Jaarverslag Ministerie van Binnenlandse Zaken en Koninkrijksrelaties 2018 - Jaarverslag en slotwet Ministerie van Binnenlandse Zaken en Koninkrijksrelaties 2018 - Hoofdinhoud

Dit jaarverslag i is onder nr. 1 toegevoegd aan wetsvoorstel 35200 VII - Jaarverslag en slotwet Ministerie van Binnenlandse Zaken en Koninkrijksrelaties 2018 i.

Officiële titel	Jaarverslag en slotwet Ministerie van Binnenlandse Zaken en Koninkrijksrelaties 2018; Jaarverslag; Jaarverslag Ministerie van Binnenlandse Zaken en Koninkrijksrelaties 2018
Document­datum	15-05-2019
Publicatie­datum	15-05-2019
Nummer	KST35200VII1
Kenmerk	35200 VII, nr. 1
Externe link	origineel bericht
Originele document in PDF

Tweede Kamer der Staten-Generaal

Vergaderjaar 2018-

2019

35 200 VII

Jaarverslag en Slotwet Ministerie van Binnenlandse Zaken en Koninkrijksrelaties 2018

Nr. 1

JAARVERSLAG VAN HET MINISTERIE VAN BINNENLANDSE ZAKEN EN KONINKRIJKSRELATIES (VII)

Aangeboden 15 mei 2019

kst-35200-VII-l ISSN 0921 - 7371 's-Gravenhage 2019

Gerealiseerde uitgaven verdeeld over beleidsartikelen en niet-beleidsartikelen (x € 1 mln.) Totaal € 5.951.401.000,-¹

• 1. 

  Openbaar bestuur en democratie 37,2

• 2. 

  Algemene Inlichtingen- 265 1 en Veiligheidsdienst ^2    ,

• 3. 

  Woningmarkt 4.518,3

• 4. 

  Woonomgeving en bouw 176,1 ^

• 5. 

  Ruimte en omgeving 107,5 |

188,8

• 6. 

  Dienstverlenende en innovatieve overheid

• 7. 

  Arbeidszaken overheid 26,4 |

• 8. 

  Kwaliteit Rijksdienst 74,0 |

• 9. 

  Uitvoering Rijksvastgoedbeleid 117,4 ^

¹ Door het afronden van de bedragen in miljoenen per artikel, kan er een afrondingsverschil in het totaal op hoofdstukniveau ontstaan.

Gerealiseerde ontvangsten verdeeld over beleidsartikelen en niet-beleidsartikelen (x € 1 mln.).

Totaal € 1.343.470.000,-¹

• 1. 

  Openbaar bestuur en democratie 25,0 J

• 2. 

  Algemene Inlichtingen- „2 ¦ en Veiligheidsdienst ^{1 ,}

• 3. 

  Woningmarkt 957,7 I

• 4. 

  Woonomgeving en bouw 0,5

• 5. 

  Ruimte en omgeving 11,1 |

• 6. 

  Dienstverlenende en 189! innovatieve overheid ^,

• 7. 

  Arbeidszaken overheid 1,4

• 8. 

  Kwaliteit Rijksdienst 37,1 ^

• 9. 

  Uitvoering Rijksvastgoedbeleid 224,4

• 11. 

  Centraal apparaat 45,3 ^

¹²' ^{Algemeen 5,91} 13. Nominaal en onvoorzien 0,0

• 14. 

  VUT-fonds 0,0

¹ Door het afronden van de bedragen in miljoenen per artikel, kan er een afrondingsverschil in het totaal op hoofdstukniveau ontstaan.

Inhoudsopgave

A.

B.

C.

Blz.

ALGEMEEN    6

• 18. 

  WNT-verantwoording 2018 Ministerie van Binnenlandse Zaken en Koninkrijksrelaties

• D. 

  BIJLAGEN    253

Bijlage 1: Toezichtsrelaties RWT's    en ZBO's    253

Bijlage 2: Afgerond evaluatie en overig onderzoek 255 Bijlage 3: Inhuur Externen    265

Bijlage 4: Overzicht van de burgemeestersbenoemingen in 2018    268

• A. 

  ALGEMEEN

• 1. 

  AANBIEDING JAARVERSLAG EN VERZOEK TOT DECHARGE-VERLENING BINNENLANDSE ZAKEN EN KONINKRIJKSRELATIES

AAN de voorzitters van de Eerste en de Tweede Kamer van de Staten-Generaal.

Hierbij bied ik, mede namens de Staatssecretaris van Binnenlandse Zaken en Koninkrijksrelaties, het departementale jaarverslag van het Ministerie van Binnenlandse Zaken en Koninkrijksrelaties (VII) over het jaar 2018 aan.

Onder verwijzing naar de artikelen 63 en 64 van de Comptabiliteitswet 2001 verzoek ik de beide Kamers van de Staten-Generaal de Minister van Binnenlandse Zaken en Koninkrijksrelaties decharge te verlenen over het in het jaar 2018 gevoerde financiële beheer.

Voor de oordeelsvorming van de Staten-Generaal over dit verzoek tot dechargeverlening stelt de Algemene Rekenkamer als externe controleur op grond van artikel 82 van de Comptabiliteitswet 2001 een rapport op. Dit rapport wordt separaat door de Algemene Rekenkamer aan de Staten-Generaal aangeboden. Het rapport bevat de bevindingen en het oordeel van de Rekenkamer over:

• a. 

  het gevoerde financieel beheer en materieel beheer;

• b. 

  de bijgehouden administraties van het Rijk;

• c. 

  de financiële informatie in het jaarverslag;

• d. 

  de betrokken saldibalans;

• e. 

  de totstandkoming van de informatie over het gevoerde beleid en de bedrijfsvoering;

• f. 

  de in het jaarverslag opgenomen informatie over het gevoerde beleid en de bedrijfsvoering.

Bij het besluit tot dechargeverlening worden verder de volgende, wettelijk voorgeschreven, stukken betrokken:

• a. 

  het Financieel jaarverslag van het Rijk over 2018;

• b. 

  het voorstel van de Slotwet dat met het onderhavige jaarverslag samenhangt;

• c. 

  het rapport van de Algemene Rekenkamer over het onderzoek van de centrale administratie van de schatkist van het Rijk en van het Financieel jaarverslag van het Rijk;

• d. 

  de verklaring van goedkeuring van de Algemene Rekenkamer over de in het Financieel jaarverslag van het Rijk, over 2018 opgenomen rekening van uitgaven en ontvangsten over 2018, alsmede over de saldibalans over 2018 (de verklaring van goedkeuring, bedoeld in artikel 83, derde lid, van de Comptabiliteitswet 2001).

Het besluit tot dechargeverlening kan niet worden genomen, voordat de betrokken Slotwet is aangenomen en voordat de verklaring van goedkeuring van de Algemene Rekenkamer is ontvangen.

De Minister van Binnenlandse Zaken en Koninkrijksrelaties,

K.H. Ollongren

Dechargeverlening door de Tweede Kamer

Onder verwijzing naar artikel 64 van de Comptabiliteitswet 2001 verklaart de voorzitter van de Tweede Kamer der Staten-Generaal dat de Tweede Kamer aan het hiervoor gedane verzoek tot dechargeverlening tegemoet is gekomen door een daartoe strekkend besluit, genomen in de vergadering van

De Voorzitter van de Tweede Kamer,

Handtekening:

Datum:

Op grond van artikel 64 van de Comptabiliteitswet 2001 wordt dit originele exemplaar van het onderhavige jaarverslag, na ondertekening van de hierboven opgenomen verklaring, ter behandeling doorgezonden aan de voorzitter van de Eerste Kamer.

Dechargeverlening door de Eerste Kamer

Onder verwijzing naar artikel 64 van de Comptabiliteitswet 2001 verklaart de Voorzitter van de Eerste Kamer der Staten-Generaal dat de Eerste Kamer aan het hiervoor gedane verzoek tot dechargeverlening tegemoet is gekomen door een daartoe strekkend besluit, genomen in de vergadering van

De Voorzitter van de Eerste Kamer,

Handtekening:

Datum:

Op grond van artikel 64 van de Comptabiliteitswet 2001 wordt dit originele exemplaar van het onderhavige jaarverslag, na ondertekening van de hierboven opgenomen verklaring, doorgezonden aan de Minister van Financiën.

• 2. 

  LEESWIJZER

Algemeen

Voor u ligt het jaarverslag 2018 van Binnenlandse Zaken en Koninkrijksrelaties.

Het jaarverslag 2018 is als volgt opgebouwd:

• A. 

  Een algemeen deel met de dechargeverlening;

• B. 

  Het beleidsverslag over de prioriteiten met de beleidsartikelen en de bedrijfsvoeringsparagraaf;

• C. 

  De jaarrekening met de verantwoordingsstaat; de saldibalans en de WNT-verantwoording;

• D. 

  De bijlagen.

Het beleidsverslag 2018

In het beleidsverslag wordt verslag gedaan van de beleidsprioriteiten die zijn opgenomen in de begroting 2018. Daarnaast worden ook de prioriteiten uit het regeerakkoord van het kabinet Rutte-III toegelicht. Zoals gebruikelijk is ook dit jaar een tabel opgenomen met daarin de realisatie van de beleidsdoorlichtingen.

Beleidsartikelen

In de paragraaf «Beleidsartikelen» wordt meer in detail ingegaan op de verantwoording over de verschillende onderwerpen. De paragraaf kent per beleidsartikel de volgende opzet:

• A. 

  Algemene doelstelling;

• B. 

  Rol en verantwoordelijkheid;

• C. 

  Beleidsconclusies;

• D. 

  Tabel Budgettaire gevolgen van beleid;

• E. 

  Toelichting op de financiële instrumenten.

De paragraaf «Niet-beleidsartikelen» kennen een andere indeling, te weten:

• A. 

  Tabel Budgettaire gevolgen;

• B. 

  Toelichting op de financiële instrumenten.

Toelichting op financiële instrumenten

In de toelichting op de financiële instrumenten wordt aangegeven waarvoor de financiële overdracht in het begrotingsjaar is aangewend. Verschillen tussen de budgettaire raming en de realisatie in het verslagjaar worden toegelicht, hierbij wordt indien van toepassing verwezen naar de eerste en tweede suppletoire begrotingswetten of de Slotwet.

Voor de omschrijving van de rol en verantwoordelijkheid bij de beleidsartikelen is de begroting 2018 als basis gebruikt. Hierbij zijn de wijzigingen in de rol en verantwoordelijkheid uit het regeerakkoord verwerkt bij de betreffende artikelen. Hiervoor zijn de formuleringen zoals opgenomen in de begroting 2019 gebruikt.

Bedrijfsvoeringsparagraaf

In het jaarverslag Binnenlandse Zaken en Koninkrijksrelaties 2018 is een bedrijfsvoeringparagraaf opgenomen. Hierin wordt verslag gedaan over specifieke punten in de bedrijfsvoering van het begrotingshoofdstuk Binnenlandse Zaken en Koninkrijksrelaties (VII) en begrotingshoofdstuk Koninkrijksrelaties (IV).

Baten-lastenagentschappen

Het jaarverslag van Binnenlandse Zaken en Koninkrijksrelaties bevat tevens de jaarverantwoording van een aantal agentschappen, te weten de Rijksdienst voor Identiteitsgegevens (RvIG), Logius, P-Direkt, Uitvoeringor-ganisatie Bedrijfsvoering Rijk (UBR), FMHaaglanden (FMH), Shared Service Center-ICT (SSC-ICT), Rijksvastgoedbedrijf (RVB) en de Dienst van de Huurcommissie (DHC).

De jaarrekening 2018

In de jaarrekening treft u de verantwoordingsstaat voor de begroting van Binnenlandse Zaken en Koninkrijksrelaties 2018 en de saldibalans met toelichting aan. De Slotwet wordt als een apart kamerstuk gepubliceerd. In de jaarrekening zijn de financiële verantwoordingen van de baten-lastenagentschappen opgenomen. Tevens maakt de WNT-bijlage hier onderdeel van uit.

De bijlagen

In het jaarverslag Binnenlandse Zaken en Koninkrijksrelaties 2018 zijn bijlagen opgenomen inzake toezichtsrelaties zelfstandige bestuursorganen (ZBO) en rechtspersonen met een wettelijke taak (RWT), afgerond evaluatie- en overig onderzoek, inhuur externen en een overzicht van de burgemeestersbenoemingen in 2018.

Groeiparagraaf

Als gevolg van het regeerakkoord Rutte-III hebben er meerdere herindelingen plaatsgevonden tussen BZK en de ministeries van Infrastructuur en Waterstaat (IenW) en Economische Zaken en Klimaat (EZK). Dit heeft geleid tot de volgende veranderingen ten opzichte van het jaarverslag 2017:

• • 

  In 2018 is de begroting Wonen en Rijksdienst (XVIII) geïntegreerd in de begroting van Binnenlandse Zaken en Koninkrijksrelaties (VII).

• • 

  De overkomst van het dossier digitale overheid voor bedrijven van het Ministerie van Economische Zaken en Klimaat (EZK) is verwerkt in artikel 6.

• • 

  Daarnaast is artikel 5 toegevoegd waarin de overkomst van de onderdelen ruimtelijke ordening en omgevingswet van het Ministerie van Infrastructuur en Waterstaat (IenW) is verwerkt.

Voor nadere toelichting wordt verwezen naar betreffende artikelen en de bedrijfsvoeringsparagraaf.

Focusonderwerp

De Tweede Kamer heeft voor de verantwoording 2018 een focusonderwerp aangewezen: «de onderbouwing van de ramingen van inkomsten en uitgaven». Het focusonderwerp is onderdeel van het Financieel Jaarverslag van het Rijk (FJR). Naast een algemene tekst over ramingen aan de inkomsten- en uitgavenkant van de begroting wordt het focusonderwerp geïllustreerd middels een aantal specifieke casussen. Deze casussen hebben geen betrekking op de begrotingen van BZK.

Overgangsrecht Comptabiliteitswet

Op grond van het overgangsrecht in artikel 10.2 van de Comptabiliteitswet 2016 blijven voor de presentatie en inrichting van de jaarverslagen en slotwetten over 2018 de bepalingen uit de Comptabiliteitswet 2001 en de daarop berustende bepalingen van toepassing zoals deze golden voor de inwerkingtreding van de Comptabiliteitswet 2016 per 1 januari 2018. Voor de dechargeverlening inzake het jaar 2018 over het gevoerde financieel beheer en materieelbeheer zijn de bepalingen van de Comptabiliteitswet 2016 en de daarop gebaseerde regelgeving van toepassing. Dit is conform de brief aan het parlement over het overgangsrecht in de Comptabiliteitswet 2016 (Vergaderjaar 2018-2019, 34 426, nr. 33). Om die reden moet telkens bij de verwijzingen naar de bepalingen van de Comptabiliteitswet worden gelezen de artikelen van de Comptabiliteitswet 2001 voor de presentatie en inrichting en voor de begrotingsuitvoering de artikelen van de Comptabiliteitswet 2016 conform de transponeringstabel bij de Comptabiliteitswet 2016, Stb. 2017, 139.

• B. 

  BELEIDSVERSLAG BINNENLANDSE ZAKEN EN KONINKRIJKSRELATIES

• 3. 

   BELEIDSPRIORITEITENInleiding

In de Thorbeckelezing van oktober 2018 is benadrukt dat het openbaar bestuur met zijn tijd moet meebewegen. Anders kan het openbaar bestuur niet naar behoren functioneren. In de negentiende eeuw was dit ook de oproep van Thorbecke; een roep om een moderne overheid. Het afgelopen jaar heeft het Ministerie van Binnenlandse Zaken en Koninkrijksrelaties (BZK) belangrijke stappen gezet om onze democratie en bestuur aan te passen aan deze tijd.

BZK staat voor een sterke en levende democratie en een slagvaardig openbaar bestuur waar inwoners uit het hele Koninkrijk op kunnen vertrouwen. Nu en in de toekomst. Als één moderne overheid zorgen we samen met medeoverheden dat mensen in hun dagelijks leven ervaren dat het beter gaat. Dat zij prettig samen kunnen wonen in betaalbare, veilige en energiezuinige woningen in een buurt waar iedereen meetelt en meedoet. We willen dat alle mensen het gevoel hebben dat de overheid er voor hen is.

Samen meer bereiken als één overheid

Een sterk openbaar bestuur is een openbaar bestuur dat de krachten bundelt. Onder regie van de Minister van BZK is het kabinet op 14 februari 2018 gestart met het interbestuurlijk programma (IBP) waarin Rijk, gemeenten, provincies en waterschappen ambities hebben neergelegd over de gezamenlijke aanpak van enkele grote maatschappelijke opgaven van deze tijd, zoals de transitie naar duurzame energie, het tegengaan van eenzaamheid en het terugdringen van het aantal mensen met problematische schulden. BZK bevordert de interbestuurlijke samenwerking en voortgang van de maatschappelijke opgaven door de trekkers van de opgaven te ondersteunen met het vinden van de juiste kennis en expertise.

Deze voor onze inwoner belangrijke veranderingen en opgaven hebben we niet alleen samen met medeoverheden aangepakt. Ook de uitvoeringsorganisaties van BZK hebben dagelijks bijgedragen aan de aanpak van maatschappelijke opgaven. Het meest expliciete voorbeeld daarvan is het Regionaal ontwikkelprogramma van het Rijksvastgoedbedrijf (RVB). Het RVB heeft acht projecten opgezet om rijksvastgoed in te zetten voor maatschappelijk opgaven waaronder energietransitie en circulaire economie, versnellen van de woningbouw en werkgelegenheid en arbeidsparticipatie.

De regio is de plek waar kansen en uitdagingen samenkomen, maar iedere regio kampt weer met eigen uitdagingen. Met het afsluiten van Regio Deals in 2018 is een stevige impuls gegeven aan het wegwerken van de sociaaleconomische en fysieke achterstandspositie in Rotterdam-Zuid, de versterking van een duurzame economische structuur in Zeeland, het uitbouwen van de positie van Brainport en het beter benutten van het potentieel van het technologisch hart van de Europese ruimtevaart. Daarnaast zijn twaalf regio's geselecteerd om in het voorjaar van 2019 een Regio Deal mee te sluiten, waaronder ook grensgebieden en/of gebieden die te maken hebben met bevolkingsdaling, zoals Noordoost Fryslan,

Zuidoost Drenthe, Twente, Achterhoek en Parkstad Limburg. De voorbereidingen voor deze deals zijn gestart.

Driekwart van de Nederlandse bevolking woont in de stad en dit aantal neemt alleen maar toe. Steden zijn een motor voor economische groei, maar tegelijkertijd staat de sociale en fysieke leefbaarheid in steden stevig onder druk. De in 2018 afgeronde City Deals hebben o.a. het volgende opgeleverd:

Vanuit de City Deal «naar een digitale woonomgeving» zijn er ongeveer 5.000 woningen gedigitaliseerd. De deal wordt voortgezet in de samenwerkingsvorm onder de titel Connect-NL. De ambitie van Connect-NL en de provincie Noord-Brabant is om dit op te schalen naar ten minste 15.000 woningen. Dit helpt bewoners bij het krijgen van inzicht in de verduurza-mingsmogelijkheden van hun huis en de bijbehorende kosten. Tegelijkertijd is er binnen de City Deal gewerkt aan het inventariseren van belemmeringen en juridische vraagstukken op het gebied van privacy, opslag en beheer van data en standaardisatie.

De City Deal Circulaire Stad heeft regionale strategieën opgeleverd om tot een circulaire stad te komen. De ervaringen van de steden en onderzoeksresultaten worden gebruikt in de ontwikkeling van circulair bouwbeleid.

De City Deal «woning abonnement» is een katalysator voor «gebouw gebonden financiering». In regio's met bevolkingsdaling komen strategische opgaven uit de Nationale Omgevingsvisie, zoals de ontwikkeling van het landelijk gebied, de energietransitie en fysieke en sociale leefbaarheid bij elkaar in hetzelfde gebied. Omdat deze regio's kunnen bijdragen aan de transitie in heel Nederland heeft de Minister van BZK een nieuwe koers voor het programma aangekondigd. Samen met zes regio's, betrokken provincies en departementen worden maatwerktra-jecten (in de krimpregio's: Noordoost Fryslan, Zuidoost Drenthe, Twente, Achterhoek en Parkstad Limburg) gestart, als ook twee expertisetrajecten (Oost Groningen en Zeeuws-Vlaanderen).

Grensregio's kunnen groeiregio's worden wanneer de mogelijkheden aan weerszijden van de grens worden benut, maar dat gaat niet vanzelf. In 2018 zijn nieuwe samenwerkingsinitiatieven met Nedersaksen, Noordrijn-Westfalen en Vlaanderen gestimuleerd. Op diverse terreinen is, samen met departementen, euregio's en andere partijen, gewerkt aan het oplossen van ervaren knelpunten op het terrein van de grensoverschrijdende arbeidsmarkt en economie, onderwijs (diploma-erkenning, buurtaalonderwijs, stages) en mobiliteit. Verder zijn de grensstatistieken geëvalueerd, is een plan van aanpak voor grenseffecten opgesteld en zijn afspraken gemaakt over de structurele financiering van de grensinforma-tiepunten. Tot slot is in het najaar van 2018 de governance rondom de aanpak van grensoverschrijdende samenwerking bekrachtigd, tijdens regeringsonmoetingen met Noordrijn-Westfalen, Vlaanderen en bestuurlijk overleg met Nedersaksen. In deze governance is gekozen voor een meer thematische en regionaal gedifferentieerde aanpak, om de verschillende opgaven passend op te kunnen pakken (Kamerstukken II 2018/2019, 32 851, nr. 51).

Vernieuwing van de democratie en openbaar bestuur

Mensen moeten het gevoel hebben dat de overheid er voor hen is. Nederland digitaliseert en dat biedt grote kansen om dingen slimmer te doen. We willen als overheid, in de meest brede zin van het woord, die kansen benutten. Tegelijkertijd willen we dat de overheid toegankelijk blijft voor iedereen (Kamerstukken II 2017/18, 26 643, nr. 549), met respect voor de kernwaarden van onze democratie waaronder privacy, zelfbeschikking en gelijkheid. Integrale, inclusieve dienstverlening, rekening houdend met doenvermogen is daarom ons uitgangspunt en één van de speerpunten uit NL DIGIbeter, onderdeel van de Nederlandse Digitaliseringsstrategie «Nederland Digitaal» (Kamerstukken II 2017/18, 26 643, nr. 541). NL DIGIbeter, een meerjarige brede agenda richt zich op de overheid en het contact met burgers en ondernemers. Onder regie van BZK en in nauwe samenwerking met medeoverheden, marktpartijen, maatschappelijke organisaties en wetenschap wordt de agenda uitgevoerd. In 2018 zijn we gestart met de nationale dialoog over publieke waarden en grondrechten in relatie tot nieuwe technologie. In december is het eerste verkennende onderzoek naar het gebruik van algoritmen binnen de overheid, vergezeld van een beleidsreactie aan de Tweede Kamer aangeboden (Kamerstukken II 2018/19, 26 643, nr. 588) en stemde het kabinet in met het wetsvoorstel elektronische publicaties. De ontwikkelingen op het gebied van digitalisering gaan razendsnel. Om ervoor te zorgen dat onze agenda dit tempo kan bijbenen, wordt NL DIGIbeter ieder jaar bijgewerkt.

Gericht op de ondersteuning van mensen die moeite hebben mee te komen in de huidige (digitale) samenleving, is in december de aanpak Digitale Inclusie naar de Kamer gestuurd (Kamerstukken II 2018/19, 26 643, nr. 583). De focus in dienstverlening op maat is in 2018 verlegd naar het verbeteren van de kwaliteit en toegankelijkheid. Deze aanpak is overheidsbreed en in samenwerking met het veld tot stand gekomen. Door deze brede aanpak kan een grotere groep Nederlanders digitaal vaardig worden. Naast deze aanpak levert het Ministerie van BZK een bijdrage aan digitale inclusie via de machtigingsfunctie. Dit is de mogelijkheid voor burgers, bedrijven en andere organisaties om iemand te machtigen in hun relatie met de overheid. In juli is de kamer over het programmaplan Machtigen geïnformeerd (Kamerstukken II 2017/18, 26 643, nr. 552). Op deze manier is het mogelijk bijvoorbeeld je dochter of broer te machtigen voor MijnOverheid.

