Memorie van toelichting (34775-XV-2) - Begroting van het ministerie van Sociale Zaken en Werkgelegenheid 2018 - Hoofdinhoud

Deze memorie van toelichting i is onder nr. 2 toegevoegd aan wetsvoorstel 34775 XV - Vaststelling begroting Sociale Zaken en Werkgelegenheid 2018 i.

Officiële titel	Memorie van toelichting (34775-XV-2) - Begroting van het ministerie van Sociale Zaken en Werkgelegenheid 2018
Document­datum	19-09-2017
Publicatie­datum	24-10-2017
Kenmerk	34775-XV, nr. 2
Externe link	origineel bericht
Originele document in PDF

Tweede Kamer der Staten-Generaal

2

Vergaderjaar 2017-2018

34 775 XV Vaststelling van de begrotingsstaten van

Ministerie van Sociale Zaken en Werkgelegenheid (XV) voor het jaar 2018

INHOUDSOPGAVE

blz.

• A. 

  ARTIKELSGEWIJZE TOELICHTING BIJ BEGROTINGSWETSVOORSTEL 3

• B. 

  BEGROTINGSTOELICHTING 4

• 1. 

  Leeswijzer 4

• 2. 

  Beleidsagenda 8

2.1 Beleidsprioriteiten 8

2.2 Budgettaire ontwikkeling SZA-kader 28

2.3 Overzichtstabel voor beleidsagenda 33

2.4 Overzicht niet-juridisch verplichte uitgaven 36

2.5 Meerjarenplanning beleidsdoorlichtingen 38

2.6 Overzicht van risicoregelingen 39

• 3. 

  Beleidsartikelen 41

Artikel 1 Arbeidsmarkt 41

Artikel 2 Bijstand, Participatiewet en Toeslagenwet 55

Artikel 3 Arbeidsongeschiktheid 71

Artikel 4 Jonggehandicapten 81

Artikel 5 Werkloosheid 86

Artikel 6 Ziekte en zwangerschap 94

Artikel 7 Kinderopvang 102

Artikel 8 Oudedagsvoorziening 109

Artikel 9 Nabestaanden 117

Artikel 10 Tegemoetkoming ouders 122

Artikel 11 Uitvoering 127

Artikel 12 Rijksbijdragen 134

Artikel 13 Integratie en maatschappelijke samenhang 137

kst-34775-XV-2 ISSN 0921 -7371 's-Gravenhage 2017

Tweede Kamer, vergaderjaar 2017-2018, 34 775 XV, nr. 2

1

• 4. 

  Niet-beleidsartikelen 144

Artikel 96 Apparaatsuitgaven kerndepartement 144

Artikel 98 Algemeen 149

Artikel 99 Nominaal en onvoorzien 151

• 5. 

  Departementspecifieke informatie 152

5.1 Sociale fondsen SZW 152

5.2 Koopkracht en specifieke inkomenseffecten 157

5.3 Horizontale overzichtsconstructie integratiebeleid etnische minderheden 173

• 6. 

  Bijlagen 175

Bijlage 6.1 Rechtspersonen met een Wettelijke Taak en

Zelfstandige Bestuursorganen 175

Bijlage 6.2 Verdiepingshoofdstuk 177

Bijlage 6.3 Moties en toezeggingen 200

Bijlage 6.4 Subsidieoverzicht 238

Bijlage 6.5 Evaluatie- en overig onderzoek 242

Bijlage 6.6 Lijst van afkortingen 250

Tweede Kamer, vergaderjaar 2017-2018, 34 775 XV, nr. 2

2

• A. 

  ARTIKELSGEWIJZE TOELICHTING BIJ BEGROTINGSWETSVOORSTEL

Wetsartikel 1

De begrotingsstaten die onderdeel zijn van de Rijksbegroting, worden op grond van artikel 1, derde lid, van de Comptabiliteitswet 2001 elk afzonderlijk bij de wet vastgesteld. Het wetsvoorstel strekt ertoe om de onderhavige begrotingsstaat voor het jaar 2018 vast te stellen.

Alle voor dit jaar vastgestelde begrotingswetten tezamen vormen de Rijksbegroting voor het jaar 2018. Een toelichting bij de Rijksbegroting als geheel is opgenomen in de Miljoenennota 2018.

Met de vaststelling van dit wetsartikel worden de uitgaven, verplichtingen en de ontvangsten voor het jaar 2018 vastgesteld. De in de begrotingsstaat opgenomen begrotingsartikelen worden in onderdeel B van deze memorie van toelichting toegelicht (de zogenoemde begrotingstoelichting).

De Minister van Sociale Zaken en Werkgelegenheid,

L.F. Asscher

Tweede Kamer, vergaderjaar 2017-2018, 34 775 XV, nr. 2

3

• B. 

  BEGROTINGSTOELICHTING

HOOFDSTUK 1: LEESWIJZER

Opbouw begroting De begroting van SZW is vormgegeven conform de Rijksbegrotingsvoor-

schriften (RBV). Na deze leeswijzer volgen hoofdstukken met de beleidsagenda, de beleidsartikelen en de niet-beleidsartikelen. Hoofdstuk 5 bevat paragrafen met departementspecifieke informatie, hoofdstuk 6 de bijlagen.

Beleidsagenda

In de paragraaf beleidsprioriteiten van de beleidsagenda worden de hoofdlijnen van het beleid van SZW in de huidige kabinetsperiode beschreven. In de daarop volgende paragrafen wordt ingegaan op de budgettaire ontwikkelingen van de uitgaven die onder het kader Sociale Zekerheid en Arbeidsmarkt (SZA) vallen en zijn enkele ingevolge de RBV verplichte tabellen opgenomen en toegelicht.

Beleidsartikelen

De beleidsdoelstellingen van SZW zijn in afzonderlijke beleidsartikelen opgenomen. De begroting van SZW bestaat uit 13 beleidsartikelen. Alle beleidsartikelen hebben dezelfde opbouw. Allereerst wordt de algemene doelstelling en de rol en verantwoordelijkheid van de Minister toegelicht. Daarna komen de beleidswijzigingen 2018 aan de orde. Vervolgens worden de budgettaire gevolgen van beleid in tabelvorm vermeld. In zes van de dertien artikelen is naast begrotingsuitgaven sprake van premiege-financierde uitgaven, welke eveneens in tabelvorm worden weergegeven. Ten slotte wordt in elk artikel een toelichting gegeven op de financiële instrumenten. Hierbij wordt gefocust op: het doel van het financiële instrument;

• • 

  wie er voor in aanmerking komen;

• • 

  de financiële regeling;

• • 

  de budgettaire ontwikkeling;

• • 

  de beleidsrelevante kerncijfers.

De begrotingsuitgaven en premiegefinancierde uitgaven luiden in constante prijzen. In de Miljoenennota 2018 is een voorziening gecreëerd voor de loon- en prijsbijstellingen op alle begrotingshoofdstukken. De hiervoor gereserveerde middelen worden via de eerste suppletoire wetten 2018 naar de departementale begrotingen overgeboekt. Bij de premiegefinancierde uitgaven wordt het effect van deze loon- en prijsstijging op een afzonderlijke regel «nominaal» in de tabellen van deze begroting opgenomen.

Niet-beleidsartikelen

De begroting van SZW bevat drie niet-beleidsartikelen. Deze artikelen bevatten de apparaatsuitgaven en de middelen die niet rechtstreeks aan een beleidsdoelstelling kunnen worden gekoppeld.

Departemen tspecifieke in fo rma tie

Voor de paragrafen «Sociale fondsen SZW» en «Koopkracht en specifieke inkomenseffecten» zijn geen RBV-modellen voorgeschreven. De horizontale overzichtsconstructie integratiebeleid etnische minderheden bevat een interdepartementaal overzicht van doelstellingen op dit beleidsterrein en is op de RBV gebaseerd, hoewel voor deze bijlage geen model is voorgeschreven.

Tweede Kamer, vergaderjaar 2017-2018, 34 775 XV, nr. 2

4

Bijlagen

De begroting van SZW bevat zes bijlagen. De eerste vijf van deze bijlagen zijn op basis van de RBV verplicht. Deze bijlagen betreffen de Rechtspersonen met een Wettelijke Taak en de Zelfstandige Bestuursorganen, het Verdiepingshoofdstuk, de bijlage Moties en Toezeggingen, het Subsidieoverzicht en het overzicht Evaluaties en Overig Onderzoek. De lijst van afkortingen is niet verplicht.

Agentschap SZW Per 1 januari 2018 wordt het baten-lasten agentschap van SZW (Agent-

schap SZW) omgevormd tot een directie binnen het kerndepartement. Nu de programmaperiode ESF 2007-2013 is afgerond, is de omvang van de orderportefeuille afgenomen. De agentschapstatus is daardoor minder passend. In deze begroting wordt daarom geen begrotingsstaat voor het agentschap en geen afzonderlijke agentschapsparagraaf meer opgenomen. De apparaatskosten van de directie worden vanaf de begroting voor 2018 opgenomen op artikel 96. In het SZW-jaarverslag over 2017 zal voor de laatste keer de agentschapsparagraaf voor AGSZW worden opgenomen. Hierin worden de baten en lasten 2017 en de balanspositie per 31 december 2017 gepresenteerd.

De opheffing van de agentschapstatus vindt plaats conform de in artikel 8 van de Regeling Agentschappen voorgeschreven procedure. Conform deze procedure is het Ministerie van Financiën ingelicht over het voornemen tot opheffing en wordt de Tweede Kamer na afronding van de procedure achteraf geïnformeerd bij de formele publicatie van de opheffing in de Staatscourant.

De Minister van SZW is beleidsverantwoordelijk voor de begrotingsgefi-nancierde regelingen zoals opgenomen in deze begroting. Hij is daarnaast ook beleidsverantwoordelijk voor een aantal regelingen die niet begrotings- maar (grotendeels) premiegefinancierd zijn. In de begrotingen en de jaarverslagen van het Ministerie van SZW wordt daarom gerapporteerd over zowel begrotingsgefinancierde als premiegefinancierde regelingen. In de beleidsartikelen waar premiegefinancierde uitgaven en ontvangsten voorkomen zijn deze opgenomen in een afzonderlijke budgettaire tabel. In de beleidsagenda (in de paragraaf SZA-kader) en in het verdiepingshoofdstuk wordt ingegaan op de ontwikkeling van het totaal van deze uitgaven.

Groeiparagraaf Indicatoren

De in de brief «Indicatoren in de SZW-begroting» van 3 juni 2016 aangekondigde trajecten voor indicatoren op de langere termijn zijn als volgt verwerkt:

• • 

  Artikel 1 «Arbeidsmarkt» geeft cijfers over Inspectie SZW en over zelfstandigen.

• • 

  Artikel 11 «Uitvoering» bevat voortaan voor het UWV en de SVB indicatoren over doelmatigheid en klantgerichtheid naast de al eerder opgenomen indicator voor rechtmatigheid.

Een toelichting over de meetbaarheid van beleidseffecten van het re-integratiebeleid staat in de paragraaf beleidsprioriteiten. Hier staan ook de uitkomsten uit het onderzoek naar het handhavingsbeleid op de sociale zekerheidswetten. In reactie op het onderzoek van de Algemene Rekenkamer over Inburgering heeft de Minister van SZW toegezegd de aanbeveling van de AR rondom de structurele toevoeging van informatie over leningen en kwijtscheldingen te verwerken in de begroting. Artikel 13 «Integratie en

Begrotingsgefinancierde en premiegefinancierde regelingen en SZA-kader

Tweede Kamer, vergaderjaar 2017-2018, 34 775 XV, nr. 2

5

maatschappelijke samenhang» presenteert deze nieuwe kengetallen. Ook presenteert artikel 13 nieuwe indicatoren over integratie.

Fiscale regelingen

In de artikelen 1, 3, 4 en 8 wordt een overzicht gegeven van fiscale regelingen die betrekking hebben op het beleidsterrein van SZW. De Minister van Financiën is hoofdverantwoordelijk voor de wetgeving en uitvoering van deze regelingen en voor de budgettaire middelen. De cijfers zijn ontleend aan de corresponderende bijlage «Fiscale regelingen» in de Miljoenennota.

Aflopende regelingen

Artikel 97 «Aflopende regelingen» komt niet voor in de RBV en is met ingang van begroting 2018 vervallen. Vanaf deze begroting worden de eventuele budgettaire effecten van aflopende regelingen geboekt op het artikel waar deze regelingen zijn opgenomen. Naar huidige inzichten zijn deze budgettaire effecten overigens nihil.

Wet tegemoetkomingen loondomein

De Wet tegemoetkomingen loondomein (Wtl) en onderliggende regelingen staan vanaf heden niet langer onder Artikel 99, maar onder Artikel 1 «Inkomensoverdrachten». Het betreft de volgende regelingen:

Lage-inkomensvoordeel (LIV);

Loonkostenvoordelen (LKV); • Tegemoetkoming verhoging minimumjeugdloon (Jeugd-LIV).

Koopkracht

De koopkrachtparagraaf bevat nu inzichten in de zogenoemde «doorgroeival». Dit is toegezegd in de Kamerbrief (Tweede Kamer, 2016-2017, 34 550-XV, nr. 71) die reageert op de motie van Tweede Kamerlid Van Weyenberg (Tweede Kamer, 2016-2017, 34 550-XV, nr. 44).

Rol en verantwoordelijkheid: In de Comptabiliteitswet (CW) is in artikel 19 geregeld dat de Minister

taakverdeling Minister en verantwoordelijk is voor het beheer van de begroting(en) van een

Staatssecretaris ministerie. Daarom wordt de begrotingswet ook ondertekend door de

Minister. Dit komt in de beleidsartikelen tot uitdrukking onder het kopje «Rol en verantwoordelijkheid Minister». De Staatssecretaris wordt hier niet genoemd. Het begrip Staatssecretaris komt in de CW niet voor. De verhouding tussen Minister en Staatssecretaris is in de Grondwet (artikel 46) geregeld. De Staatssecretaris wordt belast met een deel van de taken van de Minister. Minister en Staatssecretaris verdelen de taken onderling op aanwijzing van de Minister. Voor SZW betekent dit dat de Staatssecretaris verantwoordelijk is voor een groot aantal beleidsinstrumenten die in de begroting zijn opgenomen, zoals in de beleidsartikelen 2 (o.a. Macrobudget participatiewetuitkeringen), 4 (Wajong), 8 (AOW, pensioen-beleid), 9 (Anw) en 11 (uitvoeringskosten SVB). Dit ongeacht het feit dat de verantwoordelijkheid van de Staatssecretaris in de beleidsartikelen niet expliciet bij «Rol en verantwoordelijkheid» wordt vermeld.

