interbestuurlijk als interdepartementaal) geeft handelingsperspectief om tot realisatie te komen van complexe vraagstukken in de leefomgeving die om samenhang en samenwerking vragen.

Ook zijn er opdrachten verstrekt voor de gebiedsgerichte bereikbaarheids-programma's en de adaptieve ontwikkelstrategieën van regio's in het kader van het Meerjarenprogramma Infrastructuur, Ruimte en Transport (MIRT).

Programma Ruimtelijk Ontwerp

Met de Actieagenda Ruimtelijk Ontwerp 2017-2020 hebben de Ministeries van BZK en Onderwijs Cultuur en Wetenschap (OCW) hun inzet meerjarig bepaald. Het doel is de kracht van ontwerpend onderzoek bij urgente maatschappelijke vraagstukken effectief in te zetten, onder meer bij het opstellen van omgevingsvisies en -plannen. In 2020 is het budget ingezet voor het «O-team», ter ondersteuning van ontwerp bij medeoverheden. Daarnaast zijn middelen ingezet voor het programma «Atelier X», waarmee ontwerpend onderzoek is ingezet op de thema's energietransitie, mobili-teitstransitie en verstedelijking, zeespiegelstijging, klimaatadaptatie en een integrale aanpak van transities op wijkniveau. De resultaten zijn benut bij het opzetten van de City Deal Openbare Ruimte, waarbij een brede betrokkenheid is van departementen en gemeenten. Het werkbudget van het College van Rijksadviseurs en het budget voor organiseren van de Rijksprijs Gouden Piramide waren op deze regeling begroot, maar zijn bij tweede suppletoire begroting 2020 gerealloceerd naar het instrument «bijdrage aan agentschappen» om de middelen op het juiste instrument te verantwoorden.

Tot slot is in 2020 door de Ministeries van BZK en OCW het nieuwe Actieprogramma Ruimtelijk Ontwerp 2021-2024 opgesteld, waarmee de meerjarige inzet van ontwerp voor maatschappelijke vraagstukken voor de komende periode is vastgelegd.

Geo-informatie

Dit betreft voornamelijk uitgaven voor het opstellen van een controleprotocol voor een audit voor de basisregistratie grootschalige topografie.

Ruimtegebruik bodem (diversen)

Op dit budget is zeer beperkt geld uitgegeven. Bij tweede suppletoire is het budget gerealloceerd naar diverse andere instrumenten.

Ruimtelijk instrumentarium (diversen)

De middelen ten aanzien van monitoring zijn in 2020 ingezet ten behoeve van de nulmeting van de Monitor NOVI. Deze nulmeting is het najaar van 2020 gepubliceerd en aan de Tweede kamer toegezonden (Kamerstukken II 2020/21, 34682 nr. 54). Op evaluatiegebied heeft in 2020 een beleidsdoor-lichting van artikel 5 «Ruimtelijke ordening» van de BZK begroting plaatsgevonden. Deze is in november 2020 aan de Tweede Kamer aangeboden, inclusief een evaluatie van investeringsprojecten gebiedsontwikkeling (Kamerstukken II 2020/21, 30985, nr. 46).

Er zijn meerdere opdrachten verstrekt voor de ontwikkeling van de NOVI en de uitvoering van de NOVI. Voor de ontwikkeling van de NOVI betreft het met name kennisvergaring, de organisatie van het maatschappelijk debat en communicatie rondom onder andere de publicatie rondom de NOVI. Voor de uitvoering van de NOVI zijn middelen verstrekt rondom het opzetten van de Omgevingsagenda's, de start van maken van plannen van aanpak van de NOVI-gebieden en zijn bijdragen gedaan aan het maken van verste-delijkingsstrategieën. Ook is de opdracht verstrekt voor de organisatie van de jaarlijks terugkerende NOVI-conferentie.

Veder zijn er inzake de veranderopgave voor BZK voor het werken met de Omgevingswet diverse onderzoeken gerealiseerd. Het werkproces rondom de vergunningverlening en aansluiting op het DSO is in beeld gebracht en uitgevoerd. Daarnaast zijn kennisproducten voor het Ministerie van BZK ontwikkeld. Tevens is er een opleidingsmodule voor beleidsmedewerkers binnen BZK ontwikkeld en georganiseerd.

