'Laat je niet foppen tijdens campagne Europese verkiezingen' - Hoofdinhoud

Digitale Agenda Bij de huidige verkiezingen hoort een waarschuwing: hoedt u voor manipulatie en leugens. ,,We zijn enorm kwetsbaar", zegt cyber-expert en Europarlementariër Marietje Schaake. Misschien kunt u, voordat u aan dit artikel begint, eerst even het volgende filmpje bekijken. Tik in op YouTube: 'Imagine by world leaders'. U ziet dan een aantal belangrijke mannen en vrouwen, van Donald Trump tot Theresa May en van Benjamin Netanyahu tot Vladimir Poetin, het beroemde liedje van John Lennon zingen. Echt heel lief, over alle mensen die in vrede willen leven, Imagine all the people living life in peace. U gelooft uw ogen niet. Het is niet echt. Natuurlijk is het niet echt. Het is een filmpje van Canny AI, een Israëlisch bedrijf dat wil laten zien waar de techniek toe in staat is. We noemen dit een deepfake, in het Nederlands krom te vertalen als 'diep nep': superrealistische en steeds moeilijker op te sporen digitale manipulaties van beeld en geluid. Het komt er op neer dat je met wat handigheid iemand in een video van alles kunt laten zeggen, zonder dat die persoon het heeft gezegd. Gefopt Dit verhaal gaat over wat je nog kunt geloven, en wie. En over hoe makkelijk je gefopt en gemanipuleerd kunt worden, met name op internet en sociale media. Mensen die kwaad willen, kunnen overal verwarring over zaaien: over het klimaat, onze gezondheid en natuurlijk ook over verkiezingen, of ze nu in Amerika worden gehouden of deze maand hier in Europa. ,,We zijn enorm kwetsbaar. Veel jongeren zien alleen nieuws via sociale media'', zegt Marietje Schaake, Europarlementariër voor D66. Ze houdt zich al jaren bezig met de veiligheid op internet, onder meer als lid van de onafhankelijke internationale organisaties Global Commission on the Stability of Cyberspace en de Global Commission on Internet Governance. ,,Internet en sociale media droegen lang de belofte dat ze de maatschappij zouden democratiseren, dat bestaande machtsstructuren zouden worden afgebroken. Maar feitelijk hebben niet alleen individuen meer macht gekregen, dat geldt ook voor bedrijven en partijen met een politieke of commerciële agenda. We zijn terechtgekomen in een duister, ondoorzichtig gebied.'' Voorbeelden te over, laatst had ze nog een mooie te pakken. ,,Ik tikte 'Amazon' en 'measles' (mazelen) in op Google, en geloof het of niet: de eerste hit was het boek Melanie's Marvelous Measles (Melanies magnifieke mazelen), over hoe top het is om als kind de mazelen te krijgen. Ik viel van mijn stoel! Hoe kan dat nou?" Algoritmes Tsja, hoe kan dat? Je kunt dus als klein groepje, in dit geval mensen die tegen inentingen zijn, de algoritmes van een zoekmachine zo beïnvloeden dat jouw voorkeuren bovenaan komen te staan. ,,Zo wordt een boek dat inentingen ter discussie stelt, het eerste boek dat mensen vinden die op zoek zijn naar informatie over mazelen. We weten niet precies hoe dit werkt. Bedrijven als Google en Facebook hoeven die informatie niet openbaar te maken. Het is een handelsgeheim. Hoezeer algoritmes het gedrag van mensen beïnvloeden weten we nog niet precies, maar dat ze impact hebben, is zeker.'' Ook al is het maar een klein beetje. Maar wat dit teweeg kan brengen, konden we zien bij de presidentsverkiezingen in Amerika, zegt Schaake. ,,De verschillen tussen Trump en Hillary Clinton waren erg klein. Zonder de nepaccounts op Facebook en de bots die automatische boodschappen via Twitter verspreidden, had het heel anders kunnen aflopen.'' En ja, de komende Europese verkiezingen zijn natuurlijk ook een doelwit. Of het nou de Russen zijn of de Chinezen of iemand anders: er zijn genoeg partijen die belang hebben bij een bepaalde uitslag, of gewoon verwarring willen zaaien. ,,Het is betrekkelijk makkelijk om computers te hacken. Ik hoop dat de overheid en politieke partijen zich afvragen of alles wel goed is beveiligd. Hoe zit het met ledenbestanden? Of de mailaccounts van kandidaten? Stel, iemand heeft een affaire of is chantabel en je bent dat te weten gekomen. Een koud kunstje om dat vlak voor de verkiezingen te lekken.'' Vervalste documenten Iets dergelijks gebeurde in 2017, bij de laatste Franse presidentsverkiezingen. Ineens lag een stapel gestolen documenten op straat, vermengd met vervalste documenten. Dit zou zijn gedaan door Trump-aanhangers, Russische hackers of misschien toch iemand anders. Er gebeurde uiteindelijk niet veel, omdat het voor Franse media verboden is om in de 44 uur voor de stembusgang te schrijven over de verkiezingen. Hadden de hackers het iets slimmer aangepakt, dan was de schade mogelijk groot geweest voor Macron. Helaas leren de tegenstanders snel. En het is vaak ook niet ingewikkeld. ,,Het draait niet alleen om kiezers ervan te overtuigen op A of op B te stemmen, maar ook om mensen te ontmoedigen. Als veel accounts oproepen delen als: 'Het regent vandaag, ja doei, ik ga echt niet stemmen!', heb je misschien al een steentje verlegd. Ook zagen we dat mensen via Facebook bang werden gemaakt voor migranten met leugens over criminaliteit in de buurt. Het aanwakkeren van angsten is heel effectief. Dat gebeurt steeds meer lokaal. Rusland zoekt bijvoorbeeld bondgenoten. Ze financieren anti-Europese krachten en hopen zo zand in de machine te strooien." Erosie Dat is het echte verhaal, meent Schaake: de erosie van het vertrouwen. ,,Mensen haken af. Ik hoor het links en rechts: 'Ik kijk het nieuws niet meer, het is toch niet waar wat ze zeggen'. De dokter is niet meer te vertrouwen, de politie niet, de politiek. Het hart van onze liberale democratie staat op het spel: participatie. Op sociale media worden de meest vreemde uitspraken gedaan. Dat je denkt 'Wat een gek', maar er zijn altijd mensen die het oppikken. De socialemediabedrijven distantiëren zich daarvan. Die laksheid is enorm.'' Maar wat te doen dan? In elk geval meer controle en meer rekenschap, als je het Schaake vraagt. Technologiebedrijven kunnen niet immuun blijven voor regulering als hun platforms worden gebruikt om ziektes, leugens of haat te verspreiden. Ze doet ook een beroep op de burger, op de kiezer. ,,Of het nu deepfakes zijn, of Facebookberichten of dingen op Twitter: geloof niet klakkeloos wat je op internet ziet. Je kan gefopt worden, en accepteer dat niet. Zoek uit hoe het echt zit. Iedereen heeft het recht om zonder manipulatie te stemmen in verkiezingen. Het gaat om jou. Voel die trots! Het is potdorie een van de belangrijkste democratische rechten.’’