De dienstverlening van MijnOverheid is in het afgelopen jaar stap voor stap verder verbeterd. MijnOverheid wordt een plek waarbij de burger zelf regie op zijn of haar gegevens kan (laten) voeren. Zo is er een Berichtenbox-app beschikbaar gekomen en is de activatie voor nieuwe gebruikers versimpeld. De overheid stimuleert gebruikers van MijnOverheid om hun berichten te lezen en hun e-mailadres actueel te houden. Bij deze verbeteringen worden gebruikersgroepen nauw betrokken.

Naast deze resultaten zijn in 2018 ook een aantal belangrijke resultaten behaald in de ontwikkeling van de basisinfrastructuur voor de digitale overheid (GDI). Zo is bijvoorbeeld het wetsvoorstel Digitale Overheid naar de kamer gestuurd (Kamerstukken II 2018, 34 972). Dit wetsvoorstel regelt dat burgers en bedrijven veilig en betrouwbaar kunnen inloggen bij de overheidsorganisaties. De wet geeft ook de mogelijkheid het gebruik van open ICT-standaarden te verplichten. In september is de eIDAS-Verordening in werking getreden die Europese burgers de mogelijkheid geeft met een Europees inlogmiddel toegang te krijgen tot alle digitale dienstverlening van de overheid.

We zijn een heel eind op weg met de Omgevingswet. Met de publicatie van vier besluiten (Omgevingsbesluit (Staatsblad 2018, 290), Besluit bouwwerken leefomgeving (Staatsblad 2018, 291), Besluit kwaliteit leefomgeving (Staatsblad 2018, 292), Besluit activiteiten leefomgeving (Staatsblad 2018, 293)) in het Staatsblad, is bij de stelselherziening Omgevingswet een belangrijke mijlpaal behaald. Deze vier besluiten bieden een brede grondslag voor regels en voorschriften met betrekking tot procedures, voor burgers, bedrijven en het bevoegd gezag. Daarnaast is in 2018 het Invoeringswet Ruimtelijke Ordening in consultatie geweest, is de Invoeringswet naar de Tweede Kamer verzonden voor behandeling en is Aanvullingswet Bodem (Kamerstukken II 2017/18, 34 861, nr. 2) door de Tweede Kamer aangenomen. Ook is in december de Vernieuwde Crisisen herstelwet (Staatsblad 2018, 438) als opmaat naar de Omgevingswet aangenomen door de Tweede Kamer.

Daarnaast is na acht kwartalen van ontwikkelen eind 2018 een eerste integrale bèta versie van de landelijke voorziening van het DSO opgeleverd. Ook zijn er stabiele versies van standaarden gepubliceerd waarmee softwareleveranciers van gemeenten, provincies en waterschappen kunnen starten met het bouwen van de koppelingen tussen lokale systemen en de landelijke voorziening. In nauwe afstemming met Vereniging Nederlandse Gemeenten (VNG), Interprovinciaal Overleg (IPO) en Unie van Waterschappen (UvW) zijn afspraken gemaakt over het toekomstige beheer van het Digitale Stelsel Omgevingswet (DSO-LV), resulterend in een beheerovereenkomst die in december door de Minister en de koepels is ondertekend.

Voor de komende jaren heeft het kabinet dit jaar een vernieuwingsagenda opgesteld, om het verkiezingsproces te versterken. Deze vernieuwingsagenda is in nauwe samenwerking met de gemeenten die belast zijn met de organisatie van de verkiezingen opgesteld. Het uitgangspunt is dat iedereen die dat wil, moet kunnen volgen hoe de uitslag wordt berekend. Daarmee krijgen burgers vertrouwen in de digitale hulpmiddelen, die transparant en controleerbaar zijn. Daar werken wij als BZK aan. Verder willen we het stemmen toegankelijker maken en kiezers waar nodig hulp bieden. De voorbereidingen voor de realisatie van deze agenda zijn in 2018 gestart (Kamerstukken II 2017/18, 31 142, nr. 83).

Om tot een levende democratie te komen, waar burgers mee kunnen doen, is er in het afgelopen jaar een impuls gegeven aan de versterking en vernieuwing van de lokale democratie en het lokaal bestuur. Vanuit het Plan van aanpak Versterking lokale democratie (Kamerstukken II 2017/18,

34    775-VII, nr. 69) en bestuur en het samenwerkingsprogramma Democratie in Actie (Initiatief van BZK, de VNG en de beroeps- en belangenverenigingen) zijn activiteiten ondernomen, gericht op de verbinding tussen inwoners en bestuur, de ondersteuning van politieke ambtsdragers in de lokale democratie en een grotere weerbaarheid van het lokaal bestuur. Dit heeft onder andere geleid tot de ondersteuning van gemeenten om ruim baan te geven aan bewonersinitiatieven en Right to Challenge, een digitale leeromgeving voor raadsleden en gemeenteraden, verschillende proeftuinen digitale democratie en een verhoogde raadsver-goeding voor alle raadsleden in kleine gemeenten. Een groot deel van deze instrumenten werd gepresenteerd op de Dag van de lokale democratie op 16 november 2018.

Naast deze activiteiten is het afgelopen jaar geïnvesteerd in goede toerusting van al die raadsleden die dagelijks, met toewijding en hart voor de publieke zaak, werk maken van onze democratie. Zo is met de VNG overeengekomen dat de raadsvergoeding voor alle raadsleden in kleine gemeenten wordt verhoogd (Tweede Kamer, vergaderjaar 2018-2019,

35    000 VII, nr. 37), is er een nieuw rechtspositiebesluit in werking getreden, waarin randvoorwaarden zijn gecreëerd voor een passende pensioenvoorziening voor raadsleden. Daarnaast zijn de mogelijkheden voor ondersteuning en functiegerichte scholing van politieke ambtsdragers verbeterd en kunnen alle raadsleden sinds maart 2018 gebruik maken van een geactualiseerd scholings- en professionaliseringsaanbod en een digitale leeromgeving. Maar investeren in de lokale democratie is breder, bijvoorbeeld in een krachtige gemeenteraad. Tussen BZK en de Vereniging van Griffiers is een Democratiepact gesloten ten behoeve van de professionalisering van griffiers. Verder is een pilot contactpunt ingericht voor de ondersteuning van lokale en decentrale politieke partijen die niet vertegenwoordigd zijn in de Tweede Kamer.

In maart 2019 zijn de Staten- en Waterschapsverkiezingen, waarna er weer nieuwe leden geïnstalleerd zullen worden. Voor deze leden hebben we het afgelopen jaar een digitale leeromgeving klaargezet zodat Statenleden en leden van het algemeen bestuur van Waterschappen een vliegende start kunnen maken in hun rol als volksvertegenwoordiger. Met deze en bovengenoemde maatregelen voor goed toegeruste volksvertegenwoordigers wordt tegemoetgekomen aan de adviezen van de Raad voor het Openbaar Bestuur (ROB) in het rapport «Voor de publieke zaak».

Werken aan maatschappelijke opgaven vergt dat ambtenaren in processen van co-creatie en co-realisatie samenwerken met externe partijen. Het Interdepartementaal Platform Integriteit Management (IPIM) onderzocht samen met andere publieke werkgevers en experts waar ambtenaren dan tegenaan lopen, welke dilemma's zij ervaren en hoe zij geholpen kunnen worden zo'n proces op integere wijze vorm te geven. Belangrijke uitdagingen liggen op het gebied van informatiedeling, creativiteit en loyaliteit. Voldoende flexibiliteit binnen organisatieprocessen en voldoende ruimte en steun van de ambtelijke leiding blijken belangrijke factoren.

Bescherming van de democratie en grondrechten

In 2018 is nadrukkelijk aandacht besteed aan het thema weerbaar bestuur. Met 30 relevante organisaties is het Netwerk Weerbaar Bestuur opgericht, dat activiteiten en bijeenkomsten organiseert rond de veiligheid en integriteit van politieke ambtsdragers en versterking van kwetsbare werkprocessen binnen gemeenten om ondermijning vanuit georganiseerde criminaliteit tegen te gaan. Voor bewustwording en handelingsper-spectief rond bedreiging van politieke ambtsdragers zijn in 2018 daarvoor onder meer een zelfscan veiligheid politieke ambtsdragers, een woningscan voor burgemeesters en wethouders en een Ondermij-ningsapp voor bestuurders en volksvertegenwoordigers gelanceerd en zijn gratis trainingen Omgaan met intimidatie en bedreigingen voor burgemeesters en wethouders beschikbaar gesteld. Ter versterking van het integriteitsbeleid is voorts onderzocht hoe de screening van kandidaat-bestuurders kan worden aangescherpt. Dit leidt begin 2019 tot een basisscan integriteit en in de loop van 2019 tot wetgeving inzake een verplichte VOG voor wethouders.

De bestuurlijk-preventieve aanpak van ondermijning heeft zich in 2018 gericht op de ontwikkeling van een gebiedsgerichte aanpak van gelegenheidsstructuren. Met analyse van (big)data is de uitvoering van de city deal Zicht op Ondermijning verder voortgezet. In samenwerking met onder meer het Ministerie van Justitie en Veiligheid (JenV) en het Ministerie van Economische Zaken en Klimaat (EZK), medeoverheden en maatschappelijke instellingen is de Actie-agenda Vakantieparken opgezet, met concrete activiteiten die in 2019 en 2020 worden uitgevoerd. In de Leerkring gebiedsgerichte aanpak ondermijning delen gemeenten periodiek hun ervaringen.

Voor het tegengaan van antidemocratische tendensen en ongewenste buitenlandse inmenging is in 2018 samen met SZW een afwegingskader problematisch gedrag ontwikkeld. Daarnaast is - met het oog op de verkiezingen in 2019 - ingezet op de aanpak van desinformatie, onder meer door de voorbereiding van een bewustwordingscampagne die begin 2019 wordt uitgevoerd.

Via de impuls Weerbaar Bestuur is in samenwerking met 24 gemeenten gestart met activiteiten die kunnen bijdragen aan beleidsontwikkeling en -innovatie op bovengenoemde onderdelen van de aanpak van weerbaar bestuur. Ook hebben elf provincies impulsvoorstellen ingediend voor de aanpak van vakantieparken. De betrokken gemeenten en provincies hebben hiervoor een financiële bijdrage ontvangen en cofinanciering geregeld. Via de websites http://www.politiekeambtsdragers.nl en http://www.weerbaarbestuur.nl zijn diverse instrumenten beschikbaar.

De verantwoordelijkheid van BZK in relatie tot de bescherming van de democratie en grondrechten gaat verder dan de weerbaarheid van bestuur. De AIVD staat voor de nationale veiligheid door tijdig dreigingen en risico's te onderkennen die niet direct zichtbaar zijn. Nationale veiligheidsbelangen worden voortdurend bedreigd door terrorisme, cyber-, inlichtingenactiviteiten en heimelijke (politieke) beïnvloeding door statelijke actoren in een veranderende geopolitieke context. De huidige jihadistische dreiging kenmerkt zich door een «nieuw normaal», namelijk een voortdurende dreiging van aanslagen in en tegen het Westen van mondiaal opererende jihadistische organisaties en lokale jihadistische bewegingen of radicaal-islamistische individuen. Dat manifesteerde zich in 2018 met een drietal incidenten waarbij enkele slachtoffers zijn gevallen. Daarnaast zijn diverse aanhoudingen verricht van personen die voorbereidingen voor aanslagen troffen. Eind september arresteerde de politie, na informatie van de AIVD, zeven jihadisten die een aanslag wilden plegen waarbij veel slachtoffers hadden moeten vallen. De dreiging van aanslagen door jihadisten die zijn geïnspireerd, gestimuleerd of aangestuurd door ISIS blijft aanwezig, ondanks het feit dat van het zogenaamde «kalifaat» nog nauwelijks grondgebied over is. Ook Al Qaida blijft de intentie houden het Westen te treffen.

Binnen de radicale islam focust de AIVD zich met name op het salafisme en heeft de AIVD een aantal uitgebreide analyses over het salafisme opgesteld. Ook probeert de AIVD de invloed van buitenlandse financiering van de activiteiten van salafisten in kaart te brengen. In dit kader heeft de AIVD het afgelopen jaar briefings verzorgd aan diverse gemeenten en andere overheidspartners. Landen neigen er steeds meer naar om hun eigen belangen te beschermen. Staten schuwen niet om via (digitale) spionage of sabotage hun eigen economische en/of politieke positie te verstevigen. De bedrijven die een vitale rol spelen in ons land hebben we geïnformeerd over spionage- en sabotagerisico's. Een complicerende factor bij deze risico's is dat specifieke (vitale) bedrijven werk uitbesteden aan bedrijven in andere landen die soms zeer nauwe banden met de staat of zelfs inlichtingendiensten hebben. Hierdoor kunnen andere landen belangrijke Nederlandse organisaties mogelijk beïnvloeden en/of daar effectiever spioneren. Daarnaast heeft in 2018 een prioritering en versnelling plaatsgevonden voor het inrichten van detectiefaciliteiten om (spionage)dreiging binnen het netwerkverkeer richting departementen te kunnen onderkennen. De AIVD werkt intensief samen met onder andere de Militaire Inlichtingen- en Veiligheidsdienst (MIVD) en het Nationaal Cyber Security Centrum (NCSC) om gevaren te onderkennen en in te dammen.

Door globalisering en digitalisering lijken grenzen nauwelijks meer te bestaan. Staten schuwen niet om via (digitale) spionage of sabotage hun eigen economische en/of politieke positie te verstevigen. Landen zetten digitale en klassieke middelen in met het doel om menings- en besluitvorming in Nederland in een voor hun gunstige richting te beïnvloeden. Ook zijn er landen die invloed proberen te houden op mensen die ooit geëmigreerd of gevlucht zijn naar Nederland. Daarbij is ook sprake van intimidatie van en geweld richting deze zogenaamde «tweede gemeenschappen». De AIVD heeft normbeelden opgesteld over mogelijke risico's van migratie voor de nationale veiligheid. Deze vormden input voor de taskforce van het Ministerie van Buitenlandse Zaken ter ondersteuning van het lidmaatschap van Nederland van de Veiligheidsraad van de Verenigde Naties.

Per 1 mei 2018 is de Wet op de inlichtingen- en veiligheidsdiensten 2017 (Wiv 2017) in werking getreden. Deze wet zorgt voor een modernisering van de bevoegdheden van de AIVD en meer waarborgen voor de persoonlijke levenssfeer van burgers. Een van die waarborgen is de instelling van de onafhankelijke Toetsingscommissie Inzet Bevoegdheden (TIB) die de toestemming van de Minister voor de inzet van een bijzondere bevoegdheid toetst op rechtmatigheid, voorafgaand aan de inzet. In de eerste rapportages van de Toetsingscommissie Inzet Bevoegdheden (TIB) en ook Commissie van Toezicht op de Inlichtingen- en Veiligheidsdiensten (CTIVD) van eind 2018 wijzen deze commissies erop dat (delen van) de processen en systemen nog niet voldoende op orde zijn. De implementatie van de nieuwe Wiv vergt veel van de diensten. De Minister heeft aan de Tweede Kamer laten weten dat na de inwerkingtreding van de Wiv 2017 bleek dat de nieuwe wet meer impact op de diensten heeft dan bij de totstandkoming van de wet werd gedacht.

Wonen in energiezuinige woningen en in een prettige leefomgeving

Het klimaatakkoord heeft een forse stempel gedrukt op 2018 waarbij samen met departementen, medeoverheden en sectoren is gewerkt om de ambitie uit het regeerakkoord om 49% CO₂-reductie te bereiken uit te werken. Het eerste resultaat is het ontwerp-klimaatakkoord dat op 21 december aan de Tweede Kamer is aangeboden (Kamerstukken II 2018/19, 32 813, nr. 263). Het programma Nederland Circulair is in 2018 aan de Kamer aangeboden, waarin de ambitie is uitgesproken 50% minder primaire grondstoffen in 2030 te gebruiken (Kamerstukken II 2017/18, 32 852, nr. 59). Dit kabinetsprogramma wordt uitgevoerd in samenwerking met partijen uit de bouw, te weten marktpartijen, consumenten, andere overheden en kennisinstellingen.

Regelgeving is tegen het licht gehouden om mogelijke belemmeringen voor de energietransitie op te heffen. In 2018 is het gebruik van aardgas bij nieuwbouw van woningen niet meer toegestaan (Staatsblad 2018, 197) en is gewerkt aan de nieuwe energieprestatie-eisen voor de nieuwbouw, een belangrijke stap in de richting van een CO₂-neutrale gebouwde omgeving.

In 2018 heeft de Taskforce van de Bouwagenda een programmatische aanpak verder uitgewerkt waarin aan de hand van een aantal overkoepelende thema's (roadmaps) het uitvoeringsprogramma is vormgegeven.

Het doel hiervan is de bouwsector toekomstbestendig maken. Het bedrijfsleven, kennisinstellingen en de overheid werken samen om de bouwsector te versterken, bijvoorbeeld door het verduurzamen van woningen en een effectiever gebruik van grondstoffen. Gezien de opgave om de woningvoorraad te verduurzamen en het toenemend personeelstekort in de bouw is het van groot belang dat partijen in de bouw gezamenlijk werken aan innovatieve en kostenbesparende oplossingen. Vanaf 2023 mogen kantoren met een oppervlakte van 100m2 of meer, met uitzondering van monumentale panden en enkele andere categorieën, alleen nog gebruikt worden als zij minstens energielabel C hebben (Kamerstukken II, 2016/17, 30 196, nr. 485).

Als onderdeel van een interbestuurlijk Programma Aardgasvrije Wijken is gestart met de selectie van grootschalige proeftuinen om buurten en wijken aardgasvrij te maken. De ervaringen uit de proeftuinen moeten leiden tot een aanpak die haalbaar en betaalbaar is.

Ook is een start gemaakt met het Innovatieprogramma aardgasvrije en frisse basisscholen. Met dit programma worden in circa tien pilots schoolgebouwen verduurzaamd tot aardgasvrije scholen met een goed binnenklimaat, met een opschaalbare aanpak.

Bij 90% van de labelplichtige transacties in de koopsector in 2018 is het energielabel overhandigd (bron: Kadaster/RVO). Ook de voorlichtingscampagne «Energie besparen doe je nu» is voortgezet, gericht op particuliere woningeigenaren en VvE's. De Subsidieregeling energiebesparing eigen huis (SEEH) is in 2018 verlengd tot 2022. Het beroep op deze regeling is gegroeid en ook VVE's vragen nu subsidie aan voor de onder meer groene meerjaren onderhoudsplannen.

Het beroep op het Nationaal Energiebespaarfonds (NEF) met laagrentende financiering voor individuele huiseigenaren en VvE's was in 2018 zo groot dat het fonds werd uitgeput. Om deze reden zijn in 2018 vanuit de Rijksbegroting middelen toegevoegd aan het NEF, waarmee het NEF ook weer nieuw geld van private kredietverstrekkers zal aantrekken, zodat nogmaals € 300 mln. aan leningen kan worden verstrekt.

In de huursector heeft BZK in 2018 een versnelling van de energiebesparing nagestreefd door onder meer de Stimuleringsregeling energieprestatie huursector (STEP), welke succesvol en volledig uitgeput is.

In 2018 nam wederom de vraag naar woningen toe, vooral in enkele grote stedelijke gebieden van het land. Deze woningbehoefte blijft stijgen en draagt bij aan verder oplopende krapte en stijgende prijzen op de woningmarkt. De overkomst van de omgevingswet en ruimtelijke ordening naar BZK maakt het mogelijk de regionale ontwikkeling en de bouwopgave integraal aan te sturen. Zo is met het opstellen van de notitie «Kabinetsperspectief NOVI» (Kamerstukken II, 2018/19, 34 682, nr. 6) de eerste stap gezet richting de ontwerp-NOVI (deze is medio 2019 gereed).

In 2018 zijn met verschillende partijen op nationaal niveau afspraken gemaakt om de woningmarkt te verbeteren. De verschillende partijen zetten in op 75.000 nieuw te bouwen woningen per jaar tot 2025. Zij doen dit door in te zetten op het vergroten en het versnellen van het aanbod, betaalbaarheid en een betere benutting van de huidige voorraad. Afspraken die vervolgens in de Nationale woonagenda zijn gemaakt, worden in verschillende snelheden en samenstellingen opgepakt en uitgewerkt.

In 2018 is de productie van nieuwbouwwoningen toegenomen. In 2018 heeft de Minister gesprekken gevoerd met de 5 stedelijke regio's waar de krapte het grootst is over het versnellen en vergroten van de woningbouw, en de aanpak van de gevolgen van de krapte. Naast de nieuwbouw levert transformatie van leegstaande gebouwen sinds 2013 aanvullend gemiddeld tussen de 6.000 en 8.000 woningen per jaar op. Het aantal voor 2018 bedraagt 7.570 (https://www.cbs.nl/nl-nl/nieuws/2018/45/ ruim-7-500-woningen-door-transformatie-van-gebouwen). Het totaal aantal nieuw opgeleverde woningen in 2018 bedraagt ca. 66.000 (https:// www.cbs.nl/nl-nl/nieuws/2019/04/bijna-66-duizend-nieuwbouwwoningen-in-2018#id=undefined).

Om transformatie verder de te versnellen is in 2018 de Financieringsfaciliteit Binnenstedelijke Transformatie operationeel gemaakt, waarvoor in totaal € 38 mln. beschikbaar is gesteld. Vanuit deze financieringsfaciliteit worden geldleningen verstrekt aan initiatiefnemers van transformatiepro-jecten die in de markt onvoldoende financiering kunnen vinden om noodzakelijke voorinvesteringen te doen.

Ook in de vrije huursector wil het kabinet dat er meer betaalbare huurwoningen moeten komen. Daarom heeft het kabinet de aanbevelingen van de samenwerkingstafel Middenhuur (Kamerstukken II, 2017/18, 32 847, nr. 316)in de praktijk gebracht. Het online Platform marktverkenning waar gemeenten, investeerders en woningcorporaties elkaar kunnen vinden is gelanceerd. Door de markttoets te vereenvoudigen is mogelijk gemaakt dat woningcorporaties gemakkelijker middenhuurwo-ningen bouwen in wijken waar dat nodig is. Daarnaast is het Besluit toegelaten instellingen volkshuisvesting 2015 gewijzigd om bestaande middenhuurwoningen te behouden en nieuwbouw te stimuleren.

De Autoriteit woningcorporaties (Aw) en het Waarborgfonds Sociale Woningbouw (WSW) werken samen in het programma Verticaal Toezicht (Kamerstukken II, 2018/19, 29 453, nr. 486). Om de consistentie tussen de gebruikte financiële normen te vergroten, en de administratieve lasten voor corporaties te verminderen is een samenwerkingsconvenant tussen Aw en WSW afgesloten.

Een Rijksdienst die met de tijd meegaat vraagt continue aandacht

Voor het huidige kabinet is het verduurzamen van Nederland een speerpunt. Ook via het eigen handelen wil de Rijksoverheid hieraan een bijdrage leveren. Het kabinet heeft de ambitie om de inkoopkracht van de overheid te benutten voor duurzame transities, innovatie en de inzet van kwetsbare groepen. De verduurzaming van de bedrijfsvoering heeft onder andere vorm en inhoud gekregen met het sluiten van het ontwerp-klimaatakkoord. Van daaruit is een investering gedaan in circa 25 projecten op het gebied van circulair en klimaatneutraal inkopen. Zo is onder andere geïnvesteerd in het vergroenen van ICT, het beter benutten van afval- en grondstofstromen en is het aantal vervoersbewegingen verminderd. Ook de portefeuille van het RVB biedt kansen de energietran-sitie en de transitie naar een circulaire economie te versnellen. Met programma's zoals Energierijk Den Haag ondersteunt het RVB de energietransitie in de Haagse binnenstad. In de periode 2008-2018 heeft het RVB 40% energie bespaard in onze kantoren door deze duurzaam te renoveren en installaties goed in te regelen (bron: Jaarrapportage Bedrijfsvoering Rijk).

