Jaarverslag Ministerie van Landbouw, Natuur en Voedselkwaliteit en Diergezondheidsfonds 2019 - Jaarverslag en slotwet Ministerie van Landbouw, Natuur en Voedselkwaliteit en Diergezondheidsfonds 2019 - Hoofdinhoud

Dit jaarverslag i is onder nr. 1 toegevoegd aan wetsvoorstel 35470 XIV - Jaarverslag en slotwet Ministerie van Landbouw, Natuur en Voedselkwaliteit en Diergezondheidsfonds 2019 i.

Officiële titel	Jaarverslag en slotwet Ministerie van Landbouw, Natuur en Voedselkwaliteit en Diergezondheidsfonds 2019; Jaarverslag; Jaarverslag Ministerie van Landbouw, Natuur en Voedselkwaliteit en Diergezondheidsfonds 2019
Document­datum	20-05-2020
Publicatie­datum	20-05-2020
Nummer	KST35470XIV1
Kenmerk	35470 XIV, nr. 1
Externe link	origineel bericht
Originele document in PDF

Tweede Kamer der Staten-Generaal

Vergaderjaar 2019

2020

35 470 XIV

Jaarverslag en slotwet Ministerie van Landbouw, Natuur en Voedselkwaliteit en Diergezondheidsfonds 2019

Nr. 1

JAARVERSLAG VAN HET MINISTERIE VAN LANDBOUW, NATUUR EN VOEDSELKWALITEIT (XIV) EN DIERGEZONDHEIDSFONDS (F) 2019

Ontvangen 20 mei 2020

INHOUDSOPGAVE

GEREALISEERDE UITGAVEN EN ONTVANGSTEN    3

• A. 

  ALGEMEEN    4

• 1. 

  Aanbieding van het jaarverslag en verzoek tot dechargeverlening 4

• 2. 

  Leeswijzer    7

• B. 

  BELEIDSVERSLAG    9

• 3. 

  Beleidsprioriteiten    9

• 4. 

  Beleidsartikelen    20

• 5. 

  Niet-beleidsartikelen    40

• 6. 

  Bedrijfsvoeringsparagraaf    43

• C. 

  JAARREKENING    46

7    Departementale verantwoordingsstaat    46

• 8. 

  Samenvattende verantwoordingsstaat agentschap    47

• 9. 

  Jaarverantwoording agentschap per 31 december 2019    48

• 10. 

  Saldibalans    61

• 11. 

  WNT-verantwoording 2019 Ministerie van Landbouw, Natuur en

Voedselkwaliteit    70

• D. 

  JAARVERSLAG DIERGEZONDHEIDSFONDS (F)    76

• 12. 

  Beleidsverslag Diergezondheidsfonds    76

• 13. 

  Bedrijfsvoeringsparagraaf Diergezondheidsfonds    88

• 14. 

  Jaarrekening Diergezondheidsfonds    89

• 15. 

  Saldibalans Diergezondheidsfonds    90

• E. 

  BIJLAGEN    93

Bijlage 1: Toezichtrelaties rwt's en zbo's    93

Bijlage 2: Afgerond evaluatie- en overig onderzoek    96

Bijlage 3: Inhuur externen    102

Bijlage 4: Europese geldstromen    103

Bijlage 5: Rapportage burgerbrieven    109

Lijst van afkortingen    111

GEREALISEERDE UITGAVEN EN ONTVANGSTEN

Figuur 1 Gerealiseerde uitgaven verdeeld over beleidsartikelen en niet-beleidsartikelen (x €1 mln.). Totaal €

• 11. 

  Concurrerende, duurzame, veilige agro-, visserij- en voedselketens

• 12. 

  Natuur en Biodiversiteit

138,8

• 50. 

  Apparaat

• 51. 

  Nog onverdeeld 0,0

0    250    500    750    1.000

Figuur 2 Gerealiseerde ontvangsten verdeeld over beleidsartikelen en niet-beleidsartikelen (x €1 mln.). Totaal €

• 11. 

  Concurrerende,

duurzame, veilige agro-,    78,1

visserij- en voedselketens

• 12. 

  Natuur en Biodiversiteit

• 50. 

  Apparaat 1,7

• 51. 

  Nog onverdeeld 0,0

0    25    50    75    100

• A. 

  ALGEMEEN

• 1. 

  Aanbieding van het jaarverslag en verzoek tot dechargeverlening

AAN de voorzitters van de Eerste en de Tweede Kamer van de Staten-Generaal.

Hierbij bied ik het departementale jaarverslag van het Ministerie van Landbouw, Natuur en Voedselkwaliteit over het jaar 2019 aan.

Onder verwijzing naar de artikelen 2.37 en 2.40 van de Comptabiliteitswet 2016 verzoek ik de beide Kamers van de Staten-Generaal de Minister van Landbouw, Natuur en Voedselkwaliteit decharge te verlenen over het in het jaar 2019 gevoerde financiële beheer.

Voor de oordeelsvorming van de Staten-Generaal over dit verzoek tot dechargeverlening stelt de Algemene Rekenkamer als externe controleur op grond van artikel 7.14 van de Comptabiliteitswet 2016 een rapport op. Dit rapport wordt op grond van artikel 715 van de Comptabiliteitswet 2016 door de Algemene Rekenkamer aan de Staten-Generaal aangeboden. Het rapport bevat de bevindingen en het oordeel van de Algemene Rekenkamer over:

• 1. 

  het gevoerde begrotingsbeheer, financieel beheer, materiële bedrijfsvoering en de daartoe bijgehouden administraties van het Rijk;

• 2. 

  de centrale administratie van de schatkist van het Rijk van het Ministerie van Financiën;

• 3. 

  de financiële verantwoordingsinformatie in de jaarverslagen;

• 4. 

  de totstandkoming van de niet-financiële verantwoordingsinformatie in de jaarverslagen;

• 5. 

  de financiële verantwoordingsinformatie in het Financieel jaarverslag van het Rijk.

Bij het besluit tot dechargeverlening worden verder de volgende, wettelijk voorgeschreven, stukken betrokken:

• 1. 

  het Financieel jaarverslag van het Rijk over 2019;

• 2. 

  het voorstel van de slotwet dat met het onderhavige jaarverslag samenhangt ;

• 3. 

  het rapport van de Algemene Rekenkamer over het onderzoek van de centrale administratie van de schatkist van het Rijk en van het Financieel jaarverslag van het Rijk;

• 4. 

  de verklaring van goedkeuring van de Algemene Rekenkamer over de in het Financieel jaarverslag van het Rijk, over 2019 opgenomen rekening van uitgaven en ontvangsten over 2019, alsmede over de saldibalans over 2019 (de verklaring van goedkeuring, bedoeld in artikel 7.14, tweede lid, van de Comptabiliteitswet 2016.

Het besluit tot dechargeverlening kan niet worden genomen, voordat de betrokken slotwet is aangenomen en voordat de verklaring van goedkeuring van de Algemene Rekenkamer is ontvangen.

De Minister van Landbouw, Natuur en Voedselkwaliteit,

C.J. Schouten

1 Dechargeverlening door de Tweede Kamer

Onder verwijzing naar artikel 2.40 van de Comptabiliteitswet 2016 verklaart de Voorzitter van de Tweede Kamer der Staten-Generaal dat de Tweede Kamer aan het hiervoor gedane verzoek tot dechargeverlening tegemoet is gekomen door een daartoe strekkend besluit, genomen in de vergadering van

De Voorzitter van de Tweede Kamer,

Handtekening:

Datum:

Op grond van artikel 2.40, tweede lid, van de Comptabiliteitswet 2016 wordt dit originele exemplaar van het onderhavige jaarverslag, na ondertekening van de hierboven opgenomen verklaring, ter behandeling doorgezonden aan de Voorzitter van de Eerste Kamer.

2 Dechargeverlening door de Eerste Kamer

Onder verwijzing naar artikel 2.40 van de Comptabiliteitswet 2016 verklaart de Voorzitter van de Eerste Kamer der Staten-Generaal dat de Eerste Kamer aan het hiervoor gedane verzoek tot dechargeverlening tegemoet is gekomen door een daartoe strekkend besluit, genomen in de vergadering van

De Voorzitter van de Eerste Kamer,

Handtekening:

Datum:

Op grond van artikel 2.40 van de Comptabiliteitswet 2016 wordt dit originele exemplaar van het onderhavige jaarverslag, na ondertekening van de hierboven opgenomen verklaring, doorgezonden aan de Minister van Financiën.

• 2. 

  Leeswijzer

De leeswijzer gaat in op de volgende onderwerpen:

• - 

  Opbouw jaarverslag;

• - 

  Ondergrenzen toelichtingen;

• - 

  Controlenormen financiële en niet-financiële gegevens;

• - 

  Groeiparagraaf;

• - 

  Motie Schouw en motie Hachchi c.s..

• 1. 

  Opbouw Jaarverslag

Dit jaarverslag bevat het beleidsverslag, een jaarrekening, het jaarverslag van het Diergezondheidsfonds (DGF) en diverse bijlagen. Deze bevatten informatie over de in 2019 gerealiseerde beleidsresultaten en de budgettaire realisatiegegevens van LNV en het DGF

Het onderdeel beleidsprioriteiten van het beleidsverslag betreft de verantwoording over de beleidsagenda uit de LNV-begroting 2019. Dit vindt plaats langs zes thema's:

• 1. 

  Werken aan kringlooplandbouw

• 2. 

  Aanpak stikstofproblematiek

• 3. 

  Nederland Natuurpositief

• 4. 

  Naar een veerkrachtige visserijsector in een multifunctionele ruimte

• 5. 

  Horizontale prioriteiten

• 6. 

  Handhaving en uitvoering

De beleidsartikelen in dit jaarverslag hebben dezelfde opzet als de begroting 2019 en zijn conform de Rijksbegrotingsvoorschriften opgesteld. Elk beleids-artikel bevat een paragraaf beleidsconclusies waarin voor de belangrijkste instrumenten een oordeel wordt gegeven over de uitvoering van het beleid in het afgelopen jaar.

De bedrijfsvoeringparagraaf doet verslag van relevante aandachtspunten in de bedrijfsvoering van het Ministerie van LNV. Het jaarverslag van het DGF bevat een separate bedrijfsvoeringsparagraaf.

De jaarrekening bestaat uit de departementale verantwoordingsstaat, de samenvattende verantwoordingsstaat inzake het agentschap, de jaarver-antwoording van het agentschap, de saldibalans en de WNT-verant-woording.

Het jaarverslag van het DGF bestaat uit een beleidsverslag (inclusief een bedrijfsvoeringsparagraaf) en een jaarrekening (verantwoordingsstaat DGF en een saldibalans). De apparaatsuitgaven voor de uitvoering van het DGF zijn deels opgenomen bij het moederdepartement (beleidsartikel 11).

De volgende bijlagen zijn opgenomen: Toezichtrelaties en Zelfstandige Bestuursorganen (ZBO's) en Rechtspersonen met een Wettelijke Taak (RWT's), Afgerond evaluatie- en overig onderzoek, Externe inhuur, Europese geldstromen en een lijst van afkortingen.

• 2. 

  Ondergrenzen toelichtingen

Voor wat betreft het toelichten van significante verschillen in de uitgaven, ontvangsten en verplichtingen in de realisatie versus de vastgestelde begroting 2019 zijn de ondergrenzen gehanteerd zoals opgenomen in de onderstaande tabel.

Staffel

• 3. 

  Grondslagen voor de vastlegging en de waardering

De verslaggevingsregels en waarderingsgrondslagen die van toepassing zijn op de in dit jaarverslag opgenomen financiële overzichten zijn ontleend aan de Comptabiliteitswet 2016 en de daaruit voortvloeiende regelgeving, waaronder de Regeling rijksbegrotingsvoorschriften 2020 en de Regeling agentschappen. Voor de departementale begrotingsadministratie wordt het verplichtingen-kasstelsel toegepast en voor de baten-lasten agentschappen het baten-lastenstelsel.

• 4. 

  Controlenormen financiële en niet-financiële gegevens

Het jaarverslag bevat zowel financiële als niet-financiële gegevens (kengetallen en indicatoren). Deze gegevens zijn aan verschillende controlenormen onderhevig. De controle van financiële informatie is gebaseerd op normen zoals deze voortvloeien uit de Comptabiliteitswet 2001 en de Rijksbegrotingsvoorschriften 2020 (RBV). De controle van beleidsinformatie en informatie over de bedrijfsvoering is gebaseerd op normen zoals deze voortvloeien uit de RBV. Van een aantal indicatoren zijn de realisatiegegevens over 2019 nog niet bekend. In die gevallen is de meest recente realisatie opgenomen.

• 4. 

  Groeiparagraaf

Voor de verantwoording 2019 heeft de Tweede Kamer verzocht om «de onderbouwing van de ramingen» voort te zetten als focusonderwerp en daarbij specifiek aandacht te besteden aan "de onderschrijdingen ten opzichte van het geraamde uitgavenkader". De Minister van Financiën heeft de Tweede Kamer geïnformeerd dat in het Financieel Jaarverslag Rijk 2019 hier invulling aan gegeven zal worden (Kamerstukken II 2018/19, 31865, nr. 151).

• 5. 

  Motie Schouw en motie Hachchi c.s.

Motie Schouw

In juni 2011 is de motie Schouw ingediend en aangenomen. Deze motie zorgt er voor dat de landenspecifieke aanbevelingen van de Raad op grond van de nationale hervormingsprogramma's een eigenstandige plaats krijgen in de departementale begrotingen. Voor de beleidsterreinen van LNV zijn er in 2019 geen landenspecifieke aanbevelingen gedaan door de Europese Commissie.

Motie Hachchi

Ter uitvoering van de motie Hachchi c.s. (Kamerstuk 33 000 IV, nr. 28) brengen departementen in kaart welke uitgaven zij doen in Caribisch Nederland, uitgesplitst per instrument. De totale uitgaven (realisatie) van LNV voor Caribisch Nederland in 2019 bedroegen € 3,6 mln. en is zichtbaar op Artikel 12.

• B. 

  BELEIDSVERSLAG

• 3. 

  Beleidsprioriteiten

• 1. 

  Inleiding

In 2019 presenteerde het ministerie van Landbouw, Natuur en Voedselkwaliteit (LNV) het Realisatieplan voor de transitie naar kringlooplandbouw.

