Een ontzettende splijtzwam’: de nieuwe auteursrechtwet kan nog alle kanten op - Hoofdinhoud

Auteursrecht Het Europees Parlement stemt woensdag definitief over de auteursrechtwet. Die kan grote gevolgen hebben voor sociale media, maar ook voor bijvoorbeeld dataonderzoek. Het is juni 2016 als Gers Pardoel in de auto zit naar het Europees Parlement in Straatsburg. Naast de popartiest zit pr-man Tim Boersma. Ze hebben een petitie meegenomen: „3.000 creatieve makers tekenen voor een eerlijker internet!” staat op een blaadje. In een video van muziekbelangenbehartiger Buma/Stemra is te zien hoe Pardoel door de hoge gangen van het Parlement wandelt. Vooraf waren Nederlandse en Vlaamse Europarlementariërs uitgenodigd voor de komst van de artiest. Velen komen opdagen. Enthousiast kloppen de politici Pardoel op de schouder en nemen selfies voor hun socialemediakanalen. Paul Tang van de PvdA schrijft op Facebook over het bezoek van Pardoel en zijn „pleidooi voor een eerlijker internet”. „Ze hebben groot gelijk!” schrijft Tang. „Leuke meeting!” twittert Peter van Dalen van de ChristenUnie. CDA’er Wim van de Camp schrijft op Facebook: „Erg gezellig!” Twee jaar later, deze woensdag, is het moment aangebroken waarop het Europees Parlement daadwerkelijk moet gaan stemmen over de Europese auteursrechtrichtlijn waarvoor Pardoel naar Straatsburg reisde. Alle ‘gezelligheid’ is er vanaf. Tegenstanders organiseren in 24 Europese steden protesten tegen de wet. Meer dan een miljoen mensen tekenen er een petitie tegen. Zeventig gerenommeerde experts waarschuwen in een brandbrief dat het wetsvoorstel „het internet zal veranderen in een plek van geautomatiseerde surveillance”. Eén van hen is Tim Berners-Lee, de bedenker van het wereldwijde web. „Europa’s nieuwe copyrightwet gaat censuurmachines creëren”, kopt technologiewebsite The Next Web. Wikipedia gaat uit protest over het wetsvoorstel in meerdere landen op zwart. Voorstanders roeren zich ook. Lobbyisten van Buma/Stemra mailen naar Europarlementariërs. Ze brengen het bezoek van Pardoel en andere artiesten aan het Parlement „maar weer eens in herinnering”. Europarlementariërs zouden het voorstel moeten steunen want het gaat niet alleen om auteursrecht, schrijven de lobbyisten, maar om „het beschermen van de Europese culturele sector, en daarmee de Europese cultuur”. Hoe kan het dat Europese wetgeving over auteursrechten zo veel losmaakt? Platforms voortaan aansprakelijk De richtlijn moet ervoor zorgen dat creatievelingen, zoals artiesten, schrijvers en componisten, eerlijker worden beloond. Een mooi streven, maar toch slopen er controversiële voorstellen in. Zoals Artikel 13. Platforms als YouTube, Facebook en Snapchat waarop gebruikers zelf foto’s en video’s plaatsen (user-generated content), zouden volledig aansprakelijk worden voor al het materiaal dat inbreuk maakt op het auteursrecht. Op deze manier probeert de muziekindustrie de platforms zo ver te krijgen dat er meer wordt betaald voor muziek en audiovisueel materiaal. Naar huidig recht zijn de platforms pas aansprakelijk als ze na een waarschuwing het materiaal niet verwijderen. Notice and takedown, heet dat. Om te voorkomen dat de techreuzen de nieuwe regels overtreden, zullen dit soort bedrijven technische filters moeten gaan invoeren die alles controleren wat gebruikers uploaden. Die filters zijn echter lang niet zaligmakend. De vrees is dat bijvoorbeeld parodieën ook weg worden gefilterd. Onschuldige zaken, zoals aan elkaar gemonteerde video’s van mooie goals of sportgerelateerde memes. „Satire, korte stukjes muziek - alle soorten digitaal knutselwerk die bijvoorbeeld YouTube zo leuk en soms ook irritant maken”, zegt Bernt Hugenholtz, hoogleraar intellectueel eigendom aan de Universiteit van Amsterdam. Hij was één van 169 academici gespecialiseerd in intellectueel eigendomsrecht die Europarlementariërs in een brief vroegen de ‘misplaatste’ plannen terzijde te schuiven. „Bij welk bedrijf houden deze regels op?” vraagt Michiel Steltman, directeur van stichting Digitale Infrastructuur Nederland. Hij maakt zich zorgen dat Artikel 13 straks ook van toepassing is op hostingbedrijven. Dat zijn de bedrijven die de computeropslag verzorgen van websites en zorgen dat ze goed bereikbaar zijn. En dat terwijl