In tabellen waarin realisatiegegevens van kerncijfers zijn opgenomen wordt in noten onder de tabel verwezen naar de bron van deze gegevens. Hierbij wordt uitgegaan van de meest recente informatie. Dit betekent dat deze cijfers kunnen afwijken van gegevens die in vorige publicaties werden gepresenteerd. Ramingen van de kerncijfers komen-tenzij anders vermeld - voor rekening van het Ministerie van SZW.

Bronvermelding tabellen met kerncijfers

Tweede Kamer, vergaderjaar 2017-2018, 34 775 XV, nr. 2

6

Motie Schouw In juni 2011 is de motie Schouw ingediend en aangenomen. Deze motie

zorgt ervoor dat de landenspecifieke aanbevelingen van de Europese Raad op grond van de nationale hervormingsprogramma's een eigenstandige plaats krijgen in de departementale begrotingen. In de beleidsagenda wordt ingegaan op de uitwerking van de aanbevelingen.

Tweede Kamer, vergaderjaar 2017-2018, 34 775 XV, nr. 2

7

HOOFDSTUK 2: BELEIDSAGENDA

2.1 Beleidsprioriteiten

2.1.1 Positieve vooruitzichten, met oog voor voortdurende aandachtspunten

Demissionaire status kabinet

Sinds de verkiezingen van maart 2017 is het huidige kabinet demissionair en handelt het lopende zaken af. De begroting van het kabinet voor 2018 staat in het teken van de uitvoering en implementatie van bestaand beleid. De Tweede Kamer heeft lopende de kabinetsformatie ingediende wetten op het gebied van kinderopvang, de transitievergoeding, zwangerschaps- en bevallingsverlof en de bevoegdheden van ondernemingsraden over de beloningen van bestuurders controversieel verklaard. Bij Voorjaarsnota 2017 zijn maatregelen genomen om de begroting op orde achter te laten. Zo is afgezien van de taakstelling op de Wet werk en inkomen naar arbeidsvermogen (WIA) en de Ziektewet (ZW) en de invoering van de kostendelersnorm AOW. Verder is vanaf 2019 € 44 miljoen vrijgemaakt voor het behoud van de artsencapaciteit van het Uitvoeringsinstituut Werknemersverzekeringen (UWV).

De arbeidsmarkt is in veel opzichten de crisis te boven... De economie en de arbeidsmarkt zijn in veel opzichten hersteld van de crisis. Het aantal banen en werkenden is op dit moment groter dan ooit (tabel 2.1). De netto arbeidsparticipatie is over de hele linie toegenomen (tabel 2.2). De werkloosheid ligt op het laagste niveau in ruim zes jaar tijd, al is deze nog wel hoger dan voor de economische crisis in 2008 (figuur 2.1). Het aantal vacatures is flink gestegen en is nu hoog, net als het consumentenvertrouwen. In 2018 verwacht het CPB een verdere groei van de werkgelegenheid en een daling van de werkloosheid. Een teken van die groei is dat er in steeds meer sectoren sprake is van lastig te vervullen vacatures. Deze ontwikkelingen bieden perspectief aan werkenden en werkzoekenden.

De huidige situatie op de arbeidsmarkt staat in scherp contrast met de stand van de economie en op de arbeidsmarkt toen het kabinet in 2012 aantrad. Het kabinet heeft zich de afgelopen jaren ingespannen om de overheidsfinanciën op orde te brengen, heeft hervormingen doorgevoerd en tegelijkertijd de gevolgen van de crisis zoveel mogelijk beperkt en eerlijk verdeeld. Mede dankzij deze inspanningen staat Nederland er relatief goed voor. Het kabinet laat een stevige basis achter voor de komende jaren.

Tweede Kamer, vergaderjaar 2017-2018, 34 775 XV, nr. 2

8

Figuur 2.1: Kerncijfers conjunctuur

Consumentenvertrouwen Vacature-indicator Werkloosheid

¹ CBS, Statline.

Tweede Kamer, vergaderjaar 2017-2018, 34 775 XV, nr. 2

9

Tabel 2.2 Kerncijfers netto arbeidsparticipatie¹ (%]

¹ CBS.

... maar er blijven de komende jaren aandachtspunten op SZW-terrein bestaan

Het kabinet heeft de afgelopen jaren verschillende knelpunten op de arbeidsmarkt en de sociale zekerheid aangepakt. De positieve ontwikkelingen op de arbeidsmarkt laten echter onverlet dat er voortdurende vraagstukken zijn op het terrein van SZW die de komende jaren om aandacht vragen. Zo werkt nog niet iedereen die kan of wil werken en profiteren langdurige werklozen minder van het herstel. De lonen stijgen vooralsnog gematigd, ondanks de groei van de arbeidsproductiviteit en de daling van de werkloosheid. Dit komt mede doordat er nog een omvangrijk onbenut arbeidspotentieel is van ruim een miljoen mensen. Het CPB verwacht dat de contractloonstijging in de komende jaren weer aantrekt. De groei van de economie en werkgelegenheid bereikt dus nog niet alle Nederlanders. Ook blijven integratie, specifiek het tegengaan van sociale spanningen en radicalisering, en het bevorderen van sociale cohesie aandachtspunten.

Tweede Kamer, vergaderjaar 2017-2018, 34 775 XV, nr. 2

10

¹ CBS, Statline.

De volgende paragrafen gaan in op het beleid in 2018, dan volgt een doorkijk naar vraagstukken die ook op de lange termijn een rol zullen spelen. Tot slot staan in paragraaf 2.1.3 de indicatoren over sectorplannen en handhaving, zoals toegezegd aan de Tweede Kamer (Tweede Kamer, 2015-2016, 34 300-XV, nr. 12).

2.1.2 Beleidsthema's

Het beleid van het huidige kabinet voor het komende jaar is onder te verdelen in drie pijlers: werken aan goed werk, meedoen in de samenleving en een solidair sociaal stelsel. Hierna wordt aan de hand van deze pijlers het beleid voor het komende jaar toegelicht en een doorkijk gegeven.

Ruimte voor de uitvoering De uitvoering is onmisbaar bij het verwezenlijken van beleid. De

afgelopen jaren heeft het kabinet veel gevraagd van gemeenten en uitvoeringssorganisaties. Het implementeren van nieuw beleid vergt veel capaciteit en aanpassingsvermogen. Het is belangrijk dat de uitvoeringsorganisaties en gemeenten ook de gelegenheid krijgen om hun dienstverlening te optimaliseren en verbeteren, zodat de uitvoering nog effectiever wordt en beter aansluit op de behoeften van burgers. Om dit te realiseren is het van groot belang de uitvoering de ruimte en handvatten te bieden die nodig zijn. Dit geldt voor zowel het UWV, de Sociale Verzekeringsbank (SVB) en de Belastingdienst als voor de gemeenten.

De Algemene Rekenkamer constateerde begin 2017 in het rapport «UWV, balanceren tussen ambities en middelen» (Tweede Kamer, 2016-2017, 26 448, nr. 586) dat het UWV de afgelopen jaren de taken adequaat heeft uitgevoerd, maar dat dit een wissel heeft getrokken op de organisatie. Onder meer de ICT-component van de uitvoering is een belangrijk knelpunt, ook bij het realiseren van nieuwe plannen. De aanbevelingen van de Algemene Rekenkamer zijn ter harte genomen en ook in 2018 wordt er gewerkt aan het verbeteren van inzicht in en de relatie met de uitvoering.

Voorbeelden die zich richten op het verbeteren van de dienstverlening zijn:

In het programma sociaal domein pakken gemeenten. Rijk (de Ministeries van V&J, BZK, VWS, SZW en OCW) en andere partijen de komende vier jaar samen uitdagingen naar aanleiding van de decentralisaties op (Tweede Kamer, 2016-2017, 34 477, nr. 17). Het doel van de decentralisaties is dat gemeenten integraal en met maatwerk burgers kunnen ondersteunen die dat nodig hebben. Het programma sociaal domein wil door middel van de interdepartementale en

Tweede Kamer, vergaderjaar 2017-2018, 34 775 XV, nr. 2

11

interbestuurlijke aanpak dit proces verbeteren en versnellen. Het richt zich hierbij op het opsporen en wegnemen van barrières die concrete oplossingen in de weg staan bij complexe situaties van burgers. Daarnaast spelen aanpalende terreinen als veiligheid, wonen en schuldhulpverlening een belangrijke rol. Zo kunnen bij kwetsbare personen door vroegsignalering en een gezamenlijke aanpak, veel leed voor de betrokkenen en hoge maatschappelijke kosten (criminaliteit, overlast) worden voorkomen.

In de Werkkamer komen sociale partners, gemeenten, het UWV en SZW tot bestuurlijke voorstellen en afspraken die de uitvoering van de Participatiewet en de banenafspraak verbeteren. Zo zijn naar aanleiding van praktijksignalen bijvoorbeeld afspraken gemaakt over een uniforme no-riskpolis voor mensen die tot de doelgroep banenafspraak behoren of beschut werken. Verder zijn jongeren uit het Voortgezet Speciaal Onderwijs en het Praktijkonderwijs (zonder beoordeling van het UWV) opgenomen in de doelgroep banenafspraak. Ook zijn gemeenten verplicht om beschutte werkplekken aan te bieden en is de Praktijkroute ingevoerd als extra toegangsroute naar de doelgroep banenafspraak. Deze afspraken zijn inmiddels wettelijk geregeld.

Met het project Matchen op werk werkt SZW samen met arbeidsmarktregio's aan versterking van matching en de regionale werkgeversdienstverlening. Zie pagina 17 voor meer toelichting. Het UWV vernieuwt en moderniseert zijn ICT-systemen om ook in de toekomst betrouwbaar en kwalitatief goede dienstverlening te kunnen bieden. Een belangrijk project hierbinnen is «één uniforme betaalomgeving» (Tweede Kamer, 2015-2016, 26 448, nr. 573), waarbij alle betaalfunctionaliteiten vanuit de verschillende werknemersverzekeringen samenkomen in één systeem. Naar verwachting wordt het deeltraject met betrekking tot arbeidsongeschiktheidsverzekeringen in 2018 afgerond. Zoals eerder aangegeven (Tweede Kamer, 2016 -2017, 26 448, nr. 591), is in de periode 1 april 2018 tot en met 1 januari 2020 een freeze voorzien op de WW-systemen. De SVB werkt in het kader van het programma «vAKWerk» aan de integratie van het systeem voor de uitvoering van de Algemene Kinderbijslag Wet in het IT-systeem voor AOW en Anw. Met deze integratie neemt de flexibiliteit voor het invoeren van nieuwe beleidsmaatregelen toe. Daarnaast leidt het tot een verbetering van de dienstverlening en maakt de SVB een efficiencyslag. De verwachting is dat de integratie in het tweede kwartaal van 2018 een feit zal zijn. Verder is de SVB in 2017 gestart met het Innovatielab Novum. In dit lab ontwikkelt en test de SVB nieuwe concepten ter verbetering van de dienstverlening. Succesvolle innovaties krijgen een plek in de organisatie.

Kennis van gedrag Om de uitvoering effectiever en dienstverlenender in te richten, helpt het

als bij de vormgeving van beleid scherper rekening gehouden wordt met de doelgroepen op wie het beleid gericht is. Als de uitvoering niet goed gevolg kan geven aan het beleid, kunnen doelstellingen van dat beleid in het gedrang komen. Het WRR-rapport «Weten is nog geen doen» laat zien dat de overheid steeds vaker van burgers verwacht dat ze zelfredzaam zijn op het gebied van gezondheid, arbeidsmarkt en financiën. Maar niet iedereen is daar op elk moment toe in staat (heeft voldoende «doenver-mogen»). Het WRR-rapport geeft aan dat beleid meer aan moet sluiten bij het doenvermogen van de doelgroep.

Tweede Kamer, vergaderjaar 2017-2018, 34 775 XV, nr. 2

12

Het toepassen van gedragswetenschappelijke inzichten bij het opstellen van beleid is een manier om dat beleid beter te laten aansluiten bij het vermogen en de beperkingen van burgers. SZW is hier actief mee bezig. Zo heeft het gedragsexperiment «naleving inlichtingenplicht Anw» aangetoond dat het sturen van een persoonlijke herinneringsbrief met het verzoek te checken hoe de eigen leefsituatie zich verhoudt tot de wettelijke regels over samenwonen, een effectieve en efficiënte interventie is om te voorkomen dat Anw-gerechtigden niet (tijdig) melden dat zij samenwonen. Dit kan financiële problemen door terugvordering bij nabestaanden worden voorkomen.

De Inspectie SZW heeft een interventietoolbox in gebruik genomen om programmateams te helpen bepalen welke interventiemix het meest effectief en passend is bij een bepaald probleem en een specifieke doelgroep om zo het gewenste gedragseffect te bereiken. UWV heeft een eigen gedragsteam opgericht om met behulp van gedragsinzichten de dienstverlening van UWV te verbeteren, om zo onder andere werkzoekenden te stimuleren werk te vinden en te voorkomen dat mensen onbedoeld de regels overtreden.

Kennis van gedrag gaat hand in hand met grondige kennis over de doelgroepen van beleid. SZW zet in 2018 in op het actief ophalen van signalen uit de samenleving en in contact komen en blijven met de doelgroepen van beleid.

2.1.2.1 Werken aan goed werk

Werk is één van de speerpunten van het kabinet. Werkenden zijn gemiddeld genomen gelukkiger en gezonder dan niet-werkenden en werk is de snelste route naar een goed inkomen en economische zelfstandigheid. Door het aangaan van een duurzame arbeidsrelatie investeren werkgevers en werknemers eerder en meer in specifieke kennis en duurzame inzetbaarheid. Dat is gunstig voor zowel werkende als werkgever. Voor de individuele burger en de samenleving is het belangrijk dat werkenden zekerheid hebben over de toekomst van hun baan. Dit biedt het vertrouwen om langetermijnverplichtingen aan te gaan zoals gezinsvorming en investeringen en ondersteunt het consumentenvertrouwen. Voor werkgevers en bedrijven is een gelijk speelveld van belang om concurrentie op arbeidsvoorwaarden te voorkomen. Daarom hebben werkenden recht op een eerlijke beloning en moeten zij onder gezonde omstandigheden kunnen werken. De volgende maatregelen dragen bij aan deze doelstelling.