Naast de uitdagingen in relatie tot het klimaatakkoord, is de vraag naar (rijkskantoor)huisvesting voortdurend in beweging. Zo is de tijdelijke huisvesting voor het European Medicines Agency (EMA) gereed gemaakt en is de nieuwbouw voor de definitieve huisvesting in mei van start gegaan. Ook is in 2018 gestart met een nieuwe actualisatie van de masterplannen voor rijkskantoren, waarbij een gedetailleerde uitvraag naar de huisvestingsbehoefte van Ministeries voor de komende jaren plaatsvond. Afhankelijk van het verloop van de matching van de huisvestingsbehoefte (vraag) met de vastgoedportefeuille, zullen de conceptmas-terplannen in de eerste helft van 2019 gereed zijn. Vervolgens worden de politiekrelevante aspecten aan de Tweede Kamer gerapporteerd.

Om stappen te kunnen blijven zetten, is er blijvend aandacht voor een meer diverse samenstelling en een inclusieve cultuur van het rijksover-heidspersoneel. Zo is het Rijk als inclusieve organisatie met divers samengestelde teams één van de zeven focuspunten in het Strategisch Personeelsbeleid 2025, zoals omschreven in het rapport «In het hart van de publieke zaak» (Kamerstukken II 2017/18, 31 490, nr. 243). Ook is in dit kader een aantal activiteiten afgesproken om diversiteit en inclusie te bevorderen. Er wordt actief gestuurd op het zijn van een aantrekkelijke werkgever voor jong en oud, medewerkers met diverse kenmerken en de instroom van mensen met een arbeidsbeperking. Naar aanleiding van de motie Marcouch is ook in 2018 in de Jaarrapportage Bedrijfsvoering Rijk gerapporteerd over de personele omvang naar gender, leeftijd en etnische diversiteit. Een ander focuspunt uit het Strategisch Personeelsbeleid 2025 is mobiliteit, de noodzaak om flexibel te kunnen inspelen op veranderingen, de aantrekkende en veranderende arbeidsmarkt en het feit dat de in- en uitstroom binnen het Rijk blijft stijgen, zijn hier aanleiding toe geweest.

Daarnaast is in 2018 een aantal acties opgezet voor de implementatie van het VN-verdrag voor mensen met een handicap via het Programma Onbeperkt Meedoen (Kamerstukken II 2017/18, 24 170 nr. 177). De rijksoverheid als werkgever zet daarbij in op inclusief werkgeverschap, toegankelijkheid van (Rijks)gebouwen en omgeving, toegankelijke ICT en communicatie, invloed via inkoop. Ook is het afgelopen jaar de meerjarige aanpak realisatie banen arbeidsbeperkten bij het Rijk geactualiseerd. Deze aanpak is nu toegesneden op de vereenvoudiging van de Wet Quotumregeling en Banenafspraak die de Staatssecretaris van SZW heeft toegelicht in haar brief van 20 november 2018 (Kamerstukken II 2018/19, 34 352, nr. 137) aan de Tweede Kamer. Om het management in de rijksdienst een handvat te bieden om de instroom van de doelgroep te versnellen is eind 2018 een tweejarig rijksbrede programma gestart om hoger opgeleide mensen met een arbeidsbeperking te laten instromen bij het Rijk.

De rechtspositie van ambtenaren wordt met de implementatie van de Wet normalisering rechtspositie ambtenaren (Wnra) zo veel mogelijk gelijkgetrokken met de rechtspositie van werknemers in het bedrijfsleven. Voor de implementatie van de Wnra bij de sector Rijk is een belangrijke stap gezet met het maken van inhoudelijke afspraken daarover met de vakbonden in de Arbeidsvoorwaardenovereenkomst sector Rijk 2018-2020 die 13 juli 2018 is gesloten. Deze afspraken hebben onder meer betrekking op de inrichting van het overleglandschap, de omgang met individuele geschillen en de wijze waarop de ongeveer 50 rijksbrede rechtspositionele regelingen worden omgevormd tot de eerste privaatrechtelijke cao voor het Rijk. Ook is in juli de nieuwe cao (2018-2020) voor rijksambtenaren ondertekend. In totaal krijgen rijksambtenaren er structureel 7% salaris bij.

Daarnaast is er overeenstemming bereikt over een aantal inhoudelijke onderwerpen, zoals keuze werknemers van het moment waarop vakantiegeld en de eindejaarsuitkering wordt uitbetaald. Ook is in de cao afgesproken dat werknemers meer invloed op hun roosters krijgen, hetgeen nog verder met de bonden wordt ingevuld.

Het percentage vrouwen op de hoogste ambtelijke functies bij het Rijk (ongeveer 550 functies) is 36%. Omdat de ABD-doelgroep is uitgebreid, is dit percentage niet helemaal vergelijkbaar met het percentage van vorig jaar. Per 1 januari 2018 behoren alle lijnmanagers vanaf salarisschaal 15 en hoger tot de Algemene Bestuursdienst (ABD). Voorheen bestond de ABD in grote lijnen uit managers in de schalen 17 en hoger en directeuren met integrale managementverantwoordelijkheid in de schalen 15 en 16. Door deze uitbreiding van de ABD kunnen de werving en selectie voor deze nieuwe groep rijksbreed verder geharmoniseerd worden. Dit bevordert de mobiliteit en flexibele inzet en vergroot de mogelijkheid om rijksbreed te sturen op bijvoorbeeld diversiteit. Daarnaast is in 2018 de ICT-kennis onder topmanagers en managers verder vergroot door deelname aan de ICT-modules of -verdiepingssessies.

Tot slot zijn in 2018 beleidsvoornemens ten aanzien van de sturing op informatiebeveiliging en ICT binnen de Rijksdienst naar de Kamer gestuurd. Met de hierin benoemde combinatie van inhoudelijke, organisatorische en bestuurlijke maatregelen is het doel de informatieveiligheid, openbaarheid en uitvoering van ICT-projecten te verbeteren. Het kabinet heeft hiertoe het Coördinatiebesluit organisatie en bedrijfsvoering rijksdienst 2011 herzien, om invulling te geven aan de aanbeveling van Commissie Elias op het gebied van coördinatie en systeemverantwoorde-lijkheid in het Rijks-ICT-domein (Kamerstukken II 2018/19, 26 643, nr. 573).

Overzicht beleidsdoorlichtingen

¹    De beleidsdoorlichting op artikel 1 Openbaar bestuur en democratie vond plaats op beide onderdelen. Eind 2018 is de beleidsdoorlichting met de kabinetsreactie daarop aan de Tweede Kamer aangeboden (Kamerstukken II 2018/19, 30985, nr. 31). Zie verder onder Beleidsconclusies.

²    De beleidsdoorlichting is eind 2018 aangeboden aan de Tweede Kamer (Kamerstukken II 2018/19, 30985, nr. 29).

Voor het meest recente overzicht van de programmering van beleidsdoorlichtingen, klik op deze link.

Voor de realisatie van andere onderzoeken, zie bijlage «Evaluatie en overig onderzoek» (bijlage 2).

Overzicht verstrekte garanties (bedragen x € 1 mln.)

Waarborgfonds Sociale Woningbouw

Het Waarborgfonds Sociale Woningbouw (WSW) zorgt dat de deelnemende woningcorporaties toegang hebben tot de kapitaalmarkt tegen zo optimaal mogelijke financieringskosten. Dit doet het WSW door borg te staan voor de rente- en aflossingsverplichting van door het WSW geborgde leningen van woningcorporaties. Op het moment dat een corporatie niet aan de rente- en aflossingsverplichting voldoet, kan een geldverstrekker aanspraak doen op het WSW.

Het Rijk en de gemeenten vormen de achtervang voor het WSW. Dit houdt in dat het Rijk en de gemeenten (beide voor 50%) een renteloze leningen aan het WSW verstrekken indien het WSW onvoldoende liquide middelen heeft om aan zijn verplichtingen te voldoen.

¹ Definitieve realisatie 2017 komt uit op € 81.005 mln. Bron: Jaarverslag WSW 2017 en voorlopige cijfers 2018

Toelichting

Het WSW beschikt over een fondsvermogen en kan daarnaast indien nodig obligo ophalen bij de deelnemende woningcorporaties ter hoogte van € 3 mld. Ook kunnen woningcorporaties in financiële problemen onder bepaalde voorwaarden een aanvraag doen voor saneringssteun. Saneringssteun wordt bekostigd via een heffing aan corporaties. Alle woningcorporaties zijn op basis van de wet verplicht om deze heffing te betalen. Er kan tot maximaal 5% van de huursom (circa € 700 mln.) per jaar worden geheven. Financiële problemen bij corporaties worden in eerste instantie dus betaald door de corporatiesector zelf via het obligo en de saneringsheffing. Pas daarna komen Rijk en gemeenten in beeld via de achtervang. De achtervang is nog nooit aangesproken. De kans dat dit in de toekomst zal gebeuren, wordt zeer klein geacht. Per eind 2018 heeft het WSW € 80,2 miljard (voorlopig cijfer) aan garanties uitstaan.

De dalende lijn van de achterborgstelling en het obligo is in lijn met de trend afgelopen jaren. Getuige de Prognose informatie (dPi) die eind 2017 binnenkwam hebben de woningcorporaties investeringen/ bestedingen in de planning die naar verwachting zal leiden tot een kentering van deze trend (de dPi van eind 2018 is nog niet gefinaliseerd). Het bufferkapitaal daalde in 2018 door het kortlopende deel van de betaalverplichting voor de dienst der lening van woningcorporaties Stichting Humanitas Huisvesting (SHH) en Woonstichting Geertruidenberg (WSG). In aansluiting op het saneringsbesluit voor woningcorporatie WSG is een deel van de geborgde leningportefeuille van die corporatie afgelopen jaar afgelost met saneringssteun. De aflossing heeft mede bijgedragen aan de dalende lijn van de achterborgstelling en het obligo.

Nationale Hypotheekgarantie (NHG)

De Stichting Waarborgfonds Eigen Woningen (WEW) is de uitvoerder van de Nationale Hypotheek Garantie (NHG). Het Rijk vormt de achtervang van het WEW. Dit betekent dat het Rijk een achtergestelde renteloze lening aan het WEW zal verschaffen zodra het WEW onvoldoende vermogen heeft om aanspraken op de garantstelling te kunnen betalen. Tot 2011 vormde het Rijk samen met de gemeenten de achtervang van het WEW. Vanaf 1 januari 2011 vervult alleen het Rijk deze rol. Voor de oude gevallen blijven de gemeenten verantwoordelijk voor 50% van de achtervang.

Voor de achtervangfunctie van het Rijk draagt het WEW een vergoeding af aan het Rijk. In 2018 bedroeg deze afdracht 0,15% van iedere nieuwe afgegeven hypotheekgarantie. Deze afdracht wordt doorberekend aan de consument. In 2018 heeft het Rijk de afdrachten over het boekjaar 2017, ter grootte van afgerond € 30,6 mln., ontvangen. Dit bedrag is in de daartoe bestemde risicovoorziening gestort.

¹ Definitieve realisatie 2017 komt uit op € 198.000 mln. Bron: Jaarverslag WEW 2017 en voorlopige cijfers 2018

Toelichting

De ontwikkeling van het aantal verliesdeclaraties is in 2018 verder gedaald van € 46,7 mln. in 2017 tot, naar verwachting, € 16,8 mln. in 2018. Deze afname is te verklaren door marktontwikkelingen en het beleid van het WEW. De achterborgstelling is toegenomen naar € 205 mld. ultimo 2018. Tegelijkertijd is het garantievermogen van het waarborgfonds verder toegenomen tot, naar verwachting, afgerond € 1,3 mld. ultimo 2018. Deze ontwikkeling is voornamelijk toe te schrijven aan een verdere groei van het aantal afgesloten garanties, in combinatie met een verdere afname van het aantal verliesdeclaraties en het gemiddelde verliesbedrag. In het actuarieel onderzoek van het WEW uit het derde kwartaal van 2018 wordt voor de periode 2019 - 2024 geen aanspraak op de achtervang van het Rijk voorzien.

Bronnen: jaarrekening WEW 2017 en 4^e kwartaalbericht 2018.

• 4. 

  BELEIDSARTIKELEN

Artikel 1. Openbaar bestuur en democratie A Algemene doelstelling

Een bijdrage leveren aan een goed functionerend openbaar bestuur en democratie.

B Rol en verantwoordelijkheid

De Minister van Binnenlandse Zaken en Koninkrijksrelaties (BZK) is verantwoordelijk voor het functioneren van het stelsel van het openbaar bestuur. Die verantwoordelijkheid richt zich op de bestuurlijke verhoudingen, het medebeheer van het Gemeentefonds en het Provinciefonds, en interbestuurlijk toezicht. De Minister van BZK is verantwoordelijk voor de bestuurlijke organisatie (de Grondwet, de Gemeente- en Provinciewet, de Financiële verhoudingswet en de Wet gemeenschappelijke regelingen). In het regeerakkoord zijn op dit vlak ambitieuze beleidsvoornemens geformuleerd. Het gaat daarbij in de eerste plaats om de decentralisaties in het sociaal domein die door de Minister van BZK in hun onderlinge samenhang worden gecoördineerd en onder de verantwoordelijkheid van de bewindspersonen van Sociale Zaken en Werkgelegenheid (SZW), Justitie en Veiligheid (JenV) en Volksgezondheid, Welzijn en Sport (VWS) worden uitgevoerd. In het verlengde hiervan voert de Minister van BZK een krachtig beleid gericht op het bewerkstelligen van voldoende uitvoeringskracht bij met name de gemeenten. Een tweede pijler van de legitimatie van het Nederlandse openbaar bestuur betreft het democratische en rechtsstatelijke gehalte van de publieke besluitvorming en beleidsvoering. In dat kader waarborgt de Minister van BZK het functioneren van het constitutionele bestel, waaronder het stelsel van de representatieve democratie dat waar nodig dient te worden aangevuld met directe en participatieve vormen van democratie. Daarbij gaat het in de eerste plaats om de verkiezingen (de Kieswet) voor vertegenwoordigende lichamen op de verschillende bestuurlijke niveaus. De Minister van BZK zorgt er tevens voor dat de Kiesraad zijn wettelijke taken adequaat kan vervullen. Daarnaast voert de Minister van BZK de op 1 mei 2013 in werking getreden Wet financiering politieke partijen (Wfpp) uit en is de Minister sinds 1 april 2012 verantwoordelijk voor de procesvoering met betrekking tot het Europees Burgerinitiatief.

De Minister van BZK is verantwoordelijk voor de ontwikkeling en uitvoering van Agenda Stad. Dit interbestuurlijke programma is gericht op (het bevorderen van) groei, leefbaarheid en innovatie in Nederlandse steden door middel van zogenoemde City Deals. De Minister van BZK is verder medeverantwoordelijk voor de Nederlandse bijdrage aan de uitvoering van de Europese Agenda Stad.

C Beleidsconclusies

In 2018 vond een beleidsdoorlichting plaats van beide onderdelen van dit artikel (Kamerstukken II 2018/19, 30985, nr. 31), te weten (1) de bijdragen aan de bestuurlijke en financiële verhoudingen en (2) verkiezingen. Het goed functioneren van het bestuurlijk en financieel stelsel is nodig om in te kunnen spelen op complexe maatschappelijke opgaven en toenemende regionale verschillen. Dat vraagt om voldoende flexibiliteit in het stelsel. Lopende initiatieven zoals het interbestuurlijk programma, de heroverweging financiële verhoudingen, Agenda Stad en herijking financieel toezicht worden doorgezet om te onderzoeken waar aanpassingen in weten regelgeving noodzakelijk zijn of om te ontdekken of er meer gebruik gemaakt kan worden van de ruimte die het stelsel reeds biedt. Kennis en onderzoek leveren hieraan een belangrijke bijdrage. De externe deskundigen benoemen over de inzet op het gebied van bestuur en financiën als verbeterpunt het verbeteren van de evaluatiecyclus om de doelmatigheid van het beleid beter te kunnen beoordelen. Bij een volgende beleidsdoor-lichting wordt deze aanbeveling meegenomen.

De conclusie met betrekking tot het onderdeel verkiezingen is dat er geen aanleiding is tot verdere bijstelling of verbetering van het beleid. Grondwettelijk is vereist dat alle aspecten van kiesrecht en verkiezingen, inclusief experimenten, bij formele wet worden geregeld. Sinds 2007 is het staand kabinetsbeleid dat elke verkiezing wordt geëvalueerd. De evaluaties worden gedeeld en bediscussieerd met de Tweede Kamer. Zo is sprake van een, bijna jaarlijkse, cyclus waarin wordt teruggekeken op de verkiezing op basis waarvan weer besluiten worden genomen over het verkiezingsproces en de betreffende wet- en regelgeving.

Voor beide onderdelen is de conclusie dat ze hebben bijgedragen aan het functioneren van het openbaar bestuur.

Evaluatie Wet financiering politieke partijen (Wfpp)

De Wet financiering politieke partijen (Wfpp) is in 2017 integraal geëvalueerd door een onafhankelijke evaluatiecommissie (commissie Veling).

Op 1 februari 2018 is het rapport ¹ aangeboden aan de Tweede Kamer. Op 25 januari 2019 is de kabinetsreactie ^{1 2} op het rapport verschenen. Bij de kabinetsreactie is een aanvullend overzicht van conclusies, uitgangspunten en maatregelen aangeboden. Voorbeelden van genoemde maatregelen zijn een Wet op de politieke partijen, een contactpunt ter ondersteuning van lokale partijen en beperking van giften uit het buitenland.

Advies staatscommissie parlementair stelsel

In 2017 en 2018 onderzocht de Staatscommissie Parlementair Stelsel (commissie Remkes) de toekomstbestendigheid van het parlementaire stelsel. Op 13 december 2018 is het eindrapport «Lage drempels, hoge dijken» gepresenteerd met 83 aanbevelingen voor aanpassingen van onze democratie en rechtsstaat.³

Intrekking Wet raadgevend referendum

Op 21 maart 2018 vond een raadgevend referendum plaats over de Wet op de inlichtingen- en veiligheidsdiensten. Naar aanleiding van het regeerakkoord is de Wet raadgevend referendum in 2018 ingetrokken.⁴

Regiodeals

De opbrengsten en inzichten uit onder meer de proeftuinen «Maak verschil», City Deals en het Actieprogramma Bevolkingsdaling zijn benut bij de inrichting van de aanpak en het sluiten van Regio Deals. Regio Deals zijn partnerschappen van Rijk en regio met als doel om de brede welvaart te versterken. Zo is bijvoorbeeld op 3 december 2018 door de Ministers van BZK en Landbouw Natuur en Voedselkwaliteit (LNV) en de gemeente Rotterdam de regiodeal Rotterdam-Zuid ondertekend. De middelen hiervoor komen uit de regio envelop en van de gemeente

Rotterdam. Met de regiodeal wordt een stevige impuls gegeven aan het wegwerken van de sociaal-economische en fysieke achterstandspositie van Rotterdam-Zuid. De thema's waar de deal zich op richt zijn wonen, werken, leren, veiligheid en cultuur.

Programma sociaal domein

Binnen het programma Sociaal Domein is het traject «Anders verantwoorden» uitgevoerd. Het betreft hier 10 pilots over onder meer horizontaal toezicht (Leeuwarden en Almere) en andere manieren van verantwoorden die passen bij andere vormen van bekostigen (Alphen aan den Rijn en West-Brabant West). In januari 2019 wordt het eindrapport opgeleverd. De stuurgroep verantwoording zal bezien of en zo ja in welke vorm het traject «Anders verantwoorden» voortgezet zal worden.

Gemeentelijke herindelingen

In 2018 heeft de parlementaire behandeling plaatsgevonden van 12 herindelingswetten. Door deze herindelingswetten is per 1 januari 2019, het aantal Nederlandse gemeenten afgenomen met 25 en zijn er vanaf dat moment nog 355 gemeenten. In 2018 heeft de Minister van BZK geen herindelingsadviezen ontvangen. Bijgevolg zijn er daarom in 2018 geen voorstellen voor een herindelingswet gedaan. Dat betekent dat er per 1 januari 2020 geen gemeentelijke herindelingen zullen plaatsvinden.

D Tabel Budgettaire gevolgen van beleid

Budgettaire gevolgen van beleid artikel 1 Openbaar bestuur en democratie (bedragen x € 1.000)

E Toelichting op de financiële instrumenten Uitgaven

1.1 Bestuurlijke en financiële verhoudingen Subsidies

Diverse subsidies

Er zijn subsidies verstrekt aan het Centrum voor Onderzoek van de Economie van de Lagere Overheden (COELO), Kenniscentrum Europa Decentraal (KED), de Vereniging van Nederlandse Gemeenten (VNG) en het A&O-fonds.

Het COELO heeft de jaarlijkse subsidie ontvangen voor informatieverstrekking over lokale lasten aan burgers en bedrijven ontvangen.

KED is een gezamenlijk initiatief van BZK, het Interprovinciaal Overleg, de Vereniging van Nederlandse Gemeenten (VNG) en de Unie van Waterschappen (UvW). Het Kenniscentrum krijgt subsidies van BZK en de koepels voor het (kosteloos) geven van voorlichting en advies aan gemeenten, provincies, waterschappen en decentrale samenwerkingsverbanden over de toepassing van Europees recht en beleid. Naast deze subsidie voor de reguliere dienstverlening krijgt het Kenniscentrum subsidie voor de uitvoering van een aantal taken voor het Coördinatiepunt Staatssteun Decentrale Overheden (CSDO). KED zet deze subsidie in voor het begeleiden van decentrale overheden bij het kennisgeven van hun steunmaatregelen aan de Europese Commissie en voor de werkzaamheden met betrekking tot de jaarlijkse staatssteunrapportage.

De VNG heeft een subsidie ontvangen voor de activiteiten van het Ondersteuningsteam Asielzoekers Vergunninghouders (OTAV) voor het project «lokale preventieve aanpak gezondheidsbevordering statushouders».

Het A&O fonds heeft een subsidie ontvangen voor het Ondersteunings-programma Vakmanschap en Professionalisering Gemeenten ten behoeve van het ondersteunen van ambtenaren bij de organisatorische en personele veranderopgaven in het sociaal en brede fysiek domein.

De lagere realisatie op diverse subsidies ten opzichte van de begroting komt door een herschikking tussen dit instrument met bijdragen aan ZBO's / RWT's en de subsidie Oorlogsgravenstichting.

Oorlogsgravenstichting (OGS)

Namens de Nederlandse overheid onderhoudt de Oorlogsgravenstichting wereldwijd ongeveer 50.000 graven van Nederlandse oorlogsslachtoffers. Deze graven liggen in meer dan vijftig landen, verspreid over vijf continenten. Het zwaartepunt ligt daarbij in Indonesië. Tevens verzorgt de stichting ruim 10.000 graven van militairen van de geallieerde strijdkrachten in Nederland.

Als gevolg van rentefluctuaties pensioenen, wisselkoersfluctuaties en hoge loon en prijsindexatie in Indonesië zijn de bestemmingsreserves over de periode 2013-2017 gedaald waardoor het niveau van de reserves in 2018 als te laag wordt ingeschat om de ontstane risico's af te dekken.

Op grond hiervan en gelet op de artikelen 2 en 3 van de Subsidieregeling Oorlogsgravenstichting en het Kaderbesluit BZK-subsidies is over 2018 een incidentele subsidie toegekend.

Ten behoeve van deze incidentele subsidie heeft een herschikking plaatsgevonden met diverse subsidies en Opdrachten.

Opdrachten

Communicatie, kennisdeling en onderzoek

Dit betreffen diverse opdrachten voor publicaties, congressen en onderzoeken ten behoeve van het goed functioneren van het openbaar bestuur.

De lagere realisatie ten opzichte van de begroting komt door een technische herschikking tussen dit instrument en het instrument bijdragen aan ZBO's / RWT's om de bijdragen aan de VNG en de UvW op de juiste instrumenten te verantwoorden.