De essentie van deze transitie is een verschuiving van voedselproductie tegen lagere kostprijzen naar steeds zuiniger omgaan met grondstoffen, minder verspilling en beter hergebruik van grondstoffen. De manier waarop ons voedsel geproduceerd wordt moet weer in balans komen met natuurlijke hulpbronnen.

Het Klimaatakkoord (opgave landbouw en landgebruik) geeft een belangrijke extra impuls aan de transitie naar kringlooplandbouw. De afspraken in het Klimaatakkoord zorgen voor een betere koolstofbalans en dragen bij aan een duurzame, toekomstbestendige agrarische sector.

De acties die het ministerie van LNV, onder andere naar aanleiding van het Realisatieplan en het Klimaatakkoord, in gang heeft gezet zijn in dit beleidsverslag weergegeven. De urgentie van het in balans brengen van onze natuur en voedselproductie is in 2019 versterkt met de uitspraak van de Raad van State over het Programma Aanpak Stikstof (PAS). Verslag wordt gedaan van de eerste maatregelen die het kabinet heeft genomen om de stikstofdepositie te verminderen.

• 2. 

  Werken aan kringlooplandbouw

2.1 Verduurzaming veehouderij

De veehouderij speelt een belangrijke rol in de verduurzaming van de landbouw en de vermindering van de stikstofdepositie. Veel opgaven komen samen op het erf van de veehouder, zoals het sluiten van de voer-mest kringloop, het reduceren van emissies door aanpassing van diervoer en de naleving van eisen op het gebied van dierenwelzijn en diergezondheid.

In 2019 startte LNV het programma duurzame veehouderij. De vijf grootste dierlijke sectoren (melkvee, pluimvee, varkens, kalveren en melkgeiten) hebben in samenspraak met LNV duurzaamheidsplannen opgesteld. In november stelde LNV de saneringsregeling varkenshouderij open. Het doel van de regeling is om de geuroverlast in veedichte gebieden te reduceren door varkenshouders die hun bedrijf willen beëindigen financieel te ondersteunen. De regeling werd in korte tijd overtekend, maar het kabinet wil de ontvangen aanvragen van deelnemers die aan de eisen voldoen honoreren. Aanvullend heeft LNV in 2019 de voorbereidingen getroffen voor een innovatie- en investeringsregeling in de veehouderij. Met de dierlijke sectoren heeft LNV plannen en instrumenten ontwikkeld om belemmeringen weg te nemen en kansen te benutten voor vergroting van het marktaandeel duurzaam geproduceerde dierlijke producten.

Mestbeleid

In 2019 heeft LNV bijeenkomsten georganiseerd om met stakeholders in gesprek te gaan over vereenvoudiging van het mestbeleid en hoe dit bij kan dragen aan kringlooplandbouw. Tevens zijn er wijzigingen in de Meststoffenwet doorgevoerd waarmee invulling is gegeven aan het Zesde Actieprogramma Nitraatrichtlijn en uitvoering aan het fosfaatrechtenstelsel.

2.2 Gezonde bodems en gewassen

Nationaal Programma Landbouwbodems

Een gezonde bodem staat aan de basis van kringlooplandbouw. Het doel van het Nationaal Programma Landbouwbodems is het realiseren van een duurzaam beheer van alle Nederlandse landbouwbodems in 2030. In 2019 heeft Wageningen University & Research (WUR), in opdracht van LNV, een meetset opgeleverd om de kwaliteit van de bodem te kunnen vaststellen. In het Nationaal Programma is gewerkt aan versterking van de kennisontwikkeling over bodembeheer bij boeren en erfbetreders. In 2019 vond de eerste Nationale Bodemtop plaats met meer dan 400 boeren, onderzoekers, beleidsmedewerkers, onderwijzers en mensen werkzaam bij ketenpartijen. De top zal jaarlijks plaatsvinden en gericht zijn op het behalen van de afspraken over duurzaam bodembeheer.

Weerbare gewassen

In april 2019 verscheen de Toekomstvisie Gewasbescherming 2030 'Naar weerbare planten en teeltsystemen', die LNV samen met stakeholders heeft opgesteld. Het doel van de visie is vermindering van de afhankelijkheid van gewasbeschermingsmiddelen door ontwikkeling van weerbare planten en teeltsystemen, versterking van de verbinding tussen landbouw en natuur en het terugdringen van emissies tot nagenoeg nul. In 2019 is gestart met het opstellen van een uitvoeringsprogramma voor de visie, dat in het voorjaar van 2020 gereed zal zijn.

Het kwekersrecht is de basis voor de ontwikkeling van nieuwe planten-rassen en belangrijk voor de verduurzaming van de landbouw. Het Nederlandse onderzoek aan plantenrassen is mondiaal toonaangevend. In het Regeerakkoord is afgesproken dat Nederland zich internationaal inzet voor behoud van het kwekersrecht. In 2019 is het onderzoek aan plantenrassen in Nederland opnieuw ingericht zodat het onderzoek aan nieuwe rassen van internationaal topniveau kan blijven.

In 2019 vernieuwde LNV het Programma Groene Veredeling gericht op onderzoek voor de veredeling van plantenrassen die minder afhankelijk zijn van gewasbeschermingsmiddelen of hoge mestgiften en beter aangepast zijn aan veranderende klimaatomstandigheden. Na agendering door Nederland in de Landbouwraad is er Europees steun ontstaan voor het voeren van een discussie over regelgeving voor nieuwe veredelingstech-nieken zoals CRISPR-Cas.

Verduurzaming glastuinbouw

In het Klimaatakkoord heeft LNV, samen met stakeholders in de glastuinbouw afspraken gemaakt, met als doel een klimaatneutrale glastuinbouw in 2040. Hiervoor is een bedrag van € 250 mln. beschikbaar gesteld. Onder het Klimaatakkoord wordt een transitiecollege Kas als Energiebron ingesteld. Met het programma Kas als Energiebron zijn projecten voor energiebesparing en kennisontwikkeling gestimuleerd. Daarnaast heeft het kabinet € 3,77 mln. beschikbaar gesteld voor de grotere capaciteit van het warmtenet van het Trias2-aardwarmteproject in het Westland. In het voorjaar van 2019 ondertekende LNV met partners uit de glastuinbouw het Tuinbouwakkoord. In dit akkoord zijn afspraken over verdere verduurzaming van de sector opgenomen om de transitie naar een circulaire tuinbouw naar 2030 te versnellen. De gebiedsgerichte uitwerking van de energietransitie binnen de Greenports maakt hier onderdeel van uit.

Klimaatadaptatie

Om in de landbouw goed in te kunnen spelen op de veranderingen in het klimaat, heeft LNV in 2019 samen met stakeholders gewerkt aan het Actieprogramma klimaatadaptatie landbouw. Dit Actieprogramma is in januari 2020 aangeboden aan de Tweede Kamer. Het gaat uit van een gebiedsgerichte aanpak en richt zich op de pijlers water- en bodemsysteem, gewassen en teeltsystemen, veehouderij en ondersteunende instrumenten zoals kennis en innovatie en risicomanagement.

2.3 Dierenwelzijn en dierengezondheid

In 2019 organiseerde LNV gesprekstafels over het houden van dieren. Met deze gesprekstafels wil LNV mensen met verschillende ideeën en achtergronden de ruimte geven om vrijuit te spreken over het spanningsveld dat er is rond het houden van dieren en van gedachten te wisselen over hoe we samen vooruitgang kunnen boeken. Dit leidde tot mooie gesprekken, waarin betrokkenen zich voor elkaar open durfden te stellen en begrip voor elkaar toonden. Er zijn nieuwe contacten gelegd en er hebben vervolgafspraken plaatsgevonden met en tussen deelnemers.

Om de oorzaken van stalbranden aan te pakken hebben de varkens-, pluimvee- en kalversector in het kader van het Actieplan brandveilige veestallen elektrakeuringen opgenomen in hun ketenkwaliteitssystemen. Meer dan 90% van de primaire veehouderijbedrijven is aangesloten bij deze systemen. Dit betekent dat voor het overgrote deel van de bedrijven een periodieke elektrakeuring verplicht is. Alle elektrakeuringen van de aangesloten varkens-, kalver- én pluimveehouderijen hebben in 2019 plaatsgevonden. Indien er gebreken werden geconstateerd zijn deze verholpen en vond er een herkeuring plaats.

Nederland wil tot internationale afspraken komen over het beperken van het vervoer van slachtdieren. Voor agendering heeft LNV verschillende stakeholders in EU-verband bij elkaar gebracht om dit vraagstuk te bespreken. Daaropvolgend hebben het Europees Parlement en de Europese Raad gepleit voor minder lange transporten van slachtdieren. Nederland heeft zich in internationaal verband ook ingezet voor groepshuisvesting van drachtige zeugen.

In 2019 is een toetsingskader vastgesteld waarmee bepaald kan worden of een zoogdier geschikt is om te houden als huisdier. Het toetsingskader dient ook als basis voor het beoordelen van vogels, reptielen en amfibieën.

In het programma Transitie Proefdiervrije Innovatie heeft LNV samen met andere departementen en stakeholders een publiek-private samenwerking opgezet gericht op onderzoek en proefdiervrije behandeling van brand-wondverdieping. De internationale samenwerking heeft een impuls gekregen met de organisatie van een conferentie waar het internationale netwerk voor proefdiervrije innovatie over de aanpak in ons land is geïnformeerd.

De afspraken over kosten voor preventie, bewaking en bestrijding van besmettelijke dierziekten betaald uit het Diergezondheidsfonds, worden vastgelegd in een convenant tussen de overheid en dierlijke sectoren. In 2019 is een nieuw convenant gesloten voor de periode 2020 tot en met 2024. Het sectorspecifieke antibioticumbeleid is gecontinueerd. In de periode 2009-2018 is het antibioticumgebruik op basis van verkoopgegevens gedaald met 64%. Tenslotte is de roadmap strategische aanpak vogelgriep vastgesteld. Deze roadmap bevat acties om het risico op en gevolgen van uitbraken met hoog pathogene vogelgriep (HPAI) te verkleinen.

2.4 Condities voor kringlooplandbouw

Verdienvermogen

Om boeren de omslag te laten maken naar kringlooplandbouw is het belangrijk dat er sprake is van een duurzaam verdienvermogen. In 2019 is de Autoriteit Consument en Markt (ACM) gestart met het opzetten van de Agro-nutrimonitor. Deze monitor maakt de verschillen in prijsopbouw van een aantal reguliere producten en de duurzame variant daarvan inzichtelijk. LNV heeft een wetsvoorstel in voorbereiding waarmee een aantal handelspraktijken wordt verboden die het inkomen van boeren negatief beïnvloeden. Hierdoor krijgen boeren meer ruimte voor innovatie, investeringen en ontwikkeling van hun bedrijven. In het rapport 'Goed boeren kunnen boeren niet alleen' heeft de Taskforce Verdienvermogen geadviseerd over de randvoorwaarden voor de omslag naar kringlooplandbouw. Een reactie hierop is in voorbereiding.

Volgend op het Regeerakkoord heeft het kabinet € 75 mln. beschikbaar gesteld om jonge boeren te ondersteunen om de overname van het gezinsbedrijf en investeringen in innovatie te financieren. Hiervan is € 64 mln. beschikbaar gesteld om een Garantieregeling Vermogensversterkend-krediet (VVK) mogelijk te maken en € 11 mln. voor het opzetten van een opleidings- en coachingstraject. De VVK is op 1 januari 2020 opengesteld.

Waardering voor voedsel

De transitie naar kringlooplandbouw vraagt om waardering voor voedsel en versterking van de relatie tussen boer en burger. Met de erkenning en ondersteuning van de Taskforce Korte Keten heeft LNV in 2019 een impuls gegeven aan de ontwikkeling van korte ketens. Op de Dag van de Multifunctionele Landbouw ging het Platform Multifunctionele Landbouw van start.

Met het principe van 'true price' worden de verborgen kosten van voedselproducten in kaart gebracht. Het gaat bijvoorbeeld om gezondheidskosten en kosten van biodiversiteitsverlies en grondwatervervuiling. LNV heeft in 2019 het meerjarenprogramma True Cost Accounting in Agri & Food opgestart om zicht te krijgen op hoe 'true prices' verder ontwikkeld kunnen worden, ook als sturingsinstrument om verborgen kosten te reduceren.

Begin 2019 heeft Milieucentraal in opdracht van LNV een lijst van duurzaam-heidskeurmerken gepubliceerd die het voor consumenten eenvoudiger maakt om te kiezen voor duurzamer geproduceerde voedingsproducten. De groei in de consumentenbestedingen aan duurzaam geproduceerd voedsel neemt toe. Uit de resultaten van de Monitor duurzaam voedsel, blijkt dat in 2018 de consumentenbestedingen aan duurzamer geproduceerd voedsel relatief bezien meer zijn toegenomen dan de bestedingen aan gangbaar geproduceerd voedsel. Er is een toename van 7% ten opzichte van 2017. In de Alliantie Samen tegen voedselverspilling heeft LNV zich in 2019 verder ingezet voor vermindering van voedselverspilling. Uit de resultaten van de Afvalsorteeranalyse blijkt dat Nederlandse huishoudens in 2019 gemiddeld 34,3 kg per persoon per jaar aan vast voedsel verspillen. Dit is 17% minder dan in 2016 (41,2 kg) en 29% minder dan in 2010 (48,0 kg).

Waardering voor voedsel vraagt ook om een veilig en betrouwbaar voedselsysteem. In 2019 zijn, samen met het ministerie van Volksgezondheid, Welzijn en Sport (VWS), de verbeterpunten uit het Actieplan Voedselveiligheid doorgevoerd. In lijn met het Actieplan en op advies van ABD Topconsult is de verantwoordelijkheidsverdeling voor voedselveiligheid tussen LNV en VWS duidelijker gemaakt. In 2019 is gestart met het Team reststromen dat ondernemers ondersteunt bij het verwaarden van reststromen om kringlopen te sluiten met borging van de voedselveiligheid.

Kennis en innovatie

In juni 2019 presenteerde LNV de Kennis- en Innovatieagenda 2019-2030. De agenda geeft samenhang aan kennis- en innovatieactiviteiten die moeten leiden tot een waardevol en verbonden voedselsysteem op basis van kringlopen in 2030. Hierop volgend stelde het kabinet vijf missies voor het thema Landbouw, Water en Voedsel van het topsectoren- en innovatiebeleid vast. Met deze missies is de Kennis- en Innovatieagenda 2020-2023 (KIA) Landbouw, Water en Voedsel en een Kennis- en Innovatieconvenant 2020-2023 (KIC) opgesteld. Alle deelnemende partijen hebben zich bestuurlijk en financieel aan het convenant gecommitteerd. De oproep voor nieuwe publiek-private samenwerkingen (PPS) heeft geresulteerd in 120 nieuwe publiek private samenwerkingen met € 17 mln. publieke inzet en een vergelijkbare private bijdrage.