Wml OVO Gelijk werk verdient gelijke beloning. Afgelopen voorjaar is daarom het

wetsvoorstel aangenomen dat regelt dat het wettelijk minimumloon ook geldt voor mensen die tegen beloning arbeid verrichten op basis van een overeenkomst van opdracht (OVO), tenzij het gaat om mensen die als zelfstandige in fiscale zin worden beschouwd (Staatsblad 2017, nr. 290). In veel situaties werkt het verrichten van arbeid tegen loon op basis van een OVO tot volle tevredenheid van zowel opdrachtnemer als opdrachtgever. Maar ook zijn er opdrachtnemers aan de onderkant van de arbeidsmarkt die voor hun inkomsten langdurig afhankelijk zijn van één of twee opdrachtgevers. Dat maakt hen kwetsbaar. Zij hebben een slechte onderhandelingspositie en voelen zich genoodzaakt tegen ongunstige voorwaarden te werken. Ze verdienen soms minder dan het minimumloon. Dat is niet de bedoeling. Als mensen werken in een situatie die feitelijk en maatschappelijk overeenkomt met een dienstbetrekking.

Tweede Kamer, vergaderjaar 2017-2018, 34 775 XV, nr. 2

13

moeten zij ten minste conform het minimumloon worden betaald. Deze wet treedt op 1 januari 2018 in werking. Daarnaast heeft de Eerste Kamer een motie aangenomen die de regering verzoekt te regelen dat het wettelijk minimumloon ook gaat gelden voor mensen die op basis van een andere overeenkomst tegen beloning werken, zoals een aanneem-, uitgeef-, of vervoersovereenkomst (Eerste Kamer, 2016-2017, 33 623, N). Het ontwerpbesluit dat dit beoogt te regelen is voor advies naar de Raad van State verzonden. De beoogde inwerkingtreding van het besluit is ook op 1 januari 2018.

Jeugd Wml Om beter aan te sluiten bij veranderende sociaal-economische en

maatschappelijke ontwikkelingen en bij wat internationaal gangbaar is, is het wettelijk minimumjeugdloon verhoogd (Staatsblad 2017, nr. 24). Dit gebeurt in stappen. Vanaf 1 juli 2017 hebben werknemers vanaf 22 jaar recht op het volledige wettelijk minimumloon. Ook voor werknemers tussen 18 en 21 jaar gaat het loon omhoog. Twee jaar later, vanaf 1 juli 2019, krijgen werknemers vanaf 21 jaar recht op het volledige minimumloon en gaat het minimumjeugdloon voor werknemers van 18, 19 en 20 jaar verder omhoog. Om bedrijven te stimuleren meer jongeren aan te nemen, kunnen werkgevers vanaf 1 januari 2018 een tegemoetkoming krijgen voor jongeren van 18 tot en met 21 jaar: het jeugd-LIV (lage-inkomensvoordeel). Deze tegemoetkoming compenseert werkgevers voor de verhoging van het minimumjeugdloon. Voor werknemers van 22 jaar kunnen werkgevers een tegemoetkoming krijgen via het LIV.

Gelijke beloning Beloningsverschillen tussen mannen en vrouwen zijn afgenomen, zie

tabel 2.4 voor de meest recente cijfers. Dit geldt zowel voor werknemers in het bedrijfsleven als voor werknemers bij de overheid. Het gecorrigeerde beloningsverschil nam in het bedrijfsleven af van 9% in 2008 naar 7% in 2014. Bij de overheid is het gecorrigeerde verschil in 2014 gestegen ten opzichte van 2012. Om een trend vast te stellen moet echter over meer jaren gekeken worden. Het CBS concludeert dat er een gestage afname van het gecorrigeerde beloningsverschil bij de overheid bestaat in de onderzochte periode.

¹ CBS-rapport Gelijk loon voor gelijk werk? Banen en lonen bij de overheid en bedrijfsleven, 2014. Dit onderzoek wordt tweejaarlijks uitgevoerd.

Arbeidsomstandigheden In 2018 start een vierjarig programma gericht op de preventie van

beroepsziekten (Tweede Kamer, 2015-2016, 25 883, nr. 267). De blootstelling aan onder andere gevaarlijke stoffen veroorzaakt veel leed. Door middel van een communicatiecampagne, interventies en inzet op kennis en innovatie wil het kabinet de bewustwording en aanpak van de risico's van het werken met gevaarlijke stoffen versterken. Ook wordt ingezet op vroege signalering van gezondheidsklachten. De afwikkeling van schadeclaims bij beroepsziekten wordt verbeterd door de ontwikkeling van een zelfbindende gedragscode (Tweede Kamer, 2016-2017, 35 883, nr. 295). In aansluiting op de aanpassing van de Arbowet per 1 juli 2017, gericht op het versterken van de arbeidsgerelateerde zorg, werken partijen

Tweede Kamer, vergaderjaar 2017-2018, 34 775 XV, nr. 2

14

samen aan voorlichting over de implementatie van de wijzigingen. Verder wordt ingezet op een intensievere samenwerking tussen de arbeidsgerela-teerde zorg en de curatieve zorg, met het doel tot een effectieve aanpak van arbeidsgerelateerde aandoeningen te komen. Samen met veldpartijen wordt in de vorm van een «kwaliteitstafel» een impuls gegeven aan het beroep van bedrijfsarts (Tweede Kamer, 2016-2017, 29 544, nr. 778). Ook promotie van het vak via een imagocampagne draagt hieraan bij.

Inspectie Control Framework Om eerlijk, veilig en gezond werkte borgen houdt de Inspectie SZW

toezicht op bedrijven, instellingen en werkenden. Dit doet ze door in te zetten op thema's en sectoren met de grootste risico's en meest kwetsbare groepen door middel van inspecties, handhavingscommunicatie, ketensamenwerking en branchebeïnvloeding. Naar aanleiding van het rapport «Werken met effect», voortvloeiend uit de motie Heerma c.s. over de toereikendheid van de capaciteit van de Inspectie SZW, is een Inspectie Control Framework (ICF) opgesteld (Tweede Kamer, 2016-2017, 34 550 XV, nr. 74). Het ICF maakt de relatie inzichtelijk tussen enerzijds de maatschappelijke problemen, risico's en verwachtingen op het domein van SZW en anderzijds de inzet van de Inspectie SZW. Een volgend kabinet kan dit Framework gebruiken om een besluit te nemen over de capaciteitsinzet van de Inspectie SZW in de handhavingsketen.

2.1.2.2 Meedoen in de samenleving

ledereen moet mee kunnen doen in de samenleving. Vanwege de toenemende complexiteit van de samenleving is het belangrijk om aandacht te hebben voor mensen die dit niet zelfstandig lukt. Dit is niet alleen in het belang van de individu en de economie, maar ook voor de samenleving als geheel.

Sociale cohesie en integratie Diversiteit is een motor voor vernieuwing. Of men nou oud of jong, hoog-

of laagopgeleid, geboren en getogen in Nederland of elders is, als iedereen kan doen waar hij of zij goed in is, dan draait Nederland op z'n best. Maar als groepen Nederlanders tegenover elkaar komen te staan dan heeft dat consequenties voor de samenleving. Zowel voor het welzijn en de veiligheid van burgers als voor de economische groei. Daarom zet de overheid in op het bevorderen van integratie en het versterken van de weerbaarheid van de samenleving door factoren die integratie belemmeren, te beperken.

Alhoewel het opleidingsniveau van de tweede generatie migranten toeneemt, blijft de arbeidsparticipatie van migranten achter bij andere groepen en blijft deze sterk afhankelijk van de conjunctuur (Tweede Kamer, 2015-2016, 30 982, nr. 31). Dit is onwenselijk voor deze mensen en voor de samenleving. Om naar beste vermogen actief te participeren in en bij te dragen aan de samenleving is het nodig dat nieuwkomers de Nederlandse taal, de Nederlandse samenleving en de Nederlandse normen en waarden kennen. Zo treedt per 1 oktober 2017 de verplichting in de Wet inburgering in werking om een participatieverklaringstraject te volgen dat wordt afgesloten met de ondertekening van de participatieverklaring. Het traject en de verklaring wijzen inburgeringsplichtige nieuwkomers op hun rechten en plichten en de Nederlandse waarden. Verder bevat deze wetswijziging een wettelijke verplichting voor gemeenten om te voorzien in maatschappelijke begeleiding. Betere kansen voor arbeidsdeelname voor alle mensen met een migratieachtergrond zijn belangrijk om de integratie en binding aan de Nederlandse samenleving te bevorderen. Voorts zet het programma «Verdere Integratie op de

Tweede Kamer, vergaderjaar 2017-2018, 34 775 XV, nr. 2

15

Participatiewet en de Wet banenaf spraak en quotum arbeidsbeperkten

Arbeidsmarkt (VIA)» onder andere in op het tegengaan van discriminatie en wordt het jeugdwerkloosheids- en vluchtelingenbeleid gebundeld.

Een sociaal stabiele samenleving is beter bestand tegen maatschappelijke spanningen en bevordert integratie. Fenomenen als radicalisering, ongewenste buitenlandse beïnvloeding of buitenlandse financiering kunnen leiden tot een toename van sociale spanningen in de Nederlandse samenleving. Om de samenleving weerbaarder te maken gaat de overheid sociale spanningen tegen en treedt op tegen personen en organisaties die de vrijheden van andere mensen beperken of zich onverdraagzaam ten opzichte van de waarden van onze Nederlandse rechtstaat opstellen. Nederlandse burgers moeten in vrijheid hun leven in kunnen richten ongeacht hun geaardheid en eigen keuzes kunnen maken over hun politieke voorkeur, de scholing van hun kinderen en geloofsovertuiging.

Eén van de doelstellingen van dit kabinet is om mensen met een arbeidsbeperking meer kans op werkte geven en toe te werken naar een inclusieve arbeidsmarkt. De Participatiewet, de banenafspraak om op termijn 125.000 extra werkplekken te realiseren en de Wet banenafspraak en quotum arbeidsbeperkten dragen bij aan dit doel. Werkgevers hebben in 2016 in totaal 22.554 banen ten opzichte van de nulmeting gerealiseerd voor mensen met een arbeidsbeperking (Tweede Kamer, 2016-2017, 33 981, nr. J). Het gaat om 18.957 banen bij de sector markt en 3.597 banen bij de sector overheid. Werkgevers in de sector markt voldoen hiermee aan de doelstelling van 14.000 banen, maar dit geldt niet voor de sector overheid (6.500 banen). Vanwege dit resultaat heeft het kabinet besloten om over te gaan tot activering van de quotumregeling voor de sector overheid. Om overheidswerkgevers de tijd te geven een inhaalslag te realiseren is besloten de daadwerkelijke heffing één jaar uit te stellen. Wel worden de resultaten over 2018 gemonitord. Ook is een breed onderzoek aangekondigd dat in kaart moet brengen hoe de quotumregeling voor de diverse onderdelen van de overheidssector in de praktijk uitwerkt. De resultaten van dit onderzoek komen medio 2018 beschikbaar.

Sinds de invoering van de Participatiewet en de Wet banenafspraak en quotum arbeidsbeperkten is veel in gang gezet door werkgevers, gemeenten, het UWV en scholen om de inclusieve arbeidsmarkt dichterbij te brengen. Nieuwe instrumenten als loonkostensubsidie worden steeds meer ingezet. Ruim 4.000 personen waren eind 2016 aan het werk met deze voorziening (tabel 2.5). Bij steeds meer werkgevers staat het toegankelijk maken van hun werkvloer voor mensen met een arbeidsbeperking op de agenda. Regionale samenwerking gericht op de realisatie van de banenafspraak heeft een duidelijke impuls gekregen: in alle 35 arbeidsmarktregio's zijn regionale werkbedrijven tot stand gekomen. Ook zijn er met brede maatschappelijke en parlementaire steun vereenvoudigingen doorgevoerd. Zo is voor alle gemeenten de uniforme no-riskpolis voor de doelgroep banenafspraak en beschut werk ook vanaf 2021 beschikbaar en is sinds 1 januari 2017 de Praktijkroute ingevoerd als extra toegangsroute tot de doelgroep van de banenafspraak.

Ook is sinds 1 januari 2017 de wetgeving voor beschut werk aangepast. Vanaf die datum kunnen mensen zelf een advies beschut werk bij het UWV aanvragen en zijn gemeenten verplicht om bij een positief advies een beschutte werkplek aan te bieden. Deze verplichting geldt tot het aantal plekken is bereikt dat een gemeente volgens een ministeriële regeling jaarlijks moet realiseren. Sinds de wetswijziging neemt het aantal

Tweede Kamer, vergaderjaar 2017-2018, 34 775 XV, nr. 2

16

beschutte werkplekken toe. In heel 2016 heeft het UWV388 positieve adviezen afgegeven, eind 2016 werken ca. 140 personen in een beschutte werkomgeving (tabel 2.5). In de eerste helft van 2017 gaf het UWV 758 positieve adviezen af, die deels nog omgezet moeten worden in beschutte werkplekken. Naast deze verplichting zijn ook in 2018 extra middelen beschikbaar gesteld om gemeenten via een bonus te stimuleren om het aantal beschutte werkplekken te vergroten. De resterende middelen van de bonus beschut werk, voor plekken die niet gerealiseerd zijn, blijven beschikbaar voor gemeenten gedurende de hele looptijd van de regeling. In totaal is voor de bonus in 2018 € 16 miljoen beschikbaar. De overgang naar een inclusieve arbeidsmarkt, door de banenafspraak en door de inzet van beschut werk, vergt een blijvende inspanning van alle betrokkenen.

Matchen op werk De economie trekt aan en dat biedt kansen. Ook voor mensen die hier

publieke ondersteuning bij nodig hebben. Om deze kansen te benutten is het belangrijk dat gemeenten, hun sociale werkbedrijven, het UWV, het onderwijs, private bemiddelaars, werknemers en werkgevers in de 35 arbeidsmarktregio's samenwerken. De Inspectie SZW concludeert in haar rapportage «Werk aan de... uitvoering» (Tweede Kamer, 2016-2017, 29 544, nr. 745) dat er verbeteringen noodzakelijk zijn op het gebied van matching en werkgeversdienstverlening in de arbeidsmarktregio's. De Inspectie signaleert risico's voor het realiseren van de banenafspraak en de doelstellingen van de Participatiewet. Daarom wordt, samen met de arbeidsmarktregio's en de landelijke partners, gewerkt aan versterking van het functioneren van de arbeidsmarktregio's (Tweede Kamer, 2016-2017, 29 544, nr. 779).