Het adviesorgaan voor de Friese taal, DINGtiid, is op 1 januari 2014 met de inwerkingtreding van de Wet gebruik Friese taal ingesteld. De Minister van BZK stelt jaarlijks € 50.000 ter beschikking voor de financiering van het adviesorgaan en de uitvoering van het jaarplan. DINGtiid bracht in 2018 verschillende adviezen uit aan de provincie Fryslan en de rijksoverheid, onder andere over de Bestuursafspraak Friese taal en Cultuur 2019-2023 en de implementatie van het Europees Handvest. Deze adviezen worden zoveel mogelijk betrokken bij de totstandkoming van beleid.

Bijdragen aan ZBO's / RWT's

Diverse bijdragen

Dit betreffen bijdragen aan de VNG, Waarderingskamer, UvW, Stichting ICTU en het Centraal Bureau voor de Statistiek (CBS). Bij Voorjaarsnota is extra budget ter beschikking gekomen voor het Interbestuurlijk Programma (€ 1,5 mln.). Voor de bijdragen aan VNG voor de stichting FIER is geld overgeboekt vanuit het Gemeentefonds. Dit geldt ook voor de bijdrage aan de Waarderingskamer (totaal € 5,6 mln.). Tot slot waren uitgaven onder het instrument opdrachten begroot, waarvoor een herschikking naar het juiste instrument bijdrage aan ZBO's / RWT's heeft plaatsgevonden.

In 2018 is de bijdrage aan de VNG ten behoeve van de stichting FIER eenmalig via de begroting van BZK verstrekt. Ook de bijdrage aan de Waarderingskamer is in 2018 eenmalig via de begroting van BZK verstrekt. Voor beide onderwerpen is het budget overgeboekt van het Gemeentefonds naar de begroting van BZK.

De VNG heeft in 2018 daarnaast de slotbetaling ontvangen van de bijdrage voor het organiseren van een aantal activiteiten ten behoeve van het opstarten van het Interbestuurlijk Programma (IBP) en een bijdrage voor de «Visite-commissie Financiële beheersbaarheid». Het VNG congresbureau heeft een bijdrage ontvangen voor de organisatie van een symposium.

De UvW heeft een bijdrage ontvangen voor de activiteiten van het programmateam van het Interbestuurlijk Programma, voor onder meer de organisatie en continuering van het programma, de inzet van experts, communicatie en diverse bijeenkomsten.

De stichting ICTU heeft een bijdrage ontvangen voor de ondersteuning van het Interbestuurlijk programma, het aantrekken van regioadviseurs en de activiteiten in het Sociaal Domein.

Aan het CBS is een bijdrage verstrekt voor de Praktijkbeproeving toekomstbestendige ontsluiting financiële gegevens (IV3) decentrale overheden.

Bijdragen aan (inter)nationale organisaties

Bijdragen internationaal

Het European Knowledge Network heeft de jaarlijkse contributie ontvangen voor het lidmaatschap van Nederland van dit instrument voor transnationale en interregionale samenwerking.

Het programma «Europa voor de burger» biedt financiële ondersteuning aan burgers en organisaties die een actief Europees burgerschap bevorderen om zo het proces van Europese integratie te stimuleren en de kloof tussen de burger en de Europese Unie te verkleinen. Om het programma bekendheid te geven en belangstellenden bij te staan bij het indienen van subsidieaanvragen, faciliteert de Europese Commissie in samenwerking met de lidstaten Europe for Citizens Points (ECP). In Nederland is het ECP belegd bij Dutch Culture, waaraan ook in 2018 een jaarlijkse bijdrage is verstrekt. Met de bijdrage van BZK heeft Dutch Culture ECP-activiteiten uitgevoerd. Zo hebben zij met deze bijdrage het programma onder de aandacht gebracht bij overheden, maatschappelijke organisaties, fondsen, politiek en agentschappen, hebben ze organisaties geadviseerd bij ECP-subsidie aanvragen en hebben ze bijeenkomsten georganiseerd.

1.2 Participatie

Subsidies

Politieke partijen

Politieke partijen krijgen subsidie op grond van de Wfpp. Een politieke partij komt voor subsidie in aanmerking als zij voldoet aan een aantal in deze wet genoemde voorwaarden. In 2018 ontvingen dertien politieke partijen subsidie.

Het gerealiseerde bedrag over 2018 valt lager uit omdat niet alle in de Tweede Kamer vertegenwoordigde partijen aanspraak hebben gemaakt op de mogelijkheid van financiering op basis van de Wfpp.

¹ Het betreft hier voorlopige bedragen. 80% daarvan is inmiddels uitgekeerd. Uiterlijk 1 juli van het jaar volgend op het subsidiejaar moeten partijen een definitieve subsidieaanvraag indienen. Als bij de beoordeling daarvan blijkt dat de partijen voldoen aan de voorwaarden, wordt de resterende 20% uitgekeerd. De loon- en prijsbijstellingen over 2018 moeten nog in deze bedragen worden verwerkt.

Bij Najaarsnota is € 1,5 mln. herschikt ten behoeve van activiteiten gericht op het weerbaar maken van het lokale bestuur.

Daarnaast is € 0,5 mln. overgeboekt vanuit het Ministerie van Buitenlandse Zaken (BZ) conform de Wet financiering politieke partijen. Deze middelen gebruiken politieke partijen voor de steun die zusterpartijen in het buitenland geven aan de opbouw van een solide functionerend democratisch meerpartijensysteem.

Opdrachten

Raadgevend referendum

Aan de Referendumcommissie zijn bij 2^e suppletoire begroting middelen beschikbaar gesteld voor de uitvoering van de subsidieregeling die de commissie, conform de Wet raadgevend referendum, heeft vastgesteld voor het raadgevend referendum over de Wiv2017. Tevens zijn aan de Referendumcommissie middelen verstrekt om, voorafgaand aan het raadgevend referendum, de kiezers te informeren over de inhoud van de Wiv 2017. De Wet raadgevend referendum is ingetrokken per 12 juli 2018.

Verkiezingen

Op 21 maart 2018 zijn in Nederland gemeenteraadsverkiezingen en een raadgevend referendum over de Wet op de inlichtingen- en veiligheidsdiensten 2017 gehouden. Er is een landelijke informerende campagne voor de gemeenteraadsverkiezingen gehouden, gemeenten en openbare lichamen zijn bij de uitvoering van de verkiezingen gefaciliteerd en de verkiezingen zijn geëvalueerd.

Het kabinet neemt verschillende maatregelen om de toegankelijkheid van de verkiezingen (voor mensen met een beperking) te vergroten. Vanaf 1 januari 2019 moet er in alle stembureaus een leesloep beschikbaar zijn voor kiezers met een visuele beperking. Hiervoor is in 2018 € 0,6 mln. via het gemeentefonds beschikbaar gesteld.

Er zijn tests uitgevoerd met nieuwe modellen stembiljetten en er is een steekproef uitgevoerd naar de toegankelijkheid van stemlokalen.

Er zijn middelen herschikt ten behoeve van burgerschap en weerbaar bestuur.

Bijdragen aan ZBO's / RWT's

Raadgevend referendum

De Referendumcommissie heeft voor het raadgevend referendum over de Wiv-2017 subsidies verstrekt aan particulieren en rechtspersonen die activiteiten wilden uitvoeren om het debat over deze wet te stimuleren. Met inachtneming van de Wet raadgevend referendum heeft de Referendumcommissie hiervoor een subsidieregeling vastgesteld en gepubliceerd.⁵

Maximaal kon voor het raadgevend referendum over de Wiv-2017 € 2 mln. aan subsidies worden verstrekt. Het daadwerkelijk vastgestelde bedrag aan subsidies bedroeg € 1,37 mln. Omdat vooraf niet is te zeggen wanneer een raadgevend referendum wordt gehouden, zijn hiervoor geen middelen in de vastgestelde begroting opgenomen.

Bijdragen aan medeoverheden

Experiment centrale stemopneming

Tijdens de gemeenteraadsverkiezingen in maart 2018 hebben 22 gemeenten meegedaan aan een experiment met een centrale opzet van de stemopneming. Bij de herindelingsverkiezingen in november 2018 hebben 7 van de 12 (nieuwe) gemeenten meegedaan aan het experiment. De experimenten hebben plaatsgevonden op grond van de «Tijdelijke experimentenwet stembiljetten en centrale stemopneming».⁶ In experi-menteergemeenten verrichten de stembureaus na sluiting van de stemming om 21.00 uur in het stemlokaal alleen een voorlopige telling op lijstniveau. Het tellen van de op de kandidaten uitgebrachte stemmen gebeurt de volgende dag op een of meer centrale locaties, tijdens een openbare zitting, door een daarvoor in te stellen gemeentelijk stembureau. Doel van de experimenten is het telproces betrouwbaarder, transparanter en dus beter controleerbaar te maken. De deelnemende gemeenten hebben van het Ministerie van BZK via het gemeentefonds een tegemoetkoming ontvangen in de extra kosten die zij hebben gemaakt voor deelname aan het experiment. Uit budget Experiment centrale stemopneming is één gemeente betaald voor deelname. De overige gemeenten zijn uit het budget Verkiezingen betaald.

Verkiezingen

Zie Experiment centrale stemopneming.

Ontvangsten

Dit betreft voornamelijk de bijdrage van de waterschappen voor hun aandeel in de Waardering Onroerende Zaken kosten (WOZ-kosten) van de gemeenten en hun aandeel in de kosten van de Landelijke Voorziening WOZ (LV WOZ). In 2018 is € 2,3 mln. meer ontvangen dan geraamd,

omdat het daadwerkelijk bij de waterschappen in rekening gebrachte bedrag, als gevolg van indexatie, hoger is dan het oorspronkelijk in het «Uitvoeringsbesluit kostenverrekening en gegevensuitwisseling Wet waardering onroerende zaken» geraamde bedrag.

Artikel 2. Algemene Inlichtingen- en Veiligheidsdienst A Algemene doelstelling

De AIVD staat voor de nationale veiligheid door tijdig dreigingen, internationale politieke ontwikkelingen en risico's te onderkennen die niet direct zichtbaar zijn en doet daartoe onderzoek in binnen- en buitenland. De AIVD signaleert, adviseert en deelt gericht informatie met de samenwerkingspartners zodat deze de dreiging en risico's kunnen reduceren. Waar nodig reduceert de AIVD bovendien zelfstandig risico's.

B Rol en verantwoordelijkheid

De Minister van Binnenlandse Zaken en Koninkrijksrelaties is verantwoordelijk voor de taakuitvoering van de AIVD. De AIVD verricht onderzoek in binnen- en buitenland met behulp van open bronnen en bijzondere inlichtingenmiddelen. Op basis van de bevindingen informeert en adviseert de AIVD de afnemers met onder andere ambtsberichten, analyses en openbare publicaties.

De Minister van Binnenlandse Zaken en Koninkrijksrelaties legt zo veel als mogelijk in het openbaar verantwoording af aan de Tweede Kamer. Waar dat niet kan, vanwege geheimhoudingsnoodzaak, gebeurt dit via de Commissie voor de Inlichtingen- en Veiligheidsdiensten (CIVD) van de Tweede Kamer.

¹    De gerapporteerde ambtsberichten zijn uitgebracht aan het Ministerie van Buitenlandse Zaken in het kader van exportcontrole op strategische goederen (o.a. dual use).

²    De gerapporteerde schriftelijke stelselproducten bewaken en beveiligen zijn: brieven, dreigingsanalyses, dreigingsinschattingen, dreigingsmeldingen, inlichtingenberichten, mededelingen, nota's/memo's en risicoanalyses.

³    De gerapporteerde schriftelijke dreigingsinformatie-producten ten behoeve van de beveiligingsbevorderende taak zijn: beveiligingsadviezen, brieven, dreigingsanalyses, dreigingsinschat-tingen, nota's/memo's, risicoanalyses en weerstandsanalyses. Met ingang van de Rijksbegroting 2018 wordt ook gerapporteerd over het aantal verstrekte (beveiligings)adviezen in het kader van informatiebeveiliging.

⁴    Met ingang van de Rijksbegroting 2018 wordt het aantal afgeronde veiligheidsonderzoeken gerapporteerd. De waarde 2017 geeft het aantal in behandeling genomen veiligheidsonderzoeken weer.

Bron: AIVD

C Beleidsconclusies

Versterking veiligheidsketen

De AIVD heeft in 2018 aanvullende middelen toegekend gekregen om de inspanningen te intensiveren ten aanzien van cybersecurity (€ 7,5 mln. en € 2,2 mln.), contraterrorisme (€ 3 mln.). Bij Augustusbrief is vanuit het Ministerie van Justitie & Veiligheid incidenteel € 1,5 mln. overgeheveld voor detectie-gerelateerde investeringen.

Ondanks de krappe arbeidsmarkt en het geringe aanbod van ICT functiegroepen heeft de AIVD 190 nieuwe medewerkers weten te werven. Hiertoe is een interne taskforce opgericht. De geworven functieprofielen betreffen voornamelijk inlichtingenmedewerkers (bewerkers en analisten) en ICT-specialisten. De AIVD heeft voor 2018 en 2019 incidenteel € 6 mln. toegekend gekregen voor de werving van nieuw personeel.

Internationale samenwerking

De internationale samenwerking tussen de Europese veiligheidsdiensten op het gebied van de bestrijding van terrorisme vindt intensief plaats. In 2018 waren alle diensten binnen de Europese Counter Terrorism Group vertegenwoordigd in het platform op Nederlandse bodem, om informatie over buitenlandse strijders met elkaar te delen. Ook in 2018 heeft die informatie-uitwisseling bijgedragen aan het in kaart brengen van transnationale verbanden binnen het terrorisme en aan het onderkennen van aanslagen.

Het afgelopen jaar zijn voor alle buitenlandse collega-diensten met wie de AIVD samenwerkt, waaronder de partners in het samenwerkingsverband Counter Terrorism Group (CTG), zogeheten wegingsnotities opgesteld waarin de betrouwbaarheid, professionaliteit en democratische inbedding per dienst wordt aangegeven. Deze bepalen tot welk niveau de samenwerking kan gaan. Deze vaststelling was noodzakelijk om alle bestaande samenwerkingsrelaties te kunnen voortzetten met buitenlandse diensten. Deze weging vloeit vooruit uit de nieuwe Wet op de inlichtingen- en veiligheidsdiensten 2017 (Wiv 2017).

Gezamenlijke unit Veiligheidsonderzoeken van de AIVD en Militaire Inlichtingen- en Veiligheidsdienst (MIVD)

Op 1 oktober 2018 is de gezamenlijke unit Veiligheidsonderzoeken (UVO) van de MIVD en AIVD formeel van start gegaan. Er is daarmee uitvoering gegeven aan de aanbeveling van de Commissie Dessens, om een gemeenschappelijke organisatie voor veiligheidsonderzoeken te vormen. Ook is in 2018 het beleid omtrent veiligheidsonderzoeken tussen de AIVD en de MIVD geharmoniseerd.

Huisvesting

De gevolgen van de groei van de AIVD en MIVD voor (het voornemen tot) de gezamenlijke huisvesting is in kaart gebracht in 2018.

D Tabel Budgettaire gevolgen van beleid

Budgettaire gevolgen van beleid artikel 2 Algemene Inlichtingen- en Veiligheidsdienst (bedragen x € 1.000)

E Toelichting op de financiële instrumenten Uitgaven

Vanwege het bijzondere karakter van dit begrotingsartikel en de geheime uitgaven zijn de uitgaven niet nader uitgesplitst.

De toename van onderzoeksactiviteiten op verschillende werkterreinen en de ICT-investeringen hebben geleid tot een (beperkte) overschrijding van de uitgavenbegroting.

Ontvangsten

De ontvangsten van de AIVD hadden bijna volledig betrekking op de tarifering van de veiligheidsonderzoeken. Als gevolg van een toegenomen aantal veiligheidsonderzoeken is de realisatie hoger dan geraamd.

Artikel 3. Woningmarkt

A Algemene doelstelling

Een vrij toegankelijke, vraaggerichte woningmarkt met steun voor degenen die dat nodig hebben.

B Rol en verantwoordelijkheid

De Minister van Binnenlandse Zaken en Koninkrijksrelaties (BZK) voert de regie over een heldere verdeling van rollen en verantwoordelijkheden van de verschillende partijen op het terrein van wonen. Tevens voert de Minister van BZK via regelgeving de regie ten aanzien van het bevorderen van een evenwichtige verdeling van de woningvoorraad op grond van de Huisvestingswet.

De Minister van BZK is verantwoordelijk voor het beleid en de regelgeving met betrekking tot de betaalbaarheid van het wonen, onder meer via de Wet op de huurtoeslag, de huur(prijs)regulering en maatregelen ten aanzien van de koopwoningmarkt.

De Minister van BZK is medeverantwoordelijk voor regelgeving met betrekking tot de fiscale behandeling van de eigen woning en de hypothecaire leennormen. Tevens draagt de Minister van BZK zorg voor het kapitaalmarktbeleid betreffende investeringen in de woningmarkt, bijvoorbeeld via het beleid ten aanzien van de Nationale Hypotheekgarantie (NHG) en het Waarborgfonds Sociale Woningbouw (WSW).

De Minister van BZK is verantwoordelijk voor het beleid en de regelgeving inzake de verhuurderheffing en de huurtoeslag. Tevens is de Minister van BZK verantwoordelijk voor het budgettair beheer van de huurtoeslag op grond van de Wet op de huurtoeslag. De uitvoering van de verhuurderheffing en de huurtoeslag is onder verantwoordelijkheid van de Minister van Financiën belegd bij de Belastingdienst/Toeslagen. De Belastingdienst is ook verantwoordelijk voor de bestrijding van misbruik en oneigenlijk gebruik van de verhuurderheffing en huurtoeslag.

De Minister van BZK is verantwoordelijk voor de regelgeving ten aanzien van (het stelsel van) woningcorporaties. Woningcorporaties zijn via de Woningwet gebonden aan een begrensd werkdomein waarbinnen zij werkzaamheden met staatssteun mogen uitvoeren. Deze zijn het bouwen, verhuren en beheren van woningen met een lage huur voor huishoudens met een laag inkomen en andere doelgroepen die op de reguliere woningmarkt moeilijk een woning kunnen vinden.

De Minister van BZK draagt zorg voor een adequate uitvoering van een laagdrempelige beslechting van huurgeschillen. In het Burgerlijk Wetboek (art. 7:249 t/m 7:261) is vastgelegd dat huurders en verhuurders een beroep kunnen doen op de Huurcommissie. De organisatie en werkwijze van de Huurcommissie, evenals de administratieve ondersteuning door de Dienst van de Huurcommissie (DHC), is vastgelegd in de Uitvoeringswet huurprijzen woonruimte (Uhw).

C Beleidsconclusies

Naar aanleiding van de evaluatie verhuurderheffing uit 2016 (Kamerstukken II 2015/16, 32 847, nr. 248) zijn in 2018 enkele wijzigingen van de verhuurderheffing van kracht geworden. Dit betreft een verhoging van de heffingsvrije voet van tien naar vijftig woningen, een vrijstelling van de verhuurderheffing voor rijksmonumenten en het maximeren van de woningwaarde waarover de verhuurderheffing geheven wordt tot € 250.000 euro per woning. Deze wijzigingen maken onderdeel uit van een pakket waarvan een deel al per 1 april 2017 in werking is getreden. Dit betrof met name de introductie van een heffingsvermindering voor nieuwbouw van goedkope huurwoningen en de verruiming van bestaande heffingsverminderingen. Deze heffingsverminderingen zijn per 1 juli 2018 gesloten vanwege een verwachte overschrijding van het beschikbare budget (Kamerstukken II, 2017/18 32 847, nr. 361).

De hypothecaire leennormen beschermen de consument tegen overkredi-tering en dragen bij aan verantwoorde hypotheekverstrekking. Vanaf 2018 bedraagt de maximale hoogte van het hypothecair krediet ten opzichte van de waarde van de woning 100 procent. Om de toegang van starters tot de koopwoningmarkt niet onnodig te belemmeren wordt dit percentage niet verder verlaagd. Voor tweeverdieners geldt dat het inkomen van de minst verdienende partner in 2018 voor 70 procent meetelt bij het bepalen van het financieringslastpercentage. Ook kunnen leningdelen met een looptijd korter dan 10 jaar die volledig worden afgelost binnen de rentevastperiode vanaf 2018 getoetst worden met de geoffreerde debetrentevoet (Staatscourant 2017, 59413). Dit naar aanleiding van de uitkomsten van het Platform Maatwerk, waarbij geconstateerd is dat regelgeving op dit punt onnodig belemmerend was (Kamerstukken II 2016/17, 32 847, nr. 303).

In 2018 zijn de hypotheekrenteaftrek en het eigenwoningforfait gewijzigd (Kamerstukken II 2018, 35 026, nr. 504). Het maximale tarief van de hypotheekrenteaftrek wordt versneld afgebouwd naar het basistarief in 2023. Vanaf 2020 daalt het maximale tarief van de hypotheekrenteaftrek met 3%-punt per jaar. Het percentage eigenwoningforfait gaat omlaag. In 2020, 2021 en 2023 daalt het tarief van het eigenwoningforfait met 0,05%-punt.

In 2018 zijn met verschillende partijen op nationaal niveau afspraken gemaakt om de woningmarkt te verbeteren. De verschillende partijen zetten in op 75.000 nieuw te bouwen woningen per jaar tot 2025. Zij doen dit door in te zetten op het vergroten en het versnellen van het aanbod, betaalbaarheid en een betere benutting van de huidige voorraad. Afspraken die vervolgens in de Nationale woonagenda zijn gemaakt, worden in verschillende snelheden en samenstellingen opgepakt en uitgewerkt. Als invulling van de afspraken zijn onder meer de volgende trajecten opgestart ten behoeve van aandachtsgroepen op de huurwoningmarkt: de Actielijn wonen en zorg (TK 2017-2018 32.847, nr. 408, deze is tevens de uitwerking van het Pact voor de ouderenzorg van de Minister van VWS), de meerjarenagenda beschermd wonen en maatschappelijke opvang (Kamerstukken II, 2017/18, 29 «325, nr. 93), de actieagenda vakantieparken (Kamerstukken II, 2018/19, 32 847, nr. 453), het actieplan studentenhuisvesting (Kamerstukken II 2018/19, 33 104, nr. 20) en de aanpak Goed Verhuurderschap (Kamerstukken II 2018/19, 32 747, nr. 439). Tevens is een nieuw beleidskader voor gemeentelijk woonwagen- en standplaatsenbeleid gepubliceerd (Kamerstukken II 2017/18, 34 775-VII, nr. 70).

In 2018 is het toezicht op woningcorporaties verder versterkt, daarnaast zijn enkele maatregelen genomen om de administratieve lasten te verlichten. Zo is het accountantsprotocol verder vereenvoudigd, nadat de 0%- rapportage tolerantie al geschrapt was. Daarnaast hebben de Autoriteit woningcorporaties (Aw), het Waarborgfonds Sociale Woningbouw (WSW), Aedes en BZK gezamenlijk aan een beperking van de informatie-uitvraag gewerkt. Het eerste resultaat van deze samenwerking is de nieuwe uitvraag voor de prognose-informatie (dpi), waardoor de administratieve last ervan is gedaald met 25%. De uitvraag is ook consistenter geworden met de verantwoordingsinformatie.

Bovendien is de toets op geschiktheid en betrouwbaarheid vereenvoudigd. De Aw verricht bij (her)benoemingen in meer gevallen een verlichte toets waarbij niet alle kandidaten meer standaard op gesprek hoeven te komen.

Bron: Monitoring huurbeleid 2018, Companen 2018

Sinds 2017 zijn AOW-gerechtigden en gezinnen (huishoudens van meer dan 3 personen) van de inkomensafhankelijke hogere huurverhoging uitgesloten. Daarnaast is maximale huurverhoging voor zelfstandige woningen sinds 2017 inflatie +2,5% (tot 2017 inflatie +1,5%), waarmee ruimte is geboden voor het toepassen van een staffel naar prijs/kwaliteit. De huursomstijging bij corporaties is beperkt (inflatie +1%) en omvat sinds 2017 naast de reguliere jaarlijkse huurverhoging ook de huurharmo-nisatie (huurverhoging bij nieuwe verhuringen) teneinde prijsstijging bij vrijgekomen huurwoningen te beperken.