Met de aanpak Innovatie op het Boerenerf werkt LNV aan meer verspreiding en valorisatie van kennis naar het erf van boeren en tuinders, naar adviesdiensten en andere erfbetreders en het groen onderwijs. In 2019 is € 2,5 mln. aan de topsectoren Agri & Food en Tuinbouw & Uitgangsmaterialen (T&U) beschikbaar gesteld voor de ontwikkeling van het programma kennisdoorwerking.

In 2019 is het Groenpact 2e fase gepresenteerd dat zich richt op onderwijsvernieuwing en doorwerking van kennis in de praktijk, aansluitend op de arbeidsmarkt en maatschappelijke opgaven. In het programma Praktijkkennis voor Voedsel en Groen werken LNV en de Nederlandse Organisatie voor Wetenschappelijk Onderzoek (NWO) aan praktijkgericht onderzoek voor de doorwerking van kennis over kringlooplandbouw en klimaatop-gaven. Een steunpunt van de Rijksdienst voor Ondernemend Nederland (RVO) is ingericht ter ondersteuning van het Groenpact. Er is subsidie verstrekt voor de doorontwikkeling van het huidige Groen Kennisnet naar een landelijk interactief digitaal kennisplatform voor het onderwijs en het bedrijfsleven.

LNV stimuleert boeren om met precisietechnieken en toepassing van satel-lietdata aan de slag te gaan, zodat zij minder gebruik hoeven te maken van bijvoorbeeld kunstmest en gewasbeschermingsmiddelen. In 2019 is het project Nationale Proeftuin Precisielandbouw (NPPL) uitgebreid met 10 bedrijven, waaronder akkerbouwers, veehouders en groentetelers.

• 3. 

  Aanpak stikstofproblematiek

De stopzetting van de vergunningverlening als gevolg van de uitspraak van de Raad van State over het PAS, zorgde in 2019 voor onzekerheid en onrust in de samenleving, niet in de laatste plaats onder boeren en bouwers. Om de vergunningverlening voor activiteiten weer mogelijk te maken moest het kabinet maatregelen nemen om de feitelijke stikstofdepositie te verminderen. In het najaar organiseerden boeren en bouwers een aantal grote protestacties om hun stem te laten horen.

Het kabinet heeft het systeem van toestemmingsverlening zodanig aangepast dat de vergunningverlening weer deels op gang kon komen. Ook stelde het kabinet het eerste maatregelenpakket vast voor reductie van de stikstofdepositie en herstel van de natuur op de korte termijn. Met onder meer snelheidsverlaging en de aanpassing van de samenstelling van veevoer is ruimte gecreëerd voor de vergunningverlening voor (woning)bouwprojecten. Een vergunning kan worden aangevraagd op basis van intern en extern salderen. Bij intern salderen vermindert een bedrijf de stikstofemissie binnen het eigen project of op de eigen locatie om een nieuwe vergunning mogelijk te maken. Bij extern salderen neemt een bedrijf de ruimte om stikstofemissie uit te stoten over van een ander bedrijf dat geheel of gedeeltelijk stopt. Ook is het mogelijk om een vergunning aan te vragen als aangetoond kan worden dat de stikstofdepositie geen negatief effect heeft op een natuurgebied (ecologische beoordeling) of als er geen alternatieven zijn, er een dwingende reden van nationaal belang is en de natuurschade gecompenseerd wordt (ADC-toets). Voor natuurherstel en -verbetering in het kader van de stikstofproblematiek heeft het kabinet € 250 mln. vrijgemaakt.

Beide Kamers hebben een Spoedwet aangenomen als juridische basis voor de uitvoering van het maatregelenpakket. Provincies werken de maatregelen gebiedsgericht uit. Om de stikstofdepositie structureel te verminderen en daarmee op de lange termijn onze natuur te beschermen zijn verdere maatregelen nodig. Dit sluit aan op de oproep van de Verenigde Naties in het rapport van het Intergouvernementele Platform Biodiversiteit en Ecosystemen (IPBES) om de achteruitgang van de natuur en biodiversiteit te stoppen. Voor de aanpak van de stikstofproblematiek benut het kabinet de adviezen van het Adviescollege Stikstofproblematiek en trekt het samen op met het Landbouwcollectief en de verenigde natuurorganisaties.

• 4. 

  Nederland Natuurpositief

Natuur is mooi, kwetsbaar en tegelijk de basis voor al het leven op aarde. Natuur levert gezonde bodems, schoon water, schone lucht, bestuivers voor voedselgewassen, natuurlijke weerstand tegen ziekten en veerkracht bij het opvangen van klimaatverandering. Uit rapportages blijkt dat het gemiddeld genomen niet goed gaat met de natuur in Nederland. Het hiervoor genoemde IPBES presenteerde in 2019 een zorgwekkend rapport over de wereldwijde achteruitgang van de biodiversiteit.

In reactie op deze ontwikkelingen kwam het kabinet in 2019 met een aanpak voor herstel van onze natuur en biodiversiteit. Enerzijds is Nederland in internationaal verband voorstander van ambitieuze en meetbare afspraken voor de toekomst. Anderzijds willen we in eigen land het goede voorbeeld geven met onder andere een transitie naar kringlooplandbouw. Samen met provincies presenteerde LNV op de Natuurtop in Groningen de gezamenlijke ambitie 'Nederland Natuurpositief'. Het doel is het bestaande natuurbeleid te versterken en het verbreden van dit beleid naar een natuur-inclusieve samenleving en daarmee het verbinden van biodiversiteit met andere maatschappelijke domeinen.

In 2019 is er meer maatschappelijke discussie ontstaan over de achteruitgang van de oppervlakte en vitaliteit van bos in Nederland en in de wereld. Om samenhang te brengen in het bossen-, natuur-, en klimaatbeleid stelt LNV samen met stakeholders een Bossenstrategie op. Begin 2020 zijn de ambities en doelen voor de Bossenstrategie gepresenteerd, hierop volgend wordt de strategie en een uitvoeringsprogramma opgesteld. Met de Bossenstrategie wordt ook invulling gegeven aan het Klimaatakkoord op het onderdeel bossen en bomen, en aan verschillende plannen voor het planten van meer bomen.

De Vijfde Voortgangsrapportage Natuur over 2018 (5e VRN) is in oktober 2019 aangeboden aan de Tweede Kamer. Hieruit kan worden opgemaakt dat de realisatie van het Natuurnetwerk Nederland (NNN) op koers ligt om de afgesproken 80.000 hectare in 2027 te kunnen halen. Er resteerde eind 2018 een opgave van 41.257 hectares. In 2019 is 3.029 hectare nieuwe natuur gerealiseerd. Dat is een lichte stijging ten opzichte van het jaar daarvoor.

Voor het behoud en de ontwikkeling van onze natuur zijn goede water- en milieucondities in natuurgebieden en de grote wateren belangrijk. In aanvulling op de investering van € 95 mln. Natuur en Waterkwaliteit uit het Regeerakkoord (waaronder € 75 mln. voor Getij Grevelingen) investeert het kabinet tot en met 2032 voor in totaal € 248 mln. in een 2e tranche maatregelen voor de ecologie van de Grote Wateren. Na consultatie van de regio's is in 2019 ruim € 208 mln. gereserveerd voor verkenningen en planuitwerkingen voor maatregelen in het IJsselmeergebied en Eems-Dollard en koppelingen met Hoogwaterbeschermingsprojecten voor de IJssel, Maas en de Waddenzee. Over de besteding van het resterend budget van € 40 mln. is overleg gaande met de regio's.

In 2019 is gestart met de inrichting van een nieuwe governancestructuur voor natuur- vis- en waterbeheer op de Wadden: de Beheerautoriteit Waddenzee. De nieuwe structuur is vanaf 1 januari 2020 operationeel.

Natuurinclusieve landbouw

In 2019 heeft LNV de verbinding natuur en landbouw versterkt door de ondersteuning van experimenten en pilots. Samen met NWO heeft LNV een call opgesteld om in drie living labs inzicht te verkrijgen in de mogelijkheden voor biodiversiteitsherstel. In Noord-Nederland zijn op acht locaties gebiedsprocessen gestart om met boerenondernemers en andere grondgebruikers meer mét de natuur te boeren. Het doel is ervaringen op te doen en kennis hierover te delen met andere gebieden in Nederland. In opdracht van LNV heeft Wageningen University & Research (WUR) toekomstbeelden gevisualiseerd voor verschillende landschapstypen in Nederland. Deze beelden worden ingezet bij gebiedsprocessen, zoals voor de Regio Deal Natuurinclusieve landbouw.

Samen met de groene onderwijsinstellingen en provincies heeft LNV een Green Deal gesloten om natuurinclusieve landbouw te verankeren in het onderwijs. De samenwerking met de partijen van het Deltaplan Biodiversiteitsherstel is geïntensiveerd. Dit heeft geresulteerd in een studie van de WUR over de meerkosten voor boeren wanneer zij natuurinclusief gaan ondernemen. In 2019 is LNV gestart met een inventarisatie van belemmeringen in wet- en regelgeving voor natuurinclusieve landbouw. Overheden kunnen aan de hand hiervan knelpunten wegnemen voor natuurinclusieve boeren.

• 5. 

  Naar een veerkrachtige visserijsector in een multifunctionele ruimte

In het voorjaar besloten de Europese Raad en het Europese parlement, ondanks verzet van de Nederlandse regering, tot een verbod op pulsvissen. Het verbod noodzaakt veel Nederlandse kottervissers om op een andere manier te vissen met als gevolg extra investeringen, hogere kosten en lagere opbrengsten. Omdat het pulsverbod niet is vastgesteld op basis van het beste beschikbare wetenschappelijke advies heeft de Nederlandse regering in 2019 een verzoek tot nietigverklaring van dit verbod ingediend bij het Hof van Justitie van de EU.

Voor de Nederlands visserij zijn perspectieven nodig om een veerkrachtige sector te blijven in een omgeving waarin steeds meer functies gecombineerd worden. Een toekomstbestendige visserij is duurzamer, selectiever, met minder uitstoot, minder bodemberoering en minder ongewenste bijvangsten. In het regeerakkoord is € 15 mln. uitgetrokken voor cofinanciering van een innovatieprogramma in de visserij. In 2019 is subsidie toegekend aan projecten waarin alternatieven voor de pulsvisserij worden onderzocht en andere projecten met aandacht voor de verbetering van de selectiviteit. Ook is in 2019 verder gewerkt aan kaders en regelgeving ten behoeve van verduurzaming van de visserij. In Brussel is het onderhandelingsproces rond de Verordening Technische Maatregelen in de zomer 2019 afgerond en in werking getreden.

In 2019 heeft LNV, samen met stakeholders, gewerkt aan een Noordzeeak-koord voor de balans tussen natuur, visserij en energie op de Noordzee. Naar verwachting wordt het akkoord begin 2020 gesloten. Onderdeel van het akkoord zijn het aanwijzen van beschermde gebieden voor behoud en versterking van natuur, het veilig en duurzaam medegebruik van windparken op zee en aanpassing van aard en omvang van de vloot aan deze veranderingen. Voor de invulling van de opgave voor de kottervisserij op de Noordzee is een onafhankelijk advies opgesteld. Dit advies is in december 2019 naar de Tweede Kamer gezonden. De appreciatie bij het advies zal in samenhang met het Noordzeeakkoord worden gepresenteerd.

• 6. 

  Horizontale prioriteiten

6.1 Regio en landelijk gebied

Regio Deals

De regio is de omgeving waar verschillende maatschappelijke opgaven samenkomen. Rijk, regionale overheden en de bedrijven, kennisinstellingen en maatschappelijke organisaties trekken in regio's samen op om deze opgaven aan te pakken en de brede welvaart te vergroten. Dit is het uitgangspunt van de Regio Deals. In 2019 heeft LNV samen met de regio's gewerkt aan de uitwerking van de tweede tranche Regio Deals. Met Natuurinclusieve Landbouw Noord-Nederland, Foodvalley, Twente, Achterhoek, Midden- en West-Brabant, Bodemdaling Groene Hart, Noordoost Fryslan en Holwerd aan Zee, Zuid- en Oost-Drenthe, Parkstad Limburg, Midden- en West-Brabant, Noordelijk Flevoland, Den Haag Zuidwest en ZaanIJ zijn alle 12 Regio Deals uit de tweede tranche tussen Rijk en regio gesloten, waarbij de eerste zes Regio Deals een bijdrage leveren aan de realisatie van de LNV-visie. Regio Deals uit de eerste tranche (Rotterdam Zuid, Brainport Eindhoven en Zeeland) zijn in uitvoering gebracht. In totaal is er in 2019 voor circa € 210 mln. uit de Regio Envelop uitgekeerd.

Er is een uitvraag gedaan aan alle regio's om een voorstel aan te melden voor de derde tranche Regio Deals waarvoor € 180 mln. beschikbaar is uit de Regio Envelop. In totaal zijn 26 voorstellen aangemeld. Begin 2020 heeft het kabinet bekend gemaakt met welke voorstellen het aan de slag gaat om tot een Regio Deal te komen. Aanvullend heeft LNV in 2019 samen met Planbureau voor de Leefomgeving (PBL) en het Centraal Bureau voor de Statistiek (CBS) gewerkt aan de versterking van de kennisbasis op het gebied van brede welvaart en de regio.

Interbestuurlijke Programma Vitaal Platteland

De vitaliteit van het landelijk gebied is groot. Initiatieven van ondernemers laten zien dat zij met hun toekomst bezig zijn en dat veranderingen ook bij hen vandaan komen. In 2019 is er vanuit het Interbestuurlijk Programma Vitaal Platteland samengewerkt tussen departementen en medeoverheden om de vitaliteit van het platteland te bevorderen. In 15 gebieden zijn gebiedsplannen opgesteld. In deze plannen worden beleidsopgaven op het terrein van onder meer landbouw, natuur en klimaat verbonden in een integrale gebiedsgerichte aanpak. LNV heeft daarnaast bijgedragen aan rijksbrede programma's, zoals de Regionale Energie Strategieën, de Nationale Omgevingsvisie en de omgevingsagenda's.