Experimenten Participatiewet Gemeenten kunnen een aanvraag indienen om te mogen experimenteren

bij de uitvoering van de Participatiewet om in de praktijk te kunnen onderzoeken wat het beste werkt om mensen vanuit de bijstand naar werk toe te leiden. Tot nu toe zijn de volgende gemeenten aangewezen om te mogen experimenteren: Groningen in samenwerking met Ten Boer, Deventer, Nijmegen, Tilburg en Wageningen. De experimenten in deze gemeenten gaan na deze zomer van start en duren twee jaar.

Tweede Kamer, vergaderjaar 2017-2018, 34 775 XV, nr. 2

17

2014 2015 2016

WWB Participatie- Participatiewet wet

Aantal gestarte banen na re-integratievoorziening door gemeenten¹ (x 1.000) 47 43 43

Werkenden met een voorziening Participatiewet (x 1.000, ultimo) 37 33 37

waarvan personen met een loonkostensubsidie Participatiewet nvt 1,2 4,2

waarvan personen met beschut werk nvt <0,1 <0,2

waarvan tijdelijke loonkostensubsidie voor werklozen of ID/WIW 8 5,2 3,8

Werknemersbestand WSW (x 1.000) 103 96 91

Aantal detacheringen als percentage van het totaal aantal arbeidsplaatsen (%) 30 36 37 Aantal gerealiseerde plaatsen in begeleid werken als percentage van het totaal aantal

arbeidsplaatsen (%) 6,5 6,6 6,5

Aantal voorzieningen Participatiewet/WWB (x 1.000, ultimo) 214 209 222

Aantal personen met een voorziening Participatiewet/WWB (x 1.000, ultimo) 170 166 174

¹ CBS, uitstroom na re-integratie.

Tweede Kamer, vergaderjaar 2017-2018, 34 775 XV, nr. 2

18

Meer inzicht in effecten re-integratie

In het Wetgevingsoverleg over de begroting 2016 is verzocht om een indicator waarmee de doeltreffendheid en doelmatigheid van re-integratievoorzieningen kan worden gemeten. Toegezegd is de mogelijkheden rond een dergelijke indicator met uitvoerende partijen te onderzoeken. Uit dit onderzoek is geconcludeerd dat de effectiviteit van re-integratievoorzieningen vanwege de complexiteit, heterogeniteit van de doelgroep en tijdsverloop tussen inzet en effect niet in een zinvolle jaarlijkse indicator uit te drukken is. Evaluaties en effectiviteitsonderzoeken zijn meer geschikt om de causaliteit tussen inzet en effect te bepalen. In haar brief van 9 november 2015 heeft de Staatssecretaris de Tweede Kamer geïnformeerd over wat nu reeds bekend is uit eerdere onderzoeken (Tweede Kamer, 2015-2016, 28 719, nr. 94). Uit de publicatie «Kansrijk Arbeidsmarktbeleid II» blijkt verder dat de meest positieve effecten worden gevonden voortijdelijke loonkostensubsidies, begeleiding door een klantmanager en sancties, waaronder ook de controle en monitoring van het nakomen van re-integratieverplichtingen en zoekinspanningen. Het CPB wijst op het belang van gericht instrumenten inzetten door middel van profiling en targeting. Scholing blijkt voor lager opgeleiden en ouderen effectief, maar is op de relatief korte termijn niet kosteneffectief (Tweede Kamer, 2016-2017, 29 544, nr. 723).

Het kabinet vindt het van belang dat er verder onderzoek plaatsvindt om meer duidelijkheid te krijgen over waarom en onder welke voorwaarden instrumenten effectief zijn. Zo wordt gewerkt aan het meerjarige kennisprogramma «Vakkundig aan het werk», waarvoor gemeenten en kennisinstellingen voorstellen kunnen doen gericht op meer inzicht in de effecten van re-integratie. Ook wordt op dit moment onderzoek gedaan naar de effectiviteit van loonkostensubsidie en loondispensatie (dit onderzoek is eind 2018 gereed), naar de effecten van de Participatiewet in brede zin en gaan verschillende gemeenten experimenteren met de uitvoering van de Participatiewet om in de praktijk te kunnen onderzoeken wat het beste werkt om mensen vanuit de bijstand naar werk toe te leiden. Daarnaast laat het UWV nog meer onderzoek verrichten naar de effecten van de UWV-dienstverlening en bekijken SZW en het UWV de mogelijkheden van een gezamenlijk onderzoeksprogramma naar de effectiviteit van dienstverlening alsmede inzet van werkvoorzieningen en re-integratiediensten gericht op mensen met een arbeidsbeperking.

Toepassing van deze bewezen actieve methoden is van groot belang voor effectief activeringsbeleid. Met het Programma «Vakmanschap & Effectiviteit» worden gemeentelijke professionals ondersteund om beschikbare kennis over effectieve aanpakken in de praktijk te brengen.

Armoede en schulden Ook in 2018 zijn middelen beschikbaar voor de verbetering van de

gemeentelijke schuldhulpverlening. Met de inwerkingtreding van het Besluit breed moratorium per 1 april 2017 hebben gemeenten in het kader van de uitvoering van de schuldhulpverlening de mogelijkheid gekregen om bij de rechtbank een breed moratorium aan te vragen. Daarnaast wordt de Wet vereenvoudiging beslagvrije voet (Stb. 2017, nr. 110) uiterlijk op 1 januari 2019 geïmplementeerd. Die moet ervoor zorgen dat schuldenaren bij beslaglegging genoeg geld overhouden om in basale

Tweede Kamer, vergaderjaar 2017-2018, 34 775 XV, nr. 2

19

levensbehoeften te kunnen voorzien. Verkend wordt ook hoe een vorm van beslagvrije voet bij bankbeslag kan worden gerespecteerd. In 2018 gaat de implementatie van de rijksincassovisie verder met als doel om met de betrokken overheidsorganisaties te komen tot een socialere incasso. De verbreding van het beslagregister wordt ook in 2018 voorbereid. Het streven is dat de eerste overheidsorganisaties kunnen aansluiten in 2019. Tot slot is de subsidieregeling armoede en schulden uitgebreid met tijdvakken in 2018 en 2019.

In het bijzonder is er aandacht voor het terugdringen van armoede onder kinderen. Doel is dat alle kinderen in Nederland mee kunnen doen op het gebied van sport, cultuur, school en sociale activiteiten, ook kinderen die opgroeien in een gezin met een laag inkomen. Hiervoor is met ingang van 2017 jaarlijks € 100 miljoen extra beschikbaar gesteld. Gemeenten ontvangen daarvan € 85 miljoen. De bestuurlijke afspraken die over de inzet van deze middelen zijn gemaakt met de VNG worden in 2018 geëvalueerd. Verder kunnen partijen in Europees en Caribisch Nederland de komende jaren projecten indienen voor voorzieningen in natura voor kinderen in huishoudens met een laag inkomen. Vanuit de subsidieregeling Kansen voor alle kinderen is hiervoor jaarlijks € 4 miljoen beschikbaar voor Europees Nederland en € 1 miljoen voor Caribisch Nederland. De overige € 10 miljoen euro van het extra geld wordt besteed door de vier landelijke fondsen die met naturavoorzieningen zorgen dat kinderen kunnen sporten, aan cultuur kunnen doen, hun verjaardag kunnen vieren en op school meedoen. De SER heeft in het advies «Opgroeien zonder armoede» (Tweede Kamer, 2016-2017, 24 515, nr. 387) het belang van het bieden van kansen aan alle kinderen en de verantwoordelijkheid van ouders, rijksoverheid en gemeenten hierbij, onderstreept.

Kinderopvang Goede kinderopvang draagt bij aan de arbeidsparticipatie van ouders,

maar ook aan de ontwikkeling van het kind. Het gemiddelde aantal gewerkte uren van moeders met jonge kinderen (0-11 jaar) neemt de afgelopen jaren licht toe (tabel 2.6). Goede en betaalbare kinderopvang is daarbij van groot belang. De kinderopvangsector en vraagouders zijn gebaat bij een betrouwbare overheid en voorspelbaar beleid. Het kabinet heeft daarom een wetsvoorstel in voorbereiding om de financiering van de kinderopvang te wijzigen naar een systematiek van directe financiering (Tweede Kamer, 2015-2016, 31 322, nr. 310). Door middel van dit voorstel zou deze financieringssystematiek in de plaats komen van de huidige kinderopvangtoeslag. De geldstromen van en naar ouders worden hiermee beperkt, wat de risico's van onverwachte nabetalingen en terugvorderingen verkleint. In aanloop naar de indiening en behandeling van het wetsvoorstel bij de Tweede Kamer vinden investeringen plaats waarvoor in de begroting van 2018 middelen zijn gereserveerd.

Om de kwaliteit van de kinderopvang te borgen en de verschillen in de kwaliteitseisen van peuterspeelzaalwerk en kinderopvang te verkleinen treden per 2018 de Wet innovatie en kwaliteit kinderopvang (Stb. 2017, nr. 251) en de Wet harmonisatie peuterspeelzaalwerk en kinderopvang (Stb. 2017, nr. 252) in werking (beide wijzigingswetten van de Wet kinderopvang). Daarnaast wordt in 2018 het personenregister ingevoerd waarin alle personen die een Verklaring Omtrent het Gedrag (VOG) nodig hebben voor hun rol in de kinderopvang zich moeten inschrijven. Hierdoor wordt de huidige continue screening van de vaste medewerkers uitgebreid met tijdelijke medewerkers (stagiairs, uitzendkrachten, vrijwilligers en zelfstandigen) en met mensen die structureel aanwezig zijn op de opvanglocatie tijdens opvanguren. De invoering van het personen-

Tweede Kamer, vergaderjaar 2017-2018, 34 775 XV, nr. 2

20

register draagt bij aan het verder vergroten van de veiligheid in de kinderopvang.

Tabel 2.6 Kerncijfers ontwikkeling in gewerkte uren¹ (gemiddelde binnen de groep vrouwen met een baan van meer dan 1 uur, jaarcijfers)

¹ CBS.

Koopkracht Het kabinet heeft, en houdt ook in 2018, oog voor groepen die financieel

op achterstand dreigen te komen, zowel niet-werkenden als werkenden. In het voorjaar was de verwachting van het CPB dat uitkeringsontvangers en gepensioneerden er in koopkracht op achteruit zouden gaan in 2018. Daarnaast zou de koopkrachtstijging van huishoudens met de laagste inkomens fors achterblijven bij huishoudens met hoge inkomens. Het kabinet verbetert met verschillende maatregelen de koopkracht van kwetsbare groepen. Het kabinet verhoogt vanaf 2018 de zorgtoeslag en het kindgebonden budget, wat gunstig is voor de koopkracht van mensen met een laag inkomen. Daarnaast gaat de ouderenkorting aanzienlijk omhoog, terwijl de inkomensondersteuning voor AOW'ers in mindere mate verlaagd wordt, en wordt de afbouw van de dubbele algemene heffingskorting in de bijstand nog een jaar getemporiseerd. Hierdoor gaan uitkeringsontvangers en gepensioneerden er in 2018 juist in doorsnee op vooruit in plaats van achteruit. Ruim 80% van alle huishoudens gaat er volgend jaar in koopkracht op vooruit. Het kabinet zorgt er zo voor dat werkenden, uitkeringsontvangers én gepensioneerden profiteren van het economisch herstel in Nederland.

Figuur 2.2

Ontwikkeling mediane koopkracht 2018

+0,8

-0,21-

Werkenden Uitkeringsontvangers Gepensioneerden

I Zonder aanvullende maatregelen (CEP, maart 2017) I Met aanvullende maatregelen (september 2017) Bron: CPB, bewerkingen door het Ministerie van SZW

Jeugdwerkloosheid De weg naar werk of terug naar school vinden is niet voor alle jongeren

vanzelfsprekend. De Aanpak Jeugdwerkloosheid krijgt daarom de komende jaren een vervolg in het programma Sociaal Domein (Tweede Kamer, 2016-2017, 29 544, nr. 787). Juist jongeren die minder zelfredzaam zijn, voelen de gevolgen van de invoering van het passend onderwijs, de Wet maatschappelijke ondersteuning, de nieuwe Jeugdwet en de Participatiewet. Voor hen wordt de overgang naar werk, onderwijs of een

Tweede Kamer, vergaderjaar 2017-2018, 34 775 XV, nr. 2

21

combinatie daarvan versoepeld door met gemeenten, scholen, werkgevers, hun partners, kennisinstellingen, dwarskijkers en jongeren een gezamenlijke overkoepelende ambitie te formuleren waarbij jongeren centraal staan. Van hieruit gaan de partijen aan de slag om tot verbetering en innovatie te komen door eigenaarschap en handelingsruimte te geven aan professionalsjongeren en mensen uit hun leefwereld. Daarnaast worden oplossingen aangedragen voor mogelijke knelpunten rond deze ambitie.

2.1.2.3 Solidair sociaal stelsel

Nederland scoort in internationaal perspectief goed wat betreft de uitkomsten van sociaaleconomisch beleid. De participatie is hoog en (inkomens)ongelijkheid en armoede zijn relatief laag. Om de uitkomsten te behouden en te verbeteren is het van belang dat het sociaal stelsel, de bescherming die de regulering van de arbeidsmarkt en het stelsel van sociale zekerheid biedt, aansluit bij een arbeidsmarkt en samenleving die in beweging zijn. In dit kader heeft het kabinet de afgelopen regeerperiode, onder andere met de Wet werk en zekerheid en de Participatiewet, hervormingen doorgevoerd met als doelstelling het verschil tussen vast en flexibel werk te verkleinen en een inclusieve arbeidsmarkt te bevorderen. Er zijn echter nog meerdere vraagstukken waar maatschappelijk gezien veel aandacht voor is maar die geen eenvoudige oplossing kennen. Hierop wordt hieronder ingegaan.