Artikel 13 daar helemaal niet voor bedoeld is. „Die filtertechnologie moeten die bedrijven dan licenseren en dat is verschrikkelijk duur”, zegt Steltman. „Dat kan zomaar in de tonnen lopen. Bovendien: willen we wel dat het bedrijfsleven straks gaat bepalen wat we online allemaal zien?” Hugenholtz bevestigt dat hostingbedrijven, maar ook bijvoorbeeld Wikipedia, slachtoffer kan worden van de nieuwe regels. „De achterliggende gedachte was: we pakken de grote platforms aan zoals YouTube, Facebook en Instagram”, zegt Hugenholtz. „In de amendementen waar woensdag over wordt gestemd, staan verschillende definities van de platforms waarom het draait. Het kan zomaar gebeuren dat allerlei andere clubs ook mee moeten filteren.” Lees ook het interview met YouTube-topman Lyor Cohen: ‘YouTube moet veel meer als een ouderwets platenzaakje worden’ Alleen minen met toestemming Een andere controversiële regel is Artikel 11. Dat geeft uitgevers van dagbladen en nieuwssites een speciaal recht waarmee ze platforms als Google en Facebook kunnen verbieden om automatische links te maken naar hun nieuws. Dat doen ze doorgaans met een beetje extra informatie: Facebook publiceert bijvoorbeeld de titel, een foto en de eerste alinea. In Duitsland is zo’n speciaal recht voor uitgevers al geprobeerd, maar toen Google dreigde de Duitse nieuwssites niet meer mee te nemen in Google News, stierf het experiment een snelle dood. Ook over Artikel 3 van de wet zijn grote zorgen. Dat gaat over het minen (scannen) van grote hoeveelheden teksten of data. Het is een populaire techniek. Bijvoorbeeld bij bedrijven die werken met kunstmatige intelligentie, maar ook journalisten die bepaalde trends analyseren (datajournalistiek). Ook is het momenteel een populaire onderzoeksmethode om lessen te trekken uit duizenden of honderdduizenden medische dossiers. Nu is voor dat minen eigenlijk niks wettelijk geregeld. „In Artikel 3 wordt voorgesteld om data-mining en tekst-mining van auteursrechtelijk beschermd materiaal toe te staan, maar alleen voor wetenschappelijk niet-commercieel onderzoek”, zegt Hugenholtz. „Ontwikkelaars van kunstmatige intelligentie of vertaalmachines - zij zouden straks ineens wél toestemming moeten gaan vragen aan alle rechthebbenden voor het minen van auteursrechtelijk materiaal. Dat zou heel slecht zijn voor de innovatie in Europa.” Een ontzettende splijtzwam Door alle commotie stelde het Europees Parlement in juli de stemming over de richtlijn uit. Nu liggen er 203 nieuwe amendementen op tafel. Volgens ingevoerden - Europarlementariërs en juristen - kan het woensdag nog alle kanten op. „De speciaal rapporteur Axel Voss, een Duitse christen-democraat, is op de hand van de creatieve industrie geweest”, zegt Tang van de PvdA. „Hij was niet in staat om tot een goed compromis te komen. Daardoor kan alles nog gebeuren. Ik ben tegen filtering, ik zou bijvoorbeeld liever zien dat makers het recht hebben om een vergoeding te eisen voor materiaal dat het auteursrecht schendt.” „Het is een ontzettende splijtzwam”, zegt Marietje Schaake, Europarlementariër van D66. Volgens haar kan het uitdraaien op een paar stemmen verschil. „Er is flink gelobbyd. De muziekindustrie kwam met gratis concerten, beroemdheden als Paul McCartney stuurden een brief naar het Parlement - alsof zij de grootste experts zijn in het Europese recht. De mensen die om het open internet geven, dreigen te worden gemangeld.” Lees ook: In elk land krijg je een ander internet Schaake heeft met 49 Europarlementariërs van de verschillende fracties (christen-democraten, socialisten, liberalen en conservatieven) amendementen gemaakt op onder meer bovengenoemde omstreden artikelen 3, 11 en 13. In haar voorstellen komt er geen filter aan te pas maar moeten platforms zoals YouTube, die toegang bieden tot muziek of films, licenties afnemen bij de rechtenhouders. Daarnaast moeten uitgevers makkelijk kunnen aangeven wat zoekrobots zoals Google al dan niet mogen doen met de content van hun site. Het is de gulden middenweg, hoopt Schaake, maar of ze genoeg steun krijgt is ze niet zeker. „In de sommige amendementen staat: gooi heel Artikel 13 er maar uit”, zegt Hugenholtz. „Maar de kans daarop is klein, aangezien er zo veel jaren over is gediscussieerd. Het wordt heel spannend.”