Voor het Programma Ons Landschap is een strategische verkenning Ruimte voor Biobased Bouwen vertrekt. Een verdiepend onderzoek naar value- en businesscases, het ontwikkelen van een rekentool voor berekenen van maatschappelijk en economisch rendement bij de teelt van biobased producten in een aantrekkelijk landschap. Ten bate van de landschapsbio-grafie Groene Hart zijn kaarten en beelden van het Groene Hart ontwikkeld. En er is een voorstudie gedaan Energie 2020; een verkenning naar mogelijkheden in het Groene Hart in kader van de Regionale Energie Strategie (RES).

Bij eerste suppletoire begroting is € 0,3 mln. gerealloceerd naar het instrument «subsidies» voor dezelfde regeling.

Windenergie op zee

Bij tweede suppletoire begroting is het volledige budget gerealloceerd naar diverse andere instrumenten.

Bijdrage aan zbo's/rwt's

Kadaster (Basisregistraties)

Dit betreft de jaarlijkse bijdrage aan het Kadaster voor het beheer en ontwikkeling van de Geo-Basisregistraties en een aantal infrastructurele voorzieningen op het gebied van Geo-Informatie. Dit gebeurt in het kader van meerjarige afspraken over de inzet van deze middelen in het kader van de doorontwikkeling in samenhang van de Geo-Basisregistraties.

Geo-informatie

Het gaat hier om de bijdragen aan Geonovum en ICTU in het kader van de doorontwikkeling van de Geo-Basisregistraties en aan Geonovum voor de Europese richtlijn Inspire en Geo-Samen. Ook heeft het CBS nog een bijdrage ontvangen voor een kwaliteitsmeting van het stelsel van basisregistraties. Bij eerste suppletoire begroting 2020 is er binnen het instrument gerealloceerd voor de inzet van Geonovum voor de BRO. Voor de bijdrage aan de ICTU is eveneens binnen het instrument gerealloceerd, maar dan bij Miljoenennota 2021.

Diverse bijdragen

De Basisregistratie Ondergrond (BRO) wordt stap voor stap opgebouwd. Dat gebeurt in vier tranches. Het betreft een bijdrage een bijdrage aan ICTU voor het programmanagement en de ondersteuning van de implementatie en de overdracht van het bronhouderportaal aan TNO. Tevens heeft het Kadaster een bijdrage ontvangen voor de ontsluiting van de BRO-data via de website Publieke Dienstverlening op de Kaart (PDOK).

Bijdrage aan medeoverheden

Projecten Nota Ruimte

Bij eerste suppletoire begroting 2020 zijn middelen binnen het instrument herschikt vanuit de regeling Nota Ruimte naar projecten ruimtelijke kwaliteit ten behoeve van het project Stadshavens Rotterdam.

Gemeenten

Het betreft hier uitgaven voor het programma Bestaand Rotterdams Gebied (BRG). Het programma BRG maakt onderdeel uit van het project Mainpor-tontwikkeling Rotterdam. Dit project kent een dubbel doelstelling. Enerzijds het ontwikkelen van de Rotterdamse haven anderzijds te zorgen voor een verbetering van het woon- en leefklimaat. Het BRG-programma omvat projecten die hieraan bijdragen: intensiveringsprojecten (reeds in 2009 afgerond) en leefbaarheidsprojecten. In 2020 heeft er met betrekking tot deze leefbaarheidsprojecten een jaarlijkse bijdrage plaatsgevonden. De realisatie van de leefbaarheidsprojecten loopt door tot 2021.

Diverse projecten ruimtelijke kwaliteit

Bij eerste suppletoire begroting 2020 zijn middelen binnen het instrument herschikt vanuit de regeling Nota Ruimte naar projecten Ruimtelijke kwaliteit. In 2020 heeft de eindafrekening van het project Stadshavens Rotterdam plaats gevonden. Dit project was gericht op het ontwikkelen een aantal deelgebieden (kwaliteitsdragers) in het gebied rondom de Merwe- Vierhavens. om de mogelijkheden in het vrijkomende gebied te stimuleren. Dit gebied kwam vrij na de verplaatsing van een deel van de havenactiviteiten uit Rotterdam naar de Maasvlakte 2. Met deze uitbreiding van de Rotterdamse haven nam de beschikbare ruimte voor bedrijven aanzienlijk toe.

