Parlementaire enquête aardgaswinning Groningen

Op 24 februari 2023 werd door de parlementaire enquêtecommissie aardgaswinning Groningen (PEGAS) het rapport Groningers boven gas aan de Tweede Kamer overhandigd. De hoofdconclusie van het rapport was dat de belangen van Groningers structureel werden genegeerd bij de gaswinning en dat het van groot belang is om dat patroon te doorbreken. Enkele aanbevelingen die de commissie deed: het milder, makkelijker en menselijker maken van de schadeafhandeling voor bewoners, het bieden van snelle duidelijkheid voor de bewoners over de versterking en het bieden van toekomstperspectief aan de regio.

Op initiatief van Tom van der Lee (GroenLinks) in 2019 werd de enquêtecommissie in 2021 ingesteld. Van der Lee is ook voorzitter van de commissie. Doel van het onderzoek was de waarheidsvinding over de gebeurtenissen in het (recente en verdere) verleden rond de gaswinning in Groningen en om daaruit lessen te trekken. Het ging daarbij om de oorspronkelijke afspraken over de gaswinning, de verantwoordelijkheden en het verloop van de afbouw van de gaswinning. Er werd ook gekeken naar de mate waarin gasbaten zijn teruggevloeid naar Groningen.

De openbare verhoren werden gehouden tussen maandag 27 juni en 1 juli 2022 en tussen 29 augustus en 14 oktober 2022. Het eindrapport van de onderzoekscommissie is op 24 februari 2023 gepresenteerd in boerderij De Diek’n in Zeerijp, in het aardbevingsgebied. Op 12 en 13 april 2023 ging de Tweede Kamer in debat met de commissie over het rapport. Op 6 en 7 juni debatteerde de Tweede Kamer met het kabinet over het rapport.

In 1959 werd een grote gasvoorraad bij Slochteren ontdekt. Er werd begonnen met de winning en distributie van aardgas. Dit leverde de Nederlandse schatkist miljarden euro's op. In 1986 deed zich de eerste aardbeving voor, bij Assen. Daarna vonden de aardbevingen vooral in Groningen plaats; daarnaast daalde de bodem in sommige gebieden.

Als gevolg daarvan werden talloze huizen beschadigd. Het herstel van de panden en de financiering daarvan, kwamen zeer moeizaam van de grond. Nadat zich in 2012 een aardbeving voordeed bij Huizinge, verschenen de eerste adviezen die pleitten voor de afbouw van de gaswinning. Desondanks werd de gaswinning juist opgeschroefd. Veel particulieren en bedrijven in de provincie Groningen zijn gedupeerd door de gevolgen van de winning van aardgas.

Toenmalig minister Wiebes¹ van Economische Zaken en Klimaat betitelde de gevolgen van de aardgaswinning in 2017 als 'een overheidsfalen van on-Nederlandse proporties'. In maart 2019 besloot de Tweede Kamer tot het houden van een parlementaire enquête naar de kwestie.

De centrale vraag van het onderzoek was: Hoe is de besluitvorming over de aardgaswinning in Groningen, de schadeafhandeling en de versterking op cruciale momenten verlopen, welke effecten had dit, welke belangen en afwegingen speelden een rol en hoe is hierbij omgegaan met de belangen van de Groningers?

Bij besluitvorming over aardgaswinning gaat het zowel om het volume te winnen gas als om het besluit de aardgaswinning stop te zetten. Versterking betreft de operatie om huizen en gebouwen aan te passen, zodat deze voldoen aan de veiligheidsnorm en verdere schade als gevolg van aardgaswinning wordt voorkomen.

De hoofdvragen voor de gehele onderzoeksperiode waren:

• 1. 

  Wat is op hoofdlijnen in de periode 1959-2021 gebeurd met betrekking tot de aardgaswinning in Groningen en de bijbehorende risico’s? Wat zijn mijlpalen en cruciale momenten in de geschiedenis van de Groningse aardgaswinning en waarom? Welke kennis was op welk moment bij wie beschikbaar?
• 2. 

  Hoe functioneert het Gasgebouw? Welke partijen zijn betrokken binnen het Gasgebouw en welke belangen en afwegingen spelen een rol? Welke besluiten zijn genomen? Welke afspraken zijn gemaakt en hoe zijn deze in de tijd veranderd?
• 3. 

  Welke besluiten nam het kabinet over de aardgaswinning in Groningen? Hoe kwamen die besluiten tot stand, hoe is de Tweede Kamer geïnformeerd en op welke momenten had de Tweede Kamer invloed op de besluitvorming?
• 4. 