6.2 Europa en internationaal

Nederland is een wereldspeler in het agrodomein, daarom is ons innovatieve agrocluster niet alleen belangrijk voor onze nationale economie en samenleving, maar kunnen we ook van grote betekenis zijn voor de wereldwijde Duurzame Ontwikkelingsdoelen (SDG's).

De Europese beleids- en besluitvorming stond in 2019 onder invloed van de verkiezingen voor het Europees Parlement, de daaropvolgende vorming van een nieuwe Europese Commissie en de Brexit. In tegenstelling tot de verwachtingen, vond de Brexit in 2019 niet plaats. Desondanks heeft LNV zich, samen met andere departementen en uitvoeringsdiensten doorlopend ingezet om voorbereid te zijn op Brexit om de negatieve gevolgen daarvan tot een minimum te beperken.

Nederland wil dat het Gemeenschappelijk Landbouwbeleid (GLB) meer bijdraagt aan de verduurzaming van de landbouw. In 2019 is vooruitgang geboekt in het besluitvormingsproces over de hervorming van het nieuwe GLB. Er zijn stappen gezet om te komen tot een duurzaam, innovatief, doelgericht en voor boeren werkbaar GLB. In de aankondiging van een Green Deal en de Farm to Fork Strategy zet de Europese Commissie deze koers voort. In februari 2019 organiseerde LNV een internationale conferentie over hoe eco-regelingen in de aankomende GLB-periode een impuls kunnen geven aan verduurzaming van de landbouwpraktijk. LNV heeft zich in Europa ingespannen voor aansluiting van het nieuwe Kaderprogramma Horizon Europa i (2021-2027) op verduurzaming van de landbouw.

In 2019 had de Nederlandse agrarische export een omvang van € 94,5 mrd. LNV heeft zich ingezet voor de markttoegang voor agrarische producten. Verduurzaming speelt daarbij een steeds grotere rol. Via de export van verbeterde plantenrassen en biologische bestrijders levert Nederland een bijdrage aan verduurzaming van de landbouw en verhoging van de voedselzekerheid in derde landen. LNV heeft een nieuw afwegingskader vastgesteld voor veterinaire markttoegang in derde landen waarbij de uitgangspunten van kringlooplandbouw centraal staan.

In het jaar waarin het Landbouwradennetwerk het 100-jarig bestaan feestelijk vierde, is in het buitenland bekendheid gegeven aan de LNV visie Waardevol en verbonden. Ook in economische missies is de verduurzaming van de landbouw centraal gesteld, met veel aandacht voor het belang van innovatie en kennisuitwisseling. De Nederlandse Permanente Vertegenwoordiging bij de Food and Agriculture Organisation (FAO) in Rome is cochair geworden van de Global Alliance for Climate Smart Agriculture. Op World Food Day kondigde de Nederlandse regering het Netherlands Food Partnership aan en samen met de Nederlandse sector voor uitgangsmaterialen is het platform SeedNL opgericht.

7 Handhaving en uitvoering

Nederlandse Voedsel en Warenautoriteit (NVWA)

In 2019 is het eerste deel van de in het regeerakkoord beschikbaar gestelde middelen ingezet voor de aanscherping van de handhaving op dierenwelzijn en voedselveiligheid. Hiermee is het cameratoezicht in slachthuizen versterkt en worden de mogelijkheden voor betere data-analyse verkend. Het toezicht is risicogericht en kennisgedreven vormgegeven. De investering in de nieuwe ICT-ondersteuning is stopgezet. Momenteel wordt bepaald hoe de NVWA de volgende stappen in haar (ICT-) ontwikkeling kan maken.

Rijksdienst voor Ondernemend Nederland (RVO)

De RVO stimuleert ondernemend Nederland bij duurzaam, agrarisch innovatief en internationaal ondernemen. In 2019 heeft LNV met RVO intensief samengewerkt aan de hervormingen van het Gemeenschappelijk Landbouw- en Visserijbeleid. Ook is verder gewerkt aan de implementatie van het landbouwperceelsregister in de Basisregistratie Grootschalige Topografie.

Realisatie beleidsdoorlichtingen

1    Artikel 11: In 2019 is deze beleidsdoorlichting aan de Tweede Kamer aangeboden (Kamerstuk 31 104, nr. 6).

2    Artikel 12: De beleidsdoorlichting van voormalig artikel 18 is in december 2015 aan de Tweede Kamer aangeboden (Kamerstuk 30 991, nr. 29).

Totaal

679.548    36.776    58.969    657.355    120.000    327.502    20.908

Overzicht uitgaven en ontvangsten garanties (bedragen x € 1.000)

Artikel    Omschrijving    Uitgaven Ontvangsten Saldo 2018 Uitgaven Inkomsten Saldo 2019 Totaalstand

2018    2018    2019    2019    mutatie volume risicovoor-ziening 2019 en 2018

Overzicht verstrekte leningen (bedragen x € 1.000)

Artikel    Omschrijving Uitstaande lening Looptijd lening Totaalstand risicovoor- ziening 2018

Totaalstand mutatie volume risicovoor-ziening 2019 en 2018

Artikel11 Concurrerende, duurzame, veilige agro-, visserij- en voedselketens

Wageningen

Research

25.153 tot en met 2027

Artikel 11 Concurrerende, duurzame, veilige agro-, visserij- en voedselketens

Wageningen

Research

7.082 tot en met 2022

Artikel 11 Concurrerende, duurzame, veilige agro-, visserij- en voedselketens

Wageningen

Research

10.285 tot en met 2029

Artikel 11 Concurrerende, duurzame, veilige agro-, visserij- en voedselketens

Wageningen

Research

2.204 tot en met 2030

• 4. 

  Beleidsartikelen

Artikel 11 Concurrerende, duurzame, veilige agro-, visserij- en

voedselketens

• A. 

  Algemene doelstelling

LNV streeft naar internationaal toonaangevende, concurrerende, sociaal verantwoorde, veilige, en dier- en milieuvriendelijke agro-, visserij- en voedselketens.

• B. 

  Rol en verantwoordelijkheid

De Minister van LNV is verantwoordelijk voor:

Stimuleren

• • 

  Het versterken van de positie van de Nederlandse agro-, visserij- en voedselketens, het stimuleren van groene economische groei en het bevorderen van transparantie en ketenverantwoordelijkheid in de Nederlandse agro- visserij- en voedselketens.

• • 

  Het stimuleren van een adequate en duurzame voedselvoorziening/ voedselzekerheid, voedselkwaliteit op Europees en mondiaal niveau evenals het bijdragen aan het Europese en internationale landbouw- en visserijbeleid.

• • 

  Het stimuleren van kennisontwikkeling en -doorwerking (ook via onderwijs), innovatie en nieuwe technologieën voor de maatschappelijke opgaven op het terrein van agro en natuur.

• • 

  Het stimuleren van verduurzaming van de productie en de consumptie van dierlijke en plantaardige producten door middel van nieuwe vormen van ketensamenwerking en nieuwe marktstrategieën.

• • 

  Het breder toepassen van geïntegreerde gewasbescherming door agrarische ondernemers, evenals het borgen en verbeteren van planten diergezondheid en dierenwelzijn.

Regisseren

• • 

  Het borgen van voedselveiligheid. Producenten en partijen uit de voedselketen zijn primair verantwoordelijk voor de veiligheid van hun producten en productiewijze. Voedselveiligheid is een gedeelde verantwoordelijkheid van LNV en VWS/MZS. De Minister voor MZS is verantwoordelijk voor wetgeving voor voedselveiligheid, waarbinnen de Minister van LNV verantwoordelijk is voor de wetgeving voor het houden en slachten van dieren en het keuren en uitsnijden van vlees.

Uitvoeren

• • 

  Het doen uitvoeren van een effectief beleid ter realisatie van de doelstellingen uit de Europese regelgeving.

• • 

  Het uitvoeren van adequaat veterinair en fytosanitair beleid.

• • 

  Het uitoefenen van toezicht en het handhaven van de regelgeving op het gebied van dier- en plantgezondheid, dierenwelzijn, mest, natuur en voedselveiligheid (primaire productie en slachterijfase).

• • 

  Het uitvoeren van het gemeenschappelijk landbouw- en visserijbeleid.

Beleidsconclusies

Onderstaand wordt ingegaan op de belangrijkste gerealiseerde beleidsre-sultaten in 2019.

(Glas)tuinbouw

In het voorjaar van 2019 is het tuinbouwakkoord (Kamerstuk 32 627, nr. 30) getekend, waarbij provincies, greenports, brancheorganisaties, onderwijs-en onderzoeksinstellingen en de Topsector Tuinbouw & Uitgangsmaterialen met de minister van LNV de krachten hebben gebundeld voor een tuinbouw-agenda voor de komende jaren.

Mestbeleid

In kader van het Zesde Actieprogramma Nitraatrichtlijn zijn de fosfaat- en stikstofexcretieplafonds op sector en nationaal niveau vastgelegd. Daarnaast is de indeling in fosfaatklassen nader verfijnd. In het kader van het fosfaatrechtenstelsel is de afroming bij overdracht verhoogd van 10% naar 20% om het aantal uitgegeven rechten versneld in overeenstemming te brengen met het productieplafond.

In juni 2019 zijn tevens gesprekken met de Europese Commissie gevoerd en is nadere informatie aangeleverd (Kamerstuk 33 037, nr. 366) in kader van de onderhandelingen over een verlenging van de huidige derogatie voor de periode 2020-2021. Het streven is in het voorjaar van 2020 uitsluitsel te kunnen geven.

Plantaardige productie en plantgezondheid

Gestart is met het bijscholen van erfbetreders met als doel hun kennis op het gebied van bodem te verbreden. Eveneens zijn de eerste stappen gezet om binnen het Deltaprogramma Agrarisch Waterbeheer de regionale kennisverspreiding en toepassing van duurzaam bodembeheer te versterken. Per 1-1-2020 is de Borgstelling MKB-Landbouwkredieten uitgebreid met borgstelling voor achtergestelde leningen (Vermogen Versterkend Krediet) voor jonge agrarische ondernemers, die na de bedrijfsovername het bedrijf willen verduurzamen en zo het toekomstperspectief versterken.

In 2019 is de Toekomstvisie Gewasbescherming 2030 'Naar weerbare plant en teeltsystemen' aangeboden aan de Tweede Kamer (Kamerstuk 27 858, nr. 449).

Dierlijke productie en diergezondheid

In 2019 is de aanpak voor transitie naar duurzame veehouderij aan de Tweede Kamer aangeboden (Kamerstuk 28 973, nr. 218). De activiteiten zijn gebundeld in het Programma duurzame veehouderij, wat valt binnen het kader van de kringlooplandbouw. Binnen het programma zijn drie sporen opgestart om de noodzakelijke transitie van de veehouderij te stimuleren en ondersteunen. Een centraal uitgangspunt van het programma is het in samenhang benaderen van de verschillende verduurzamingsopgaven. In 2019 is de Regeling sanering varkenshouderij opgesteld en opengesteld. Doel van de regeling is om geuroverlast in veedichte gebieden te reduceren door varkenshouders die dat willen, te helpen bij het definitief beëindigen van hun varkenshouderijlocatie. Ook is een innovatie- en investeringsregeling gericht op ontwikkeling en toepassing van integrale brongerichte emissiereductie uit stallen opgesteld. Deze wordt begin 2020 ook opengesteld.

Het sectorspecifieke antibioticumbeleid is gecontinueerd in 2019 en de Stichting Diergeneesmiddelenautoriteit (SDa) concludeert dat het gebruik van antibiotica in 2018 gemiddeld genomen licht is gedaald maar over de lange termijn lijkt te stabiliseren. In de periode 2009-2018 is het antibioti-cumgebruik op basis van verkoopgegevens gedaald met 63,8%. Bij een sectorspecifiek antibioticumbeleid horen sectorspecifieke reductiedoelstellingen; deze doelstellingen vervangen de generieke huidige 70% reductiedoelstelling voor de gehele dierhouderij. De sectorspecifieke reductiedoelstellingen zijn vastgesteld in de zomer van 2019 (Kamerstuk 29 683, nr. 249) en zien op het behalen van een reductiepercentage van hooggebruikende bedrijven per 2024 en de implementatie van de nieuwe benchmarkwaarden(-systematiek) van de SDa.

Het actieplan brandveilige stallen 2018-2022 is in gang gezet en er is gekeken naar aanvullende maatregelen. Daarnaast is nader uitvoering gegeven aan de beleidsbrief dierenwelzijn (Kamerstuk 28 286, nr. 991), waaronder aan het toetsingskader voor de positieflijst, criteria voor fokken met bepaalde hondenrassen, de dialoogtafels Dierenwelzijn en een internationale conferentie over transport .

Voedsel en Kennis

Het kabinet heeft in 2019 in het kader van het missiegedreven topsectoren-en innovatiebeleid de vijf missies binnen het maatschappelijke thema Landbouw, Water en Voedsel vastgesteld (Kamerstuk 33 009, nr. 70). Op basis van deze missies hebben de topsectoren samen met kennisinstellingen, regio's, ngo's en overheden de Kennis- en Innovatieagenda 2020-2023 (KIA) Landbouw, Water en Voedsel (Kamerstuk 33 009, nr. 81) opgesteld.

Voedselveiligheid

In 2019 zijn, samen met VWS, de verbeterpunten uit het Actieplan Voedselveiligheid verder doorgevoerd, dit is beschreven in de voortgangsrapportages aan de Kamer (Kamerstuk 26 991, nrs. 549 en 561). Beide voortgangsrapportages geven aan dat de uitvoering van het Actieplan Voedselveiligheid grotendeels volgens schema wordt uitgevoerd.

Skal

De uitvoering van het beleid door Skal is nagenoeg geheel tariefgefinan-cierd. Bij de Najaarsnota 2019 heeft Skal een bijdrage van € 0,7 mln. ontvangen om daarmee het eigen vermogen te versterken. Skal bevindt zich in een transitiefase naar een meer risico- en datagericht toezicht op naleving en daadkrachtige handhaving in combinatie met een gezond financieel beheer. Dit vraagt de nodige kosten (bijvoorbeeld personeel- en opleidings-kosten) en investeringen op korte termijn met behoud van voldoende weerstandsvermogen en een gematigd tarievenbeleid. In 2019 heeft Skal enige efficiencywinst gerealiseerd door een aantal verbeteringen in de bedrijfsvoering. Het voorgaande heeft ook een positieve invloed gehad op de kwaliteit van de taakuitvoering (bijvoorbeeld het minimaal uit te voeren aantal inspecties). Het noodzakelijke evenwicht tussen ondersteunende en primaire processen blijft niettemin een aandachtspunt. Meer beleidsinformatie is te vinden in het jaarverslag 2019 van Skal die beschikbaar is op hun website.