Permanent leren Werk verandert, mede door technologische ontwikkelingen. We moeten

ervoor zorgen dat ook in de toekomst iedereen van de technologische ontwikkelingen kan blijven profiteren. Het is duidelijk dat banen verdwijnen en nieuwe beroepen ontstaan. Omdat de gevraagde vaardigheden veranderen is het belangrijk dat werkenden meebewegen met de ontwikkelingen. Zeker voor kwetsbare groepen op de arbeidsmarkt, die minder snel uit zichzelf scholen, is het verbeteren van duurzame inzetbaarheid een belangrijk thema. Werk- en opdrachtgevers, werkenden en de overheid hebben allen een belangrijke rol in de omslag die nodig is naar een permanente leercultuur.

Toekomst van werk Ook op de langere termijn zijn er vraagstukken die mogelijk grote impact

hebben op de arbeidsmarkt en de sociale zekerheid. Dit wordt vaak samengevat als de «toekomst van werk»-discussie, en gaat onder andere over robotisering en de mogelijk veranderende organisatie van werk (flexibilisering en platformisering). Dit kabinet heeft stappen gezet om Nederland hierop voor te bereiden (Tweede Kamer, 2016-2017, 29 544, nr. 773). SZW volgt deze ontwikkelingen nauwgezet, onder andere in OESO- en ILO-verband, zodat Nederland zo snel en goed mogelijk kan inspelen op de veranderingen die zich voordoen.

Op de arbeidsmarkt is niet altijd sprake van een gelijk speelveld. De keuze voor een contractvorm wordt vaak niet bepaald door de aard van de werkzaamheden, maar door institutionele factoren, zoals verschillen in de fiscale behandeling van werknemers en zzp'ers. Bij flexibele contract-vormen (waaronder zzp) is de kans aanwezig dat minder investeringen plaatsvinden in scholing en duurzame inzetbaarheid dan wenselijk en noodzakelijk is om blijvende ontwikkeling te bevorderen. Vermindering van de institutionele verschillen zorgt ervoor dat er indien gewenst eerder een duurzame arbeidsrelatie tot stand komt en dat werkenden sneller komen te werken op een plek waar hun productiviteit het hoogst is. De

Ordening van de arbeidsmarkt en gelijk speelveld

Tweede Kamer, vergaderjaar 2017-2018, 34 775 XV, nr. 2

22

Toekomst pensioenstelsel

Brexit

Gelijk internationaal speelveld

Europese Commissie beveelt Nederland aan om actie te ondernemen om de tweedeling op de arbeidsmarkt te beperken.

Door de langdurig lage rente is het stelsel van aanvullende pensioenen onder druk komen te staan. Daarom heeft het kabinet de afgelopen jaren een flink aantal maatregelen genomen om het stelsel te borgen. Een van die maatregelen is het nieuwe financieel toetsingskader voor pensioenfondsen, dat ervoor gezorgd heeft dat het pensioenstelsel stabieler en schokbestendiger is geworden. Sinds eind 2016 zijn de dekkingsgraden van de pensioenfondsen weer aan het stijgen. De gemiddelde actuele dekkingsgraad van alle pensioenfondsen is met bijna 9 procentpunt gestegen. Tegelijkertijd is de afgelopen jaren duidelijk geworden dat het stelsel van aanvullende pensioenen niet meer aansluit bij de manier waarop mensen leven en werken in de 21ste eeuw. Stijgende levensverwachting, vergrijzing, flexibilisering van de arbeidsmarkt en de toenemende variëteit in persoonlijke wensen en omstandigheden van mensen spelen hierbij een rol. Om deze redenen heeft het kabinet in 2014 met de Nationale Pensioendialoog de discussie gestart over de toekomst van het stelsel van aanvullende pensioenen. In juli 2016 heeft het kabinet de Perspectiefnota naar de Kamer verstuurd. In de Perspectiefnota zijn de hoofdlijnen voor een nieuw pensioenstelsel nader uitgewerkt: een collectief en solidair stelsel met verplichtstelling, en met een toereikend pensioen voor alle werkenden, een neutralere manier van pensioen opbouwen, ruimte voor een nieuw pensioencontract en meer keuzevrijheid en maatwerk. Het is ook een aanbeveling van de Europese Commissie aan Nederland om het pensioenstelsel transparanter, eerlijker tussen generaties en schokbestendiger te maken. Een nieuw kabinet kan hierin concrete keuzes te maken.

In Europees verband zijn (het beperken van) de mogelijke implicaties van de Brexit op de Nederlandse economie en arbeidsmarkt de komende jaren een aandachtspunt. De Brexit kan grote effecten hebben op specifieke sectoren en op werkenden. In interdepartementaal verband wordt er gewerkt aan een inventarisatie van de mogelijke gevolgen hiervan. Hierbij is relevant dat in het verleden de inzet van het Verenigd Koninkrijk en Nederland op het gebied van pensioenen en ander sociaal beleid vaak in eikaars verlengde lag.

Arbeidsmigratie leidt tot vraagstukken op het gebied van een gelijk speelveld van arbeidsvoorwaarden en sociale zekerheid. Het kabinet heeft dit onderwerp de afgelopen jaren in Europees verband geagendeerd, bijvoorbeeld in het debat rond de Detacheringsrichtlijn. Dit onderwerp blijft de komende jaren actueel, ook in het kader van het recente voorstel van de Europese Commissie voor het «Mobility package» dat als doel heeft om de beloning en de arbeidsomstandigheden van chauffeurs in de grensoverschrijdende Europese transportsector beter te regelen (Tweede Kamer, 2016-2017, 34 734 nr. 7). Daarnaast heeft de Europese Commissie (EC) een voorstel gedaan voor de oprichting van de Europese pijler van sociale rechten en een reflectiepaper gepresenteerd over de sociale dimensie van de Europese Unie (EU). Hierin worden drie mogelijke scenario's geschetst voor de toekomst van de sociale dimensie van Europa. In de komende tijd zal binnen de EU veel worden gesproken over welke route de EU zou moeten bewandelen. Nederland zal actief aan deze discussie deelnemen vanuit het streven naar een gelijk speelveld op de arbeidsmarkt. In internationaal perspectief is de discussie over de toekomst van werk die met name in ILO- en OECD-verband wordt gevoerd, van belang voor de ontwikkeling van een gelijk internationaal

Tweede Kamer, vergaderjaar 2017-2018, 34 775 XV, nr. 2

23

speelveld op gebied van arbeid en sociale zekerheid. Tevens zijn de Duurzame Ontwikkelingsdoelen van de Verenigde Naties (VN) van belang. Met name de doelstellingen op het gebied van armoedebestrijding, gendergelijkheid, goede banen en het verminderen van ongelijkheid raken aan SZW-beleid. Deze doelen zijn niet alleen uit zichzelf nastrevenswaardig, maar zorgen ook voor een gelijker wereldwijd speelveld op de arbeidsmarkt. Het kabinet rapporteert jaarlijks over de Nederlandse uitvoering van de Duurzame Ontwikkelingsdoelen aan de Tweede Kamer (Tweede Kamer, 2016-2017, 26 485, nr. 246).

2.1.3 Overige indicatoren 2.1.3.1 Handhaving

In opdracht van het Ministerie van SZW heeft PwC een evaluatieonderzoek verricht naar het handhavingsbeleid inzake socialezekerheidswetten, inclusief het sanctieregime zoals vastgelegd in de Fraudewet (Tweede Kamer, 2016-2017, 17 050, nr. 538). Uit dit onderzoek blijkt dat het handhavingsbeleid van SZW functioneert. Er zijn geen grote tekortkomingen geconstateerd, maar er zijn wel kansen om bepaalde onderdelen -ook onderdelen die nu goed gaan - verder te verbeteren. De evaluatie geeft geen concrete nieuwe of verbeterde indicatoren die iets toevoegen aan de reeds opgenomen indicatoren.

De kerncijfers opsporing laten een daling van het totaal opgelegde boetebedrag zien voor zowel het UWV, de SVB als de gemeenten. In 2015 is deze daling onder andere het gevolg van een uitspraak van de Centrale Raad van Beroep van 24 november 2014 (ECLkNLCRVB, 2014, nr. 3754). Naar aanleiding van deze uitspraak is het sanctiebeleid versoepeld, waardoor er minder hoge boetes zijn opgelegd. Bij het UWV is de daling van het aantal geconstateerde overtredingen, het totale benadelingsbedrag en het totaal opgelegde boetebedrag een gevolg van de invoering van de inkomstenverrekening van de Wwz per 1 juli 2015.

De incassoratio's in tabel 2.7 na één en twee jaar vertonen een stabiel beeld. De incassoratio na drie jaar is lager dan in het voorgaande jaar, ondanks een toename van het geïncasseerde bedrag van € 76,4 miljoen naar € 111 miljoen. De incassoratio van in 2014 ontstane vorderingen kan in de toekomst nog verder oplopen. De Fraudewet geeft het UWV, de SVB en gemeenten de mogelijkheid om gedurende 10 jaar terug te vorderen.

Tabel 2.7 Kerncijfers opsporing UWV, SVB en gemeenten

Aantal geconstateerde overtredingen met financiële benadeling (x 1.000)

Totaal benadelingsbedrag (x€ 1 min)

Totaal opgelegde boetebedrag (x€ 1 min)

Totaal 64 47 31 157 137 121 77 32 20

¹ UWV, Jaarverslag.

² SVB, Jaarverslag.

³ CBS, Bijstandsdebiteuren- en fraudestatistiek.

Tweede Kamer, vergaderjaar 2017-2018, 34 775 XV, nr. 2

24

¹ UWV, Jaarverslag.

² SVB, Jaarverslag.

³ CBS-onderzoek incassoratio 2016.

⁴ SZW-berekeningen op basis van CBS, bijstandsdebiteuren- en fraudestatistiek.

2.1.3.2 Sectorplannen

Op verzoek van de Tweede Kamer zijn de kerncijfers van de sectorplannen toegevoegd aan de beleidsprioriteiten van de begroting en het jaarverslag. In 2018 zal dit kabinet geen beleidswijzigingen meer doorvoeren op het gebied van de sectorplannen, wel zijn de kerncijfers hieronder toegevoegd om te voldoen aan bovenstaande wens.

Voor de realisatiecijfers is uitgegaan van de meest actuele meting die ook in de voortgangsbrief van 26 juni 2017 is verwerkt. De brief gaat verder in op de achtergronden van de ontwikkelingen in de ambities en realisaties van de sectorplannen. Scholingsmaatregelen blijven in veel sectoren en regio's veel deelnemers aantrekken. Binnen bestaande sectorplannen vindt een lichte schuif plaats richting het bevorderen van instroom door bijvoorbeeld meer beroepsbegeleidende (bbl-)leerwerkplekken te creëren.

In het najaar van 2017 verschijnt de eerste tussenevaluatie van de tot dan toe afgeronde sectorplannen. De tussenevaluatie gaat in op de arbeidsmarktpositie van de deelnemers aan deze afgeronde sectorplannen. In 2018 verschijnt een tweede tussenevaluatie van alle tot dan toe afgeronde sectorplannen. In 2019 volgt de eindevaluatie van alle sectorplannen.

Tweede Kamer, vergaderjaar 2017-2018, 34 775 XV, nr. 2

25

¹ Agentschap SZW, administratie.

² De aanvragen voor de 3^e tranche waren op dit moment nog in beoordeling.

Tweede Kamer, vergaderjaar 2017-2018, 34 775 XV, nr. 2

26

¹ Agentschap SZW, administratie.

Tweede Kamer, vergaderjaar 2017-2018, 34 775 XV, nr. 2

27

2.2 Budgettaire ontwikkeling SZA-kader

De Minister van SZW is binnen het kabinet verantwoordelijk voor het uitgavenkader Sociale Zekerheid en Arbeidsmarkt (SZA). In deze paragraaf wordt een beeld gegeven van de ontwikkelingen binnen deze sector. De SZA-sector is conjunctuurgevoelig doordat de werkloosheidsuitgaven in dit kader zijn opgenomen

2.2.1 Opbouw SZA-kader

Het SZA-kader bevat zowel uitgaven van regelingen die begrotingsgefi-nancierd zijn als uitgaven van regelingen die premiegefinancierd zijn. De begrotingsgefinancierde uitgaven worden uit belastinginkomsten betaald. De premiegefinancierde uitgaven worden voornamelijk door middel van premies gefinancierd. Tabel 2.2.1 bevat een toelichting op de opbouw van de SZA-uitgaven.

Tabel 2.2.1 Opbouw SZA-uitgaven (x € 1 mld)

Allereerst wordt voor een dubbeltelling gecorrigeerd omdat sociale fondsen voor een deel worden gefinancierd uit begrotingsmiddelen (correctie rijksbijdragen). Dit betreft hoofdzakelijk een bijdrage aan het Ouderdomsfonds, die nodig is omdat de opbrengsten van de AOW-premie onvoldoende zijn om de AOW-uitgaven te dekken. In 2018 worden de SZA-uitgaven hierdoor met € 12,2 miljard gecorrigeerd. De reserveringen voor de regelingen die vallen onder de Wet tegemoetkomingen loondomein (Wtl) staan als niet-kaderrelevante posten op de SZW-begroting. Het gaat om het Lage-inkomensvoordeel (LIV), het Minimumjeugdloonvoordeel (Jeugd-LIV) en de Loonkostenvoordelen (LKV's).

Tevens vallen de apparaatuitgaven van SZW en enkele andere uitgaven niet onder het SZA-kader maar onder het kader Rbg-eng (€ 0,6 miljard). Voor het gedeelte van de ontvangsten dat tot de

niet-belastingontvangsten wordt gerekend wordt eveneens gecorrigeerd: € 0,7 miljard (terugontvangsten Kinderopvang en Tegemoetkoming

Tweede Kamer, vergaderjaar 2017-2018, 34 775 XV, nr. 2

28

ouders, beide begrotingsgefinancierd) en € 0,4 miljard (ontvangsten Ufo, premiegefinancierd). Het uitgavenplafond (SZA-kader) wordt in lopende prijzen uitgedrukt, wat betekent dat rekening wordt gehouden met toekomstige loon- en prijsontwikkelingen en de gevolgen daarvan voor de uitgaven. Voor de begrotingsgefinancierde regelingen staan de hiervoor gereserveerde middelen (€ 0,3 miljard) niet op de SZW-begroting, maar op een afzonderlijke begrotingspost die door de Minister van Financiën wordt beheerd. De premiegefinancierde uitgaven zijn al uitgedrukt in lopende prijzen. De post overig bestaat uit de in=uittaakstelling. Deze wordt geboekt op de aanvullende post om ervoor te zorgen dat het uitkeren van de eindejaarsmarge 2016 niet leidt tot een belasting van het uitgavenkader SZA in 2017. De middelen voor de Wsw en het participatiebudget maken onderdeel uit van de integratie-uitkering sociaal domein. Deze uitgaven blijven onderdeel van het SZA-kader en worden bijgeteld. In lopende prijzen bedragen de SZA-uitgaven in 2018 € 78,5 miljard.

