Nederlanders in Naïvistan - Hoofdinhoud
Reizen Toeristen komen in problemen doordat ze zich niet in hun bestemming verdiepen. Met een biertje de tempel in, „gewoon superstom”.
Het moest een vakantie van bijna vier weken in India worden. Maar het werd een kortstondig verblijf: na drie dagen vluchtte Lion Hardeman (27) het land uit, terug naar Amsterdam.
Het ging mis op 18 april 2017. Na een lange dag op de scooter besloten Hardeman en zijn toenmalige vriendin de zonsondergang te bekijken bij de tempels van Hampi in het zuiden van India. Hij had in zijn hotel een blikje bier gekocht, dat hij slenterend door de Virupaksha-tempel opentrok. „Gewoon superstom”, zegt hij. Achtereenvolgens werd hij aangesproken door een man van de tempel, gingen boze lokale bewoners de straat op, was de politie naar hem op zoek én was hij breaking news op de Indiase televisie.
Hardeman is een van de ongeveer vijf Nederlanders die jaarlijks in het buitenland worden gearresteerd omdat ze iets deden wat volgens de lokale cultuur verboden is, zegt Tessa Martens, op het ministerie van Buitenlandse Zaken clusterhoofd consulaire aangelegenheden. Zij is verantwoordelijk voor de hulpverlening aan Nederlanders die in het buitenland in de problemen zitten, „van een gestolen tasje tot moord”. Mogelijk komen elk jaar meer Nederlanders door dit soort acties in moeilijkheden; vijf per jaar is het aantal dat bij het ministerie bekend is, het kan dat er zaken met een boete worden afgedaan of uit schaamte niet worden gemeld.
Net als Lion Hardeman kwamen ook andere Nederlanders in het nieuws. Deze week werd er nog een Nederlandse toerist van de beroemde ruïnes van Machu Picchu in Peru verwijderd toen hij zich in zijn blote billen liet fotograferen. En afgelopen januari werd in Cambodja de 22-jarige Job (zijn achternaam is nooit bekendgemaakt) uit Haarlem opgepakt omdat hij een hitsig zwembadfeestje zou hebben georganiseerd. Dat was in Siem Reap, vlakbij tempelcomplex Angkor Wat. De foto’s van dat feestje met ‘dirty dancing westerners’ belandden op sociale media. Voor het ‘pornografisch dansen’ en de foto’s ging hij drie weken de cel in.
Na zijn vrijlating stelde Job op Facebook dat hij niets misdaan had. De foto’s zijn volgens hem al jaren geleden gemaakt. Of Nederland in zijn zaak heeft bemiddeld, is onduidelijk; het ministerie van Buitenlandse Zaken wil daar niets over kwijt. Job is in ieder geval bijgestaan door een lokale advocaat.
Een jaar eerder was Klaas Haijtema (toen 30) uit Friesland bekend geworden als de ‘stekkertrekker’. Hij zat tot december 2016 drie maanden vast wegens het verstoren van een religieuze viering in Birma: hij trok een stekker uit een versterker die werd gebruikt voor een boeddhistische dienst, omdat hij en zijn vriendin niet konden slapen van de herrie. Haijtema had wel eerst gevraagd of het wat zachter kon, maar had niet begrepen dat het om een religieuze viering ging, zei zijn vriendin destijds tegen de Volkskrant.
En in 2015 zat de toen 23-jarige Dylan Snel uit Ankeveen enkele dagen vast in Maleisië omdat hij met reisgenoten naaktfoto’s had gemaakt bovenop de ruim 4.000 meter hoge berg Kinabalu. Daar huizen volgens een lokale stam de zielen van hun voorvaderen.
Onvoorbereid naar een heilige plek
Per jaar worden zo’n 1.300 Nederlanders in het buitenland gearresteerd, zegt Tessa Martens. In die context lijkt het aantal ‘culturele overtreders’ minimaal. Maar dat aantal neemt wel toe. „Niet schrikbarend, maar begin deze eeuw maakte ik het nog niet mee.” Een verklaring kan volgens haar zijn dat Nederlanders makkelijker, verder en avontuurlijker op vakantie gaan. Een beetje twintiger gaat niet meer naar Spanje of Griekenland, maar backpacken in Zuidoost-Azië. Terwijl daar toch echt flink andere omgangsregels gelden dan in Chersonissos, Lloret de Mar of Blanes. Martens: „Ze denken vaak: wat in Nederland kan, kan in het buitenland ook.”
Lion Hardeman had zich niet ingelezen voordat hij naar het tempelcomplex in Hampi ging, geeft hij toe. „Ik ben naar India gegaan met het idee: ik vraag daar wel wat cool is.”