Klimaat

Het Actieprogramma Klimaatadaptatie Landbouw is in samenwerking met medeoverheden en ketenpartijen tot stand gekomen en vastgesteld (Kamerstuk 35000-XIV, nr. 95). In 2019 is het klimaatakkoord nader uitgewerkt en zijn middelen onder andere ingezet voor subsidies energiebesparende schermen in kassen, het realiseren van een aantal duurzame demokassen, methaan pilots, demo's en onderzoek, bodemonderzoek en maatregelen en pilots op het terrein bos en klimaat.

Beleidsinformatie

1    Indicator betreft de maatschappelijke waardering onder de Nederlandse bevolking van de landbouw vastgelegd in een rapportcijfer. Bron: Kantar Public. De volgende waardering komt in 2020 beschikbaar.

2    De NVWA meet op een schaal van 1-5 het vertrouwen van de consument in de veiligheid van voedsel. Meting vindt om de 2 jaar plaats. De NVWA heeft in 2017 geen onderzoek uitgevoerd naar de mate van vertrouwen van consumenten in voedsel. Dat onderzoek is in 2018 uitgevoerd. De realisatie 2018 is bijgesteld van 3,3 naar 3,2 op basis van herberekening. Bron: NVWA monitor.

3    Het betreft hier de export van primaire en secundaire agrarische producten. Uitgesloten zijn dus de tertiaire goederen of ook wel de landbouw gerelateerde goederen, zoals bijvoorbeeld kasmaterialen. De exportcijfers aangaande het afgelopen jaar, in dit geval 2019, zijn voorlopig en nog niet helemaal stabiel. Daarnaast worden bij berekeningen van exportcijfers door de statische bureaus soms lichte correcties in eerdere jaren doorgevoerd. Bron: Wageningen Economic research en het CBS.

Indicator

Referentie-    Peildatum Realisatie 2017 Realisatie    Raming 2019 Realisatie    Bron waarde

2018    2019

Verhouding duurzame/ totale 28%    2014    25%    Volgt in jaarverslag 2020 35%    Volgt in jaarverslag 2020 WEcR

investeringen¹

1 Bovenstaande indicator betreft de verhouding tussen de bedragen in duurzame investeringen en de totale investeringen in de landbouw, tuinbouw en visserij. Voorbeelden van duurzame investeringen in de land- en tuinbouw zijn Groen Label Kassen en Maatlat Duurzame Veehouderij stallen. Naar verwachting zorgt de uitspraak van de RvS over de PAS dat het percentage duurzame investeringen fors naar beneden gaat. Wageningen Economic Research raamt dit op 15% voor 2019.

Indicator

Indicator

1 Bron: Stichting Diergeneesmiddelenautoriteit (SDa).

Referentie-waarde Peil datum Realisatie 2018 Raming 2019 Realisatie 2019 Streefwaarde Planning

Indicator

Nalevingsniveau HACCP-verplichting¹    80%    April 2009 90,6%    90%    91,1%    90%    2019

1 Het betreft het percentage van het totale aantal gecontroleerde bedrijven met een wettelijk verplicht Hazard Analysis and Critical Control Points (HACCP)-systeem uit het eerste deel van de vleesketen (slachthuizen, uitsnijderijen en koel- en vrieshuizen) dat aan alle controle-items voor HACCP voldoet. Bron: NVWA.

1    Ad. 1. en 2. De scores in bovenstaande tabel geven de gerealiseerde waarden van klanttevredenheid en kennisbenutting voor het onderzoek waarvoor WR subsidie aanvraagt.

2    Dit geeft het percentage van de bedrijven weer dat product- of procesinnovaties heeft doorgevoerd. Het gaat hierbij zowel om bedrijven die als eerste bedrijf iets nieuws hebben doorgevoerd als om innovatieve volgers (vroege volgers). De realisatie over 2019 wordt in de loop van 2020 bekend. Bron: WEcR.

• D. 

  Budgettaire gevolgen van beleid

• E. 

  Toelichting op de instrumenten

Voor wat betreft het toelichten van significante verschillen in de uitgaven, ontvangsten en verplichtingen in de realisatie versus de vastgestelde begroting 2019, zijn de ondergrenzen gehanteerd zoals opgenomen in de staffel die te vinden is in de leeswijzer van dit jaarverslag.

Verplichtingen

De hogere verplichtingen van € 65,3 mln. worden met name veroorzaakt (€ 46 mln.) als gevolg van de verwerking van het in het regeerakkoord afgesproken bedrijfsovernamefonds voor startende jonge boeren en tuinders (het Jonge Boeren Fonds). Hiervoor werd in 2019 € 50 mln. toegevoegd. Hiervan is € 4 mln. overgeboekt naar NWO/Regieorgaan SIA voor het opleidings- en coachingstraject van het bedrijfsovernamefonds. Een budget van € 46 mln. is gestort in de risicovoorziening vermogensver-sterkende kredieten. De resterende verhoging van het verplichtingenbudget (€ 19,3 mln.) is een saldo van verschillende verplichtingenbijstellingen gedurende 2019.

Uitgaven

Subsidies

Kennisontwikkeling en agrarische innovatie.

De € 28,6 mln. hogere uitgaven hangen voor € 14,7 mln. samen met de overheveling vanuit het opdrachtenbudget voor de Voedselagenda naar subsidiebudgetten voor onder andere Wageningen Research. Verder is voor € 13,9 mln. extra subsidie beschikbaar gesteld aan Wageningen Research vanuit andere begrotingsonderdelen vanwege toegevoegde middelen uit de enveloppes van het regeerakkoord voor klimaat (energiebeleid, bodemvruchtbaarheid), natuur en waterkwaliteit (6^e actieprogramma nitraat-richtlijn) en voor voedselzekerheid en visserijbeleid.

Storting reserve apurement

De storting in de reserve apurement valt € 9,1 mln. hoger uit dan begroot. De reserve apurement is bestemd voor het betalen van financiële correcties die door de Europese Commissie worden opgelegd- als de uitvoering van het EU-beleid niet conform de gestelde voorschriften is. Er wordt € 8 mln. gestort ter compensatie van eerdere uitnames. Daarnaast wordt de ontvangen provinciale bijdrage (€ 1,1 mln.) als risicoreservering voor provinciale POP3 maatregelen gestort.

Garanties

De uitgaven ten opzichte van de vastgestelde begroting 2019 vallen € 43,

4 mln. hoger uit dan begroot. Dit wordt met name veroorzaakt door het voor garanties bestemde deel van € 46 mln. voor een bedrijfsovernamefonds voor startende jonge boeren en tuinders (het Jonge Boeren Fonds). In het regeerakkoord is afgesproken dat er hiervoor € 75 mln. beschikbaar komt. Deze middelen waren reeds toegevoegd aan de begroting van LNV. Van de € 75 mln. is € 11 mln. bestemd voor opleiding en coaching en € 64 mln. voor garanties. Er is een verdeling gemaakt over de jaren 2019 en 2020 van € 50 mln. voor 2019 en € 25 mln. voor 2020. In 2019 is via OCW € 4 mln. overgemaakt aan NWO/Regieorgaan SIA voor de regeling 'Praktijkkennis Voedsel en Groen: Living Labs voor Duurzame Bedrijfsovername', waarmee invulling wordt gegeven aan het opleidings- en coachingstraject van het bedrijfsovernamefonds. Het voor garanties bestemde deel van € 46 mln. voor 2019 is gestort in de risicovoorziening vermogensversterkende kredieten. Het saldo van 43 mln. wordt verklaard doordat de gerealiseerde uitgaven aan verliesdeclaraties lager uitvallen (€ 2,3 mln.).

Opdrachten

Duurzame veehouderij

De uitgaven ten opzichte van de vastgestelde begroting 2019 vallen € 12,5 mln. lager uit. De lagere realisatie wordt grotendeels verklaard door enerzijds overboekingen naar het instrument waar onderzoeksgelden voor Wageningen Research worden verantwoord (€ 5,3 mln.), in dit geval voor onderzoeken in het kader van het Klimaatakkoord (methaanemissie en bodemkoolstof), en anderzijds door het doorschuiven van klimaatgelden naar 2020 of later (€ 4,7 mln.) vanwege een gewijzigde planning. Daarnaast wordt saldo het budget verlaagd met € 2,5 mln., onder andere vanwege vertraging bij projecten en een bijdrage aan het eigen vermogen van Skal.

Mestbeleid

De realisatie op deze post is € 9,9 mln. lager dan geraamd. Dat komt onder andere door overhevelingen van middelen naar andere onderdelen van de begroting. Concreet gaat het om een opdracht aan Wageningen Research ten behoeve van kennisontwikkeling op basis van 6^e actieprogramma

Nitraatrichtlijn (circa € 3 mln.), opdrachten aan RVO voor 6e Actieprogramma en meerwerk fosfaatrechtenstelsel (circa € 5,5 mln. en een opdracht aan de NVWA in het kader van het 6^e actieprogramma (circa € 2 mln.)) Daarnaast is ook budget toegevoegd, onder andere ten behoeve van implementatie EU meststoffenverordening en de Versterkte Handhavingsstra-tegie (VHS).

Integraal voedselbeleid

De realisatie op deze post is € 14,4 mln. lager dan geraamd. Dit wordt voor een groot deel veroorzaakt doordat een deel (€ 9,9 mln.) van het budget overgeheveld naar het subsidiesbudget Kennsontwikkeling en innovatie van waaruit de Wageningen Research wordt betaald. Het gaat hierbij onder andere om onderzoeksactiviteiten op het gebied van een duurzaam, gezond, veilig en verantwoord voedselsysteem. Ook voor de topsectoren is hieruit de publieke bijdrage bekostigd, die naast de private bijdrage wordt gezet. Tevens is bij de Voedselagenda € 4,8 mln. overgeheveld naar het subsidiebudget Kennisontwikkeling en innovatie ten behoeve van het programma Duurzaam Door en Jong Leren eten.

Bijdragen aan agentschappen

Nederlandse Voedsel- en Warenautoriteit

De uitgaven ten opzichte van de vastgestelde begroting 2019 vallen € 32,2 mln. hoger uit. Een deel van de verhoging betreft de bijdrage aan de problematiek reistijd=werktijd (€ 7,6 mln.). Daarnaast gaat het om een bijdrage voor het afdekken van de problematiek voor de derving van inkomsten, omdat de initiële opleidingskosten dierenartsen van NVWA en KDS niet meer mogen worden geretribueerd volgens een uitspraak van het College voor Beroep van het Bedrijfsleven (€ 4,4 mln.). Dit leidt eveneens tot een terugbetaling over vorige jaren als gevolg van dezelfde uitspraak (€ 6,5 mln.). Andere oorzaken zijn het dempen van de jaarlijkse verhoging van retributietarieven (€ 1,3 mln.), het verlagen van retributietarieven door het compenseren van de btw op de productie door het nieuwe lab Wageningen Food Safety Research (WFSR) (€ 1 mln.) en een bijdrage voor de kosten van vervoersdocumenten export dierlijke mest uit e-CertNL (€ 0,7 mln.).

Ook heeft de NVWA extra bijdragen ontvangen voor het uitvoeren van een herbezinning als gevolg van het stopzetten van Inspect (€ 3 mln.), voor juridische taken overgedragen door de Rijksdienst Voor Ondernemend Nederland (€ 2,1 mln. ), voor de uitvoering van de 6e actieprogramma nitraatrichtlijn (€ 2,1 mln. ), voor verbeteringen na aanleiding van het 2Solve-rapport (€ 1,6 mln.), voor de nieuwe Controleverordening (€ 1,0 mln), voor controles in het kader van de Basis Betalingsregelingen (€ 0,6 mln.) en bijdragen voor diverse andere activiteiten (€ 1,7 mln.). Vanwege de vertraging van de Brexit is een gedeelte van het daarvoor geoormerkt budget teruggegeven aan de generale middelen (-€ 6 mln.). Daarnaast waren er overige verschuivingen op het budget (€ 4,6 mln.).

Rijksdienst Voor Ondernemend Nederland

De hogere uitgaven voor RVO.nl van € 24,6 mln. hebben voor € 21,4 mln. betrekking op aanvullende opdrachten aan RVO en voor € 3,2 mln. op loon-en prijsbijstelling. De aanvullende opdrachten hebben betrekking op de uitvoering van het fosfaatrechtenstelsel en het fosfaatreductieplan (€ 9,3 mln.), voorbereidingen op de implementatie van het Gemeenschappelijk Landbouw Beleid 2021-2027 en het opnemen van de perceelsregistratie in de Basisregistratie Geografische Topografie (€ 5 mln.) het 6^e actieprogramma nitraatrichtlijn (€ 3,7 mln.) en de sanering varkenshouderij (€ 1,1 mln.) en overige aanvullende opdrachten (€ 2,3 mln.).

Ontvangsten

Agroketens

De ontvangsten ten opzichte van de vastgestelde begroting 2019 vallen € 7, 6 mln. hoger uit. Dat komt met name omdat ZuivelNL een bijdrage (circa € 6,8 mln.) heeft geleverd aan de uitvoeringskosten die RVO maakt in het kader van het fosfaatreductieplan.

Visserij

De ontvangsten vallen € 7,3 mln. hoger uit ten opzichte van de vastgestelde begroting 2019. Deze hogere ontvangsten hebben betrekking op een niet geraamde ontvangst met betrekking tot de EU bijdrage in het kader van het EFMZV.

Plant- en diergezondheid

De ontvangsten vallen € 5 mln. hoger uit ten opzichte van de vastgestelde begroting 2019. Dit als gevolg van een technisch-administratieve wijziging die in 2019 heeft plaatsgevonden met betrekking tot de opdracht aan RVO voor de uitvoering van identificatie en registratie van dieren, waarvoor leges in rekening worden gebracht. De uitvoeringskosten van RVO en de ontvangsten van de sector werden tot 2019 gesaldeerd en vanaf dit jaar gescheiden verantwoord. Dit is in de begroting verwerkt door de uitvoeringskosten van RVO te verhogen en tegelijkertijd voor hetzelfde bedrag leges-ontvangsten te ramen.