2.2.2 Uitgaven SZA-kader 2017-2022

In onderstaande tabel worden de ontwikkelingen in de SZA-uitgaven voor 2017-2022 per cluster van regelingen getoond. De uitgaven zijn gesaldeerd met de ontvangsten. De totale SZA-uitgaven van € 77,4 miljard in 2017 stijgen naar € 86,9 miljard in 2022. Dit is een toename van € 9,5 miljard in vijf jaar tijd. Deze stijging wordt voor een groot deel veroorzaakt door de aanpassing van de uitgaven SZA aan de loon- en prijsontwikkeling. Hiervoor is aan het slot van de tabel een algemene post nominale ontwikkeling opgenomen. Deze post bedraagt €8,5 miljard in 2022. Gecorrigeerd voor de nominale ontwikkeling stijgen de uitgaven SZA met € 1,0 miljard.

Tweede Kamer, vergaderjaar 2017-2018, 34 775 XV, nr. 2

29

2017 2018 2019 2020 2021 2022

Werkloosheid/Bijstand

WW-uitgaven (werkloosheid) 4,7 4,0 3,6 3,5 3,4 3,5 Macrobudget participatiewetuitkeringen

(bijstand) en intertemporele tegemoetkoming 6,0 5,9 6,1 6,4 6,6 6,7

Arbeidsongeschiktheid/Ziekte en zwangerschap

WIA/WAO/WAZ/Wajong 12,6 12,7 12,9 13,1 13,3 13,4

ZW/WAZO/Transitievergoeding 2,7 2,7 3,3 3,4 3,0 3,0

Ouderdom/Nabestaanden

AOW 36,6 36,7 36,8 36,8 36,9 37,0

Inkomensondersteuning AOW 0,9 0,9 0,9 0,9 0,9 0,9

Anw 0,4 0,4 0,3 0,3 0,3 0,3

Kinderopvang en kindregelingen

KOT 2,3 2,4 2,5 2,5 2,5 2,5

AKW/WKB 5,3 5,3 5,3 5,2 5,2 5,2

Re-integratie/Participatie

Re-integratieuitgaven arbeidsongeschiktheid 0,1 0,2 0,2 0,2 0,2 0,2

Integratie-uitkeringen sociaal domein 2,6 2,5 2,4 2,3 2,2 2,2

Uitvoeringskosten en overige uitgaven

Uitvoeringskosten (UWV/SVB etc.) 2,0 1,9 1,9 1,9 1,9 1,9

Overige uitgaven 1,1 1,3 1,3 1,4 1,5 1,5

Nominale ontwikkeling 0,0 1,4 3,0 4,8 6,6 8,5

Totaal SZA-uitgaven 77,4 78,5 80,6 82,7 84,5 86,9

Werkloosheid, bijstand De werkloosheid daalt over de periode 2017 tot en met 2022. Deze daling

is ook zichtbaar in de ontwikkeling van de werkloosheidsuitgaven van € 4,7 miljard in 2017 naar € 3,5 miljard in 2022. De effecten van de maatregelen op de Wwz en op de WW-uitgaven treden voornamelijk op langere termijn op en groeien vanaf 2016 geleidelijk in. De toename in de bijstandsuitgaven in de jaren 2017-2022 hangt samen met een aantal wetswijzigingen vanaf 2015, zoals de invoering van de Participatiewet. Ook wordt de toename in de uitgaven verklaard door de verhoogde asielinstroom van 2015/2016 die leidt tot een extra beroep op de bijstand.

Arbeidsongeschiktheid, ziekte en De uitgaven aan arbeidsongeschiktheid (WIA/WAO/WAZ/Wajong) laten in zwangerschap, Wajong de periode 2017-2022 een stijging zien. Deze wordt voornamelijk

veroorzaakt door de geleidelijke verhoging van de AOW-gerechtigde leeftijd waardoor de arbeidsongeschiktheidsuitkeringen langer doorlopen De uitgaven aan de Wajong stijgen in de periode 2017-2022 licht. Met de invoering van de Participatiewet is de groei beheerst doordat de regeling

Tweede Kamer, vergaderjaar 2017-2018, 34 775 XV, nr. 2

30

alleen nog zal gelden voor jonggehandicapten die duurzaam geen arbeidsvermogen hebben.

De uitgaven aan de ZW/WAZO stijgen in deze periode naar verwachting licht. In de reeks voor de transitievergoeding (zie beleidsartikel 6) is rekening gehouden met terugwerkende kracht tot 1 juli 2015. Dit verklaart de piek in de uitgaven aan de ZW/WAZO/Transitievergoeding in 2019 en 2020.

Ouderdom en nabestaanden De uitgaven aan de AOW en de inkomensondersteuning AOW nemen in

de periode 2017-2022 licht toe. In deze ramingen is rekening gehouden met de geleidelijke AOW-leeftijdsverhoging naar 67 jaar en 3 maanden in 2022. Voor de langere termijn wordt hiermee de automatische kostenstijging uit hoofde van de vergrijzing beheerst. De uitkeringslasten Anw dalen in de periode 2017-2022 licht, omdat de instroom in de Anw kleiner is dan de uitstroom uit de Anw en de voorganger van de huidige Anw, de Algemene Weduwen- en Wezenwet (AWW).

Kinderopvang en kindregelingen De weergegeven ontwikkeling van de kinderopvangtoeslag betreft een

saldo van uitgaven en ontvangsten. De uitgaven aan kinderopvangtoeslag nemen licht toe als gevolg van de conjuncturele ontwikkeling. Het budgettair beslag van de AKW en de WKB daalt in de jaren 2018-2022 vanwege een afname van het aantal kinderen onder de 18 jaar.

Re-integratie, participatie Het budget voor de uitgaven aan de re-integratie van arbeidsongeschikten

is in de jaren 2017-2022 vrijwel constant. De integratie-uitkering in het sociaal domein daalt licht in de periode 2017 tot en met 2022.

Uitvoering en overige uitgaven De uitvoeringskosten van het UWV en de SVB wijzigen gedurende de

jaren als gevolg van beleidswijzigingen en volumeontwikkelingen in de onderscheiden wetten. De opgelegde taakstellingen zijn in de uitvoeringsbudgetten van de ZBO's verwerkt. Mede hierdoor dalen de budgetten in 2018 en latere jaren.

De overige uitgaven betreffen verschillende kleinere regelingen, voornamelijk de AIO, IOW, OBR, TW, uitkeringen Caribisch Nederland en uitgaven aan integratie en maatschappelijke samenhang. Deze uitgaven nemen licht toe in de periode 2017 tot en met 2022.

2.2.3 Mutaties uitgaven SZA-kader 2017-2022

In het actuele uitgavenbeeld SZAten opzichte van de vorige begroting zijn meevallers opgetreden voor 2017 en 2018 en tegenvallers voor de jaren 2019-2021. Verwacht wordt dat de economische groei in 2018 uitkomt op 2,5%. Hierdoor verbeteren de overheidsfinanciën. De omvang van de SZA-sector wordt thans geraamd op € 78,5 miljard in 2018 terwijl in de vorige begroting nog werd uitgegaan van € 79,6 miljard. Dit wordt hoofdzakelijk veroorzaakt door lagere werkloosheidsuitgaven dan destijds geraamd. Bij ziekte leidt met name de transitievergoeding in 2019 en 2020 tot hogere uitgaven. Bij de nominalen zijn de bijstellingen relatief groot in latere jaren vanwege de verwerking van de Middellangetermijnraming van het CPB. Paragraaf 2.3 splitst de mutaties in het SZA-kader verder op in begrotings- en premiegefinancierde mutaties, en in uitgaven en ontvangsten.

Tweede Kamer, vergaderjaar 2017-2018, 34 775 XV, nr. 2

31

2.2.4 Uitgavenplafond SZA-kader en toetsing aan uitgavenplafond

Uitgavenplafond en kadertoetsing Het uitgavenplafond wordt jaarlijks conform de begrotingsregels

bijgesteld voor prijsontwikkelingen (op grond van prijs Nationale Bestedingen), overboekingen en statistische correcties. Op basis van de prijsontwikkeling zijn de uitgaven onder het SZA-kader met € 0,7 miljard verhoogd. Voor 2018 is er geen sprake van een ijklijn waaraan de uitgaven worden getoetst. Het vaststellen van een kader voor 2018 is namelijk aan een volgend kabinet.

De actuele uitgavenramingen, zoals deze zijn weergegeven in tabel 2.2.3, dienen volgens de regels budgetdiscipline voor 2017 te worden getoetst aan het actuele kader SZA zoals weergegeven in tabel 2.2.4. Deze kadertoetsing wordt weergegeven in tabel 2.2.5. De SZA-uitgaven zijn in 2017 bijgesteld naar € 77,4 miljard, terwijl het kader uitkomt op € 78,2 miljard. Hiermee wordt het kader SZA in 2017 onderschreden, namelijk met € 0,9 miljard. Omdat er voor 2018 nog geen ijklijn is vastgesteld, is er voor dat jaar geen toetsing aan de ijklijn.

Tweede Kamer, vergaderjaar 2017-2018, 34 775 XV, nr. 2

32

2.3 Overzichtstabel voor beleidsagenda

Dit onderdeel van de begroting bestaat uit vier samenvattende tabellen. De tabellen presenteren hoe de budgettaire cijfers van verschillende SZW-taakgebieden zijn gewijzigd ten opzichte van de ontwerpbegrotingsstand van vorig jaar. De eerste twee tabellen gaan in op respectievelijk de begrotingsgefinancierde uitgaven en begrotingsgefinancierde ontvangsten. In deze tabellen is onderscheid gemaakt tussen de middelen die onder het SZA-kader vallen en de middelen die daarbuiten vallen. De laatste twee tabellen gaan in op de premiegefinancierde uitgaven en ontvangsten. Alle premiegefinancierde uitgaven en ontvangsten vallen onder het SZA-kader. De onderliggende mutaties bij deze tabellen staan per artikel in het verdiepingshoofdstuk in bijlage 6.2.

elangnjkste mutaties begrotingsgefinancierde uitgaven begroting 2017 naar begroting

Tweede Kamer, vergaderjaar 2017-2018, 34 775 XV, nr. 2

33

Tabel 2.3.2 Belangrijkste mutaties begrotingsgefinancierde ontvangsten begroting 2017 naar begroting 2018 (bedragen x € 1.000)

Tweede Kamer, vergaderjaar 2017-2018, 34 775 XV, nr. 2

34

Tweede Kamer, vergaderjaar 2017-2018, 34 775 XV, nr. 2

35

2.4 Overzicht niet-juridisch verplichte uitgaven

Tabel 2.4 Overzicht niet-juridisch verplichte uitgaven en bestemming

samenhang

en Opdrachten (2.840)

Totaal niet-juridisch verplichte uitgaven

62.074

Toelichting

De uitgaven op de beleidsartikelen van SZW zijn voor 99,8% juridisch verplicht. Dit komt doordat een groot deel van de SZW-begrotings-uitgaven voortvloeien uit door het parlement aanvaarde afzonderlijke wetten. Dit geldt bijvoorbeeld voor de inkomensoverdrachten uit hoofde van de Participatiewet, de Wajong en de Kinderopvangtoeslag, maar ook voor de rijksbijdragen en de tegemoetkomingen voor ouders. Een wijziging in deze uitgaven vereist een wijziging van de desbetreffende wetten. Deze uitgaven kunnen dus niet worden aangepast door een wijziging van de begroting van SZW.

Naar verwachting is een beperkt deel van de begroting van SZW per 1 januari 2018 niet juridisch verplicht. Het betreft enkele subsidies en opdrachten, en bijdragen aan agentschappen in het kader van kinderopvang. In veel gevallen liggen er wel bestuurlijke afspraken aan deze voorgenomen uitgaven ten grondslag. De niet-juridisch verplichte uitgaven zijn dan ook niet te beschouwen als middelen die zonder meer vrijelijk beschikbaar zijn voor alternatieve aanwending. Op de totale begroting van SZW gaat het om een bedrag van € 62,1 miljoen aan nog niet juridisch verplichte uitgaven.

Tweede Kamer, vergaderjaar 2017-2018, 34 775 XV, nr. 2

36

Dit alles heeft alleen betrekking op de begrotingsgefinancierde uitgaven. Premiegefinancierde uitgaven, die ook in de begroting van SZW worden toegelicht, kunnen niet worden aangepast middels een wijziging van de begroting. Premie-uitgaven vallen immers niet onder het budgetrecht van de Staten-Generaal. De premiegefinancierde uitgaven, zoals aan de AOW, WW en WIA, zijn overigens ook veelal juridisch verplicht omdat deze voortvloeien uit een wet.

Tweede Kamer, vergaderjaar 2017-2018, 34 775 XV, nr. 2

37

2.5 Meerjarenplanning beleidsdoorlichtingen

1 Arbeidsmarkt i«" Ja

13 Integratie en

maatschappelijke

samenhang i«" ^ Ja

¹ De beleidsdoorlichting is als IBO (Interdepartementaal Beleids Onderzoek) «Geschikt voor de arbeidsmarkt» in de eerste helft van 2017 opgeleverd. Enkele onderwerpen van dit beleidsartikel (onder andere de WAZ) zijn niet aan de orde gekomen in het IBO. Deze onderwerpen komen in een afzonderlijke evaluatie aan de orde. Deze evaluatie wordt in de eerste helft van 2018 aangeboden aan de Tweede Kamer.

² Het artikel Rijksbijdragen is een technisch artikel. Er wordt op basis van dit artikel geen specifiek beleid gevoerd. Om die reden wordt dit artikel niet doorgelicht. De evaluatie van het beleid waarvoor deze rijksbijdragen zijn bedoeld, vindt plaats wanneer de artikelen waar dit beleid onderdeel van is worden doorgelicht.

