Opening Landelijke Monumentendag 2018 - Hoofdinhoud

CULT Speech van Marietje Schaake, Opening Landelijke Monumentendag 2018, Den Haag Gesproken tekst geldt 'Voorgoed, kan op deze plaats de hemel niet meer ongeschonden weerspiegeld worden.' Jan Wolkers, op een van de indringendste monumenten van ons land. Gebroken spiegels. Daar, in het Wertheimpark, dat door Napoleon aan de stad werd geschonken, staan wij stil bij de Holocaust. Bij kinderen die uit crèches werden geroofd, en vernietigd. Om hen en dit grote onrecht te herdenken, en om onszelf steeds weer, aan het onvoorstelbare te herinneren. Er vlak naast, de Portugese synagoge, als onverwoest monument van een gemeenschap in beter tijden, de Gouden Eeuw. En later, als gebedshuis voor de velen die migreerden uit Spanje en Portugal, en in Amsterdam een nieuw thuis vonden. Een vrijhaven voor vrijdenkers. Hoewel Baruch Spinoza werd verbannen uit diezelfde gemeenschap vanwege zijn verlichtingsdenken. De Katholieke kerk zette zijn werk op de lijst verboden boeken. Op die 100 M2 in Amsterdam alleen al, stapelen de eeuwen zich op. Met monumenten als markeringen in de tijd. De tijd als een weg, die steeds door nieuwe generaties wordt bewandeld. Ernaast weer, de Dokwerker, als beeld van de besten onder ons. Zij die zich verzetten, tegen onrecht en discriminatie van collega's. Dokwerkers gingen naast elkaar staan, staakten, en, betaalden de hoogste prijs. Het monument op de Waalsdorpervlakte herinnert ons. === De Europese Unie is gebouwd op de ruïnes van de Tweede Wereldoorlog. Als een vertrekpunt, van een pad richting een vreedzamere toekomst, een continent waarop wij niet tegenover maar naast elkaar staan. Natuurlijk, twee stappen vooruit, en een achteruit, maar kijk eens wat we hebben opgebouwd! Er is geen plek op aarde waar mensen vrijer, rijker en veiliger zijn. Vandaag zien we opnieuw op een keerpunt in Europa. Er komt veel op ons af: grote machtsverschuivingen in de wereld, klimaatverandering, digitalisering, en miljoenen mensen op drift. Die grote veranderingen moeten leiden tot een nieuwe plaatsbepaling in een veranderende wereld, en een richting die wij op willen. Om te bepalen waar we staan, of waar we heen moeten gaan, wordt vaak achteromgekeken. De inspiratie tot de donkerste dagen uit onze geschiedenis ligt sinds deze week ook weer in de boekwinkel. Als monument wellicht, van wat er gebeurt, als demagogie en ontmenselijking systematisch worden, en de leugen regeert. Maar meer nog dan omkijken, kan een monument een plek zijn om stil te staan. Als nieuw vertrekpunt naar een betere toekomst. === Niet ver hiervandaan kreeg de hoop op een vreedzame wereld gestalte. Niet alleen de trapgevels, kruiskozijnen en dakpartijen, die zo typerend zijn voor de Neo-rennaissance; nee, het Vredespaleis belichaamt vooral de waarden van vrede en rechtvaardigheid. De visie voor een ‘Paleis van de Vrede’ werd in 1899 geboren tijdens de eerste Haagse Internationale Vredesconferentie, die plaatsvond op initiatief van de Russische Tsaar, Nicolaas de Tweede. Tijdens deze Conferentie werden de eerste stappen gezet in de formulering van wet- en regelgeving rondom oorlog en oorlogsmisdaden. Het geloof in wereldvrede was op dat moment nooit groter geweest. Hoe het ook anders kan zien we in relatie tot de huidige 'Russische Tsaar'. In Estland werd op 30 april 2007 het monument van de Bronzen Soldaat overgebracht naar een militair kerkhof buiten de hoofdstad Tallinn. De Bronzen Soldaat is een beladen beeld. Een hulde aan de gesneuvelde soldaten van de Tweede Wereldoorlog, die in Estland het begin markeerden van een nieuwe kolonisatie door Rusland. De verhuizing