Diergezondheid en dierenwelzijn

De ontvangsten vallen € 6,9 mln. hoger uit dan geraamd en hangen samen met een toename van de opbrengsten uit bestuurlijke boetes in het kader van de Wet Dieren.

Agentschappen

De ontvangsten vallen € 7, 6 mln. hoger uit door een verrekening van de LNV opdracht 2018 aan RVO. Dit is met name ontstaan door efficiencyvoordelen en het uitvoeren van minder werk dan aanvankelijk geraamd.

Toelichting op de begrotingsreserves

Toelichting:

De reserve landbouw wordt gebruikt om fluctuaties op enkele (subsidie)regelingen op te vangen. Op grond van de uitgaven in 2019 is € 0,71 mln. onttrokken voor cacao-uitgaven. Ten behoeve van flank erend beleid pelsdierhouderij is € 0,5 mln. uitgegeven. Het resterende bedrag in de reserve is met name gereserveerd voor flankerend beleid (slopen en/of ombouwen van stallen of gebouwen) voor de pelsdierhouderij in verband met het ingaan van het verbod op het houden van pelsdieren vanaf 1 januari 2024.

Toelichting:

De storting van € 9,2 mln. in de begrotingsreserve apurement heeft te maken met de bijdrage van de provincies aan de risicoreserve om correcties van de Europese Commissie (EC) die verband houden met maatregelen van het Plattelandsontwikkelingsprogramma waarvoor zij verantwoordelijk zijn, af te dekken. Daarnaast is er een bijdrage gedaan vanuit de LNV begroting. De onttrekkingen hebben betrekking op correcties van de EU vanwege een niet EU-conforme uitvoering van EU-(subsidie)regelingen.

Toelichting:

De storting is het niet bestede deel van de nationale cofinanciering voor de regelingen van het Europees Fonds voor Maritieme Zaken en Visserij 2014-2020 waaraan Nederland zich in het Operationeel programma voor het EFMZV gecommitteerd heeft. Het budget blijft zo behouden voor toekomstige uitgaven van dit programma waarvoor nog verplichtingen kunnen worden aangegaan en uitgaven kunnen volgen tot en met 2023. Een bedrag van € 13,7 mln. is juridisch verplicht, het resterende bedrag is op grond van het operationeel programma volledig bestuurlijk gebonden.

Begrotingsreserve Borgstellingsfaciliteit (bedragen x € 1.000)

Toelichting:

De begrotingsreserve Borgstellingsfaciliteit is bedoeld om de verliesdecla-raties te betalen die voortvloeien uit garantstellingen aan banken waarmee innovatieve en duurzame investeringen worden gefaciliteerd. De in 2019 ontvangen provisies en de reguliere LNV begrotingsbijdrage zijn tezamen hoger dan nodig is ter dekking van betaalde verliesdeclaraties. Het verschil is in de begrotingsreserve gestort ten behoeve van toekomstige verliesdeclaraties. Hieronder ligt een veelvoud aan verleende garantstellingen. Daarmee is de begrotingsreserve 100% juridisch verplicht.

Artikel 12 Natuur en biodiversiteit

• A. 

  Algemene doelstelling

LNV streeft naar een sterke en veerkrachtige natuur, verweven met de economie en optimaal bijdragend aan duurzaam maatschappelijk welzijn.

• B. 

  Rol en verantwoordelijkheid

De Minister van LNV is verantwoordelijk voor het in nationaal, EU- en mondiaal verband beschermen en versterken, alsmede duurzaam benutten van natuur en biodiversiteit. Het Rijk werkt hieraan, in lijn met de Rijksnatuurvisie Natuurlijk verder (2014), in verschillende rollen op uiteenlopende werkterreinen. Voor natuur op land is binnen de overheid de samenwerking met de provincies cruciaal: binnen de kaders van de Wet natuurbescherming zijn de provincies verantwoordelijk voor het realiseren van natuurdoelen. De Minister van LNV is verantwoordelijk voor de kaders van behoud, versterken en duurzaam benutten van de nationale natuur en biodiversiteit. Voor de natuurkwaliteit van de Rijkswateren en voor de internationale samenwerking op natuurgebied, treedt de Minister als eerstverantwoordelijke op. De Minister is mede verantwoordelijk voor het stimuleren en anderszins versterken van de maatschappelijke betrokkenheid bij het beschermen, versterken en duurzaam benutten van natuur en biodiversiteit.

Stimuleren en faciliteren

• • 

  Ondersteunen van de positieversterking nationale parken.

• • 

  Helpen realiseren van innovatieve combinaties tussen natuur en maatschappelijke en economische activiteiten.

• • 

  Bevorderen van behoud en duurzaam gebruik van biodiversiteit in het agrarisch gebied en agroketens.

• • 

  Versterken van internationale aandacht voor regulering van handel in bedreigde soorten en tegengaan van illegale handel.

• • 

  Ontwikkeling en toepassing van natuurlijk-kapitaal-rekening in zowel publiek domein als bedrijfsleven en bevorderen dat bedrijven, financiële instellingen en de overheid transparant zijn over hun impact op en afhankelijkheid van natuurlijk kapitaal.

• • 

  Stimuleren van de inzet van de Nederlandse bos-, natuur- en houtsector in het energie- en klimaatbeleid en het bevorderen van de duurzame bijdrage van bos en natuur aan de groene grondstoffenvoorziening.

• • 

  Maatschappelijke initiatieven in lijn met de natuurvisie van het Rijk.

Regisseren

• • 

  Samen met andere overheden en bedrijfsleven inzetten op het bereiken van beleidsdoelen voor 2020 van het mondiale biodiversiteitsverdrag (Convention on Biological Diversity, CBD), de Europese Biodiversiteits-strategie en de Agenda 2030 voor Duurzame Ontwikkeling (Sustainable Development Goals) op het terrein van natuur en biodiversiteit.

• • 

  Ten behoeve van het ontwikkelen van een nieuw CBD raamwerk van beleidsdoelen voor de periode 2020-2030 , de Nederlandse inzet in internationaal overleg over natuur en biodiversiteit zó organiseren, dat publieke en private sectoren hun rol en verantwoordelijkheid kunnen nemen in de keten voor behoud en versterking van natuur en biodiversiteit.

• • 

  Versterken van natuurkwaliteit in de Grote Wateren.

Uitvoeren

• • 

  Met provincies nakomen van afspraken die gemaakt zijn in het Natuurpact en samen met provincies en IenW/RWS monitoren van de toestand van de natuur en biodiversiteit en benutting van natuur op land en in het water.

• • 

  Onderhouden en handhaven Wet natuurbescherming en Wet grondslagen natuurbeheer- en bescherming Caribisch Nederland.

• • 

  Voorbereiding en uitvoering van internationale en in EU-verband gemaakte afspraken over de internationale handel in bedreigde dieren en planten.

• • 

  Implementatie van het Europese exotenbeleid. De provincies zijn verantwoordelijk voor het beheer van invasieve exoten.

• • 

  Het doen uitvoeren - onder andere door de diensten (RVO.nl, NVWA) -van de in de Wet natuurbescherming vastgelegde rijkstaken.

• • 

  Het doen uitvoeren van regelingen en programma's (zoals met provincies, en ministeries IenW en Defensie, Aanpak Stikstof, Programma naar een Rijke Waddenzee, de natuuronderdelen van de Mariene Strategie en het beheer van Kroondomeinen).

• • 

  Staatsbosbeheer, in samenhang met zijn maatschappelijke omgeving, in staat stellen uitvoering te geven aan zijn kerntaken en overige opgedragen taken, zoals bedoeld in de Wet verzelfstandiging Staatsbosbeheer.

• C. 

  Beleidsconclusies

Uit onderzoek van onder meer het Planbureau van de Leefomgeving en het Centraal Bureau van de Statistiek en uit de rapportages die het Rijk in 2019 aan de EU en de VN heeft moeten aanleveren, is gebleken dat de natuur in natuurgebieden in Nederland gemiddeld genomen niet meer achteruit gaat, maar ook dat het herstel kwetsbaar is en dat de biodiversiteit in agrarisch gebied nog steeds een dalende lijn kent . De natuur staat nog onveranderd onder druk als gevolg van klimaatverandering en habitat verlies.

In 2019 is uit de klimaatenveloppe € 2,5 mln. toegevoegd aan de begroting voor het uitvoeren voor onderzoekprojecten op het gebied van klimaatslim bos- en natuurbeheer.

Verder is in 2019 uit deze enveloppe € 6 mln. toegevoegd aan de begroting voor pilots en onderzoek voor landgebruik op veenweiden, met als doel om te komen tot reductie van CO₂-uitstoot en bodemdaling door het tegengaan van oxidatie van veen.

In 2019 zijn diverse evaluaties uitgevoerd en aangeboden aan de Tweede Kamer. Onder andere het Programma natuurlijk ondernemen (waaronder de Subsidieregeling innovatieve projecten biodiversiteit) (Kamerstuk 33 576, nr. 166 )), en de vijfde voortgangrapportage natuur (Kamerstuk 33 576, nr. 168 ). Een toelichting op deze evaluaties kunt u vinden in de evaluatie-bijlage van dit jaarverslag.

Staatsbosbeheer

In 2019 bestaat circa 13% van de omzet van Staatsbosbeheer uit een bijdrage ten laste van de LNV begroting en is bedoeld voor de organisatiekosten en specifieke taken. Bij de uitvoering van het beleid door Staatsbosbeheer is de uitvoeringsagenda van het in 2014 met EZ afgesloten convenant een belangrijk uitgangspunt (zie: https://www.staatsbosbeheer.nl/~/media/07-over-staatsbosbeheer/convenant-staatsbosbeheer-maatschappelijke-onderneming-2014 ). De uitvoeringsagenda in 2019 bestond bijvoorbeeld onder andere uit Deltanatuur (uitvoering van het programma Nadere Uitwerking Rivieren Gebied (NURG), Natuurinclusieve landbouw en het Nationale Parken Bureau. Tot en met 2019 zijn 44 van de 55 NURG-projecten gereed gekomen waarmee ca 5.000 ha aan natuur- en hoogwaterbescher-mingsgebieden is gerealiseerd. Op 15 mei 2019 is door het Nationale Parkenbureau in samenwerking met een externe partij een campagne gestart om drie natuurgebieden met internationale potentie in het buitenland onder de aandacht te brengen. Ook zijn er in 2019 diverse pilots gestart waarbij boeren extensiveren op eigen grond en daarbij tegen een lagere vergoeding bij Staatsbosbeheer grond kunnen pachten. Meer beleidsinformatie is te vinden in het jaarverslag 2019 van Staatsbosbeheer, dat beschikbaar is op hun website.

Beleidsinformatie

Percentage niet bedreigde soorten

1995    2005    2017    2018    2019

61,4%    61,2%    60,8%    60,8%    Nog niet bekend

Bron: CBS

Deze indicator geeft het percentage soorten dat niet op de rode lijst van bedreigde soorten staat. Bij een waarde van 100% staan er geen zoogdieren, vogels, reptielen, amfibieën, libellen of vaatplanten meer op de rode lijst. Het percentage niet-bedreigde soorten is tot en met 2018 met 60,8% iets lager dan is gepresenteerd over de periode tot en met 2006 (was 61,2%). Dit komt voornamelijk door de berekening van de achteruitgang van hogere planten. Deze achteruitgang is niet in één keer in het afgelopen jaar gerealiseerd, maar heeft geleidelijk over de afgelopen jaren plaatsgevonden. De tijdreeks van de metingen aan hogere planten, sinds het verschijnen van de officiële Rode Lijst van planten (2012), was echter tot nu toe niet lang genoeg om veranderingen met statistische zekerheid vast te stellen. De cijfers voor 2019 zijn nog niet bekend en volgen in het jaarverslag 2020.

Aantal leden natuurbeschermingsorganisaties (x 1.000)

2005    2010    2015    2016    2017    2018    2019

2.221    2.130    1.962    1.938    1.884    1.826    Nog niet bekend

Bron: Vroege Vogels Parade 1999, 2003, 2004, 2005 tot en met 2015; Tot 2003: Natuurmonumenten, de Landschappen, Wereld Natuur Fonds (WNF), Vogelbescherming. Gegevens ontleend aan Compendium voor de leefomgeving.

In 2018 is de totale aanhang van de vier grootste natuurorganisaties verder gedaald (1.826.391). Wereld Natuur Fonds (WNF) verloor 8% van haar leden. Bij Natuurmonumenten was sprake van een lichte stijging van het ledenaantal met 3%. WNF en Natuurmonumenten hebben de steun van circa 9% van de Nederlandse huishoudens. Particuliere natuurbeschermingsorganisaties spelen in Nederland een grote rol bij het beheer van natuurgebieden en het vormen van maatschappelijk draagvlak voor natuur en landschap. Natuurmonumenten en de gezamenlijke Provinciale Landschappen richten zich op beheer en aankoop van Nederlandse natuur. Het WNF richt zich op bescherming van wereldwijde natuur. Het aantal leden in 2019 is nog niet bekend en wordt opgenomen in het jaarverslag van 2020.

• D. 

  Budgettaire gevolgen van beleid

• E. 

  Toelichting op de instrumenten

Voor wat betreft het toelichten van significante verschillen in de uitgaven, ontvangsten en verplichtingen in de realisatie versus de vastgestelde begroting 2019, zijn de ondergrenzen gehanteerd zoals opgenomen in de staffel die te vinden is in de leeswijzer van dit jaarverslag.

Verplichtingen

De € 583 mln. aan hogere verplichtingen zijn voor € 500 mln. het gevolg van de storting in de begrotingsreserve voor stikstof naar aanleiding van de Kamerbrief Stikstof van 1 november 2019. Van de overgebleven € 83 mln. zijn onder meer meerjarig vastgestelde afspraken aangegaan in het kader van Regiodeal Rotterdam Zuid (€ 72 mln.). Daarnaast zijn extra verplichtingen aangegaan voor de meerjarige afspraken van het Netwerk Ecologische Monitoring (NEM) (€ 11,3 mln.).

Uitgaven

Subsidies

Regiodeals

Naar aanleiding van het verantwoordingsonderzoek 2018 van de Algemene Rekenkamer over het gebruik van het uitkeringinstrument «decentralisatie-uitkering» is voor de tweede en volgende termijnen van de Regio Deal Rotterdam Zuid (totaal € 106 mln.) besloten om deze om te zetten van een decentralisatie uitkering via het Gemeentefonds naar een specifiek e uitkering via de LNV begroting. Hierdoor vallen de uitgaven € 33,2 mln. hoger uit dan geraamd.