Daarnaast is sinds 2017 de regeling voor de inkomensafhankelijke hogere huurverhoging gewijzigd. Er wordt nog maar één inkomensgrens gehanteerd, die gelijk is aan de DAEB-inkomensgrens voor woningcorporaties (2019: € 42.436). Deze inkomensafhankelijke hogere huurverhoging is meer dan inflatie+2,5%, maar maximaal inflatie+4%. Van deze hogere huurverhoging zijn sinds 2017 huishoudens met één of meer AOW-gerechtigden en huishoudens van vier of meer personen uitgezonderd, ongeacht de hoogte van hun huishoudinkomen.

In 2018 verhoogden de corporaties de huren van zittende huurders met gemiddeld 1,4%. Over het gehele woningbezit, dus inclusief de huurhar-monisatie, bedroeg de huurstijging bij corporaties in 2018 2,1%. Commerciële verhuurders verhoogden in de gereguleerde huurwoningvoorraad hun huren bij zittende huurders gemiddeld met 3,0%. De gemiddelde huurverhoging per 1 juli 2018, de gemiddelde huurstijging exclusief harmonisatie, in de gehele gereguleerde huursector bij zittende huurders, is uitgekomen op 1,8%. Hiermee bleef de gemiddelde huurstijging exclusief harmonisatie ruim binnen het de maximale huurverhoging van 3,9%. De gemiddelde stijging van de consumentenprijzen over het voorgaande jaar (2017) bedroeg in Nederland 1,4%. In reële termen bedroeg de huurstijging bij de zittende huurders daarmee 0,4% (Monitoring huurbeleid 2018, Companen 2018⁷).

Zie voor vergelijking met voorgaande jaren onderstaande tabel uit Monitoring huurbeleid 2018 (Companen 2018).

De gemiddelde huurstijging in de gereguleerde huurwoningvoorraad (nominaal), exclusief huurharmonisatie, naar type verhuurder 2009 - 2018

Bron: CBS-huurenquête 2018.

Verhouding Bruto-Netto huur Huurtoeslag

Bron: Eigen berekening Ministerie van Binnenlandse Zaken en Koninkrijksrelaties. Het percentage netto huur is de te betalen huurprijs (bruto huur) minus de huurtoeslag gedeeld door de bruto huur (%-netto huur=(bruto huur -/- huurtoeslag)/bruto huur).

Uit de tabel blijkt dat het aandeel van de netto huur dat door de huurtoe-slagontvanger zelf netto nog betaald moet worden in 2018 nagenoeg gelijk is gebleven ten opzichte van 2017. Deze cijfers zijn nagenoeg gelijk aan de cijfers zoals verwacht in de ontwerpbegroting. De daling in 2017 is het gevolg van het besluit om de koopkracht voor lagere inkomens te ondersteunen. Hierdoor is de eigen bijdrage in 2017 met € 10,50 per maand verlaagd.

D Tabel Budgettaire gevolgen van beleid

E Toelichting op de financiële instrumenten Uitgaven

3.1 Betaalbaarheid Subsidies

Beleidsprogramma betaalbaarheid

Het beleidsprogramma Betaalbaarheid omvat verschillende activiteiten op het gebied van de woningmarkt in den brede. In samenhang met huurders, verhuurderorganisaties en andere partijen verstrekt BZK subsidies voor woningmarktontwikkeling, onder andere aan de stichting Kences voor de Monitor studentenhuisvesting 2018. Subsidie is verstrekt aan de Vereniging Leegstandsbeheerders Nederland en de Stichting Keurmerk Leegstandbeheer voor respectievelijk omvorming van de branchevereniging en de bewustwordings-campagne voor het keurmerk.

Bevordering eigen woningbezit (BEW)

De wet bevordering eigenwoningbezit (BEW) is gericht op de bevordering van het eigen woningbezit onder lagere inkomensgroepen. Er is voor nieuwe toekenningen op grond van de wet bevordering eigenwoningbezit geen budget meer beschikbaar en de meerjarig beschikbare middelen dienen uitsluitend voor de betaling van in het verleden aangegane verplichtingen. De uitgaven aan de wet bevordering eigenwoningbezit en de eigenwoningenregelingen zijn in 2018 lager uitgevallen door hoge uitval bij de inkomenstoetsen en door verhuizingen.

Huisvestingsvoorziening statushouders

Vanwege de verhoogde asielinstroom in 2015 heeft BZK een subsidieregeling ingesteld waarmee woningcorporaties, gemeenten en andere verhuurders woonvoorzieningen voor asielzoekers met een verblijfsvergunning - zogeheten vergunninghouders- kunnen realiseren. Voorafgaand aan de realisatie van de woonvoorziening kan budget worden gereserveerd, de definitieve subsidie wordt aangevraagd na oplevering. Tot en met eind december 2018 zijn 111 subsidieaanvragen ingediend voor in totaal € 3.3 mln. Hiermee zijn 519 vergunninghouders gehuisvest. 31 december 2018 was ook het laatste moment dat voorgenomen investeringen konden worden aangemeld voor een budgetreservering.

Saneringsbijdrage woningcorporatie WSG

Aan de Woningstichting Geertruidenberg (WSG) is in 2018 een saneringsbijdrage van afgerond € 311,4 mln. verleend. Dit is in overeenstemming met het saneringsbesluit uit 2018 (Kamerstukken II 2017/18, 29 453 nr.

478). Deze bijdrage wordt onttrokken aan de risicovoorziening voor sanering- en projectsteun van woningcorporaties. Zie voor een verdere toelichting «WSW Risicovoorziening».

Woonconsumentenorganisaties

De Woonbond en het Nibud hebben in 2018 financiële bijdragen ontvangen voor de uitvoering van een overeengekomen programma van activiteiten op het gebied van kennisoverdracht, voorlichting en scholing.

Binnenstedelijke transformatie

Aan het Stimuleringsfonds Volkshuisvesting Nederlandse gemeenten (SVn) is in 2018 een subsidie van € 38 mln. toegekend (waarvan € 28 mln. in 2018 is uitgekeerd en € 10 mln. in 2019) voor het inrichten van de Financieringsfaciliteit binnenstedelijke transformatie. SVn zal van daaruit geldleningen verstrekken, beheren en administreren voor voorinveste-ringen op transformatielocaties. De financieringsfaciliteit is eind 2018 operationeel geworden (Kamerstukken II 2018/19, 32 847, nr. 459).

Opdrachten

WSW Risicovoorziening

De uitvoerende taken (exclusief de fondsmiddelen) voor de sanering van woningcorporaties zijn gemandateerd aan het Waarborgfonds Sociale Woningbouw (WSW). De kosten die gemaakt worden voor de sanering en de uitvoeringkosten komen uit de risicovoorziening.

Op 29 juni 2018 heeft de Minister besloten een subsidie van maximaal € 385,7 mln. te verstrekken aan Woonstichting Geertruidenberg (WSG) om te komen tot een afsplitsing waarin het bezit over gaat naar acht overnemende regionale woningcorporaties⁸. Er is hiervoor in 2018 een subsidie van afgerond € 311,4 mln. verstrekt, de verwachting is dat de betalingen in de komende jaren minimaal zullen zijn en niet het maximumbedrag zullen benaderen. Hiermee is de afsplitsing van WSG tot stand gekomen. In het kader van de sanering van Vestia is destijds tussen het Centraal Fonds voor de Volkshuisvesting (CFV) en Vestia afgesproken dat 40% van de kosten die worden gemaakt voor het onderzoek naar de aansprakelijkheid van banken wordt vergoed uit de risicovoorziening. In 2018 heeft Vestia hiervoor een bijdrage van afgerond € 0,9 mln. ontvangen. Tevens worden elk jaar kosten gemaakt voor de uitvoering van de saneringstaak, deze bedroegen in 2018 afgerond € 0,3 mln. Deze bijdragen zijn onttrokken aan de risicovoorziening.

Zie saldibalans Ad. 5a Begrotingsreserves voor de verloopstaat van de voorziening.

NHG Risicovoorziening

Voor de achtervangfunctie van het Rijk draagt het WEW een vergoeding af aan het Rijk. In 2018 bedroeg deze afdracht 0,15% van iedere nieuwe afgegeven hypotheekgarantie. Deze afdracht wordt doorberekend aan de consument. In 2018 heeft het Rijk de afdrachten over het boekjaar 2017, ter grootte van afgerond €30,6 mln., ontvangen. Dit bedrag is in de daartoe bestemde risicovoorziening gestort.

Zie saldibalans Ad. 5a Begrotingsreserves voor de verloopstaat van de voorziening.

Beleidsprogramma betaalbaarheid

Het beleidsprogramma Betaalbaarheid omvat verschillende activiteiten op het gebied van de woningmarkt in den brede. In samenhang met huurders, verhuurderorganisaties en andere partijen zijn opdrachten verstrekt voor woningmarktontwikkeling. In 2018 zijn onder andere communicatiewerkzaamheden (onder andere ten behoeve van middenhuur en de website woningmarktbeleid.nl), evaluatie van de Woningwet (Kamerstukken II 2018/19, 32 847, nr. 470), een actualisatie en validatie van het Handboek marktwaardering en een actualisatie van gegevensdefinities voor woningcorporaties uitgevoerd.

Inkomensoverdrachten

Huurtoeslag

Aan huurtoeslag is in 2018 € 144,5 mln. minder uitgegeven dan begroot. De lagere uitgaven zijn een gevolg van lagere aantallen aanvragers en minder nabetalingen bij het definitief toekennen.

Bij de ontvangsten is € 36,9 mln. minder binnengekomen, als gevolg van lagere terugvorderingen waardoor voor de huurtoeslag in 2018 een netto onderuitputting van het budget resulteert van € 107,6 mln. ten opzichte van de ontwerpbegroting.

Bijdragen aan agentschappen

Dienst van de Huurcommissie

Naast de bijdrage van BZK en de leges heeft De Huurcommissie in 2018 voor het eerst een verhuurdersbijdrage geïnd, meer informatie over de verhuurdersbijdrage is toegelicht in de agentschapsbijlage.

In 2018 zijn de onderstaande aantallen gerealiseerd, vergeleken met de begroting 2018 en de realisatie in 2017.

De instroom van zaken heeft sinds 2013 langjarig een dalende trend getoond. Van bijna 15.000 zaken in 2013 tot 7.945 zaken in 2017, een daling van bijna 55 procent in vijf jaar. Nadat de begroting 2018 naar de Kamer is gestuurd is eind 2017 op basis van de nieuwste cijfers en voortzetting van de dalende trend, de prognose voor het jaar 2018 naar beneden bijgesteld van 9.400 zaken naar 6.560 zaken. In 2018 was echter sprake van een onvoorziene trendbreuk in de instroom van zaken. De dalende trend sloeg om naar een snel stijgende instroom tot circa 10.000 zaken. De Huurcommissie heeft daar snel op gereageerd door bijvoorbeeld extra medewerkers in te huren. Desalniettemin is een verschil ontstaan in de geraamde productie en realisatie in het jaar 2018.

Van de afgehandelde 6.844 geschillen zijn er 3.650 (53%) afgehandeld in de verkorte procedure «intake en bemiddeling». De Huurcommissie is zich de afgelopen jaren steeds meer gaan richten op het behandelen van zaken via «intake en bemiddeling». Dit houdt in dat de Huurcommissie - naast geschilbeslechting - ook informatie biedt die relevant is voor het gedane verzoek, waarmee huurder zijn kansen beter kan inschatten op grond van informatie over zijn rechten en plichten, en huurder en verhuurder mogelijk zelf hun geschil kunnen oplossen. Bij «intake en bemiddeling» wordt in (telefonisch) overleg met de verzoeker inhoudelijk bepaald wat het verzoek precies inhoudt en of het in onderling overleg tussen huurder en verhuurder is op te lossen. Een aanzienlijk hoger aantal geschillen is afgehandeld door intake en bemiddeling dan verwacht. Dit verklaart ook waarom het aantal afgehandelde inkomensafhankelijke geschillen in de tabel aanzienlijk lager is dan begroot, het grootse deel werd door intake en bemiddeling eerder in het proces opgelost.

ILT Autoriteit Woningcorporaties

De Inspectie Leefomgeving en Transport (ILT, hier valt de Autoriteit woningcorporaties (Aw) onder) heeft in 2018 een bijdrage ontvangen voor het opvragen van gegevens bij woningcorporaties voor beleidsontwikkeling en voor het toezicht op de Wet normering topinkomens (WNT).

RVO Uitvoeringskosten Bevordering Eigen Woningbezit (BEW)

De Rijksdienst voor Ondernemend Nederland (RVO.nl) voert de regeling BEW en de Eigen Woningregelingen, als ook de Regeling Vermindering Verhuurderheffing (RVV) uit en ontvangt hiervoor een bijdrage. Deze uitgaven worden verantwoord op artikel 4 vanwege gecentraliseerd opdrachtgeverschap.

RVO Uitvoeringskosten huisvestingsvoorziening statushouders RVO.nl voert de Tijdelijke regeling stimulering huisvesting vergunninghouders (TRSHV) uit en ontvangt hiervoor een bijdrage. Deze uitgaven worden verantwoord op artikel 4 vanwege gecentraliseerd opdrachtgever-schap.

Bijdragen aan andere begrotingshoofdstukken

Financiën en Nationale Schuld (Belastingdienst)

De bijdrage aan de Belastingdienst dient ter bekostiging van de portokosten van informatiebrieven, die de Belastingdienst verstuurt voor de uitvoering van de inkomensafhankelijke huurverhoging. Het hiervoor benodigde budget is bij Slotwet naar de Belastingdienst overgeboekt.

3.2 Onderzoek en kennisoverdracht

Subsidies

Samenwerkende kennisinstellingen

Platform31, een kennis- en netwerkorganisatie heeft subsidie ontvangen voor het uitvoeren van activiteiten met betrekking tot trends in stad en regio en voor het actieprogramma wooncoöperatie. De Universiteit Utrecht heeft subsidie ontvangen voor het onderhouden en verder uitbreiden van micro-econometrische databestanden over de Nederlandse woningmarkt.

Opdrachten

Basisonderzoek en verkenningen

Het budget is in 2018 besteed aan opdrachten voor onderzoeken naar woningbehoefte, woonwensen, woningmarktontwikkelingen en voor monitoring van beleid, de Energiemodule WoON2018, de indicatieve bestedingsruimte van Woningcorporaties (IBW2018) en de campagne «check je huurprijs/Wegwijs met je huurprijs».

Bijdragen aan ZBO's / RWT's

Basisonderzoek en verkenningen

Aan het Centraal Bureau voor de Statistiek (CBS) zijn bijdragen verstrekt voor de Huurenquête, onderzoek naar verhuiskansen, diverse woningmarktonderzoeken, de City Deal «Zicht op ondermijning», en het WoON2018 en een meer op registers gebaseerd woononderzoek. Een deel van de kosten van het WoON2018 die voor 2018 verwacht waren zijn in 2017 opgetreden. Daarom is er in 2018 minder uitgegeven dan begroot.

Ontvangsten

De ontvangsten huurtoeslag zijn toegelicht bij de uitgaven huurtoeslag.

Ter aanzuivering van het saneringsfonds is voor 2018 de saneringsheffing voor alle woningcorporaties in totaal vastgesteld op afgerond € 159,4 mln. (Kamerstukken II 2017/18, 29 453, nr. 478). Dit is opgehaald met een heffing bij de woningcorporaties (toegelaten instellingen), voor zover hiervoor geen kwijtschelding is verleend. Deze middelen zijn toegevoegd aan de risicovoorziening sanerings- en projectsteun woningcorporaties voor met name de aan Woonstichting Geertruidenberg (WSG) verstrekte saneringssubsidie. De saneringssubsidie is onttrokken aan de risicovoor-ziening, evenals de kosten voor het bankenonderzoek Vestia en de uitvoeringskosten van het WSW.

Artikel 4. Woonomgeving en bouw

A Algemene doelstelling

Het stimuleren van burgers, decentrale overheden, instellingen en bedrijven tot het realiseren van een goede kwaliteit van woningen, gebouwen en andere bouwwerken. Belangrijke aspecten daarbij zijn de veiligheid en gezondheid van gebouwen, alsmede het streven om energie te besparen, waarmee tevens de woonlasten kunnen worden beperkt. Het bevorderen van de woningbouw waarbij aanbod vraaggericht tot stand komt, zodat dit veel meer gaat aansluiten bij de woonwensen van mensen. Het stimuleren van burgers en andere partijen om de leefbaarheid in steden en dorpen te bevorderen.

B Rol en verantwoordelijkheid

Op basis van de Woningwet (hoofdstuk V) is de Minister van Binnenlandse Zaken en Koninkrijksrelaties (BZK) verantwoordelijk voor woningbouw. Deze verantwoordelijkheid omvat de zorg voor voldoende omvang, kwaliteit en differentiatie van de woningvoorraad. De Minister van BZK geeft invulling aan deze verantwoordelijkheid door innovatie te bevorderen, belemmeringen weg te nemen en mededinging te versterken, waardoor meer ruimte ontstaat voor woningbouw op die plekken waar de behoefte het grootst is. Hieronder valt ook het voorzien in de behoefte aan (collectief) particulier opdrachtgeverschap (CPO) en meegroei-, mantel- en meergeneratiewoningen.

Op basis van de Woningwet (artikel 2) is de Minister van BZK verantwoordelijk voor het opstellen en het beheer van de bouwregelgeving en is de Minister stelselverantwoordelijk om hiermee de bouwkwaliteit te borgen door middel van regisseren en doen uitvoeren.

Op basis van de Woningwet (artikel 120), de Wet milieubeheer (hoofdstuk 4) en de Kadasterwet is de Minister van BZK verantwoordelijk voor het stimuleren van energiebesparing en reductie van CO₂- uitstoot in de gebouwde omgeving. De Minister van BZK geeft invulling aan deze verantwoordelijkheid door kaderstelling (wet- en regelgeving), het uitvoeren van de acties van het Energieakkoord voor duurzame groei waar het Rijk verantwoordelijk voor is, ondersteuning van innovatie (onder andere door middel van subsidies en «zachte» leningen) en monitoring.

Op basis van de Woningwet (artikel 80a) draagt de Minister van BZK zorg voor de bevordering en ondersteuning van stedelijke vernieuwing. De primaire verantwoordelijkheid ligt bij de gemeenten en vervolgens bij de provincie, in samenwerking met maatschappelijke organisaties, bedrijven en bewoners. De zorg van de Minister van BZK geldt met name voor het ondersteunen van partijen bij de versterking van de leefbaarheid in de stedelijke gebieden en krimp- en anticipeergebieden door onder meer verbetering van de woonomgeving en voorzieningen, veiligheid en economisch draagvlak. Belangrijke instrumenten van de Minister van BZK hiertoe zijn: het aanpassen van belemmerende wet- en regelgeving, advisering, kennisoverdracht, monitoring van resultaten en het aanspreken van medeverantwoordelijke departementen, met het oog op een integrale (gebiedsgerichte) aanpak.

Op basis van de Huisvestingswet stimuleert de Minister van BZK de huisvesting van bijzondere aandachtsgroepen.

Op basis van de Wet bijzondere maatregelen grootstedelijke problematiek (artikel 5) kan de Minister van BZK op aanvraag van de gemeenteraad wooncomplexen, straten of gebieden aanwijzen waarin aan woningzoekende huurders eisen kunnen worden gesteld of voorrang wordt verleend. Het gaat hierbij om kwetsbare gebieden waar de leefbaarheid zwaar onder druk staat en waar sprake is van een opeenstapeling van problemen op sociaal, fysiek, economisch en veiligheidsterrein. Notoire overlast en criminaliteit kunnen ook een reden zijn voor gebiedsaanwijzing en selectieve woningtoewijzing.

Op basis van de Wet aanpak woonoverlast is de Minister van BZK stelselverantwoordelijk om hiermee gemeenten de mogelijkheid te bieden ernstige en herhaaldelijke hinder voor omwonenden tegen te gaan door middel van het opleggen van een gedragsaanwijzing.

In de Structuurvisie Infrastructuur en Ruimte (Kamerstukken II 2010/11,

32 660, nr. 17) staat dat de nieuwbouwprogrammering grotendeels wordt overgelaten aan provincies en gemeenten. In de Noord- en Zuidvleugel van de Randstad maken de bestaande verstedelijkingsafspraken onderdeel uit van de integrale aanpak voor deze gebieden.

C Beleidsconclusies

In 2018 is gewerkt aan de realisatie van de doelstellingen uit het Energie-akkoord. Tegelijkertijd is in het regeerakkoord 2017-2021 «Vertrouwen in de toekomst» aangekondigd de klimaatverandering aan te pakken en Nederland duurzamer te maken. Dit heeft geresulteerd in onderstaande resultaten op het gebied van verduurzaming, energiebesparing en bouw en innovatie.

Verduurzaming

In 2018 is als onderdeel van een Interbestuurlijk Programma Aardgasvrije Wijken gestart met de selectie van grootschalige proeftuinen om buurten en wijken aardgasvrij te maken. Hierbij wordt onderzocht wat er nodig voor een haalbare en betaalbare aanpak die opschaalbaar is naar alle gemeenten van Nederland. Op 3 april 2018 is hiervoor een uitvraag gedaan aan alle gemeenten in Nederland. Hiervoor was € 85 mln. beschikbaar vanuit de klimaatenvelop over het jaar 2018. Voorwaarde was dat in 2018 begonnen kon worden met een door de gemeente goedgekeurd uitvoeringsplan. Verder waren belangrijke criteria de wijze waarop bewoners en gebouweigenaren betrokken werden en het verbinden van de energietransitie met andere opgaven in de wijk.

Op 1 oktober is op advies van een toetsingscommissie de selectie van 27 proeftuinen uit de 75 aanmeldingen bekendgemaakt. Bij de selectie van de proeftuinen is rekening gehouden met de regionale spreiding en variatie in techniek. Daarnaast is, mede op verzoek van de Tweede Kamer, een mix van stedelijk en landelijk gebied en een goede mix tussen koop- en huurwoningen meegewogen in de beoordeling. Onderdeel van het Programma Aardgasvrije Wijken is een Kennis- en Leerprogramma onder regie van de Vereniging van Nederlandse Gemeenten (VNG) voor alle gemeenten. Op deze wijze wordt de kennis en ervaring in de proeftuinen actief gedeeld en waar nodig verdiept.

Samen met medeoverheden en maatschappelijke partners streeft het Ministerie naar het versnellen van de verduurzaming van het maatschappelijk vastgoed, inclusief gebouwen in bezit van het Rijk. Een eerste voorbeeld hiervan is het Innovatieprogramma aardgasvrije en frisse basisscholen. In circa elf pilots worden energie-onzuinige schoolgebouwen verduurzaamd tot aardgasvrije scholen met een goed binnenklimaat. Daarmee wordt ervaring opgedaan om de verduurzaming van schoolgebouwen verder op te schalen. Het wordt voor aanbieders, scholen en gemeenten makkelijker gemaakt om te kiezen voor verduurzaming via eenvoudig toe te passen verduurzamingsconcepten.

Een tweede voorbeeld van het versnellen van verduurzaming van het maatschappelijk vastgoed is de vorming van een Kennis- en innovatieplatform verduurzaming maatschappelijk vastgoed in samenwerking met het Ministerie van Onderwijs, Cultuur en Wetenschap (OCW), Het Ministerie van Volksgezondheid, Welzijn en Sport (VWS) en het Ministerie van Economische Zaken en Klimaat (EZK). Dit platform heeft tot doel in de verschillende sectoren innovaties te helpen ontwikkelen, kennis over maatregelen (bewezen aanpakken) te vergroten en het handelingsper-spectief te vergroten om van aardgas af te gaan en toe te werken naar een CO₂-arme gebouwvoorraad.

Op 1 januari 2018 is de Wet verbetering functioneren verenigingen van eigenaars in werking getreden. Met deze wet is verduidelijkt dat een Vereniging van Eigenaren (VvE) een geldlening kan afsluiten voor verduurzaming en groot onderhoud en wordt het jaarlijks reserveren van een minimaal bedrag voor groot onderhoud gestimuleerd.