Hij vertelt dat mensen buiten de tempels hem drugs aanboden („wiet, lsd, xtc”), dus over alcoholgebruik in de tempel had hij niet nagedacht. Toen hij in de tempel werd aangesproken, wilde hij zijn biertje weggooien. Maar dat mocht niet. „Stop maar onder je trui”, zei een man tegen me.” Hardeman ging, zegt hij, naar het naastgelegen dorpje op zoek naar een prullenbak, maar die kon hij niet vinden. Omdat zijn slippers nog bij de tempel lagen, ging hij weer terug. Dezelfde man zag hem binnenkomen en trok zijn shirt omhoog: „Heb je dat biertje nou nog?” Binnen een mum van tijd stonden er dertig Indiase mannen om hem heen. Hardeman vluchtte naar zijn hotel. De volgende ochtend stond daar een boze menigte op straat. Een hotelmedewerker vroeg hem: „Heb jij gisteren een biertje gedronken? De politie is naar je op zoek. Ga terug naar je kamer.”
„Toen ben ik gevlucht”, zegt Hardeman. Via de achterdeur verlieten hij en zijn vriendin het hotel en stapten ze in een taxi die de hoteleigenaar had geregeld. „Hij had ook een belang dat ik wegging - hij had het bier niet mogen verkopen.” Ze vonden onderdak in miljoenenstad Bangalore. Daar zagen ze de volgende morgen op de televisie een item met de glimmende letters ‘breaking news’ en een foto van Hardeman met het biertje in zijn hand. Toen hij zijn gezicht op tv zag, raakte Hardeman in paniek. „Het was doodeng. Ik kon niet meer eten, nadenken, slapen.” Hij belde met Buitenlandse Zaken. Het advies was duidelijk: maak dat je wegkomt.
Terwijl Buitenlandse Zaken wel advies geeft
Reisadviezen van Buitenlandse Zaken bevatten steevast het onderdeel ‘Lokale wetten, regels en gebruiken’, zodat je bijvoorbeeld weet waar je als vrouw beter bedekkende kleding kan dragen, of waar homoseksualiteit bestraft wordt. Sommige leefregels zijn verrassender. Zo staat op het gebruik van een plastic tasje in Kenia sinds vorig jaar augustus een celstraf van meerdere jaren. Volgens het reisadvies is al sprake van een overtreding als je betrapt wordt met een plastic tasje in de auto. In Thailand staan hoge celstraffen op roken op het strand, het bezit van e-sigaretten en het beledigen van het koningshuis.
Maar lang niet iedereen leest ze. Integendeel, slechts voor 6 procent van de 1,1 miljoen buitenlandse vakanties raadpleegden Nederlanders het reisadvies, bleek begin dit jaar uit onderzoek van NBTC Nipo, gespecialiseerd in vakanties en vrije tijd, in opdracht van Buitenlandse Zaken. In datzelfde onderzoek zei 70 procent van de ondervraagden zich niet op de reis te hebben voorbereid. Slechts 10 procent had iets opgezocht over de lokale wetten, regels en gebruiken.
Je kan best op de bonnefooi op vakantie, maar pak het dan liever aan zoals deze mensen: ‘Ik sliep op een bergtop omringd door huilende wolven’
Reden voor toenmalig minister Halbe Zijlstra (VVD) van Buitenlandse Zaken om Nederlanders bij de opening van de Vakantiebeurs in januari op het hart te drukken zich beter te informeren. „Ja, dat kost, zeker met de wat exotischer bestemmingen, even tijd.” Op de beurs werd ook duidelijk dat Nederlanders in het buitenland in 2017 700.000 keer contact hadden gezocht met Buitenlandse Zaken. In 2.300 gevallen ging het om ‘serieuze problemen’, aldus het ministerie, zoals ongelukken, ziekenhuisopnamen, overlijden of vermissing.
Maar al zou iedereen reisadviezen lezen, „je kunt niet iedereen voor alles behoeden”, zegt europarlementariër Marietje Schaake (D66). „Regeringen schrijven niet: ‘Maak geen naaktfoto’s.’ Reisadviezen zijn vrijblijvend, daar kun je geen rechten aan ontlenen.”
Schaake pleitte in februari in het Europees Parlement voor meer eenduidige adviezen voor alle EU-landen. Sinds 2015 kun je als EU-burger consulaire hulp krijgen van een andere lidstaat, waardoor niet elke lidstaat in elk land een ambassade hoeft open te houden. Zo kan een Bulgaarse toerist buiten de EU naar een ambassade van Duitsland stappen. Verschillende reisadviezen zijn dan onhandig. De Franse overheid waarschuwt bijvoorbeeld in haar reisadvies voor de strenge boeddhistische wetgeving en daarbij horende kledingvoorschriften in Cambodja. Nederland doet dat niet.
In de drie dagen die Hardeman in India was is hij „verliefd geworden op het land”, zegt hij. „Het is kleurrijk, er is lekker eten, mensen zijn bijzonder gastvrij. Het is zo vanzelfsprekend dat je daar respectvol mee omgaat.” Zijn actie kwam dan ook niet voort uit disrespect, zegt hij. „Het was een menselijke fout.”
Sinds zijn terugkomst heeft hij niks meer van India gehoord. Maar hij durft niet meer terug. „De komende vijf jaar in ieder geval niet. Misschien wel nooit meer.”