Leningen

Rente en aflossingen voor bestaande leningen

De uitgaven vallen € 2 mln. lager uit. Dit komt door de lage rentestand. Voor lopende leningen die voor een nieuwe rentevaste periode zijn overgesloten is minder rente betaald.

Opdrachten

Overige stelsel activiteiten

De uitgaven vallen € 2,5 mln. hoger uit. De hogere uitgaven ontstaan met name als gevolg van nieuwe meerjarige afspraken in het kader van het «Netwerk Ecologische Monitoring» (NEM) en een betaling aan de Nationale Databank Flora en Fauna, die om technische redenen eerder was uitgesteld.

Caribisch Nederland

De uitgaven vallen € 2,1 mln. hoger uit. Dit wordt met name veroorzaakt door inzet uit de regio enveloppes voor Bonaire en Saba.

Klimaatimpuls natuur en biodiversiteit

De uitgaven vallen € 8,3 mln. lager uit. Dit hangt met name samen met het overhevelen van € 6 mln. naar het provinciefonds, specifiek ten behoeve van het uitvoeren van de pilots klimaatslimme landbouw in veenweide gebieden in de in de provincies Friesland, Noord Holland en Utrecht. Daarnaast is er € 2,3 mln. overgeheveld naar Artikel 11 voor onderzoek met betrekking tot klimaatslim bos- en natuurbeheer door Wageningen Research.

Bijdragen aan agentschappen

Nederlandse Voedsel- en Warenautoriteit

De lagere uitgaven op de post Bijdrage aan de NVWA (€ 2,5 mln.) moeten in samenhang worden gezien met de hogere uitgaven bij Artikel 11 voor de bijdrage aan de NVWA. Het betreft één totaal opdracht voor de NVWA voor artikel 11 en 12 samen. De verdeling van de budgetten voor de NVWA over de beleidsartikelen 11 en 12 sluit nog niet precies aan bij de verdeling volgens de opdracht aan NVWA. Dit zal voor toekomstige begrotingen worden rechtgezet.

Storting begrotingsreserves

Storting begrotingsreserve stikstof

In het najaar van 2019 is een begrotingsreserve ingesteld waarin middelen worden gereserveerd ten behoeve van bron- en natuurherstelmaatregelen, samenhangend met de stikstofproblematiek. De reserve is gevuld met € 500 mln. die is gevonden in op dat moment voorziene onderuitputting op de Rijksbegroting. De middelen zijn bij tweede suppletoire begroting toegevoegd aan de LNV begroting en vervolgens in de begrotingsreserve gestort.

Ontvangsten

Overige

De ontvangsten vallen € 3,4 mln. lager uit. Dit komt met name door het vervallen van opbrengsten van taken die gedecentraliseerd zijn naar de provincies, zoals jachtakten (€ 1,0 mln.) en het Plattelands ontwikkelingsprogramma (POP2, € 2,8 mln.)

Toelichting op de begrotingsreserves

Het kabinet zal mogelijk bron- en natuurherstelmaatregelen nemen om reductie van stikstofdepositie in Natura 2000-gebieden te realiseren. Omdat de aard en timing van de eventuele aanvullende maatregelen nog onzeker is, heeft het kabinet besloten om voor deze eventuele maatregelen een tijdelijke begrotingsreserve in te stellen. De reserve loopt tot en met 2021. De reserve wordt in 2019 eenmalig gevuld met € 500 mln. Het Ministerie van LNV coördineert de ontwikkeling van de set aan maatregelen om stikstof te reduceren.

• 5. 

  Niet-beleidsartikelen

Artikel 50 Apparaat Kerndepartement

Apparaatsuitgaven Kerndepartement Budgettaire gevolgen (bedragen x € 1.000)

1 Naar aanleiding van het Regeerakkoord is het voormalig Ministerie van Economische Zaken opgedeeld in het Ministerie van Landbouw, Natuur en Voedselkwaliteit (LNV)

en het Ministerie van Economische Zaken en Klimaat (EZK). Daarom worden er geen realisatiecijfers getoond uit de jaren 2015 - 2017.

Toelichting op de verplichtingen en uitgaven

Voor wat betreft het toelichten van significante verschillen in de uitgaven, ontvangsten en verplichtingen in de realisatie versus de vastgestelde begroting 2019 zijn de ondergrenzen gehanteerd zoals opgenomen in de staffel die te vinden is in de leeswijzer van dit jaarverslag.

Personele uitgaven

De hogere personele uitgaven op artikel 50 worden deels verklaard door de herinrichting van LNV. Gereserveerde budgetten voor LNV zijn gedurende het jaar over de dienstonderdelen binnen de nieuwe organisatiestructuur verdeeld. Daarnaast heeft er gedurende het jaar een overheveling plaatsgevonden van artikel 11 voor de salarissen van Landbouwraden. Als laatste zijn de uitgaven voor inhuur gestegen in verband met inhuur voor ICT wat samenhangt met de herinrichting van LNV en inhuur die plaats heeft gevonden binnen EZK. Afgesproken is dat kosten voor onder andere inhuur worden verdeeld over de begrotingen van EZK en LNV.

Materiële uitgaven

De hogere materiële uitgaven op artikel 50 worden deels verklaard doordat het Inkoop Uitvoering Centrum (IUC) meer opdrachten heeft dan voorheen verwacht en door strengere wet- en regelgeving voor inkoop is er meer werk ontstaan. Daarnaast zijn de hogere uitgaven veroorzaakt door de bijdrage aan DICTU. Het betreffen uitgaven voor ICT voortkomende uit de herinrichting van LNV (afsplitsing van EZK) en specifiek extra structurele kosten voor beheer en onderhoud van de (Cloud) werkplek.

1 Naar aanleiding van het Regeerakkoord is het voormalig Ministerie van Economische Zaken opgedeeld in het Ministerie van Landbouw, Natuur en Voedselkwaliteit (LNV)

en het Ministerie van Economische Zaken en Klimaat (EZK). Daarom worden er geen realisatiecijfers getoond uit de jaren 2015 - 2017. 2 De realisatiecijfers 2019 zijn nog niet bekend. Deze volgen in het jaarverslag 2020.

Extracomptabele tabel invulling taakstelling (bedragen x € 1.000)

1 De departementale taakstelling van het kerndepartement en diensten is zowel van toepassing op EZK als LNV. Deze taakstelling is verder niet uitgesplitst. De taakstelling voor het kerndepartement is ook opgenomen in het jaarverslag van LNV.

Artikel 51 Nog onverdeeld

middelen voor de herinrichting LNV/EZK op dit artikel plaatsgevonden. Bij de 1^e suppletoire begroting 2019 is de loon- en prijsbijstellingstranche 2019 uitgekeerd. Ook zijn de generaal verkregen middelen voor de implementatie van het nieuwe GLB en het EMVAF uitgekeerd op dit artikel. Bij de 2^e suppletoire begroting 2019 zijn deze middelen vervolgens verdeeld over de relevante onderdelen op de LNV-begroting. Daarnaast zijn de middelen uit de Regio Envelop via dit artikel naar de betreffende bestemmingen uitgekeerd. Het gaat bijvoorbeeld om de bijdrage aan Zeehaven Saba, Rotterdam Zuid en diverse Regiodeals.

• 6. 

  Bedrijfsvoeringsparagraaf

In de bedrijfsvoeringparagraaf (BVP) wordt verslag gedaan van relevante aandachtspunten in de bedrijfsvoering. De informatie opgenomen in de BVP is tot stand gekomen vanuit het departementale management control systeem en informatie uit audits van de Auditdienst Rijk (ADR). Deze bedrijfsvoeringparagraaf omvat drie paragrafen:

• 1. 

  uitzonderingsrapportage voor vier onderdelen: (a) rechtmatigheid, (b) totstandkoming niet-financiële verantwoordingsinformatie, (c) begrotingsbeheer, financieel beheer en de materiële bedrijfsvoering en (d) overige aspecten van de bedrijfsvoering;

• 2. 

  rijksbrede bedrijfsvoeringonderwerpen en

• 3. 

  belangrijke ontwikkelingen en verbeteringen in de bedrijfsvoering.

• 1. 

  Uitzonderingsrapportage voor vier onderdelen

• A. 

  Rechtmatigheid

Er hebben zich geen overschrijdingen en/of bijzonderheden voorgedaan.

• B. 

  Totstandkoming niet-financiële verantwoordingsinformatie

Vanuit de bij LNV bekende informatie zijn er geen tekortkomingen in de totstandkoming van niet-financiële verantwoordingsinformatie die gerapporteerd moeten worden.

• C. 

  Financieel en materieelbeheer

Opvolging aanbevelingen Algemene Rekenkamer

De Algemene Rekenkamer (AR) heeft voor LNV het subsidiebeheer bij het kerndepartement in haar rapportage bij het jaarverslag over 2018 gekwalificeerd als een onvolkomenheid. Reden hiervan is dat de AR heeft geconstateerd dat het reviewbeleid te beperkt was ingevuld, afrekeningen niet conform de subsidievoorwaarden plaatsvonden, middelen werden doorgeschoven en dossiervorming aandacht nodig had. Het ministerie heeft daarop acties en maatregelen genomen. Zo is het reviewbeleid herzien wat geleid heeft tot een uitbreiding van het aantal reviews. Ook zijn acties genomen om het financieel bewustzijn binnen het ministerie te vergroten. De acties die in 2019 zijn ingezet zullen in 2020 verder uitgebouwd worden.

Nationale verklaring

Met de Nationale Verklaring geeft de Minister van Financiën, namens het kabinet, jaarlijks aan de Europese Commissie (EC) en de Tweede Kamer een verklaring af over het financieel beheer van middelen uit de Europese fondsen en de rechtmatigheid van financiële transacties en openstaande vorderingen (tot op het niveau van begunstigden). De deelverklaringen betreffende het Europees Fonds voor Maritieme Zaken en Visserij (EFMZV) en het Gemeenschappelijk Landbouwbeleid (GLB) bevatten geen beperkingen.

• D. 

  Overige aspecten van de bedrijfsvoering Informatiebeveiliging

LNV heeft, conform de richtlijnen van Binnenlandse Zaken en Koninkrijksrelaties, op 14 februari 2020 een «Informatiebeveiligingsbeeld» afgegeven waar de status van de informatiebeveiliging in 2019 is omschreven. Alle kritieke informatiesystemen zijn beoordeeld op hun conformiteit met de Baseline Informatiebeveiliging Overheid (BIO). Op basis van de eigen onderzoeksresultaten en het advies van de Algemene Rekenkamer is het incidentmanagement en de bedrijfscontinuïteit als grootste aandachtspunten geformuleerd. Daarnaast hebben de systemen van de NVWA die de import en export van de agrarische sector ondersteunen te maken met een verhoogd dreigingsprofiel. De beveiliging zal hier op worden aangepast. Ook voor alle overige opgenomen risico's zijn maatregelen geformuleerd, zoals voor rubricering en opleidingen en bewustwordingsactiviteiten voor medewerkers.

• 2. 

  Rijksbrede bedrijfsvoeringsonderwerpen

Beleid ter voorkoming van misbruik en oneigenlijk gebruik van subsidies Uit actuele risicoanalyses blijkt dat voor alle subsidieregelingen opgenomen in de Regeling nationale EZK- en LNV-subsidies het (rest)risico van misbruik- of oneigenlijk gebruik door begunstigden als laag/ aanvaardbaar is gekwalificeerd. Bestaande maatregelen om subsidiefraude te bestrijden zijn onder andere: de tijdige opstelling van risicoanalyses ter bestrijding van misbruik en oneigenlijk gebruik van subsidies door begunstigden, het in voorkomende gevallen opvragen van controleverklaringen bij subsidieverantwoordingen, het bijhouden van een register van ernstige onregelmatigheden en het via de fraudecoördinator van RVO.nl melden van vermoedens van fraude bij het OM.

In 2019 is het departementale beleid ter voorkoming van misbruik en oneigenlijk gebruik (M&O) van subsidies door subsidieontvangers in lijn gebracht met de kabinetsafspraken over het inrichten van een centraal M&O-register met een interdepartementale verwijsindex bij RVO.nl en met de AVG.

Grote ICTprojecten

Het Ministerie van BZK informeert de Tweede Kamer periodiek over departementale grote ICT-projecten. Deze projecten worden op het Rijks ICT-dashboard openbaargemaakt en minimaal éénmaal per jaar geactualiseerd. Deze rapportageplicht geldt voor alle ICT-projecten waarvan de kosten tenminste € 5 mln. bedragen. In 2019 zijn binnen LNV:

1 groot ICT-project gestart:

• • 

  Programma Informatiehuishouding van de Toekomst (PIT);

1    groot ICT-project was in uitvoering:

• • 

  TRANSVIR2RVO (Visregelingen bij RVO.nl);

2    grote ICT-projecten geëindigd:

• • 

  Programma (her)inrichting ICT;

• • 

  Programma Procesvernieuwing, Informatie en ICT (PI&I bij NVWA). Externe inhuur

Het kabinet hanteert een norm voor externe inhuur van 10% van de personeelskosten. Het inhuurpercentage voor LNV komt over 2019 uit op 11,6%. Deze overschrijding is veroorzaakt door zowel de NVWA als het Kerndepartement en kent een incidenteel karakter. Zo heeft bij de NVWA de ingezette herbezinning geleid tot tijdelijke inhuur van interim-management, en was er sprake van een toename van uitzendkrachten om voldoende productiecapaciteit te borgen. Om reden van administratieve doelmatigheid delen EZK en LNV functies en taken. Voor 2019 heeft dit tot gevolg gehad dat LNV (kerndepartement) ook meedeelt in een grote incidentele post voor externe inhuur door EZK.

Audit Committee

LNV heeft sinds 1 januari 2019 een eigen Audit Committee (AC). Het AC adviseert het departementaal management over de bedrijfsvoering, waaronder het auditbeleid. Het AC bestaat uit de secretaris-generaal (voorzitter), twee directeuren-generaal en twee externe leden, met ondersteuning van de directeur Financieel Economische Zaken (FEZ) en ADR. Onderwerpen van overleg waren risicomanagement, de auditplanning en controle-aanpak 2019 door de ADR, toezichtrapportages van FEZ over het financieel en materieel beheer, uitkomsten van ADR- en AR-controles en Europese audits over 2018, voortgangsrapportages van controlebezoeken door de EC en een aantal strategische onderwerpen: voorkomen en bestrijden van misbruik en oneigenlijk gebruik , aan LNV verbonden partijen en governance van EU-fondsen.