Energiebesparing

Vanaf 2023 mogen kantoren met een oppervlakte van 100m² of meer, met uitzondering van monumentale panden en enkele andere categorieën, alleen nog gebruikt worden als zij minstens energielabel C hebben (Kamerstukken II 2016/17, 30 196, nr. 485). De regelgeving is in 2018 gepubliceerd. In opdracht van het Ministerie van BZK heeft de Rijksdienst voor Ondernemend Nederland (RVO.nl) communicatieactiviteiten uitgevoerd richting de doelgroep en intermediaire partijen. In het Interbestuurlijk Programma is overeengekomen dat, om de doelen van het Energieakkoord binnen bereik te houden, in het maatschappelijk vastgoed tot en met 2020 additioneel 2,5 PJ energie wordt bespaard (Kamerbrief II 2017/18, 30 196, nr. 573). Hiervoor is in samenwerking met koepels van schoolbesturen (Primair- en Voortgezet Onderwijs) en de VNG 2018 een energiebespaarprogramma opgezet.

In de koopsector is in 2018 bij circa 90 procent van de labelplichtige transacties het energielabel overhandigd (bron: Kadaster/RVO). Eind 2018 beschikten ruim 3,7 miljoen woningen over een geldig, definitief geregistreerd energielabel, hiermee bijdragend aan de bewustwording van de eigenaar-bewoner van de energie(on-)zuinigheid van de woning.

Bouw en innovatie

De Bouwagenda heeft in 2018 aan de afgesproken doelen gewerkt om de bouwsector innovatiever en toekomstbestendiger te maken. De sector wordt zo beter in staat gesteld bij te dragen aan de doelstelling om zeer energiezuinige (nieuwbouw)woningen te realiseren. Het programmabureau heeft op 17 specifieke roadmaps en thema's ingezet, die aan de doelstellingen moeten bijdragen. De Bouwagenda heeft daarnaast bijgedragen aan het proces om tot een klimaatakkoord te komen door deel te nemen aan werkgroepen en expertise te leveren aan de tafel Gebouwde Omgeving.

In 2018 is de uitvoering van de kerntaak «het wettelijk waarborgen van een maatschappelijk noodzakelijk minimum kwaliteitsniveau van bouwwerken» voortgezet. Het Bouwbesluit 2012 is per 1 juli 2018 aangepast in verband met gasloze nieuwbouw, om aan te sluiten bij hetgeen daarover geregeld is in de Gaswet (Staatsblad 2018, 197). Daarnaast is in 2018 verder gewerkt aan het integreren van de bouwpara-graaf van de Woningwet, inclusief het Bouwbesluit 2012, in de Omgevingswet. Op 31 augustus 2018 is het Besluit bouwwerken leefomgeving gepubliceerd (Staatsblad 2018, 291). Dit besluit is de opvolger van het Bouwbesluit en een van de vier Algemene Maatregelen van Bestuur onder de Omgevingswet, waarvan inwerkingtreding wordt voorzien in 2021.

Groningen heeft bijzondere aandacht. Er is in 2018 op advies van de Mijnraad besloten tot een nieuwe versterkingsaanpak. De Minister van EZK en de Minister van BZK hebben hieraan samen met de regio - en met ondersteuning van de (waarnemend) Nationaal Coördinator Groningen (NCG) - uitwerking geven. Dit heeft geresulteerd in de presentatie van het Plan van Aanpak Advies Mijnraad van de NCG.

Daarnaast is in 2018 besloten dat batch 1588 kan doorgaan op basis van de beschikbare versterkingsadviezen (Kamerstukken II 2017/18, 33 529, nr. 502). Dit mede gezien het gewekte vertrouwen richting bewoners. In 2018 heeft BZK samen met betrokken gemeenten, corporaties, de NCG en het Ministerie van EZK de financiële uitwerking van de batch ter hand genomen. Dit met het oog op start van versterking in 2019. Ook hebben Rijk en regio in 2018 besloten samen verder invulling te geven aan een nieuw toekomstperspectief voor de regio. Dit in de vorm van een Nationaal Programma Groningen (Kamerstukken II 2018/19, 33 529, nr.

528.

Op 18 januari 2018 is het actieplan Toegankelijkheid voor de bouw aan de Eerste en Tweede Kamer gestuurd (Kamerstukken II 2017/18, 33 990, nr.

63). Dit actieplan volgt uit het VN Verdrag voor gelijke rechten voor mensen met een beperking, waarbij het realiseren van algemene toegankelijkheid en een samenleving waarin iedereen kan meedoen belangrijke uitgangspunten zijn. Het plan betreft de fysiek-bouwkundige toegankelijkheid van woningen en gebouwen en bevat een groot aantal acties, die samen met betrokken partijen in uitvoering zijn genomen. De Tweede Kamer wordt over de voortgang van deze acties geïnformeerd. Op 3 juli 2018 heeft de Minister van BZK de Tweede Kamer reeds geïnformeerd over de uitkomsten van het onderzoek naar de buitenruimte (balkon, tuin) bij de woonfunctie voor zorg (Kamerstukken II 2017/18,

28 325, nr. 174). Daarbij heeft de Minister aangegeven een verplichting hiertoe te zullen opnemen in de bouwregelgeving.

Het kabinet beoogt een sterkere positie van de consument als opdrachtgever in de bouw, door in het wetsvoorstel kwaliteitsborging voor het bouwen (Kamerstukken II 2015/16, 34 453, nr. 2) de aansprakelijkheid van de aannemer, na de oplevering van het bouwwerk, te vergroten. Het wetsvoorstel is door de Tweede Kamer geaccordeerd en ligt momenteel voor in de Eerste Kamer.

In 2016 zijn de partijen in het Energieakkoord voor duurzame groei overeengekomen dat er met het oog op de energiebesparingsdoelen een verplichting wordt ingevoerd tot realiseren van label C in de kantoren-markt.

Agenda Stad

In 2018 zijn vijf City Deals afgerond en in veertien deals is actief door steden, departementen, bedrijven en kennisinstellingen samengewerkt.

Op Europees niveau liepen er in 2018 twaalf partnerschappen en zijn er twee nieuwe partnerschappen gevormd, tussen een aantal Europese steden, landen, Europese Commissie en kennisinstellingen.

Op 29 oktober 2018 vond in Amersfoort de tweede Dag van de Stad plaats. Op deze dag kwamen ruim 1.800 mensen samen, die werken aan stedelijke vraagstukken, waaronder actieve inwoners, wetenschappers, bedrijven en maatschappelijke organisaties om samen te werken aan innovatieve oplossingen voor stedelijke vraagstukken.

Europese Agenda Stad

BZK speelde in 2018 een belangrijke rol bij het verder ontwikkelen van de Urban Agenda for the EU (UAEU) en heeft een prominente positie het internationale UAEU-netwerk. BZK coördineert de inbreng van de VNG, het Interprovinciaal Overleg (IPO), G4, G40 en de Unie van Waterschappen (UvW) via de Taskforce Europese Agenda Stad. In 2018 hebben zes partnerschappen van de Europese Agenda Stad concrete actieplannen gepubliceerd. BZK heeft bijgedragen aan de implementatie daarvan.

D Tabel Budgettaire gevolgen van beleid

Budgettaire gevolgen van beleid artikel 4 Woonomgeving en bouw (bedragen x € 1.000)

E Toelichting op de financiële instrumenten Uitgaven

4.1 Energie en bouwkwaliteit Subsidies

Beleidsprogramma Energiebesparing

In 2018 is vanuit de klimaatenvelop budget ontvangen ten behoeve van grootschalige proeftuinen om buurten en wijken aardgasvrij te maken (€ 85 mln.), tien pilots om energie-onzuinige schoolgebouwen te verduurzamen tot aardgasvrije scholen met een goed binnenklimaat en de ondersteuning voor het Innovatieprogramma aardgasvrije en frisse basisscholen (€ 5 mln.). Daarnaast zijn, inzake het verplichte energielabel voor woningen en andere gebouwen, extra middelen toegevoegd aan de begroting tot 2022.

Beleidsprogramma Bouwregelgeving

Binnen het beleidsprogramma Bouwregelgeving zijn diverse subsidies verleend aan diverse partijen, waaronder Nederlands Normalisatie-instituut (NEN) en Stichting Bouwkwaliteit (SBK), ter voorbereiding en ondersteuning van het beleid, voor onder meer kwaliteitsborging voor het bouwen, brandveiligheid en circulair bouwen. Daarnaast zijn werkzaamheden uitgevoerd om te komen tot een digitaliseringsdeal in de bouwsector, activiteiten op het terrein van energieprestatie van gebouwen en op het gebied van de uitvoering van circulair bouwen. Tot slot hebben de Ministeries van Economische Zaken en Klimaat (EZK), Infrastructuur en Waterstaat (IenW) en het Rijksvastgoedbedrijf bij 2^e suppletoire begroting budget naar dit programma overgeboekt ten behoeve van de uitvoering van de Bouwagenda.

Energiebesparing Koopsector

Ter stimulering van energiebesparing is de Subsidieregeling energiebesparing eigen Huis (SEEH, Regeling van 23 augustus 2016, nr. 2016-0000486646) gestart op 15 september 2016. Voor Verenigingen van Eigenaren (VvE's) loopt de subsidie tot en met 2022 (Kamerstukken II 2018/19, 35 000-VII, nr. 71). Voor eigenaar-bewoners is het plafond bereikt en is de regeling in 2017 gesloten.

Voor energiebesparende maatregelen voor VvE's bedraagt het subsidie-plafond € 12 mln.

Tot en met 31 december 2018 hadden 235 VvE's voor ruim € 6,2 mln. subsidie aangevraagd, waarvan circa € 4,0 mln. verstrekt is. Daarnaast kan voor maximaal € 2 mln. subsidie aangevraagd worden voor energieadvies, groen meerjaren-onderhoudsplannen (MJOP) en procesbegeleiding. Voor deze categorie was eind 2018 door 94 VvE's ruim € 220.000 aangevraagd waarvan € 158.000 verstrekt is aan 86 aanvragers (bron: RVO.nl).

Energiebesparing Huursector

Voor energiebesparing in de sociale huursector is middels de Stimuleringsregeling energieprestatie huursector (STEP) die op 1 juli 2014 in werking is getreden € 400 mln. beschikbaar voor subsidie. Bij augustus-brief is het kasbudget in de juiste kasritme gezet. Er is € 75 mln. uit 2018 doorgeschoven naar 2020 en € 69 mln. uit 2019 naar 2020. Daarnaast is op basis van prognoses van RVO € 20 mln. niet in 2018 besteed (vertraging in procedure tussen aanvraag, beoordeling en toekenning) en komt in 2019 tot besteding.

Tot en met 31 december 2018 is via de Stimuleringsregeling energieprestatie huursector (STEP) subsidie verleend voor ruim 4.000 aanvragen. Hiermee is een bedrag van € 395 mln. gemoeid, voor de verduurzaming van zo'n 110.000 woningen. Het beschikbare budget is daarmee volledig verplicht. De termijn van aanvragen is inmiddels gesloten. In 2018 is gestart met het uitkeren van de subsidies en is in totaal € 105,8 mln. uitgegeven.

Revolverend Fonds EGO

Het beroep op het Nationaal Energiebespaarfonds (NEF) voor leningen aan woningeigenaren en VvE's met minimaal tien appartementen voor energiebesparende maatregelen is in 2018 verder toegenomen. Tot en met 31 december 2018 hebben ruim 15.000 particuliere woningeigenaren een lening uit het fonds ontvangen voor in totaal bijna € 200 mln. en hebben 121 VvE's voor in totaal € 54 mln. een lening uit het fonds ontvangen. Deze uitgaven en de nog lopende aanvragen zijn voldoende om het gehele budget van het NEF van € 300 mln. aan leningen uit te geven. Om deze reden is in 2018 meerjarig € 40 mln. aan het NEF toegekend, waarvan in 2018 € 25 mln. daadwerkelijk is toegevoegd aan het NEF. Hiermee zal het NEF ook weer nieuw geld van private kredietver-strekkers aantrekken, zodat nogmaals € 300 mln. aan leningen kan worden verstrekt.

Opdrachten

Beleidsprogramma Energiebesparing

Binnen dit beleidsprogramma zijn diverse onderzoeksopdrachten verstrekt ter voorbereiding en ondersteuning van het beleid voor onder meer energietransitie in de gebouwde omgeving, het energielabel voor gebouwen en energielabel C voor kantoren.

Beleidsprogramma Bouwregelgeving

Ook in 2018 zijn werkzaamheden van het Nederlands Normalisatie-instituut, de Helpdesk bouwregelgeving en de Adviescommissie toepassing en gelijkwaardigheid bouwvoorschriften in opdracht van BZK uitgevoerd.

In 2018 is een eerste versie van de nieuwe bepalingsmethode voor de energieprestatie van gebouwen beschikbaar gekomen, de NTA8800. Voor de NTA8800 bestonden er nog drie verschillende bepalingsmethoden. Nu wordt het één integrale toetsmethode om de energieprestatie van zowel woningbouw, als utiliteitsbouw en van zowel bestaande bouw, als nieuwbouw, te kunnen berekenen.

Met het veranderen van de bepalingsmethode, zullen ook de eisen voor nieuwbouw gaan veranderen, zoals voorgeschreven in de richtlijn Energieprestatie van Gebouwen (Energy Performance Buildings Directive (EPBD) 2010/31/EU)) van Energieprestatie coëfficiënt (EPC) naar eisen voor Bijna Energie Neutrale Gebouwen (BENG).

Op 13 september 2018 is het wetsvoorstel «wijziging van de woningwet in verband met de introductie van een stelsel van certificering voor werkzaamheden aan gasverbrandingsinstallaties» aan de Tweede Kamer aangeboden (Kamerstukken II 2017/18, 35 022, nr. 2). De nadere uitwerking van dit stelsel vindt plaats in onderliggende regelgeving. Het stelsel volgt op het rapport «Koolmonoxide - onderschat en onbegrepen gevaar» van de Onderzoeksraad voor Veiligheid (OvV) van november 2015. De inwerkingtreding van het stelsel is voorzien vanaf medio 2019.

Naar aanleiding van de brand in de Londense Grenfell Tower heeft de Minister van BZK de gemeenten gevraagd een inventarisatie uit te voeren van de meest risicovolle gebouwen en daarbij te laten toetsen of de brandveiligheid van de gevels voldoet aan het Bouwbesluit (Kamerstukken II 2017-2018, 35 757, nr. 150). Over de landelijke aanpak van betonnen breedplaatvloeren die in 2017 in gang is gezet naar aanleiding van het instorten van de parkeergarage Eindhoven Airport heeft de Minister van BZK de kamer geïnformeerd over de voortgang van de landelijke aanpak (Kamerstukken II 2017/18, 28 325, nr. 173) in relatie tot het rapport van de Onderzoeksraad voor Veiligheid over deze instorting (Kamerstukken II 2017/18, 28 325, nr. 186).

Bijdragen aan agentschappen

Dienst Publiek en Communicatie

Deze middelen zijn ingezet voor het campagnemanagement van de voorlichtingscampagne «Energie besparen doe je nu» door de Dienst Publiek en Communicatie (DPC), een agentschap van het Ministerie van Algemene Zaken (AZ). Dit is een gezamenlijke campagne van EZK en BZK in het kader van het Energieakkoord.

Diverse agentschappen

Deze middelen zijn gerealloceerd ter uitvoering van extra werkzaamheden van RVO.nl. Dit is uitgevoerd in het kader van Subsidieregeling energiebesparing eigen huis, vallend onder 4.2 Bijdragen aan agentschappen -RVO.nl Beleidsprogramma Woningbouw.

ILT Handhaving Energielabel

De Inspectie Leefomgeving en Transport (ILT) heeft een bijdrage ontvangen voor controles op de aanwezigheid van het energielabel bij transacties.

RVO Uitvoering Energieakkoord

Ter uitvoering van afspraken uit het Energieakkoord voor duurzame groei zijn de begrote middelen op dit onderdeel herschikt naar artikelonderdeel 4.2.

Bijdragen aan ZBO's / RWT's

Toelatingsorganisatie

BZK verstrekt een bijdrage voor de Toelatingsorganisatie in het kader van de voorbereiding van het nieuwe stelstel voor kwaliteitsborging voor het bouwen. Het verschil tussen raming en realisatie wordt verklaard doordat de toelatingsorganisatie later start dan gepland vanwege vertraging van het wetsvoorstel in de Eerste Kamer.

Bijdragen aan andere begrotingshoofdstukken

Economische Zaken (beleidsprogramma Energiebesparing)

Betreft bijdrage voor de rekenmeesterfunctie o.a. t.b.v. het opstellen en publiceren van de jaarlijkse Nationale Energie Verkenning door het Planbureau voor de Leefomgeving (PBL), Stichting Energieonderzoek Centrum Nederland (ECN), RVO.nl en het Centraal Bureau van de Statistiek (CBS), het jaarlijks adviseren over de technische en financiële parameters van diverse hernieuwbare energieopties en op verzoek van het Ministerie van EZK beantwoorden van actuele kwantitatieve beleidsmatige vragen op het terrein van energie en klimaat.

Infrastructuur en Milieu (omgevingsloket)

Dit betreft een reallocatie ten behoeve van het Omgevingsloket online, waarbij particulieren en bedrijven een omgevingsvergunning kunnen aanvragen, een vergunningscheck en een melding kunnen doen.

4.2 Woningbouwproductie

Subsidies

Beleidsprogramma Woningbouw

Binnen dit beleidsprogramma is een beperkt aantal subsidies verstrekt voor kennisoverdracht, om belemmeringen voor woningbouw weg te nemen en kansrijke initiatieven te ondersteunen.

Opdrachten

Beleidsprogramma Woningbouw

Binnen dit beleidsprogramma zijn enkele onderzoeksopdrachten ter ondersteuning van innovatieve ontwikkelingen op het gebied van de woningbouw gerealiseerd. De expertteams Versnellen, Transformatie en

Eigenbouw zijn samengevoegd tot één expertteam: Expertteam Woningbouw.

Bijdragen aan agentschappen

RVO Beleidsprogramma Woningbouw

De op dit instrument opgenomen middelen zijn gebruikt voor de activiteiten die RVO.nl in opdracht van BZK uitvoert op het gebied van o.a. energiebesparing en duurzaamheid in de gebouwde omgeving, woningbouw en kwaliteit van de woon- en leefomgeving. Gedurende het jaar zijn reallocaties uitgevoerd bi de Voorjaarnota en de Najaarsnota die bestemd zijn voor de verschillende activiteiten van RVO.nl.

4.3 Kwaliteit woonomgeving

Subsidies

Beleidsprogramma woonomgeving

BZK heeft in 2018 een subsidie verstrekt van € 0,2 mln. aan de Landelijke Vereniging van Kleine Kernen (LVKK) ter uitvoering van verschillende activiteiten gericht op het faciliteren van maatschappelijk initiatief (met name in dorpskernen). De LVKK is een samenwerkingsverband van alle provinciale verenigingen voor kleine kernen en dorpshuizen, die via haar leden, met expertise op maat, ruim 4.000 dorps- en dorpshuisorganisaties in Nederland en vele lokale burgerinitiatieven ondersteunt.

Het Landelijk Samenwerkingsverband Actieve bewoners (LSA) ontving subsidie van € 0,2 mln. voor projecten gericht op versterken van de lokale democratie en van de positie van actieve bewoners.

Het Centrum voor Criminaliteitspreventie en Veiligheid (CCV) ontving subsidie om tien regiobijeenkomsten te organiseren voor gemeenten, corporaties en andere partners om de kennis te vergroten over de Wet aanpak woonoverlast en ervaringen te delen over de implementatie van die wet. In het kader van de Actie-agenda vakantieparken die 29 november 2018 werd ondertekend, ontving het CCV een subsidie voor de ontwikkeling en uitvoering van een leerkringmodule voor de aanpak van ondermijning op vakantieparken.

Stichting Platform 31 heeft subsidies ontvangen voor het ontwikkelen van een ondersteuningsprogramma City Deals en de doorontwikkeling Agenda Stad.

De Universiteit Utrecht heeft een subsidie ontvangen voor het project «Community of Practice».

Het European Urban Knowledge Network (EUKN) heeft een subsidie ontvangen voor het project «Europese Agenda Stad» en het project «Policy Lab Plus».

Ten behoeve van het Nationaal Programma Rotterdam Zuid is een subsidie verstrekt voor de voorbereiding en het uitvoeren van een haalbaarheidsonderzoek «Festival Housing Rotterdam».

Bij 1^e suppletoire begroting is extra budget (totaal € 1,2 mln.) beschikbaar gekomen ten behoeve van het programma Agenda Stad, de Europese Agenda Stad en het Nationaal Programma Rotterdam-Zuid.

Opdrachten

Beleidsprogramma woonomgeving

Bij 2e suppletoire begroting ontving de provincie Gelderland een bijdrage van € 0,4 mln. voor de uitvoering van het meerjarige project «Ariadne», gericht op een uniforme informatie gestuurde integrale aanpak van vakantieparken. In het kader van de Actie-agenda vakantieparken ontving de gemeente Zundert € 75.000 voor het opstellen van een juridisch afwegingskader voor de aanpak van de leefbaarheids-, veiligheids- en ondermijningsproblematiek. Daarnaast ontving RVO.nl in het kader van de Actie-agenda vakantieparken een opdracht voor het opzetten van kennisen leerbijeenkomsten voor de provincies, gericht op de aanpak van vakantieparken.

De gemeente Den Haag ontving bij 2^e suppletoire begroting een bijdrage van € 0,2 mln. voor de verdere ontwikkeling van het innovatieve project Burgers Alert Real Time (BART!). Het project betreft het met elkaar verbinden van verschillende communicatieplatforms (zoals Burgernet en buurt-WhatsApp-groepen) en informatiesystemen van politie en gemeente, en is een samenwerking tussen de gemeente Den Haag, de Nationale Politie en een aantal (kennis)instellingen.

De gemeente Groningen ontving € 40.000 bij 2^e suppletoire begroting, voor de organisatie van het landelijk congres «Vooruit met de wijk» op 11 oktober 2018. De resultaten zijn gebundeld en ter beschikking gesteld aan het Ministerie en andere gemeenten.

Voor het versterkte handhavingsinstrumentarium van de Woningwet zijn door RVO.nl voor de aanpak van malafide pandeigenaren in 2018 vier regionale kennis- en leerbijeenkomsten georganiseerd voor gemeenten.

Gericht op de uitvoering van de Wet bijzondere maatregelen grootstedelijke problematiek zijn er in 2018 drie kennis- en leerbijeenkomsten georganiseerd voor gemeenten, corporaties en politie (bijvoorbeeld over het screenen van woningzoekenden op overlastgevend en crimineel gedrag).

In het kader van de Leefbaarometer is het project «Vroegsignalering» uitgevoerd met vijftien gemeenten. Dit project betreft een risicoanalyse over het mogelijk, op termijn, afglijden van wijken. Verder is in 2018 de helpdesk voor de Leefbaarometer en de hosting van de website voortgezet.

Het Ministerie BZK participeert in het Nationaal Programma Rotterdam Zuid. Parallel aan de aanpak van achterstanden op het terrein van wonen, werken en onderwijs is de ambitie om de cultuurparticipatie en het culturele aanbod in Rotterdam Zuid te vergroten. Voor dit laatste is het nodig een «visueel» essay op te stellen over de culturele potentie van het gebied. Het ging om een eenmalige opdracht.

Vanuit het programma bevolkingsdaling is op 15 november 2018 het congres «Van Krimp naar Kracht» georganiseerd. Ook is vanuit het programma onderzoek gefinancierd naar o.a. de woningmarktopgave in krimpregio's en zijn inzet en ondersteuning geleverd bij verschillende regionale initiatieven in krimp- en anticipeerregio's.