Tevens zijn heeft een eindafrekening van het programma Integrale Ontwikkeling tussen Delft en Schiedam (IODS) plaats gehad. IODS is een gebiedsgericht programma waarmee gelijk met de aanleg van de A4 Delft -Schiedam ook werd geïnvesteerd in de kwaliteit van Midden-Delfland en het stedelijk gebied tussen Schiedam en Vlaardingen. Naast extra natuur zijn komen er tal van recreatieve voorzieningen aangelegd, en verspreid liggende kassen gesaneerd en heeft de melkveehouderij impulsen voor een duurzame, economisch gezonde bedrijfsvoering gekregen. De resterende middelen zijn bij tweede suppletoire begroting herschikt.

Diverse bijdragen

Het Ministerie van IenW heeft in 2020 een bijdrage ontvangen voor het beheer van het ICT-systeem voor ruimtelijke ordening. Bij tweede suppletoire begroting is hiervoor budget gerealloceerd.

Gebiedsontwikkeling

Voor het opstellen van een verstedelijkingsstrategie Metropoolregio Amsterdam heeft de gemeente Amsterdam een bijdrage ontvangen. Hiervoor heeft bij de tweede suppletoire begroting een reallocatie plaats gevonden.

Bijdrage aan agentschappen

RVB

Het RVB heeft een bijdrage ontvangen voor het College van Rijksadviseurs 2016-2020. Dit college heeft in haar laatste jaar een groot aantal adviezen en publicaties uitgebracht gericht op de ruimtelijke aspecten van urgente maatschappelijke opgaven en Rijksbelangen. Eind 2020 is een nieuw College van Rijksadviseurs gestart. Daarnaast heeft het RVB nog een bijdrage voor de Rijksprijs de Gouden Pyramide ontvangen. Voor het college van Rijksadsviseurs en de Gouden Pyramide heeft bij tweede suppletoire begroting een reallocatie plaatsgevonden.

Ook heeft het RVB een bijdrage ontvangen in het kader van het versterken van de maatschappelijke meerwaarde van rijksvastgoed. Het doel is om met gebiedsverkenningen en gebiedsprojecten kennis te verbreden en aansprekende, innovatieve werkwijzen te ontwikkelen die het maatschappelijk rendement van inzet van het rijksvastgoed vergroten.

RIVM

Dit betreft de gezamenlijke opdracht vanuit artikel 5.1 en 5.2 aan het Rijksinstituut voor Volksgezondheid en Milieu (RIVM) voor een onderzoek naar de mogelijkheden om informatie over de fysieke leefomgeving in het DSO te borgen. Het onderzoek gaat in op informatie over magneetvelden als gevolg van hoogspanningslijnen, het in stand houden van het

Expertisenetwerk Windenergie en de kwaliteit van het DSO. Hiervoor heeft bij de eerste en tweede suppletoire begroting een reallocatie plaats gevonden.

RWS (Leefomgeving)

Rijkswaterstaat (RWS) heeft een bijdrage ontvangen voor diverse activiteiten die het verricht in het ruimtelijk domein. Zo heeft RWS een jaarlijkse bijdrage ontvangen voor het beheer en onderhoud van het systeem Omgevingsloket-online (OLO). Het OLO is de digitale voorziening waarin aanvragen om omgevingsvergunningen en meldingen kunnen worden gedaan. Daarnaast verricht Rijkswaterstaat diverse beleidsondersteunende en adviserende activiteiten (BOA) voor het Ministerie van BZK in het kader van de verstrekte bijdrage.

Basisregistratie Ondergrond (BRO)

RWS heeft in 2020 een bijdrage van € 450.000 ontvangen voor ondersteuning van de implementatie van de BRO. Daarnaast heeft Logius een bijdrage ontvangen voor de ICT-dienstverlening voor het programma.

5.2 Omgevingswet

Subsidies (regelingen)

Eenvoudig Beter

De VNG en de Unie van Waterschappen (UvW) ontvangen subsidie om hun achterban te kunnen faciliteren bij het implementeren van en het werken met de Omgevingswet, om zo de invoering van de Omgevingswet tot een succes te maken.