  Wat waren de rollen in de besluitvorming van kabinet, Tweede Kamer, private partijen, decentrale overheden en lokale actoren en wat waren de gevolgen van hun handelen voor de Groningers? Op welke manier zijn de Groningers betrokken bij de besluitvorming, welke rol hadden zij en hoe is rekening gehouden met hun belangen?
• 5. 

  Welke lessen kunnen uit de analyse van de Groningse aardgaswinning worden getrokken?

Bij het in kaart brengen van wat er is gebeurd, onderscheidde de tijdelijke commissie drie perioden:

• 1. 

  vanaf begin jaren zestig: voortvarende gaswinning bij Slochteren
• 2. 

  vanaf 1986, aardbeving bij Assen: bodemdaling en aardbevingen
• 3. 

  vanaf 2012, aardbeving bij Huizinge: afbouw gaswinning, schadeherstel en versterking

De hoofdconclusie van het onderzoek was dat de belangen van Groningers structureel zijn genegeerd bij de gaswinning. De veiligheid van de Groningers werd te lang genegeerd, omdat andere publieke belangen dan het maximaliseren van de opbrengsten voor de Staat en het veiligstellen van leveringszekerheid niet waren geborgd in het Gasgebouw. Signalen van buitenaf werden ook niet opgepakt.

Leveringszekerheid werd te vaak aangegrepen door het ministerie van Economische Zaken om te betogen dat gaswinning niet naar beneden kon. Hierdoor werd dit als rookgordijn gebruikt tegenover de buitenwereld. Ook konden oliemaatschappijen profiteren van rolvermenging op het ministerie. Er was lange tijd weinig oog voor andere publieke belangen dan financiële belangen of leveringszekerheid, omdat het ministerie van Economische Zaken een 'monopolie' had op besluitvorming rondom gaswinning.

De gebrekkige schadeafhandeling en de versterkingsoperatie hebben daarnaast veel schade aangericht. Nederland moet volgens de commissie een ereschuld aan Groningen inlossen, en dit betekent niet alleen geld maar ook zorg en aandacht.

De commissie doet elf concrete aanbevelingen:

• - 

  Maak schadeafhandeling voor bewoners milder, makkelijker en menselijker
• - 

  Geef bewoners snel duidelijkheid over de versterking
• - 

  Bied toekomstperspectief aan de regio
• - 

  Zorg dat er voldoende geld beschikbaar is voor schadeafhandeling, versterking en toekomstige kosten
• - 

  Versterk de rol van de toezichthouder
• - 

  Vergroot de rol van het publieke belang binnen departementen
• - 

  Versterk de positie van de Tweede Kamer
• - 

  Geef toekomstige publiek-private samenwerkingen beter vorm
• - 

  Versterk kennisontwikkeling voor de ondergrond; het gesteente dat onder het aardoppervlak ligt.
• - 

  Stuur op ruimtelijke inrichting van de ondergrond
• - 

  Treedt samen mét Groningers in dialoog over hoe de ereschuld wordt ingelost

Kabinetsreactie

Twee maanden na de publicatie van het kritische rapport van de commissie, presenteerden staatssecretaris voor Mijnbouw Hans Vijlbrief² en premier Mark Rutte³ in april 2023 in het Groningse Garmerwolde de kabinetsreactie. Het kabinet bood opnieuw excuses aan en zei toe de komende dertig jaar 22 miljard euro te investeren in het oplossen van de door aardgaswinning veroorzaakte problemen. Een deel van het geld zal geïnvesteerd worden in de leefbaarheid, verduurzaming en het economisch perspectief van de regio. Daarnaast heeft het kabinet maatregelen getroffen om de schadeafhandeling in het aardbevingsgebied sneller te doen verlopen.

Slotdebat Tweede Kamer

Op 6 en 7 juni debatteerde de Tweede Kamer met het kabinet over het eindrapport van de parlementaire enquêtecommissie. Er werd een motie van wantrouwen ingediend tegen het gehele kabinet en één tegen premier Rutte. De moties haalden geen meerderheid. Er zijn wel moties aangenomen die het kabinet verzoeken ruimhartiger om te gaan met de afhandeling van schadeclaims. Zo moet de overheid meer schade vergoeden, en moet het daarnaast eenvoudiger worden om compensatie te krijgen. Ook moet er steviger worden ingezet op projecten die de Groningse economie versterken.