4.4 Revolverend Fonds Energiebesparing Verhuurders Leningen

Revolverend Fonds Energiebesparing verhuurders Mede als gevolg van de gedaalde marktrente is bij 1^e suppletoire begroting (Kamerstukken II 2017/18, 34 960, nr. 1) besloten tot intrekken van de regeling Fonds Energiebesparing Huursector (FEH). Het budget voor FEH (€ 70 mln.) is voor andere doeleinden ingezet. De Tweede Kamer heeft eerder dan ook gevraagd deze middelen alternatief aan te wenden. Het vrijgekomen budget is ingezet voor het Nationaal Energiebe-spaarfonds (NEF) (€ 40 mln. meerjarig en € 5 mln. in 2018) en voor het vanuit Europa verplichte energielabel voor woningen (en andere gebouwen) (€ 30 mln. meerjarig, € 6 mln. in 2018) (Kamerstukken II 2017/18, 30 196, nr. 607). Voor sluiting van het FEH zijn nog twee subsidieaanvragen ingediend en gehonoreerd. Daartoe in 2018 nog € 2,7 mln. aan leningen verstrekt.

Bijdragen aan agentschappen

Uitvoeringskosten Revolverend Fonds Energiebesparing Verhuurders De uitvoeringskosten voor dit fonds zijn lager dan geraamd, omdat het fonds is ingetrokken en er slechts uitvoeringskosten zijn voor een beperkt aantal aanvragen.

Ontvangsten

De ontvangsten betreffen strafrechtelijke boete-ontvangsten die de ILT int voor de handhaving van het energielabel.

Artikel 5. Ruimte en omgeving

A Algemene doelstelling

Een veilige en gezonde fysieke leefomgeving en een goede omgevingskwaliteit. Gericht op het realiseren van een concurrerend, duurzaam en leefbaar Nederland, waarin sprake is van regionale differentiatie en maatwerk.

B Rol en verantwoordelijkheid

Het huidige Rijksbeleid voor ruimtelijke ordening is beschreven in de in 2012 vastgestelde Structuurvisie Infrastructuur en Ruimte (SVIR) (Kamerstukken II 2011/12, 32 660, nr. 50). Het ontwerp van de nieuwe Nationale Omgevingsvisie (NOVI) zal naar verwachting medio 2019 gereed zijn, eind 2019 kan na inspraak de NOVI worden vastgesteld. Deze zal het kader vormen voor het omgevingsbeleid en de aanpak kenmerkt zich als integraal en gebiedsgericht. Er wordt gewerkt vanuit een richtinggevende en uitnodigende visie met duidelijke kaders die gebaseerd zijn op nationale belangen en die ruimte laat voor regionale en lokale activiteiten. In de nieuwe sturingsfilosofie heeft de Minister van Binnenlandse Zaken en Koninkrijksrelaties (BZK) zowel een stimulerende als een regisserende rol.

De Minister van BZK is verantwoordelijk voor de stelselherziening omgevingsrecht (Omgevingswet), gericht op een samenhangende benadering van de leefomgeving, eenvoudiger regels voor burgers en bedrijven en betere en snellere besluitvorming over projecten in de fysieke leefomgeving. De Minister van BZK is ook verantwoordelijk voor het systeem van ruimtelijke ordening en het stimuleren van (de kwaliteit van) ruimtelijke investeringen.

Stimuleren

Het ruimtelijk beleid kent een selectieve beleidsinzet op de nationale belangen uit de Structuurvisie Infrastructuur en Ruimte (SVIR), het Regeerakkoord van het kabinet Rutte-III en de Nationale Omgevingsvisie (na vaststelling in 2019). De Minister van BZK is hierbij (medeverantwoordelijk voor:

• • 

  Het zorgdragen voor een gestructureerde afstemming met de regio in de vorm van het Bestuurlijk Overleg Meerjarenprogramma Infrastructuur, Ruimte en Transport (MIRT), waarin het Rijk en de regio afspraken kunnen maken over afgestemde acties en investeringsbeslissingen;

• • 

  Het - via de gebiedsagenda's - in kaart brengen van de inhoudelijke samenhang tussen de verschillende onderdelen van het ruimtelijk-fysieke domein (o.a. woningbouw, bereikbaarheid, economie, energie, natuur en waterveiligheid). In het kader van de Nationale Omgevingsvisie worden de gebiedsagenda's geactualiseerd en verbreed naar omgevingsagenda's;

• • 

  Het ontwikkelen van nationale ruimtelijke visies, zoals een visie op de ruimtelijke vertaling voor duurzame energieopwekking, -opslag en -transport in 2050 en een visie op verstedelijking en krimp;

• • 

  De inhoudelijke inbreng vanuit het ruimtelijk beleid, een aspect van de fysieke leefomgeving, in de Nationale Omgevingsvisie;

• • 

  De inbreng van ontwerp in ruimtelijke projecten en programma's bij het Ministerie van BZK en het stimuleren van ontwerp bij projecten en programma's, zowel interdepartementaal als bij andere overheden.

De Minister van BZK is verantwoordelijk voor de stelselherziening omgevingsrecht. Deze omvat:

• • 

  De bundeling, vereenvoudiging, stroomlijning en harmonisering van wet- en regelgeving met betrekking tot het fysieke domein;

• • 

  De implementatie van het nieuwe stelsel via het implementatiepro-gramma Aan de slag met de Omgevingswet met een interbestuurlijk opdrachtgeverschap van Rijk, VNG, IPO en UvW;

• • 

  Het ondersteunen van burgers, bedrijven en overheden bij de stelselherziening door het vergroten van kennis over het leren werken met de nieuwe wet- en regelgeving;

• • 

  Het ontwikkelen van een landelijke voorziening in het Digitaal Stelsel Omgevingswet (DSO-LV) die ondersteunt bij de uitvoeringsprocessen van de Omgevingswet ondersteunen.

• • 

  De realisatie en vaststelling van de Nationale Omgevingsvisie (NOVI).

Regisseren

De Minister van BZK heeft een systeemverantwoordelijkheid voor het goed laten verlopen van processen op het gebied van omgevingsbeleid en de ruimtelijke ordening, ongeacht wie verantwoordelijk is voor het resultaat of welke doelen worden nagestreefd. De Minister van BZK is vanuit deze rolopvatting eerstverantwoordelijk voor:

• • 

  De uitvoering van de SVIR en voor het beheer en onderhoud van het stelsel van de Wet ruimtelijke ordening (Wro).

• • 

  Het opstellen, onderhouden en coördineren van nationale en Europese kaders en wet- en regelgeving op ruimtelijk gebied en ten aanzien van interbestuurlijke geo-informatie en de bijbehorende informatievoorziening;

• • 

  Het vertalen en implementeren van relevante Europese beleidskaders;

• • 

  Het samenwerken met het bedrijfsleven en wetenschap in een topteam geo-informatie om de gezamenlijke opgestelde toekomstvisie GeoSamen te realiseren. En het versterken van de samenhang in het geo-informatiebeleid;

• • 

  Het zorg dragen voor zorgvuldige ruimtelijke keuzes en de structurele verankering van het ruimtelijk ontwerp in de beleidsprocessen en projecten van de ruimtelijke ontwikkeling van medeoverheden;

• • 

  De verdere ontwikkeling van kennis van de fysieke leefomgeving ten behoeve van beleid in relatie tot maatschappelijke opgaven en het faciliteren van de toepassing daarvan door de andere overheden;

C Beleidsconclusies

Overdracht

De begroting van het beleid onder artikel 5 is per 1 januari 2018 overgedragen van het Ministerie van Infrastructuur en Waterstaat (lenW) naar het Ministerie van Binnenlandse Zaken en Koninkrijksrelaties (BZK). Dit volgde op de overdracht van de beleidsonderwerpen met het regeerakkoord «Vertrouwen in de toekomst».

De Ministeriële regelingen voor het toezicht in het kader van de Wet Basisregistratie Grootschalige Topografie (BGT) en de Wet Basisregistratie Adressen en Gebouwen (BAG) zijn per 1 juli 2018 in werking getreden.

BRO

Op 1 januari 2018 klonk het startsein voor de bouw van de Basisregistratie Ondergrond (BRO). Op dat moment trad de wet BRO en de regelgeving voor de eerste tranche in werking. De basisregistratie zal in de periode 2018-2022 stap voor stap gevuld worden met gevalideerde gegevens en informatie over de ondiepe en diepe ondergrond van Nederland: transparant, eenduidig en beschikbaar. Decentrale overheden en

Rijkswaterstaat (RWS) spelen daarbij de hoofdrol. In 2018 heeft het programma BRO de hele keten ondersteund bij de eerste fase implementatie, gebruik en realisatie van de baten: #samenmakenwebro.

Omgevingswet

Gedurende 2018 zijn er bij het stelsel van Omgevingswet een aantal belangrijke mijlpalen behaald:

• • 

  De vier basisbesluiten (AMvB's) van het stelsel zijn in het Staatsblad gepubliceerd⁹;

• • 

  De Invoeringswet is naar de Tweede Kamer verzonden voor parlementaire behandeling;

• • 

  Het Invoeringsbesluit is in consultatie gegaan.

• • 

  De Crisis- en herstelwet is behandeld en aangenomen in de Tweede Kamer.

Bovengenoemde producten zijn allemaal conform planning opgeleverd in 2018. Belangrijk hierbij is dat deze hoofdpunten en alle andere resultaten zijn behaald door een nauwe samenwerking met collegadepartementen, medeoverheden en een brede vertegenwoordiging vanuit het fysieke domein.

Ten aanzien van de ontwikkeling van het Digitale Stelsel Omgevingswet (DSO) zijn, conform planning en in samenwerking met de ontwikkel-partners (Rijkswaterstaat, Geonovum, Rijksinstituut voor Volksgezondheid en Milieu (RIVM), Kadaster en Kennis- en exploitatiecentrum officiële overheidspublicaties (KOOP)), deelproducten geleverd die onderdeel vormen van het DSO. Mijlpaal was het opleveren in december 2018 van de try out versie van het DSO.

In nauwe afstemming met Vereniging Nederlandse Gemeenten (VNG), Interprovinciaal Overleg (IPO) en Unie van Waterschappen (UvW) zijn afspraken gemaakt over het toekomstige beheer van het Digitale Stelsel Omgevingswet (DSO-LV), resulterend in een beheersovereenkomst die in december door de Minister van BZK en de koepels is ondertekend.

In 2018 is verder gewerkt aan het integreren van de bouwparagraaf van de Woningwet inclusief het Bouwbesluit 2012 in de Omgevingswet. Op 31 augustus 2018 is het Besluit bouwwerken leefomgeving gepubliceerd (Staatsblad 2018, 291).

Het interbestuurlijke programma Aan de slag met de Omgevingswet heeft een aantal belangrijke mijlpalen behaald, zo heeft onder meer - op basis van de adviezen van het Bureau ICT Toetsing (BIT) - besluitvorming plaatsgevonden over de scope van het basisniveau van de landelijke voorziening van het Digitaal Stelsel Omgevingswet (DSO). Verder zijn ook dit jaar weer vele bijeenkomsten georganiseerd, handreikingen gepubliceerd en is het Informatiepunt Omgevingswet met veel nieuwe inhoud verrijkt in voorbereiding op het leren werken met de Omgevingswet.

D Tabel Budgettaire gevolgen van beleid

E Toelichting op de financiële instrumenten

Uitgaven

5.1 Ruimte Subsidies

Programma Ruimtelijk Ontwerp

Een deel van het budget van de Actieagenda Ruimtelijke Ontwerp 2017-2020 is vastgelegd in meerjarige subsidies met de Internationale Architectuur Biënnale Rotterdam, het Stimuleringsfonds Creatieve Industrie, Architectuur Lokaal, de Academies van Bouwkunst en de Technische Universiteit Delft (leerstoel + netwerkprogramma met de Wageningen University & Research (WUR) en de Technische Universiteit Eindhoven (TU/e)). Met deze programma's sluit de Actieagenda direct aan op ontwikkelingen en concrete activiteiten in de praktijk en in het onderwijs. De subsidies zijn bedoeld om ontwerpend onderzoek in te zetten bij lokale en regionale transitie- en transformatie vraagstukken in de fysieke leefomgeving. De ervaringen uit deze projecten worden gedeeld op digitale platforms, handreikingen en masterclasses.

Verder is er in 2018 een 4-jarige projectsubsidie (2018-2021) van € 150.000 toegekend aan de Stichting Geofort met het doel het vergroten van kennis, inzicht en bewustwording van het belang van de geo-informatie bij het publiek. Met behulp van de financiering heeft Geofort in 2018 diverse nieuwe lesmodules en workshops kunnen ontwikkelen waarbij jongeren met ruimtelijke vraagstukken aan de slag gaan. Deze activiteiten zijn met een Europese prijs beloond.

Basisregistraties

De subsidies voor Basisregistraties betroffen de werkzaamheden die het Samenwerkingsverband Bronhouders Basisregistratie Grootschalige Topografie (BGT) heeft uitgevoerd in het kader van de tweede tranche van de BGT-Transitie en de kwaliteitszorg voor de BGT. Daarnaast ging het om een subsidie aan Geonovum voor het basisprogramma. Dit basisprogramma is gericht op generieke ontwikkeling van standaarden en op verkenningen ten aanzien van innovatie.

Gebiedsontwikkeling

De subsidie betrof een deel van de werkzaamheden voor de organisatie de «Dag van de Duurzaamheid» op 10 oktober 2018. Zie http:// www.dagvandeduurzaamheid.nl/.

Ruimtelijke Instrumentarium (diversen)

In het kader van de tentoonstelling Places of Hope in Leeuwarden; een tentoonstelling en een serie activiteiten over het gezamenlijk vormgeven van de toekomst van Nederland zijn een aantal activiteiten uitgevoerd door de Universiteit van Utrecht. Zie http://www.placesofhope.nl voor een overzicht van de activiteiten en resultaten. De Universiteit van Utrecht heeft een subsidie gekregen voor het opzetten en uitvoeren van het project «Wijken van de Toekomst».

Verder is een subsidie verstrekt voor het actualiseren van een handboek Grondbeleid.

Opdrachten

Architectonisch beleid

Met de Actieagenda Ruimtelijk Ontwerp 2017-2020 hebben de Ministeries van (BZK) en Onderwijs Cultuur en Wetenschap (OCW) hun inzet meerjarig bepaald. Het doel is de kracht van ontwerpend onderzoek bij urgente maatschappelijke vraagstukken effectief in te zetten, onder meer bij het opstellen van omgevingsvisies en -plannen. In 2018 is het budget ingezet voor een team ontwerpers genaamd het O-team. Daarnaast zijn de structurele middelen ingezet voor het programma Atelier X, waarmee ontwerpend onderzoek is ingezet op de thema's energietransitie (klimaat-akkoord), mobiliteitstransitie en verstedelijking, bevolkingsdaling/krimp en voor klimaatadaptatie. De middelen zijn onder andere ingezet bij klimaattafels, pilots voor regionale energietransitie en het opstellen van Regio Deals.

Het werkbudget van het College van Rijksadviseurs (CvR), en het organiseren van de Rijksprijs Gouden Piramide was hier begroot, maar is uiteindelijk via de bijdrage aan het Rijksvastgoedbedrijf uitgegeven. Dit verklaart het verschil op dit budget.

BRO

De opdrachten voor de Basisregistratie Ondergrond (BRO) betroffen in 2018 de initiële ontwikkeling van deze basisregistratie. De wet BRO is op 1 januari 2018 in werking getreden. Daarbij is de verplichting ingegaan voor de eerste drie registratieobjecten. De opdrachten die in dit tweede jaar van het Programma BRO zijn uitgezet hadden o.a. betrekking op: regeldrukonderzoek, onderzoek naar een aantal registratieobjecten, Juridische en ICT- ondersteuning, de inrichting van proeftuinen en de organisatie van «Roadshows».

De middelen voor het programma BRO waren begroot op het instrument opdrachten, maar zijn voor een groot deel bij 2^e suppletoire begroting gemuteerd naar andere begrotingshoofdstukken voor de inzet van de Nederlandse Organisatie voor toegepast-natuurwetenschappelijk onderzoek (TNO), RWS en de WUR.

Gebiedsontwikkeling (diversen)

Voor wat betreft de taken rond energie en ruimte is in 2018 hard gewerkt aan de ruimtelijke principes voor de klimaattransitie (en het klimaatak-koord) en aan de ruimtelijke opgave van het klimaatakkoord ten behoeve van de Nationale Omgevingsvisie. Daarbij is een beroep gedaan op de inzet van ruimtelijk ontwerp ten behoeve van de klimaattafels van het klimaatakkoord. In 2018 is tevens werk gemaakt van de ondersteuning van gemeenten bij het uitwerken van regionale energiestrategieën in eigen omgevingsvisies en -plannen en zijn bijdragen geleverd aan de Routekaart voor Wind op Zee. Dit is later van start gegaan waardoor niet het hele budget is uitgeput.

In 2018 is uitvoering gegeven aan het eind 2017 interbestuurlijk vastgestelde Uitvoeringsprogramma van de Ruimtelijk Economische Ontwikkel-strategie (REOS) (Kamerstukken II 2017/18, 34 775, nr. 12). BZK heeft op een aantal acties de uitvoering (mede) bekostigd.

Daarnaast zijn er middelen ingezet als opdrachten en bijdragen in relatie tot de gebiedsontwikkelingen, die veelal een relatie hadden met het Meerjarenprogramma Infrastructuur, Ruimte en Transport (MIRT). Het Rijk doet dit - voor onderwerpen in het ruimtelijk fysieke domein - samen met de regio's en andere partijen aan de hand van de gezamenlijke gebiedsa-genda's. In 2018 is prioriteit gegeven aan de verstedelijkingsopgave. Daarnaast is samen met de provincies Overijssel en Gelderland een concept-Omgevingsagenda Oost opgesteld. Voor de andere landsdelen is een aanpak uitgewerkt om in de komende twee a drie jaren ook daar Omgevingsagenda's te gaan opstellen.

Geo-informatie (w.o. BRO)

Het grootste deel van het budget is bij 2^e suppletoire wet ingezet op het instrument bijdrage aan ZBO's / RWT's.

Omgevingsloket -online (OLO)

Dit betreft de jaarlijkse opdracht aan het agentschap RWS ten behoeve van het beheer en onderhoud van het systeem Omgevingsloket-online (OLO). Het budget is ingezet voor beheer en doorontwikkeling van het

OLO2 systeem waarmee de Wet Algemene Bepalingen Omgevingsrecht (WABO) en de Waterwet gefaciliteerd worden totdat de Omgevingswet in werking treedt. Het bedrag was gereserveerd voor het Omgevingsloket en het beheer en onderhoud van Omgevingsloket (OLO). Het gereserveerde bedrag is bij 2e suppletoire begroting herschikt naar bijdragen aan agentschappen. Het gaat hier om een bijdrage aan RWS.

Nationale Omgevingsvisie

Met het opstellen van de notitie «Kabinetsperspectief NOVI¹⁰» is de eerste stap gezet richting het ontwerp van de NOVI, die medio 2019 wordt opgeleverd.

Voor het opstellen van de Nationale Omgevingsvisie (NOVI) zijn verschillende onderzoeken gedaan en bijeenkomsten georganiseerd. In vrijwel alle provincies heeft het RVO twee rondes gebiedsdialogen gefaciliteerd ten behoeve van de Nationale Omgevingsvisie. Het doel van deze dialogen was om input op te halen voor de NOVI en om de opgaven te verkennen waarvoor het nodig is om deze als één overheid op te pakken. De uitkomsten vormen mede belangrijke input voor de gebiedsgerichte uitwerking van de NOVI in omgevingsagenda's en perspectiefgebieden.

Daarnaast heeft een onderzoeksbureau onderzoek gedaan naar het perspectief van burgers op de inhoudelijke thema's van de Nationale Omgevingsvisie. Dit heeft geresulteerd in een aantal bruikbare inzichten voor de NOVI. Zo vinden burgers gezondheid en veiligheid de belangrijkste onderwerpen ten aanzien van de leefomgeving. Er is ook een specifiek onderzoek uitgevoerd onder jongeren. De inzichten worden in de (Ontwerp-)NOVI opgenomen.

Uitvoering ruimtelijk beleid

Bij 2e suppletoire begroting is budget herschikt. Deze middelen zijn in 2018 ingezet voor het beheer en onderhoud van het ruimtelijk instrumentarium, voor kennisontwikkeling over de uitvoering van het ruimtelijk beleid en ten behoeve van verkennend onderzoek voor de Nationale Omgevingsvisie. Veel aandacht trok Places of Hope in Leeuwarden, een tentoonstelling en een serie activiteiten over het gezamenlijk vormgeven van de toekomst van Nederland (zie voor een overzicht www.placesof-hope.nl). In 2018 is de derde vervolgmeting van de monitor Infrastructuur en Ruimte verschenen (Kamerstukken II 2017/18, 32 660, nr. 68, Monitor Infrastructuur en Ruimte 2018). Bovendien zijn in 2018 wederom provincies en gemeenten in krimp- en anticipeerregio's ondersteund door middel van het vergaren van kennis en het doen van experimenten.

Ruimtegebruik bodem (diversen)

In dit kader is in 2018 een opdracht radarverstoring windturbines 3^e «elandproef» door TNO Defensie en Veiligheid uitgevoerd met als doel om knelpunten met radarverstoring in kaart te brengen voor windenergie op land. Dit kan inzicht bieden in wat wel en niet mogelijk is aan provincies en rijks coördinatieregeling (rcr)-coördinatoren en kan de basis vormen voor technische oplossingen in de vorm van inzet van extra radarinstallaties van over de grens, of nieuw te bouwen installaties in Nederland. De uitgaven hiervoor zijn lager uitgevallen dan geraamd.

De resultaten worden meegenomen in een Kamerbrief Monitor Wind op Land over 2018 van RVO.nl in het voorjaar 2019.

Windenergie op zee

In 2018 zijn de financiële middelen gebruikt voor de algemene beleidsvoorbereiding en uitvoering van een aantal opdrachten. Verder is er onderzoek gedaan naar een goede ruimtelijke afstemming van de bereikbaarheid van mijnbouwplatformen in de buurt van nieuw te bouwen windparken.

Verder is in het najaar, verwerkt in de 2^e suppletoire begroting, een bijdrage verstrekt aan het agentschap Rijkswaterstaat voor de inzet voor beleidsondersteuning en advies voor de uitrol van windenergie op zee, alsmede voor monitoring en toezicht op doorvaart en medegebruik in de bestaande windparken voor de Hollandse kust.

Bijdragen aan ZBO's / RWT's

Kadaster

Betreft een structurele bijdrage aan het Kadaster. De bijdrage is besteed aan beheer en ontwikkeling van de landelijke voorzieningen van basisregistraties en in enkele gevallen ook het actueel houden van de inhoud. Tevens gaat het om beheer en ontwikkeling van de gezamenlijke verstrekkingsvoorziening voor geo-informatie Publieke Dienstverlening op de Kaart (PDOK), het Nationaal GeoRegister in relatie tot Europese richtlijn INSPIRE (infrastructure for spatial information in Europe) en de beheer-kosten van het landelijke online portaal voor ruimtelijke plannen.

Geo-informatie

De bijdragen onder Geo-informatie betroffen de doorontwikkeling van basisregistraties en voorzieningen in het kader van de Nationale Geo-Informatie-Infrastructuur. Voor de basisregistraties ging het om doorontwikkeling in samenhang. Daarnaast is een deel van deze middelen uitgegeven aan de exploitatie, beheer en onderhoud van de voorzieningen op basis van Europese verplichtingen, waaronder de implementatie van de Europese richtlijn INSPIRE, gericht op ontsluiting en harmonisatie van ruimtelijke gegevens.

Diverse bijdragen

Voor de BRO ging het om initiële realisatie van delen van deze basisregistratie. Voor de overige basisregistraties en voorzieningen zijn bijdragen versterkt aan de ketenpartners Kadaster, TNO, ICTU (ICT-Uitvoeringsorganisatie), Geonovum en RWS. Het betrof bijdragen voor de ontwikkeling van de standaarden, het Bronhouderportaal, de Landelijke Voorziening BRO en implementatieondersteuning.