van het standbeeld leidde tot hevige protesten van de Russische minderheid, ongeveer een derde van de Estse bevolking. Poetin zei: 'Wie monumenten schendt, beledigt zijn eigen bevolking en zaait nieuwe onenigheid en wantrouwen tussen staten en mensen.' In plaats van een symbool van herdenken, werd het Estse monument in een symbool van nieuw conflict. De verhuizing werd het startschot van een van de eerste cyberaanvallen ooit van een land op een ander land. Op 9 mei, de dag waarop Rusland haar overwinning in de Tweede Wereldoorlog viert, waren de sites van het Estse ministerie van Buitenlandse Zaken en Justitie onbereikbaar. Mensen konden niet meer betalen met hun pinpas. Email lag plat. Marina Kaljurand was destijds de Estste ambassadeur in Rusland, later Minister van Buitenlandse Zaken. Zij vertelde me ooit: '9 mei 2007 was het moment waarop ik wist dat we dezelfde regels offline als online moeten hebben. Anders eindigen we online niet met de rule of law, maar de rule of the jungle.' De onlinewereld ontwikkelt zich razendsnel, en de rechtsstaat holt erachteraan. Maar ik weet zeker dat het niet lang zal duren voordat online monumenten ook de normaalste zaak van de wereld zijn. Ze bieden nieuwe bruggen tussen verleden en toekomst. Zo onthulde de organisatie 'de bevrijding van de Veluwe' het eerste digitale monument van Nederland. Een online eerbetoon aan de meer dan 200 Canadese soldaten die omkwamen tijdens de bevrijding van de Veluwe in de Tweede Wereldoorlog. Door digitalisering kunnen wij erfgoed beter delen, en bewaren voor toekomstige generaties. === Niet alleen herdenking met monumenten, maar ook de vernietiging van erfgoed, verdient onze aandacht. UNESCO ziet het in sommige gevallen al als genocide. Zo probeerde de terreurorganisatie Islamitische Staat met de vernietiging van monumenten in Palmyra de Syrische geschiedenis, met sterke schakels naar de Europese, Romeinse en Christelijke geschiedenis, over te schilderen in het gitzwart van de radicale, gewelddadig ideologie. Recent diende de eerste zaak bij het Internationaal Strafhof, waarin aanvallen op religieuze en historische monumenten in Mali als oorlogsmisdaad werden bestraft. De hoofdaanklaagster van het Hof gaf toe dat er geen slachtoffers vielen bij deze aanval, maar sprak van 'een laffe aanval op de waardigheid en identiteit van hele bevolkingsgroepen.' === Deze voorbeelden laten zien hoe een wezenlijk onderdeel van onze identiteit, cultureel erfgoed is. Niet alleen in Nederland, maar in heel Europa. Als blik door het sleutelgat van de geschiedenis geven ze ons niet alleen zicht op momenten die wij markeren met trots. Ook laten ze ons stilstaan bij collectieve momenten van verlies, bloedvergieten, schaamte en uitsluiting. Monumenten herinneren ons aan onze plaatsbepaling op het pad van de tijd. Ze helpen ons stilstaan bij wie we zijn. Bij de ruïnes waarop wij de Europese Unie bouwen, en de immateriële waarden die wij koesteren. === Dit is het Europese jaar van Cultureel Erfgoed. Met een mooie erkenning van Leeuwarden als culturele hoofdstad. 100 jaar na het einde van de Eerste wereldoorlog is het thema voor de Open Monumentendag 'In Europa'. Het kan haast niet passender op dit keerpunt in de geschiedenis. Het stilstaan bij monumenten en ons Europese cultureel erfgoed, geven ons zo, hopelijk, opnieuw richting, en inspiratie voor een beter Europa. Waar mensen naast elkaar staan, het vrijdenken omarmen, en de immateriële waarden van rechtsstatelijkheid, rechtvaardigheid en gelijkheid versterken. Laat ons in de gebroken spiegels van ons verleden, steeds weer, de weg naar een betere toekomst zien weerkaatsen. Dank u wel.