Het uitstel van inwerkingtreding Omgevingswet brengt voor de Koepels extra kosten voor de invoeringsondersteuning met zich mee. Daarom is aan de VNG een nieuwe subsidie verstrekt voor de kosten voor invoerings- en implementatiekosten, die het jaar uitstel met zicht meebrengt. En is in 2020 de stimuleringssubsidie aan de VNG verlengd tot 31-12-2022. De subsidie voor UvW is in 2020 afgerond en vastgesteld.

Opdrachten

Eenvoudig Beter

Het betreft een aantal kleinere opdrachten, waaronder onderzoeksopdrachten en advisering over het fysieke domein. Deze opdrachten hebben bijgedragen aan de producten die zijn opgeleverd of nog worden opgeleverd binnen het stelsel van Omgevingswet. Er zijn diverse opdrachten verstrekt voor het onderzoeken van de financiële effecten van de Omgevingswet voor de medeoverheden. Het verschil tussen de begroting en de realisatie komt voort uit een aanpassing van instrumentkeuze en middelen zijn daarom overgeboekt van het instrument opdracht naar het instrument bijdragen aan medeoverheden

Aan de Slag

Het betreft opdrachten aan marktpartijen voor activiteiten zoals onderzoeken, adviezen en communicatiemiddelen en -producten. Ook in 2020 zijn er weer vele bijeenkomsten voor diverse doelgroepen, zoals communicatieadviseurs, beleidsmedewerkers, softwareleveranciers, georganiseerd ter voorbereiding op het leren werken met de Omgevingswet. Vanwege de coronamaatregelen vonden deze vooral digitaal plaats.

De extra beschikbaar gestelde middelen voor de ontwikkeling van fase 1 van het DSO zijn in eerste instantie toegevoegd aan het opdrachtenbudget. Per eerste suppletoire begroting 2020 zijn de middelen gerealloceerd naar de verschillende instrumenten.

Bijdrage aan zbo's/rwt's

Kadaster

Het betreft hier de bijdrage voor de activiteiten die het Kadaster uitvoert in het kader van de afbouw, ontwikkeling, implementatie en de voorbereiding van het beheer van het Digitaal Stelsel Omgevingswet (DSO). Dit gebeurt in samenwerking met de ontwikkelpartners, Rijkswaterstaat, KOOP en Geonovum. Elke ontwikkelpartner zet daarvoor expertise in.

Geonovum

Het betreft hier de bijdrage voor de activiteiten die Geonovum uitvoert in het kader van de ontwikkeling, implementatie en het in beheer nemen van het DSO.

ICTU

Het betreft hier de bijdrage voor de activiteiten die ICTU uitvoert in het kader van de monitor op de implementatie van het DSO. Hiermee wordt beoogd te monitoren in hoeverre betrokken partijen en organisaties gesteld staan om te kunnen werken met het DSO

Aan de Slag

Het betreft hier de bijdrage voor de activiteiten die organisaties, zoals VNG, IPO en Unie van Waterschappen, uitvoeren in het kader van de ontwikkeling van het DSO en het leveren van invoeringsondersteuning voor de stelselwijziging.

Diverse bijdragen

Er zijn diverse opdrachten verstrekt aan IPO en VNG voor diverse onderzoeken naar de financiële effecten van de Omgevingswet voor de medeoverheden.

Bijdrage aan medeoverheden

Eenvoudig Beter

De Stichting Bureau Commissie voor Milieurapportage, het UvW en de VNG hebben bijdragen ontvangen voor pilots over de werking van de milieuef-fectrapportage (MER) en Geometrische begrenzing. Tevens hebben VNG en het Interprovinciaal Overleg (IPO) bijdragen ontvangen voor een aantal onderzoeken met als doel de financiële effecten van de Omgevingswet voor de medeoverheden te onderzoeken.

Bijdrage aan agentschappen

Aan de Slag

Het betreft hier bijdragen aan verschillende agentschappen.

RWS voert activiteiten uit in het kader van de ontwikkeling van het DSO, de ontwikkeling van het Informatiepunt en het leveren van invoeringsondersteuning voor de stelselwijziging. Samen met ontwikkelpartner RWS werkt het Ministerie van BZK aan de ontwikkeling en implementatie van het DSO.