Bijdragen aan medeoverheden

Projecten BIRK

Het Budget Investeringen Ruimtelijke Kwaliteit (BIRK) is ingezet ter versterking van de ruimtelijke kwaliteit in stedelijke centra of stedelijke gebieden. Met een viertal BIRK-projecten, respectievelijk Breda Stations-kwartier, Dordrecht, Provincie Zuid-Holland/Integrale Ontwikkeling Delft Schiedam (IODS) en Venlo Q4, bestaat er nog een subsidierelatie. In 2018 is geconstateerd dat na de bouw- en economische crisis de (bouwwerkzaamheden weer zijn vlot getrokken. Dit heeft ertoe geleid dat voor een aantal projecten, respectievelijk Breda Stationskwartier, Dordrecht en Venlo Q4, de einddatum is gewijzigd. Het laatste BIRK-project loopt tot en met 2024. Bij 2^e suppletoire begroting zijn de middelen voor de projecten BIRK op basis van nieuwe inzichten in het verwachte kasritme gezet.

Diverse bijdragen

Bij 2^e suppletoire begroting is € 150.000 toegevoegd voor het project Integrale Ontwikkeling Delft Schiedam. Afronding van het BIRK-project is voorzien in 2024.

Projecten Nota Ruimte

Bij 2^e suppletoire begroting zijn de middelen voor de projecten Nota Ruimte op basis van nieuwe inzichten in het verwachte kasritme gezet. De resterende bedragen komen hiermee ook later tot betaling.

Projecten Bestaand Rotterdams gebied

Het programma «Bestaand Rotterdams gebied» (BRG) maakt onderdeel uit van het project «Mainportontwikkeling Rotterdam». Dit project heeft tot doel de Rotterdamse haven te ontwikkelen en gelijktijdig te zorgen voor een verbetering van het woon- en leefklimaat. Het BRG-programma omvat projecten die hieraan bijdragen: intensiveringsprojecten (reeds in 2009 afgerond) en leefbaarheidsprojecten. In 2018 heeft er met betrekking tot deze leefbaarheidsprojecten een jaarlijkse bijdrage plaatsgevonden van € 2.550.000,-. De realisatie van de leefbaarheidsprojecten loopt nog door tot 2021.

Bijdragen aan agentschappen

Rijksvastgoedbedrijf (RVB)

De uitgaven voor het College van Rijksadviseurs en de Rijksprijs Gouden Pyramide zijn verstrekt via de bijdrage aan het Rijksvastgoedbedrijf. De middelen waren echter begroot op het opdrachtenbudget van architectonisch beleid. Dit heeft geleid toe een overschrijding op dit onderdeel.

RWS

Rijkswaterstaat verricht activiteiten voor het Ministerie van BZK in het kader van de Beleidsondersteuning- en Advisering (BOA). Hiervoor verstrekt BZK een bijdrage aan RWS. Bij 2e suppletoire begroting is een bedrag herschikt voor extra inzet van de BOA en voor de jaarlijkse opdracht aan het agentschap RWS ten behoeve van het beheer en onderhoud van het systeem Omgevingsloket-online. Het Omgevingsloket-online is de digitale voorziening waarin aanvragen om omgevingsver-gunning en meldingen kunnen worden gedaan.

5.2 Omgevingswet

Subsidies

Eenvoudig beter

Met overdracht van de budgetten van het Ministerie van lenW naar het Ministerie van BZK, is de subsidiereeks «stimuleringsregeling Implementatie Omgevingswet» abusievelijk twee keer opgevoerd. Voor de toelichting op deze reeks wordt u verwezen naar onderstaande alinea.

Stimuleringsregeling Implementatie Omgevingswet Per bestuursakkoord is in 2015 besloten om gezamenlijk met de medeoverheden de invoering van Omgevingswet tot een succes te maken. Onderdeel van deze afspraken is een subsidiereeks waarmee de Vereniging van Nederlandse Gemeenten (VNG) en de Unie van Waterschappen (UvW) de achterban kunnen faciliteren in het werken met Omgevingswet.

In samenspraak met de beide koepels is in 2018 besloten het kasritme van deze reeks aan te passen naar aanleiding van het verzetten van de invoeringsdatum van de wet.

Opdrachten

Eenvoudig beter

Betreft een aantal kleinere opdrachten, waaronder onderzoeksopdrachten en advisering over het fysieke domein. Deze opdrachten hebben bijgedragen aan de producten die zijn opgeleverd of nog worden opgeleverd binnen het stelsel van Omgevingswet. Bij overdracht van de budgetten is in eerste instantie de verdeling tussen middelen voor invoering van de wet en de implementatie niet gemaakt. Dit verklaart het verschil in realisatie.

Aan de Slag

Het betreft opdrachten aan marktpartijen voor activiteiten zoals onderzoeken, adviezen, communicatieproducten. Dit zodat met ingang van 2021 betrokken partijen en organisaties kunnen werken met het nieuwe digitale stelsel omgevingswet.

Bij departementale herindeling van dossiers van het Ministerie van IenW naar het Ministerie van BZK per 1 januari 2018, is in eerste instantie de begrotingsstructuur van het Ministerie van IenW overgenomen. Deze structuur is bij de Ontwerpbegroting 2019 voor 2018 en verder aangepast aan de nieuwe situatie. Dit heeft geleid tot een correctie bij 2^e suppletoire begroting inzake de instrumentkeuze.

Overige opdrachten

Bij departementale herindeling van dossiers van het Ministerie van IenW naar Ministerie van BZK per 1 januari 2018, is in eerste instantie de begrotingsstructuur van het Ministerie van IenW overgenomen. Deze structuur is bij de Ontwerpbegroting 2019 voor 2018 en verder aangepast naar de nieuwe situatie. Dit heeft geleid tot een correctie bij 2^e suppletoire begroting inzake de instrumentkeuze.

Bijdragen aan andere begrotingshoofdstukken

Aan de Slag

Dit betreft de bijdrage aan het Ministerie van OCW voor het Informatieproduct Erfgoed. Na de transitie van de administratie van Aan de Slag (ADS) van RWS naar het Ministerie van BZK, is dit bedrag op dit instrument geboekt. In de eerste helft van 2018 is dit gerealiseerd.

Bijdragen aan ZBO's / RWT's

Kadaster

Het betreft hier de bijdrage voor de activiteiten die het Kadaster uitvoert in het kader van de ontwikkeling van het Digitaal Stelsel Omgevingswet (DSO). Samen met een aantal ontwikkelpartners, namelijk Rijkswaterstaat, KOOP, Geonovum, RIVM en Kadaster, werkt BZK aan de ontwikkeling en de implementatie van het DSO. Elke ontwikkelpartner zet daarvoor expertise in. Samen werken we aan een werkend DSO.

Het verschil met de ontwerpbegroting betreft de hieronder toegelichte indeling naar instrumenten.

Geonovum

Het betreft hier de bijdrage voor de activiteiten die Geonovum uitvoert in het kader van de ontwikkeling van het DSO.

Samen met ontwikkelpartner Geonovum werkt het Ministerie van BZK aan de ontwikkeling en de implementatie van het DSO. Geonovum ontwikkelt standaarden voor voerheidspublicaties en toepassingsprofiel voor omgevingsdocumenten. Aan de hand van deze standaarden kan informa-tieuitwisseling tussen organisaties en systemen in het Digitale Stelsel plaatsvinden.

Het verschil met de ontwerpbegroting betreft de hieronder toegelichte indeling naar instrumenten.

ICTU

Het betreft hier de bijdrage voor de activiteiten die ICTU uitvoert in het kader van de monitor op de implementatie van het digitale stelsel omgevingswet. Hiermee wordt beoogd te monitoren in hoeverre betrokken partijen en organisaties gesteld staan om te kunnen werken met het DSO.

Bij departementale herindeling van dossiers van het Ministerie van IenW naar het Ministerie van BZK per 1 januari 2018, is in eerste instantie de begrotingsstructuur van het Ministerie van IenW overgenomen. Deze structuur is bij de Ontwerpbegroting 2019 voor 2018 en verder aangepast naar de nieuwe situatie. Dit heeft geleid tot een correctie bij 2^e suppletoire begroting inzake de instrumentkeuze.

Bijdragen aan medeoverheden

Aan de Slag

Het betreft hier de bijdrage voor de activiteiten die de medeoverheden uitvoeren in het kader van de ontwikkeling van het DSO en het leveren van invoeringsondersteuning voor de stelselwijziging

Bij departementale herindeling van dossiers van het Ministerie van IenW naar het Ministerie van BZK per 1 januari 2018, is in eerste instantie de begrotingsstructuur van het Ministerie van IenW overgenomen. Deze structuur is bij de Ontwerpbegroting 2019 voor 2018 en verder aangepast naar de nieuwe situatie. Dit heeft geleid tot een correctie bij 2^e suppletoire begroting inzake de instrumentkeuze.

Bijdragen aan agentschappen

RWS

Bij departementale herindeling van dossiers van het Ministerie van IenW naar het Ministerie van BZK per 1 januari 2018, is in eerste instantie de begrotingsstructuur van Ministerie van IenW overgenomen. Deze structuur is bij de Ontwerpbegroting 2019 voor 2018 en verder aangepast naar de nieuwe situatie Dit heeft geleid tot een correctie bij 2^e suppletoire begroting inzake de instrumentkeuze.

Aan de Slag

Het betreft hier de bijdrage voor de activiteiten die RWS uitvoert in het kader van de ontwikkeling van het DSO, de ontwikkeling van het Informatiepunt en het leveren van invoeringsondersteuning voor de stelselwijziging. Samen met ontwikkelpartner RWS werkt het Ministerie van BZK aan de ontwikkeling en implementatie van het DSO. Hiervoor is bij RWS een Informatiepunt ingericht met een loket waar informatie over de wetgeving en het DSO te vinden is op de website, danwel opgevraagd kan worden. Daarnaast voert RWS activiteiten uit om samen met betrokken partijen en organisaties kennis en gebruikerservaringen uit te wisselen en te borgen. Dit onder andere door praktijkproeven te organiseren dan wel bij te wonen.

Bij departementale herindeling van dossiers van het Ministerie van IenW naar het Ministerie BZK per 1 januari 2018, is in eerste instantie de begrotingsstructuur van het Ministerie van IenW overgenomen. Deze structuur is bij de Ontwerpbegroting 2019 voor 2018 en verder aangepast naar de nieuwe situatie. Dit heeft geleid tot een correctie bij 2^e suppletoire begroting inzake de instrumentkeuze.

Daarnaast is de voorschotsystematiek van het Ministerie van BZK geïntroduceerd hetgeen tot meer kasuitgaven in 2018 heeft geleid dan in de oude systematiek was gepland.

RWS (Eenvoudig Beter)

Voor ondersteuning bij de invoering van het stelsel van Omgevingswet, neemt Eenvoudig Beter diensten af van Rijkswaterstaat. Inzet van deze expertise is een continuering van hetgeen gebruikelijk was bij het Ministerie van IenW.

Bij departementale herindeling van dossiers van het Ministerie van IenW naar het Ministerie van BZK per 1 januari 2018, is in eerste instantie de begrotingsstructuur van Ministerie van IenW overgenomen. Deze structuur is bij de Ontwerpbegroting 2019 voor 2018 en verder aangepast naar de nieuwe situatie. Dit heeft geleid tot een correctie bij 2^e suppletoire begroting inzake de instrumentkeuze.

RIVM

Het betreft hier de bijdrage voor de activiteiten die het RIVM uitvoert in het kader van de ontwikkeling van het DSO. Het verschil met de ontwerpbegroting betreft de hierboven toegelichte indeling naar instrumenten.

Ontvangsten

Verkoop van bufferzonegronden

Zoals gemeld in de 2e suppletoire begroting zijn de opbrengsten van de verkoop van bufferzonegronden hoger uitgevallen dan geraamd (€ 2 mln.). De opbrengsten hebben in de huidige markt meer opgeleverd dan geraamd.

Artikel 6. Dienstverlenende en innovatieve overheid

A Algemene doelstelling

Het verbeteren van de informatiepositie van de burger in zijn relatie met de overheid, het bevorderen van maatschappelijk initiatief (actief burgerschap) en het bijdragen aan een adequate dienstverlening voor burgers door het zorgen voor:

• • 

  veilige en betrouwbare digitale voorzieningen voor efficiënt gebruik van overheidsinformatie en -gegevens;

• • 

  de bescherming van de rechten van burgers tegen ongewenste aspecten van digitalisering;

• • 

  het waarborgen van toegankelijke en veilige dienstverlening.

B Rol en verantwoordelijkheid

Vanuit de verantwoordelijkheid voor goed openbaar bestuur maakt de Minister van Binnenlandse Zaken en Koninkrijksrelaties (BZK) werk van openbaarheid van bestuur en toegang tot overheidsinformatie. De Minister van BZK heeft een stimulerende rol bij het bevorderen van de participatieve en directe vormen van democratie als aanvulling op het representatieve stelsel en een agenderende rol op het terrein van de relatie tussen de informatiesamenleving en openbaar bestuur. De Minister van BZK pakt, samen met de Minister van Economische Zaken en Klimaat (EZK), de rol om voortdurend de beleidsagenda op het terrein van de informatiesamenleving en overheid te herijken aan de eisen van de tijd.

De Minister van BZK is verantwoordelijk voor een doelmatig, doeltreffend en democratisch openbaar bestuur en een goede organisatie daarvan, met het oog op een adequate dienstverlening. BZK is stelselverantwoor-delijk voor de inrichting en governance van de generieke onderdelen van de digitale overheid en organiseert een aantal voorzieningen. Samen met de Minister van EZK zorgt de Minister van BZK er als coördinator voor dat er samenhang is tussen digitale dienstverlening voor burgers en bedrijven. Daarbij coördineert hij door overheidsbreed afspraken te maken over de generieke digitale infrastructuur. In het verlengde van de verantwoordelijkheid een adequate digitale dienstverlening te bevorderen, ligt de verantwoordelijkheid te zorgen voor maatregelen die burgers rechten geven en beschermen tegen ongewenste aspecten van digitalisering.

De Minister van BZK heeft een kaderstellende rol op het gebied van de e-overheid. Kaderstellen gebeurt in de vorm van wetgeving, standaarden, architectuurkaders en richtlijnen. Onder deze verantwoordelijkheid valt de inrichting, beschikbaarstelling, instandhouding, werking, beveiliging en betrouwbaarheid van generieke voorzieningen voor elektronisch berichtenverkeer en informatieverschaffing, alsmede van voorzieningen voor elektronische authenticatie en registratie van machtigingen in het burgerservicenummer (BSN)-domein.

De Minister van BZK is verantwoordelijk voor het beleid rondom het vaststellen van de identiteit alsmede de verstrekking van reisdocumenten op basis daarvan. Ook is de Minister van BZK verantwoordelijk voor de vastlegging van persoons- en adresgegevens volgens de Wet basisregistratie personen (BRP). In dat kader houdt de Minister van BZK toezicht op de uitvoering van de Paspoortwet, monitort de uitvoering van de wet BRP en ondersteunt de gemeenten die primair verantwoordelijk zijn voor de uitvoering van deze wetten. De Minister van BZK faciliteert hiermee het juiste gebruik van persoons- en adresgegevens door andere overheidsinstanties. Het tegengaan van fraude met persoons- en adresgegevens en reisdocumenten vormt hiervan een integraal onderdeel.

C Beleidsconclusies

Programma eID

Het programma eID (elektronische Identiteit) omvat de Wet digitale overheid, de ontwikkeling van het stelsel van eID, de ontwikkeling van inlogmiddelen met een hogere betrouwbaarheid (DigiD substantieel en DigiD hoog) en het verwerven van één of meerdere private authenticatie-diensten. Het wetsvoorstel voor de Wet Digitale Overheid is op 19 juni aan de Tweede Kamer aangeboden (Kamerstukken II 2018, 34 972). Op 1 oktober werd de wijziging van de Paspoortwet bij de Tweede Kamer ingediend. Deze wetswijziging is vereist in verband met de invoering van elektronische identificatie op het hoogste betrouwbaarheidsniveau (DigiD Hoog) op de Nederlandse Identiteitskaart (NIK) (Kamerstukken II 2018,

35 047-(R2108).

Met ingang van juni 2018 worden rijbewijzen uitgegeven met een nieuwe chip die geschikt is om via de DigiD-app in te loggen op websites van overheidsdienstverleners met het hoogste betrouwbaarheidsniveau (DigiD-Hoog). In 2018 is een pilot gehouden met een beperkte groep deelnemers om in te loggen met DigiD met eRijbewijs. De pilot is succesvol verlopen. Na inwerkingtreding van Wet digitale overheid kan gestart worden met het beschikbaar stellen van deze oplossing aan burgers.

Open Data

Het Kabinet hecht aan een open en transparante overheid. Overheidsgegevens die zich daarvoor lenen worden daarom gepubliceerd als open data. In 2018 is naast het openstellen van meer data werk gemaakt van het verbeteren van de vindbaarheid en herbruikbaarheid van de data van de overheid door derden. Bijvoorbeeld de gegevens van het KNMI, het kadaster en het Centraal Bureau van Statistiek. Derden kunnen met deze data aan de slag gaan om hiermee bijvoorbeeld apps en informatiediensten te ontwikkelen. Daarbij lag de focus op data die de meeste maatschappelijke meerwaarde op kan leveren. Er is een nieuwe versie van het centrale dataportaal data.overheid.nl opgeleverd, die datasets overzichtelijker presenteert. Met de lancering van het nieuwe portaal is ook een hogere standaard voor metadata (DCAT-AP 1.1) de norm geworden; een belangrijke kwaliteitsslag. Om het aanbod nog beter af te stemmen op de behoefte van de hergebruikers van de data, is gestart met een onderzoek naar de groepen hergebruikers van open data en hun wensen. Dit onderzoek van de TU Delft wordt begin 2019 afgerond.

Verder is dit jaar de pilot open datastelsel afgerond en gestart met de doorontwikkeling van het open datastelsel. Hierin werken CBS, Kadaster, UBR/KOOP (beheerder data.overheid.nl) en VNG samen aan diensten en producten om hergebruik te stimuleren.

Informatieveiligheid overheid

Burgers moeten erop kunnen vertrouwen dat de overheid zorgvuldig omgaat met hun persoonsgegevens. Verder neemt het belang van informatieveiligheid aanzienlijk toe in de digitale communicatie van overheden met burgers en ondernemers. Voor het vergroten van de digitale veiligheid is het essentieel dat overheidsorganisaties moderne veiligheidsstandaarden in hun ICT hanteren. Overheden stellen hun informatieveiligheidsbeleid vast aan de hand van een basisnormenkader. Dit kader is toegespitst op iedere afzonderlijke overheidslaag (te weten het Rijk, provincies, waterschappen en gemeenten). Eind 2018 is de Baseline Informatiebeveiliging Overheid (BIO) vastgesteld als het basisnormenkader voor informatiebeveiliging bij de overheid. De BIO bundelt de afzonderlijke normenkaders en biedt een uniforme basis voor de verdere doorontwikkeling.

Eveneens is de Tweede Kamer geïnformeerd over de interbestuurlijke actie-agenda informatieveiligheid, dit is gedaan als onderdeel van de Agenda Digitale Overheid «NL DIGIbeter», geïnformeerd over de interbestuurlijke actie-agenda informatieveiligheid (Kamerstukken II 2018/19, 26 643, nr. 574). De plannen voor de komende periode zijn hierin uitgewerkt.

Duurzame financieringsafspraken GDI

Met ingang van 2018 worden de kosten voor beheer en exploitatie van de voorzieningen DigiD, MijnOverheid en Digipoort doorbelast. In 2018 zijn voor nagenoeg alle voorzieningen uit de Generieke Digitale Infrastructuur (GDI) duurzame financieringsmethoden ontwikkeld.

Met afnemers zijn afspraken gemaakt die het tempo van de laatste nog door te belasten voorzieningen mede-bepalen. Daarbij wordt rekening gehouden met het feit dat nieuwe voorzieningen in de eerste jaren van gebruik relatief duur zijn doordat het gebruik nog beperkt is. Doorbe-lasting zou remmend werken op de verdere groei. In de eerste jaren is medefinanciering uit de Investeringspost Digitale Overheid daarom een mogelijkheid. Hiermee wordt op verantwoorde wijze invulling gegeven aan een structurele en duurzame financiering van de vitale voorzieningen voor de digitale overheid. Een financiering die passend is bij de nieuwe governance van de digitale overheid waarover de kamer begin 2018 is geïnformeerd (Kamerstukken II 2017/18, 26 643, nr. 525).

Stoppen operatie BRP en Toekomstvastheid BRP In 2017 werd operatie BRP gestopt, het programma dat nieuwe ICT-voorzieningen zou opleveren voor de modernisering van de Basisregistratie personen (BRP). In 2018 werden afrondende activiteiten uitgevoerd. Belangrijke doelen daarbij waren het bieden van openheid over het verloop van de operatie BRP en het formuleren van lessen voor de toekomst. De Commissie BRP onderzocht de gebeurtenissen rond operatie BRP. Het rapport van de commissie is op 18 mei 2018 aan de Kamer aangeboden (Kamerstukken II 2018/19, 27 859, nr. 124). In 2018 zijn meer dan duizend documenten van en over Operatie BRP openbaar gemaakt en daarnaast verschillende versies van de broncode van het systeem waar Operatie BRP aan bouwde (Kamerstukken II 2017/18, 27 859, nr. 122; Kamerstukken II 2017/18, 27 859, nr. 125 en Kamerstukken II 2017/18, 27 859, nr. 128).

Door het stopzetten van de operatie BRP moet langer gebruik worden gemaakt van de huidige centrale voorzieningen voor BRP dan verwacht. Daarom is een healthcheck uitgevoerd naar de toekomstvastheid ervan. Conclusie was dat de bedrijfszekerheid voor de komende vijf tot zeven jaren gegarandeerd kan worden (Kamerstukken II 2017/18, 27 859, nr. 121, Kamerstukken II 2017/18, 27 859, nr. 122, en Kamerstukken II 2017/18,

27 859, nr. 124). In 2018 is gestart met een toekomsttraject voor de BRP. Daarbij wordt gekeken naar het BRP-stelsel in zijn geheel en zijn plek in het identiteitsstelsel. Een veilig en betrouwbaar identiteitsstelsel waarbij efficiënt gebruik wordt gemaakt van (persoons)gegevens is essentieel en vormt ook de basis voor een betrouwbaar reisdocumentenstelsel.

De Tweede Kamer is in juli 2018 geïnformeerd over de aanpak om samen met gemeenten en gebruikers (Kamerstukken II 2017/18, 27 859, nr. 125) te komen tot een visie voor de langere termijn.

Weerbaar bestuur

Waar de inzet op burgerschap in eerste aanleg vooral werd gericht op participatie, is duidelijk geworden dat er ook een grens is aan beïnvloeding van het democratisch proces door burgers. Waar participatie overgaat in ondemocratische beïnvloeding (b.v. intimidatie en bedreiging, belangenverstrengeling en ondermijning) zal het openbaar bestuur weerbaar moeten zijn om de kwaliteit en integriteit van het openbaar bestuur te waarborgen. In 2018 heeft het Ministerie van BZK daarom intensiever ingezet op weerbaar bestuur, onder andere door de ontwikkeling van een veiligheidspakket voor (bedreigde) burgemeesters, leergangen weerbaar bestuur, basisscan integriteit en instrumentarium ter versterking van de bestuurlijke weerbaarheid en het tegengaan van ongewenste (buitenlandse) inmenging.

Regie op gegevens

In 2018 is het meerjarenprogramma «Burgers en bedrijven in regie op hun gegevens» gestart. Dit programma is vooral gericht op het delen van persoonlijke gegevens. De aanpak omvat zowel stimuleren, kennisuitwisseling en bewustwording als het ontwikkelen van een set van basisafspraken over onder andere privacy en veiligheid.

Standard Business Reporting

De ICT-voorzieningen om aan de Europese verordening eIDAS te kunnen voldoen zijn sinds mei 2018 gereed. Met Standard Business Reporting (SBR) wordt rapporteren beter, sneller en eenvoudiger voor zowel de ondernemer als de overheid. Vanaf 2018 deponeren middelgrote ondernemingen hun jaarstukken via SBR bij de Kamer van Koophandel en kunnen woningcorporaties via SBR hun prognosecijfers aan onder andere Aedes en het Ministerie van BZK aanleveren.

D Tabel Budgettaire gevolgen van beleid