De website rijksbegroting.nl bevat het meest recente overzicht van de realisatie van beleidsdoorlichtingen. Voor een verdere onderbouwing van de meerjarenprogrammering zie de bijlage «Overzicht evaluaties en overig onderzoek» (bijlage 6.5).

Tweede Kamer, vergaderjaar 2017-2018, 34 775 XV, nr. 2

38

• o) 

  co 00

"O cd t—

c o

cd C CM

w cd

cd C CM

cd

cd co cd

c o

cd c cm

ra ra

en ra

3 cd <u C/5 O c

t <

t <

• = 

  O

£ S tl) £ "° E CO O c

5 "3 0)

£ Q. ra Ï'ES

ra c

cu c :=

S ra

co c ro-c

cu

cu

cu '

cu

O .Q

cu

t3 c

cu

a

o

c ai

cü +^ i—

CO Cü

ra t5

c cu cu o

LU £

i I ■E « o o

g e

o cu ra ~o

£ o

2- «

^ cu

ü

ra cu c n

ra ra E ■-

■ — -l—i

O O

5 ra

§ N

ö "5 «

■- cu

cu „ t3

cu 2 _a

«s ^&

"ö c cu

§ Sf

ra cd

cu

5 °

-¹ ra

c cu

cu >-

o cu Q

c t3

cü c

> cu

co «

o cu

c >

c

cd

cu

t3

c cü

cu ö

® cu

c O

cu .

c c

cu cu cu cu

"5 -r-

o co cu

cu c l_

cu

t3 c O

cu cu cu

cu

cu c

t3 Cü 0 Cü

ra

cü cu

co

tt; cü ra

^ cu .=

c .q

Cü

>

Is «

~~ co u

L oj c

cu O aj

t ■ O

™ o ]»

I» s 0)

_c C -Q

o S co ■o c

O

cu ra

c

cu cu co ra

ra c

c

cu

• = 

  t3

® t; *j O co >

O LIJ .Q

N

C/5 co

cu S

3-

to a

'^— cd

O t

O 'v

cm co

£ E

M— »^

ra cu

E -o E

® 2 E

ro-° ~

cu

co

O O >

cu

t3 cu

c

cu

t3

^ ^ cu

■c 2 ^

c —

cu a

o :p

c c w

co co o i2 > ^

Tweede Kamer, vergaderjaar 2017-2018, 34 775 XV, nr. 2

39

Asielgerechtigde nieuwkomers die inburgeringplicht hebben, kunnen via het sociaal leenstelsel een bijdrage krijgen om hun inburgeringonderwijs te bekostigen. Slechts ingeval de nieuwkomers onvoldoende inspanningen hebben verricht om het inburgeringdiploma of NT2-diploma tijdig te behalen dient de lening terugbetaald te worden.

Overige nieuwkomers kunnen een beroep doen op het sociaal leenstelsel wanneer zij niet over voldoende middelen beschikken om hun inburgering zelf te bekostigen. In tegenstelling tot de eerste groep dienen zij de lening wel terug te betalen. De looptijd van deze leningen is divers. Het leningenbudget neemt vanaf 2016 fors toe vanwege de vluchtelingenproblematiek.

Tweede Kamer, vergaderjaar 2017-2018, 34 775 XV, nr. 2

40

HOOFDSTUK 3: BELEIDSARTIKELEN

Artikel 1. Arbeidsmarkt

Algemene doelstelling De overheid draagt bij aan evenwichtige arbeidsverhoudingen en

-voorwaarden door kaders te stellen en waar van toepassing toe te zien op de naleving daarvan. De overheid bevordert en stimuleert gezonde en veilige arbeidsomstandigheden.

De overheid bevordert het functioneren van de arbeidsmarkt door bescherming te bieden en de belangen van werknemers te waarborgen in evenwicht met de belangen van de onderneming. De overheid voorziet hierbij in een minimumniveau van arbeidsrechtelijke bescherming, onder andere ten aanzien van de arbeidsomstandigheden, arbeidsverhoudingen en arbeidsvoorwaarden, met inachtneming van de eigen verantwoordelijkheid van werkgevers en werknemers. Daarnaast draagt zij zorg voor een op de arbeidsmarkt toegesneden arbeidsmigratiebeleid.

De overheid vindt het belangrijk dat werknemers en zelfstandigen hun werk onder goede condities kunnen verrichten. Dit is ook van belang voor het vergroten van de arbeidsparticipatie en de arbeidsproductiviteit, het beperken van uitval door ziekte en arbeidsongeschiktheid, en het bevorderen van de duurzame inzetbaarheid van werknemers.

De overheid geeft invulling aan bovenstaand beleid door de vormgeving van een stelsel van wet- en regelgeving. Ook ziet de overheid toe op de naleving daarvan. Concreet gaat het daarbij om:

Gezond en veilig werken, waaronder de Arbeidsomstandighedenwet

(Arbowet) en de Arbeidstijdenwet (ATW);

• • 

  Arbeidsverhoudingen, waaronder de Wet op de collectieve arbeidsovereenkomst (cao), de Wet op het algemeen verbindend en het onverbindend verklaren van bepalingen van collectieve arbeidsovereenkomsten (avv) en de Wet op de ondernemingsraden (WOR);

• • 

  Arbeidsrechtelijke bescherming, waaronder de Wet minimumloon en minimumvakantiebijslag (Wml), wet- en regelgeving met betrekking tot gelijke behandeling en de Wet allocatie arbeidskrachten door intermediairs (Waadi);

• • 

  Toelating van arbeidsmigranten, waaronder de Wet arbeid vreemdelingen (Wav).

Maatregelen tegen schijnconstructies van werkgevers, waaronder de Wet aanpak schijnconstructies (Was).

Bij het realiseren van deze doelstelling is een belangrijke taak weggelegd voor sociale partners. Zij zijn verantwoordelijk voor het maken van onderlinge afspraken over arbeidsvoorwaarden en arbeidsverhoudingen en het bieden van veilige en gezonde werkomstandigheden. De overheid bevordert dat sociale partners hier vorm en uitvoering aan geven en voert hiertoe overleg met hen.

Rol en verantwoordelijkheid De Minister stimuleert met financiële instrumenten initiatieven die

bijdragen aan gezonde en veilige arbeidsomstandigheden en aan goede arbeidsverhoudingen en arbeidsvoorwaarden. De Minister regisseert met wet- en regelgeving het stelsel van minimumeisen. Hij is in deze rollen verantwoordelijk voor:

De vormgeving, het onderhoud en de werking van dit stelsel;

De vaststelling van de hoogte van het wettelijk minimumloon (Wml) en

het maximumdagloon;

Tweede Kamer, vergaderjaar 2017-2018, 34 775 XV, nr. 2

41

Het bevorderen van goede arbeidsverhoudingen, onder andere door het recht op onderhandeling door sociale partners te waarborgen en het in stand houden van een adequate overlegstructuur met de sociale partners;

Het bevorderen dat werkgevers en werknemers gezonde en veilige arbeidsomstandigheden en een goed werktijden- en verzuimbeleid realiseren;

Het bevorderen dat werkenden gezond en vitaal kunnen doorwerken tot de pensioengerechtigde leeftijd;

Het zorgdragen voor gelijke kansen voor en tijdens arbeidsdeelname; Het stimuleren en faciliteren van postinitiële scholing ten behoeve van het optimaal functioneren van de arbeidsmarkt; De handhaving van de wet- en regelgeving door de Inspectie SZW.

De Minister van Financiën is primair verantwoordelijk voor de fiscale weten regelgeving. Wanneer fiscale instrumenten worden ingezet om doelstellingen in het kader van het arbeidsmarktbeleid te realiseren, is de Minister van SZW hiervoor medeverantwoordelijk.

Beleidswijzigingen Invoering loonkostenvoordelen en het minimumjeugdloonvoordeel

Voor werkgevers verdwijnen op 1 januari 2018 de premiekortingen voor jongere, oudere en arbeidsgehandicapte werknemers. Hiervoor komen vanaf 2018 loonkostenvoordelen (LKV's) in de plaats (Stb. 2017, 272). LKV's gelden voor ouderen en mensen met een arbeidsbeperking, zoals een ziekte of handicap. De nieuwe systematiek is eenvoudiger, robuuster en fraudebestendiger en lost de verzilveringsproblematiek voor met name kleine bedrijven op. Daarnaast kunnen werkgevers vanaf 1 januari 2018 een tegemoetkoming krijgen voor jongeren van 18 tot en met 21 jaar (minimumjeugdloonvoordeel, Stb. 2017, 24). Dit moet bedrijven stimuleren om meer jongeren aan te nemen. De tegemoetkoming compenseert werkgevers voor de verhoging van het minimumjeugdloon die vanaf 1 juli 2017 is ingevoerd. Uitbetaling van LKV's en minimumjeugdloonvoordeel over 2018 vindt in 2019 plaats. Tevens komt het lage-inkomensvoordeel (LIV) in 2018 voor het eerst tot uitbetaling. De hiervoor gereserveerde middelen waren in de begroting 2017 opgenomen in artikel 99 en worden nu geplaatst in artikel 1 onder het financieel instrument Inkomensoverdrachten.

Implementatie richtlijn onderzoekers, studenten, stagiairs, vrijwilligers Op 23 mei 2018 moet de implementatie van richtlijn (EU) 2016/801 over de toelating van niet-EU onderzoekers, studenten, stagiairs en vrijwilligers zijn afgerond. Implementatie vindt onder meer plaats via een aantal wijzigingen in het Besluit Uitvoering Wet arbeid vreemdelingen en de Regeling Uitvoering Wet arbeid vreemdelingen. De richtlijn regelt een meer uniforme procedure voor toelating, verblijf en arbeid. Bijgevolg wordt het voortaan onder meer mogelijk voor buitenlandse studenten om meer uren per week te werken naast hun studie. Daarnaast bevat de richtlijn bepalingen inzake intra-EU mobiliteit voor onderzoekers en studenten en geeft het een aantal rechten, met name op het gebied van gelijke behandeling.

Van toepassing verklaring van de Wet minimumloon op nader bepaalde overeenkomsten van opdracht

Op 28 maart 2017 heeft de Eerste Kamer het wetsvoorstel (Stb. 2017, 290) aangenomen dat de Wet minimumloon en minimumvakantiebijslag (Wml) wijzigt in verband met het van toepassing verklaren van die wet op nader bepaalde overeenkomsten van opdracht (OVO). Door deze wetswijziging

Tweede Kamer, vergaderjaar 2017-2018, 34 775 XV, nr. 2

42

gaat vanaf 1 januari 2018 het wettelijk minimumloon zonder nadere voorwaarden ook gelden voor personen die tegen beloning arbeid verrichten op basis van een OVO, tenzij het gaat om mensen die werkzaam zijn in de uitoefening van bedrijf of de zelfstandige uitoefening van beroep (en dus fiscaal als ondernemer beschouwd worden). Naar aanleiding van een door de Eerste Kamer aangenomen motie (Eerste Kamer, 2016-2017, 33 623, N) heeft het kabinet toegezegd te regelen dat het wettelijk minimumloon ook gaat gelden voor personen die op basis van een andere overeenkomst tegen beloning werken, zoals een aanneem-, uitgeef-, of vervoersovereenkomst, eveneens met uitzondering van (fiscaal) zelfstandigen (Eerste Kamer, 2016-2017, 33 623, O). Het ontwerpbesluit dat dit regelt is voor advies naar de Raad van State verzonden. Beoogde inwerkingtreding is per 1 januari 2018. De wijzigingen van de wet en het besluit hebben als doel oneigenlijke concurrentie op arbeidsvoorwaarden te voorkomen.

Programma beroepsziekten

In 2018 start een vierjarig programma preventie beroepsziekten. Het programma is in 2016 in een brief aan de Tweede Kamer aangekondigd (Tweede Kamer, 2015-2016, 25 883, nr. 267) en richt zich de eerste twee jaar in ieder geval op het voorkomen van nadelige gezondheidseffecten van het werken met gevaarlijke stoffen. Hierbij wordt in samenwerking met andere partijen ingezet op de versterking van de bewustwording en de aanpak van gezondheidsrisico's van het werken met gevaarlijke stoffen. Hiervoor zijn middelen in de vorm van subsidies en opdrachten beschikbaar.

Arbeidsgerelateerde zorg en bedrijfsartsen

Het Ministerie van SZW zal samen met VWS huisartsen, bedrijfsartsen, verzekeringsartsen en medisch specialisten ondersteunen om hun onderlinge samenwerking, gericht op preventie, gezondheidskundige advisering, begeleiding van chronisch zieken, verzuimbegeleiding, werkhervatting en re-integratie verder te versterken. Zoals toegezegd (Tweede Kamer, 2016-2017, 25 883, nr. 286) wordt hiertoe eind 2017 een symposium georganiseerd in samenwerking met actoren in het veld, onder meer om in gezamenlijkheid te spreken over de wijze waarop de samenwerking concreet verder vorm kan krijgen in 2018. Ook wordt invulling gegeven aan de toezegging van de Minister om met een «kwaliteitstafel», waar een brede groep partijen uit het veld aan zal deelnemen, het vak van bedrijfsarts aantrekkelijker en toegankelijker te maken (Tweede Kamer, 2016-2017, 29 544, nr. 778). Voorts bevordert SZW dat stakeholders werken aan verdere kwaliteitsverbetering van de bedrijfsgezondheidszorg. Hiervoor zijn middelen in de vorm van subsidies en opdrachten beschikbaar.

Ondersteuning ontwikkeling gedragscode schadeverhaal bij beroepsziekten

Naar inschatting krijgen in Nederland elk jaar zo'n 25.000 werknemers een beroepsziekte (HSI, 2012). Jaarlijks overwegen zo'n 4.500 werknemers om een schadeclaim bij de werkgever in te dienen. Door de vele hindernissen in zo'n traject (onder meer financiële draagkracht, complexiteit van de bewijslast en bereidwilligheid tot medewerking van werkgever en verzekeraar) bereikt het overgrote deel daarvan echter niet de fase van feitelijke afronding. Jaarlijks worden naar schatting slechts rond de 600 claims ingediend. Om het proces van afhandeling van schadeverhaal te verbeteren, wordt met financiële ondersteuning van SZW onder regie van de Letselschaderaad in de periode 2018-2020 een (zelfbindende)

Tweede Kamer, vergaderjaar 2017-2018, 34 775 XV, nr. 2

43

gedragscode ontwikkeld voor de afhandeling van claims bij (veronderstelde) beroepsziekten (Tweede Kamer, 2016-2017, 25 883, nr. 295). De verwachting is dat met de gedragscode het proces van schadeverhaal door werknemers wordt vereenvoudigd. Hiervoor zijn subsidiemiddelen beschikbaar.