KOOP is als ketenpartner verantwoordelijk voor het beheer en exploitatie van het bronhouderskoppelvlak LVBB en de STOP standaard van het DSO.

Via EC O&P/Bureau Gateway zijn twee reviews uitgevoerd naar de aspecten cultuur, samenwerking en personeel binnen het DSO. In de tweede Gateway Review (Kamerstukken II 2020/21,33118, nr. 158) lag het accent op de implementatie van DSO-LV bij gemeenten, provincies, waterschappen en het rijk.

RWS (Eenvoudig Beter)

Voor ondersteuning bij de invoering van het stelsel van de Omgevingswet ontvangt RWS een bijdrage. Inzet van deze expertise is een continuering van hetgeen gebruikelijk was bij het Ministerie van IenW. Er zijn in 2020 diverse opdrachten verleend aan RWS voor het digitaliseren van de regelgeving.

Diverse agentschappen

Aan KOOP zijn diverse opdrachten verleend voor het digitaliseren e

Ontvangsten

Ruimtelijke ordening

Voor de basisregistraties is de jaarlijkse bijdrage van de UvW van € 3,8 mln. ontvangen. Tevens heeft de afrekening met Rijkswaterstaat over 2018 en 2019 voor beleidsondersteunend advies plaats gevonden en ook over een opdracht in het kader van het dossier windenergie op zee. Dit heeft geleid tot een ontvangst van € 1,4 mln. Ook met Geonovum heeft een afrekening over 2019 plaatsgevonden, dit heeft geleid tot een ontvangst van € 0,3 mln. Van een aantal gemeenten zijn nog ontvangsten binnen gekomen van in totaal € 0,1 mln.

Omgevingswet

Bij de afrekening over 2019 is een totaalbedrag van € 7 mln. teruggekomen van verschillende ontwikkelpartners als gevolg van onderbesteding/afrekeningen voor doorgeschoven activiteiten in het kader van de ontwikkeling en afbouw van het DSO-LV. Van het Interprovinciaal Overleg (IPO) is een bijdrage van € 1,6 mln. ontvangen voor het Beheer DSO-LV.

4.6 Artikel 6. Overheidsdienstverlening en informatiesamenleving

• A. 

  Algemene doelstelling

Het Ministerie van Binnenlandse Zaken en Koninkrijksrelaties (BZK) zorgt voor:

• - 

  een veilige, gebruiksvriendelijke en inclusieve (digitale) overheidsdienstverlening;

• - 

  een veilig en betrouwbaar identiteitsstelsel waarbij veilig en efficiënt gebruik wordt gemaakt van (persoons)gegevens;

• - 

  bijdragen aan het vertrouwen in de overheid door het verbeteren van de informatiepositie van burgers en bedrijven;

• - 

  zorgdragen voor toegankelijke en transparante overheidsinformatie;

• - 

  het bewaken van rechten en publieke waarden, zoals privacybescherming en zelfbeschikking, in de informatiesamenleving en daarmee bijdragen aan de bewaking van de kernwaarden van de democratie.

• B. 

  Rol en verantwoordelijkheid

De Minister van BZK is verantwoordelijk voor het bevorderen van een adequate digitale overheidsdienstverlening, waarbij het belangrijkste doel is dat de dienstverlening toegankelijk is voor iedereen.

In de portefeuilleverdeling zijn onderstaande rollen en verantwoordelijkheden belegd bij de Staatssecretaris van BZK.

Stimuleren

De Minister van BZK stimuleert het gebruik van nieuwe digitale technologieën voor het oplossen van maatschappelijke vraagstukken, waarbij de markt ook nadrukkelijk uitgedaagd wordt om mee te denken over antwoorden op maatschappelijke vragen.

Regisseren

De Minister van BZK zorgt voor maatregelen die burgers rechten geven en beschermen tegen ongewenste aspecten van digitalisering. De Minister van BZK pakt de rol om voortdurend de beleidsagenda op het terrein van de informatiesamenleving en overheid te herijken aan de eisen van de tijd.

De Minister van BZK is stelselverantwoordelijk voor de inrichting en governance van de digitale overheid, waaronder de digitale basisinfrastructuur die deze mogelijk maakt.