• 3. 

  Belangrijke ontwikkelingen en verbeteringen in de bedrijfsvoering

Zelfstandig fiscale aangiften

Door de oprichting van LNV als zelfstandig ministerie is LNV voor de Belastingdienst ook zelfstandig belastingplichtige geworden. De fiscale processen worden op dezelfde wijze uitgevoerd als bij het voormalige Ministerie van Economische Zaken (EZ). LNV hanteert hierbij het indertijd voor EZ opgestelde framework.

DG Stikstof

Ultimo november 2019 is het nieuwe DG Stikstof opgericht. Dit DG werkt aan de rijksbrede aanpak voor het verder reduceren van de totale hoeveelheid stikstofdepositie in Nederland en daarmee aan het herstel en versterking van natuur. Het DG zal volgens dezelfde bedrijfsvoeringpro-cessen werken als de andere organisatieonderdelen van LNV.

• C. 

  JAARREKENING

7 Departementale verantwoordingsstaat

Departementale verantwoordingsstaat 2019 van het Ministerie van Landbouw, Natuur en Voedselkwaliteit (Bedragen x € 1.000)

Samenvattende verantwoordingsstaat 2019 inzake baten-lastenagentschap van het Ministerie van Landbouw, Natuur en Voedselkwaliteit (bijdragen x € 1.000)

Omschrijving    (1) Vastgestelde begroting (2) Realisatie 2019    (3)=(2)-(1) Verschil realisatie (4) Realisatie 2018

en vastgestelde begroting

Nederlandse Voedsel- en Warenautoriteit

Totaal baten    365.932    342.295    - 23.637    320.422

Lasten

Stelselwijziging

De Regeling agentschappen en de Regeling rijksbegrotingsvoorschriften 2020 laten enige ruimte voor interpretatie ten aanzien van de vraag wat als omzet van een baten-lastenagentschap kan of dient te worden aangemerkt. In bepaalde gevallen is hieraan daarom via de begrotingswet nadere invulling gegeven. Bij de herziening van de Regeling agentschappen in 2020 worden verduidelijkingen aangebracht, zodat voortaan alleen bedragen die een directe relatie hebben met geleverde producten/diensten als omzet kunnen worden verantwoord en het niet meer nodig is in de begrotingswet nadere duiding te geven aan het begrip omzet. Om dit over 2020 mogelijk te maken, zullen door de regering voorstellen worden ingediend om de inmiddels door de Staten-Generaal goedgekeurde begrotingen bij suppletoire wet aan te passen in lijn met deze voorgenomen herziening van de Regeling agentschappen. Om ook over 2019 een transparant beeld te geven, is in opdracht van de eigenaar en in afstemming met het Ministerie van Financiën, de jaarrekening 2019 hierop vooruitlopend reeds aangepast. Dit betreft zowel de beginbalans als de verantwoording van de omzet.

Ten eerste zijn de bijdragen in de bedrijfsvoeringskosten en de bijdragen voor tariefdemping uit het vastgestelde jaarverslag 2018 gecorrigeerd vanuit de omzet naar respectievelijk het resultaat en de bijzondere baten. De omzetcorrecties zijn in onderstaande tabellen weergegeven.

Omzetcorrectie 2018 (bedragen x € 1.000)

• (1) 

  De volgende bijdragen van het moederdepartement in de bedrijfsvoeringskosten, die in de jaarrekening 2018 als omzet moederdepartement verantwoord zijn, zijn daaruit verwijderd:

Specificatie omzetcorrectie moederdepartement 2018 (bedragen x € 1.000)

Omschrijving    2018

NVWA2020, incl. Procesvernieuwing, Informatie en ICT    -    13.788

Bijdrage ICT-kosten    -    15.400

Bijdrage demping tarieven    -    10.400

Voorbereiding Brexit    - 1.468

Overig    - 1.440

Totaal    -    42.496

• (2) 

  De bijdrage van VWS in 2018 voor de demping van de tarieven, is uit de omzet overige departementen verwijderd en verantwoord onder bijzondere baten:

Specificatie omzetcorrectie overige departementen 2018 (bedragen x €1.000)

2018

• - 

  436

• - 

  436

Omschrijving

Bijdrage demping tarieven

Totaal

• (3) 

  De bijdragen demping tarieven zijn toegevoegd aan de bijzondere baten:

Ten tweede zijn de bijdragen van het moederdepartement in de bedrijfsvoeringskosten, die in de jaarrekening 2018 als schuld aan het moederdepartement verantwoord zijn, en de resultaatcorrectie 2018 verwerkt in de balans van 2018. De balanscorrecties zijn in onderstaande tabellen weergegeven.

• (4) 

  De volgende bijdragen van het moederdepartement in de bedrijfsvoe-ringskosten, die in de jaarrekening 2018 als schuld aan het moederdepartement verantwoord zijn, zijn als correctie toegevoegd aan het eigen vermogen 2018:

Specificatie balanscorrectie 2018 (bedragen x € 1.000)

De gecorrigeerde balansposten voor 2018 leveren de beginbalans eigen vermogen 2019 conform het nieuwe stelsel. Vervolgens is het vastgestelde resultaat 2019 op basis van het oorspronkelijke stelsel gecorrigeerd conform de uitgangspunten van het nieuwe stelsel. Dit levert de volgende aangepast balansposten voor 2019 op:

Balanscorrectie 2019 (bedragen x € 1.000)

In 2019 verloopt de correctie van de bedrijfsvoeringskosten primair via de omzet. De tabel «Omzetcorrectie 2019» geeft de omzetcorrecties ten opzicht van de omzet vastgestelde conform het oorspronkelijke stelsel weer.

Omzetcorrectie 2019 (bedragen x €1.000)

• (5) 

  De volgende bijdragen van het moederdepartement in bedrijfsvoerings-kosten, die onder het oorspronkelijke stelsel als omzet moederdepartement verantwoord werden zijn uit de omzet verwijderd.

• (6) 

  De bijdrage van VWS in 2019 in de demping van de tarieven (per saldo negatief), is uit de omzet overige departementen verwijderd.

Specificatie omzetcorrectie overige departementen 2019 (bedragen x €1.000)

2019

564

564

Omschrijving

Bijdrage demping tarieven

Totaal

• (7) 

  De bijdragen demping tarieven zijn toegevoegd aan de bijzondere baten.

Verantwoordingsjaar 2020

Voor verantwoordingsjaar 2020 moeten wijzigingen intracomptabel worden verwerkt. De ingediende begrotingen zullen hiervoor bij suppletoire wet moeten worden aangepast.

Verantwoordingsjaar 2021 e.v.

In 2020 wordt een aanvang gemaakt met de evaluatie van de Regeling agentschappen. Voor het verantwoordingsjaar 2021 en verder zullen de conclusies uit de evaluaties worden meegewogen bij de uitwerking van de Regeling agentschappen en de Rijksbegrotingsvoorschriften.

Toelichting op de baten

Omzet moederdepartement

Als gevolg van de stelselwijziging is de omzet (ten opzichte van de begroting) gedaald naar € 139,4 mln. , ondanks aanvullende opdrachten / verhoogde bijdragen (totaal € 28,1 mln.) die in de loop van 2019 zijn afgesproken/toegekend.

Een deel van de verhoogde bijdragen betreft het verder aanvullen op de niet-kostendekkende retributies aan het bedrijfsleven: (1) bijdrage aan problematiek reistijd=werktijd (€ 7,6 mln.), (2) bijdrage voor het afdekken van de problematiek voor de derving van inkomsten, omdat de initiële opleidingskosten dierenartsen van NVWA en KDS niet meer mogen worden geretribueerd volgens uitspraak van het College voor Beroep van het

Bedrijfsleven (€ 4,4 mln.), (3) dempen van de jaarlijkse verhoging retribu-tietarieven (€ 1,3 mln.), (4) het verlagen van retributietarieven door het compenseren van de btw op de productie door het nieuwe lab Wageningen Food Safety Research (WFSR) (€ 1 mln.), (5) bijdrage voor de kosten van vervoersdocumenten export dierlijke mest uit e-CertNL (€ 0,7 mln.).

Daarnaast zijn extra bijdragen ontvangen voor het uitvoeren van (1) een herbezinning als gevolg van het stopzetten van Inspect (€ 3 mln.), (2) voor juridische taken overgedragen door de Rijksdienst Voor Ondernemend Nederland (€ 2,1 mln.), (3) voor de uitvoering van de 6e actieprogramma nitraatrichtlijn (€ 2,1 mln.), (4) voor verbeteringen n.a.v. het 2Solve-rapport (€ 1,6 mln.), (5) voor aanvullende werkzaamheden voor de Brexit (€ 1 mln.), (6) voor de nieuwe Controleverordening (€ 1,0 mln.), (7) voor controles in het kader van de Basis Betalingsregelingen (€ 0,6 mln.) en (8) bijdragen voor diverse andere activiteiten (€ 1,7 mln.).

Van de aanvullende opdrachten (€ 28,1 mln.) is € 24,8 mln. gerealiseerd. Het verschil wordt met name verklaard doordat de kosten van de herbezinning en het 6^de actieprogramma Nitraat deels doorlopen naar 2020.

Vanwege de latere fusiedatum van WSFR is er meer omzet Handhaven (€ 7,3 mln.) gerealiseerd. De overige omzet, waaronder uitbesteed werk aan het lab WSFR, is een vergelijkbaar bedrag lager dan begroting.

Omzet Derden

De omzet derden is met name lager als gevolg van opgelegde tariefverla-gingen naar aanleiding van de uitspraak van het College van Beroep voor het bedrijfsleven (CBb) dat de opleidingskosten van dierenartsen en keuringsassistenten niet in rekening gebracht mogen worden bij het bedrijfsleven. Daarnaast werden minder werkzaamheden dan verwacht uitgevoerd voor het bedrijfsleven.

Bijzondere baten

In totaal is € 14,6 mln. ontvangen in verband met tariefdemping.

Toelichting op de lasten

In verband met de aanvullende opdrachten zoals beschreven onder «Omzet moederdepartement» was extra bezetting noodzakelijk. De uiteindelijke gemiddelde personeelsbezetting was 2.432 FTE, tegenover een begroot aantal van 2.159 FTE. Dit heeft geleid tot een toename van de salariskosten, van de overige personele kosten, maar ook van de materiele kosten, onder andere van de autokosten en de ICT (cloudwerkplekservices).

De immateriële afschrijvingskosten zijn lager dan begroot als gevolg van het stopzetten van de ontwikkeling van Inspect. De materiele afschrijvingskosten dalen, omdat auto's nu geleased worden.

De fusie van het laboratorium Voeder en Voedselveiligheid met het Rikilt tot de nieuwe organisatie Wageningen Food Safety Research brengt incidentele kosten (verantwoord onder bijzondere lasten) met zich mee, met name als gevolg van het boekverlies op vaste activa en voorraden en het overgaan van personeel.

Saldo van baten en lasten

Het negatieve resultaat van € 53,1 mln. wordt voornamelijk veroorzaakt doordat bijdragen van het moederdepartement in de bedrijfsvoerings-kosten niet als omzet zijn verantwoord, maar zijn toegevoegd aan het eigen vermogen (€ 42,0 mln.). Het operationele resultaat van de NVWA, exclusief stelselwijziging bedraagt € 11,1 mln. negatief.

Toelichting op de balans

Extra toelichting ten aanzien van INSPECT

Per 1 juli 2019 is de verdere ontwikkeling en implementatie van INSPECT stop gezet (zie Directieverslag en Bedrijfsvoeringparagraaf voor nadere toelichting). Alle investeringskosten met betrekking tot de ontwikkeling van INSPECT zijn geactiveerd (activeringen 2019 € 7,5 mln.) volgens de geldende regels en lopen mee in de afschrijvingskosten. Op het moment van vaststelling van de jaarrekening geldt dat (1) het gebruik van INSPECT nog steeds hetzelfde is als op 30 juni 2019 en (2) er nog geen uitkomsten bekend zijn vanuit het herbezinningstraject over het toekomstige gebruik van INSPECT. Om deze redenen heeft er voor de jaarrekening 2019 geen herwaardering plaatsgevonden voor INSPECT De uitkomsten van het herbezinningstraject over het toekomstige gebruik van INSPECT kunnen in de loop van 2020 alsnog aanleiding geven tot een herwaardering van INSPECT, met de bijbehorende effecten voor het resultaat en eigen vermogen van de NVWA. De huidige boekwaarde van INSPECT bedraagt € 26,3 mln.

Liquide middelen (bedragen x € 1.000)

Einde boekjaar 2019 heeft de NVWA een eigen vermogen (EV) van € 33,7 mln. Dit is € 17,7 mln. meer dan het maximale eigen vermogen. Uiterlijk bij de eerstvolgende suppletoire wet zal het surplus aan eigen vermogen worden afgedragen aan het moederdepartement.

Voorzieningen (bedragen x € 1.000)

In het afgelopen jaar is aan de voorziening claims en geschillen € 0,5 mln. gedoteerd. De vrijval bedroeg € 0,1 mln. Het saldo van deze voorziening van € 0,4 mln. is op dit moment voldoende om aan de eventuele betaalverplichting van de lopende claims te voldoen. Het totale ingediende bedrag aan lopende claims is € 12,0 mln. (inclusief één claim van € 10,5 mln., waarbij een gedegen bewijslast ontbreekt).

(*) Inclusief een nog te verrekenen bedrag voor de BTW compensatie. Toelichting: de NVWA ontvangt jaarlijks compensatie ter hoogte van de geboekte BTW van de facturen van KDS (keuringsassistenten) en de practitioners (zelfstandige dierenartsen), zodat deze BTW niet dubbel in rekening wordt gebracht bij de klanten. Tot en met verantwoordingsjaar 2019 is de BTW compensatie ontvangen van het moederdepartement direct weggestreept tegen de betreffende geboekte BTW. Met andere woorden de bijdrage van het moederdepartement is op dezelfde rekening geboekt als de BTW. De BTW compensatie is ook als negatieve raming gepresenteerd in de vastgestelde begroting 2019 van het moederdepartement. Vanaf 2020 zal de BTW compensatie verantwoord worden onder bijzondere baten.