EU dreigt digitale kolonie te worden - Hoofdinhoud

Digitale Agenda tech EU De Europese houding ten opzichte van kunstmatige intelligentie (artificial intelligence, AI) leek lang op slaapwandelen. Al jaren wordt de achterstand van de EU op AI-grootmachten Amerika en China groter. Rapport na rapport wijst erop dat Europese investeringen ver achterblijven. Uit een recente studie van de Europese Commissie bleek dat inmiddels bijna de helft van belangrijke nieuwe AI-patenten Chinees zijn, een derde Amerikaans en zo’n 15 procent Europees. In de tussentijd werkt China openlijk aan plannen om in 2030 „de nieuwe wereldmacht te zijn op AI-gebied”. In de VS gaan sinds vorig jaar serieuze stemmen op om een „Manhattan Project-achtige” inspanning op te starten, naar het supergeheime project waarmee de atoomboom werd uitgevonden. Serieus beleid van Europese overheden bleef uit. Veelbelovende Europese bedrijven zijn de laatste jaren overgenomen door Amerikaanse en Chinese rivalen, met als beroemdste voorbeeld het Britse DeepMind, dat wereldfaam kreeg door de beste speler van de wereld te verslaan in het complexe spel Go. DeepMind is inmiddels van Google. De Europese Commissie presenteerde woensdag haar langverwachte visie op kunstmatige intelligentie. Critici vrezen dat het te weinig is om de achterstand van Europa op de VS en China in te halen. Dat kan grote gevolgen hebben. Maar Europa lijkt plots wakker. AI is volgens een deze week gepresenteerde visie van de Europese Commissie „één van de meest strategische technologieën van de 21e eeuw”. Er moet tot 2020 minstens 20 miljard euro worden geïnvesteerd om de achterstand in te halen volgens de Commissie. Prominente AI-wetenschappers publiceerden dinsdag een brandbrief waarin ze aandringen op de oprichting van een Europees topinistutuut op het gebied van AI, zoals het CERN-instituut dat is voor deeltjesfysica. In Amsterdam komt binnenkort een nieuw onderzoekscentrum. Vorige maand presenteerde de Franse president Macron een investeringsstrategie in AI en vorige week kwam de Britse overheid met AI-plannen. De plotselinge hausse aan visies, investeringen en brandbrieven moet een antwoord bieden op groeiende zorgen dat Europa een soort digitale kolonie zal worden van de VS en China. Maar of het genoeg is om het tij te keren? Marietje Schaake, Europarlementariër voor D66 en portefeuillehouder technologie en mensenrechten, is kritisch: „Ik mis nog steeds ambitie, en een overkoepelende visie om de diverse Europese initiatieven aan elkaar te verbinden. Eerst leek sprake te zijn van grotere investeringen door de Commissie dan nu zijn aangekondigd. Het gaat om de volgende industriële revolutie, er staat veel op het spel.” Catelijne Muller, voorzitter van de AI-studiegroep van de EESC, de sociale partners van Europa, is optimistischer. „Er liggen nu diverse initiatieven die het onderwerp zeer serieus nemen. Het leeft de laatste tijd al veel meer in de lidstaten en er komt bijvoorbeeld een brede alliantie in Europa van bedrijven, universiteiten, sociale partners en NGO’s om meer vaart te maken. Daar verwacht ik veel van.” Uit zichzelf slimmer worden AI is een verzameling technieken die gebruikt kan worden om computers te bouwen die uit zichzelf slimmer worden. Met AI kan software worden gemaakt die auto’s kan leren om zichzelf te besturen, om computers zelfstandig medische scans te laten beoordelen, om gezichten van mensen te herkennen, autonome wapens te maken en nog veel meer. „AI is één van de belangrijkste dingen waar de mensheid nu aan werkt,” zei Google-topman Sundar Pichai onlangs. „De impact is groter dan die van vuur of elektriciteit.” President Poetin van Rusland zei laatst dat „het land dat leidt in AI de heerser van de wereld zal zijn”. De Franse president Emmanuel Macron waarschuwde onlangs in een groot interview in technologiemagazine Wired dat we niet moeten willen dat de Amerikanen en Chinezen de standaarden gaan bepalen voor de techniek en ons op die manier kunnen opleggen hoe de digitale toekomst eruit ziet. „In de VS is AI volledig gedreven door grote bedrijven en een paar start-ups. Hun keuzes hebben enorme invloed op gemeenschappelijke waarden.” Volgens Macron is dat precies het probleem dat bleek in het schandaal rond Facebook en Cambridge Analytica. Aan de andere kant waarschuwt hij voor China, waar grote bedrijven veel data verzamelen, mede om een enorm staatssurveillanceapparaat op te bouwen op basis van big data en AI, aangejaagd door de overheid. „Een overheid van wie de waarden en principes niet de onze zijn”, volgens Macron. „Als we onze manier willen verdedigen van omgaan met privacy, onze balans tussen persoonlijke vrijheid en technologische vooruitgang, menselijke integriteit willen verdedigen, moeten we onze rol pakken in de AI-revolutie.” Aimée van Wynsberghe, roboticaonderzoeker aan de TU Delft en mede-oprichter van de stichting Responsible Robotics, maakt zich vooral zorgen over de brain drain van Europees AI-talent. „Je ziet dat sommige AI-studenten hun studie niet eens meer afmaken omdat ze al voor enorme salarissen voor Amerikaanse bedrijven kunnen gaan werken.” Zonder eigen bedrijven verdwijnen goede techneuten uiteindelijk naar het buitenland. Data is grondstof voor AI Europa moet van ver komen. Grote bedrijven in data - de grondstof voor kunstmatige intelligentie - heeft Europa vrijwel niet, in tegenstelling tot de VS (Google, Facebook, Microsoft) en China (Alibaba, Tencent, Baidu). De Europese auto-industrie, waar zelfrijdende auto’s een belangrijke toepassing zijn van AI, is de laatste jaren weliswaar bezig aan een inhaalslag. Maar Franse en Duitse autofabrikanten hebben zich jarenlang de kaas van het brood laten eten door Amerikaanse concurrenten als Tesla, Uber en Googles dochter Waymo. Die hebben inmiddels een grote data-voorsprong en zijn veel verder met experimenten met volledig zelfrijdende auto’s. Elke kilometer die een Tesla rijdt, verzamelt die data om het AI-systeem van Tesla verder te voeden. Elke kilometer die een Tesla of Uber méér rijdt dan een Volvo, Renault of Volkswagen, loopt de VS verder uit op Europa op AI-gebied. „Europa moet ook minder naïef zijn in het screenen van buitenlandse overnames van AI-bedrijven”, zegt Marietje Schaake van D66. „Openheid heeft ons veel gebracht maar de laatste jaren zijn wel veel bedrijven overgenomen voordat we daar zelf de vruchten van konden plukken. We hebben niet altijd goed het strategisch belang ingeschat van bedrijven als DeepMind.” Volgens Catelijne Muller van de Europese sociale partners zal het lastig worden om in de technische ontwikkeling de VS en China nog in te halen. „Daar moeten we reëel in zijn. Maar Europa kan wel degelijk een voortrekkersrol spelen in het bepalen van hoe we de AI-revolutie op een verantwoordelijke en ethische manier vormgeven.” Daarin kan Europa volgens haar nog wél het verschil maken.