De Minister van BZK heeft een kaderstellende rol op het gebied van de digitale overheid. Kaderstellen gebeurt in de vorm van wetgeving, standaarden, architectuurkaders en richtlijnen rekening houdend met Europese ontwikkelingen en verplichtingen.

De Minister van BZK heeft een coördinerende rol met betrekking tot alle officiële publicaties van de overheid.

Uitvoeren

De Minister van BZK is verantwoordelijk voor de inrichting, beschikbaarstelling, instandhouding, werking, beveiliging en betrouwbaarheid van generieke voorzieningen voor elektronisch berichtenverkeer en informatieverschaffing, alsmede voor de voorzieningen voor het inloggen bij overheidsdienstverleners(authenticatie) en registratie van machtigingen in het burgerservicenummer (BSN)-domein.

De Minister van BZK is verantwoordelijk voor het beleid rondom het vaststellen van de identiteit alsmede de verstrekking van reisdocumenten op basis daarvan. Ook is de Minister van BZK verantwoordelijk voor de vastlegging van persoons- en adresgegevens in de Basisregistratie Personen (BRP). In dat kader houdt de Minister van BZK toezicht op de uitvoering van de Paspoortwet, monitort de uitvoering van de wet BRP en ondersteunt de gemeenten die primair verantwoordelijk zijn voor de uitvoering van deze wetten. De Minister van BZK faciliteert hiermee het juiste gebruik van persoons- en adresgegevens door andere overheidsinstanties. Het tegengaan van fraude met, en het corrigeren van fouten van, persoons- en adresgegevens en reisdocumenten vormt hiervan een integraal onderdeel.

• C. 

  Beleidsconclusies

Regie op Gegevens

De beleidsinzet voor het programma Regie op Gegevens is in 2020 gericht op implementatie en uitwerking van de mogelijkheden voor inzage, correctie en vooral het verantwoord delen van gegevens door burgers, zoals geformuleerd in de Beleidsbrief Regie op Gegevens van 11 juli 2019 (Kamerstukken 2018/19, 32761, nr. 147).

De voorbereiding is gestart voor de borging van spelregels in aanvullende regelgeving rond het delen van gegevens. Daarvoor is ook een referentie ICT- architectuur opgesteld. Er is gebouwd aan een proof of concept voor het tonen van geautomatiseerde verstrekking van persoonsgegevens binnen de overheid. Een pilot met woningcorporaties rond delen van gegevens voor de inkomenstoets is opgezet, naast enkele andere gebruikersonderzoeken bij pilots. De programmatische invoering is bovendien onder een interdepartementale stuurgroep gebracht.

Basisregistratie Personen (BRP)

Het reisdocumentenstelsel en de BRP zijn belangrijke onderdelen van het Nederlandse Identiteitsstelsel, die worden gemoderniseerd. Er wordt daarnaast gewerkt aan de ontwikkeling van een digitale identiteit. Het wetsvoorstel Digitale Overheid (WDO) is in dit kader afgelopen jaar in de Tweede Kamer vastgesteld. Sinds 4 januari 2021 is het voor burgers mogelijk een identiteitskaart met e-functionaliteit aan te vragen, waarmee ingelogd kan worden bij de Nederlandse overheid (via de DigiD app).

Voor verbetering en vernieuwing van de BRP is in 2020 een Ontwikkel-agenda opgesteld met daarin twaalf onderwerpen, waaronder uitbreiding van de bijhouding van gegevens van niet-ingezetenen en het gaan registreren van meerdere adressen (Kamerstukken 2020/21,27859, nr. 146). De uitvoering van die agenda start in 2021, vooruitlopend daarop zijn enkele wijzigingen in de centrale systemen aangebracht waaronder voorbereiding voor toekomstige wijzigingen in registratie van gezag. Er is een wetsvoorstel aan de Tweede Kamer aangeboden met daarin het voorstel voor het opnemen van een Experimenteerartikel in de wet BRP, ten behoeve van het kunnen experimenteren voor doorontwikkeling van de BRP (Kamerstukken 2020/21, 35648, nr. 2).

• D. 

  Budgettaire gevolgen van beleid

Tabel 14 Budgettaire gevolgen van beleid, beleidsartikel 6 Overheidsdienstverlening en informatiesamenleving