Budgettaire gevolgen van beleid

Tabel 1.1 Begrotingsgefinancierde uitgaven en ontvangsten artikel 1 (x€ 1.000)

Artikelonderdeel Realisatie Raming 2017 Raming 2018 Raming 2019 Raming 2020 Raming 2021 Raming 2022

2016

Verplichtingen 20.914 16.792 508.873 950.123 905.525 905.525 905.525

Uitgaven 19.385 16.592 509.873 950.123 905.525 905.525 905.525

waarvan juridisch verplicht (%) 98,5%

Inkomensoverdrachten 3.427 2.078 493.000 930.000 885.000 885.000 885.000

Vakantiedagen 3.427 2.078 0 0 0 0 0

Lage-inkomensvoordeel 0 0 493.000 503.000 503.000 503.000 503.000

Minimumjeugdloonvoordeel 0 0 0 130.000 85.000 85.000 85.000

Loonkostenvoordelen 0 0 0 297.000 297.000 297.000 297.000

Subsidies 3.049 3.009 2.920 2.225 2.345 2.345 2.345

Opdrachten 8.948 7.549 8.930 9.475 9.757 9.757 9.757

Bekostiging 145 125 100 100 100 100 100

Bijdrage aan andere begrotings-

Budgetflexibiliteit Inkomensoverdrachten:

De inkomensoverdrachten zijn gebaseerd op wet- en regelgeving en derhalve voor 100% juridisch verplicht. Het betreft uitkeringslasten lage-inkomensvoordeel.

Subsidies:

Het juridisch verplichte deel voor subsidies bedraagt 53%. Dit betreft verschillende subsidies voor bijvoorbeeld de Diversiteitscharter, aan Fairwork, bestemd voor het programma Beroepsziekten, voor Arbeidsge-relateerde zorg en bedrijfsartsen en voor de afrondende fase van het programma Duurzame inzetbaarheid.

Tweede Kamer, vergaderjaar 2017-2018, 34 775 XV, nr. 2

44

Opdrachten:

Het juridisch verplichte deel voor opdrachten bedraagt 33%. De middelen worden ingezet voor bijvoorbeeld Arbeidsgerelateerde zorg en bedrijfsartsen, Arboportaal, Certificering en Normalisatie (NEN), pilot handhaven pesten en voor het Nederlands Centrum voor Beroepsziekten (NCvB). Daarnaast zijn middelen verplicht voor onderzoek.

Bekostiging:

Deze middelen dienen voor de bekostiging van de Commissie Klachtenbehandeling Aanstellingskeuringen (CKA) en zijn 100% juridisch verplicht.

Bijdrage aan andere begrotingshoofdstukken:

De bijdragen aan andere begrotingen zijn voor 100% juridisch verplicht. Dit betreft de jaarlijkse bijdrage aan onder meer de Gezondheidsraad en het College toelating gewasbestrijdingsmiddelen (Ctgb).

Bijdragen aan agentschappen:

De bijdrage aan agentschappen is voor 100% juridisch verplicht. Dit is de jaarlijkse kennisvraag aan het Rijksinstituut voor Volksgezondheid en Milieu (RIVM).

Toelichting op de financiële A. Inkomensoverdrachten¹

instrumenten De inkomensoverdrachten in dit artikel vallen onder de Wet tegemoetko-

mingen loondomein (Wtl). Onder de Wtl vallen het Lage-inkomens-voordeel (LIV), het Minimumjeugdloonvoordeel (Jeugd-LIV) en de Loonkostenvoordelen (LKV's). Alle regelingen zijn tegemoetkomingen aan werkgevers voor het in dienst nemen van specifieke doelgroepen. De regelingen worden in het daaropvolgende jaar uitbetaald. Werkgevers krijgen bijvoorbeeld in 2019 de tegemoetkoming uitbetaald voor werknemers die in 2018 in dienst zijn.

A1. Lage-inkomensvoordeel

Het LIV bestaat sinds 2017. Het LIV is een tegemoetkoming aan werkgevers met als doel om banen in loondienst te creëren voor werknemers met een laag inkomen. Per werknemer met een uurloon van tussen de 100 en 110% van het minimumloon is de tegemoetkoming aan werkgevers maximaal € 2.000 per (kalender)jaar. Bij een uurloon tussen de 110 en 125% van het minimumloon is de tegemoetkoming € 1.000 per jaar. Omdat het LIV bedoeld is om substantiële banen te creëren, behoren werknemers alleen tot de LIV-doelgroep als zij minimaal 1.248 uur gewerkt hebben in het jaar in kwestie. Werknemers boven de AOW-gerechtigde leeftijd vallen niet onder de LIV-doelgroep.

A2. Minimumjeugdloonvoordeel

Per 1 januari 2018 gaat het Minimumjeugdloonvoordeel (Jeugd-LIV) in. Door de verhoging van het minimumjeugdloon per 1 juli 2017 (Tweede Kamer, 2016-2017, 34 573, nr. 5), stijgen de loonkosten om jongere werknemers in dienst te hebben. Het Jeugd-LIV dient ter compensatie van die loonkostenstijging. De opzet van het instrument is vergelijkbaar met het reguliere LIV, behalve dat er geen urencriterium per jaar geldt en er andere looneisen gelden, die ook per leeftijdsgroep verschillen.

De hoogte van het Jeugd-LIV is afhankelijk van de leeftijd van de werknemer. Tabel 1.2 geeft de maximale compensatie waar werkgevers recht op kunnen hebben. In 2018 (uitbetaling in 2019) zijn alle (maximale)

¹ De inkomensoverdrachten op dit artikel betreffen overdrachten aan werkgevers.

Tweede Kamer, vergaderjaar 2017-2018, 34 775 XV, nr. 2

45

tegemoetkomingen van het Jeugd-LIV eenmalig 50% hoger, zodat werkgevers niet alleen voor de hogere minimumjeugdlonen in 2018 gecompenseerd worden, maar ook voor het laatste halfjaar van 2017.

A3. Loonkostenvoordelen

Per 1 januari 2018 zullen de LKV's worden ingevoerd. Er zijn vier typen LKV's: LKV Ouderen, LKV Arbeidsgehandicapten, LKV Doelgroep Banenafspraak en LKV Herplaatsing Arbeidsgehandicapten. De LKV's zijn tegemoetkomingen met als doel om specifieke groepen met een kwetsbare positie op de arbeidsmarkt aan een baan in loondienst te helpen. Om in aanmerking te komen voor een LKV moet een werknemer beschikken over een doelgroepverklaring. De LKV's komen in de plaats van de mobiliteitsbonussen voor ouderen en arbeidsgehandicapten. Werknemers boven de AOW-gerechtigde leeftijd en werknemers, die arbeid verrichten in een sociale werkvoorziening of een beschutwerkplek, vallen niet onder de LKV-doelgroep. Indien een werknemer onder meerdere LKV's valt, telt het LKV dat het recht geeft op de hoogste tegemoetkoming.

LKV Ouderen

Als een werkgever een uitkeringsgerechtigde aanneemt van 56 jaar of ouder, geeft dat recht op het LKV Ouderen. De tegemoetkoming is maximaal € 6.000 per jaar. De maximale duur van de tegemoetkoming is 3 jaar minus de eventuele tijd dat de werkgever voor de betreffende werknemer een mobiliteitsbonus ontving.

LKV Arbeidsgehandicapten

Als een werkgever een werknemer aanneemt met een WIA-uitkering, geeft dat recht op het LKV Arbeidsgehandicapten. Werknemers vallen onder voorwaarden ook onder deze LKV-doelgroep als zij na afloop van de WIA-wachttijd minder dan 35% arbeidsongeschikt zijn, of als zij een WAO-of WAZ-uitkering hebben. De tegemoetkoming is maximaal € 6.000 per jaar. De maximale duur van de tegemoetkoming is 3 jaar minus de eventuele tijd dat de werkgever voor de betreffende werknemer een mobiliteitsbonus ontving.

LKV Banenafspraak en scholingsbelemmerden

Als een werkgever een werknemer onder de doelgroep Banenafspraak aanneemt, is er recht op het LKV Banenafspraak en scholingsbelemmerden. Dit betreft bijvoorbeeld mensen die onder de Participatiewet vallen en geen wettelijk minimumloon kunnen verdienen, mensen die op een reguliere werkplek werken met een Wsw-indicatie en Wajongers met arbeidsvermogen. Hetzelfde geldt voor zogenoemde scholingsbelemmerden, die de afgelopen 5 jaar door ziekte of gebrek belemmering

Tweede Kamer, vergaderjaar 2017-2018, 34 775 XV, nr. 2

46

hebben ondervonden bij het volgen van onderwijs. De tegemoetkoming is maximaal € 2.000 per jaar. De maximale duur van de tegemoetkoming is 3 jaar minus de eventuele tijd dat de werkgever voor de betreffende werknemer een mobiliteitsbonus ontving.

LKV Herplaatsing Arbeidsgehandicapten

Als een werknemer met een WIA-uitkering de werkzaamheden bij zijn huidige werkgever hervat, geeft dat recht op het LKV Herplaatsing Arbeidsgehandicapten. Werknemers vallen onder voorwaarden ook onder deze LKV-doelgroep als zij een WAO-uitkering hebben en de werkzaamheden bij de oude werkgever hervatten. De tegemoetkoming is maximaal € 6.000 per jaar. De maximale duur van de tegemoetkoming is 1 jaar minus de eventuele tijd dat de werkgever voor de betreffende werknemer een mobiliteitsbonus ontving.

• B. 

  Subsidies

Het juridisch verplichte deel onder subsidies betreft verplichtingen die in 2017 zijn of naar verwachting nog worden aangegaan voor 2018. Aan het subsidiëren van de Diverstiteitscharter wordt in 2018 € 0,4 miljoen besteed. Een bedrag van € 0,1 miljoen is bestemd voor Arbeidsgerela-teerde zorg en bedrijfsartsen. Voor het programma Zelfregulering Gezond en Veilig Werken wordt € 0,1 miljoen ingezet. Voor het programma Duurzame Inzetbaarheid wordt € 0,7 miljoen besteed aan hoofdzakelijk fase 2 van het project «Duurzame Inzetbaarheid in het MKB». Het doel is te bewerkstelligen dat MKB-bedrijven aan de slag gaan met duurzame inzetbaarheid en er binnen het MKB structureel aandacht komt voor duurzame inzetbaarheid. Voorts zijn er nog enkele subsidies tot een bedrag van € 0,1 miljoen onder andere in het kader van Fairwork en NWO SHARE.

Het restant van de uitgaven onder subsidies is niet juridisch verplicht. Voor het Programma Beroepsziekten wordt € 1 miljoen ingezet voor het ondersteunen van branches en beroepsgroepen bij het ontwikkelen en implementeren van instrumenten en werkwijzen gericht op het voorkomen en/of tijdig signaleren van nadelige gezondheidseffecten van gevaarlijke stoffen. Om het proces van schadeverhaal door werknemers te vereenvoudigen is voor de ontwikkeling van een gedragscode gedurende 3 jaar € 0,2 miljoen beschikbaar. Voor subsidie aan beheerstichtingen ten behoeve van Certificering is € 0,1 miljoen beschikbaar.

• C. 

  Opdrachten

Het juridisch verplichte deel onder opdrachten betreft verplichtingen die in 2017 zijn of naar verwachting nog worden aangegaan voor 2018. Een bedrag van € 0,5 miljoen is bestemd voor het Arboportaal. Dit portaal dient als startpunt voor werkgevers, werknemers en preventiemedewerkers voor informatie over arbeidsomstandigheden. Een bedrag van € 0,6 miljoen wordt besteed aan het onderhoud van de normalisatie infrastructuur en de beleidsintensivering certificatie. Voorts is een bedrag van € 0,6 miljoen beschikbaar voor het NCvB. Een bedrag van € 0,9 miljoen wordt besteed aan onderzoek waaronder € 0,1 miljoen aan de Arbeidsmarktpanels door het SCP.

Het restant van de uitgaven onder opdrachten is niet juridisch verplicht. Voor de Campagne Arbeid en zorg is € 0,6 miljoen beschikbaar. Voor de toegezegde bijdrage aan het Ministerie van BZK voor registratie van arbeidsmigranten (REVA) is € 0,2 miljoen gereserveerd. Voor het Programma Beroepsziekten wordt € 1 miljoen besteed aan een bewust-

Tweede Kamer, vergaderjaar 2017-2018, 34 775 XV, nr. 2

47

wordingscampagne gericht op de versterking van de bewustwording en de aanpak van risico's van werken met gevaarlijke stoffen. In het kader van Arbeidsgerelateerde zorg en bedrijfsartsen wordt € 0,5 miljoen besteed. Dit wordt ingezet voor het versterken van samenwerking tussen de bij arbeidsgerelateerde zorg betrokken beroepsgroepen, het aantrekkelijker en toegankelijker maken van het vak van bedrijfsarts door onder andere een «kwaliteitstafel» en het bevorderen dat stakeholders werken aan verdere kwaliteitsverbetering van de bedrijfsgezondheidszorg. In 2018 wordt voorts € 0,4 miljoen besteed voor het genereren van (blijvende) aandacht voor het belang van cultuur en gedrag bij gezond en en veilig werken (als vervolg en in aansluiting op de programma's duurzame inzetbaarheid/werkstress, de aanpak van pesten en zelfregulering). Dit bedrag wordt o.a. ingezet voor het continueren van de week voor de werkstress, website en Facebook duurzame inzetbaarheid en het stimuleren van bedrijfstakken. Voor de uitwerking en implementatie van de lessen en maatregelen nav het feitenonderzoek Dupont, waaronder het vormgeven van een kennisplatform gevaarlijke stoffen, is € 0,2 miljoen beschikbaar. Het restant van de middelen betreft onder meer reserveringen in verband met een nieuw pensioenstelsel, arbeidsomstandigheden en arbeidsvoorwaarden (€ 3,1 miljoen).

• D. 

  Bekostiging

Het bedrag voor bekostiging betreft de jaarlijkse bijdrage aan de SER Commissie Klachtenbehandeling Aanstellingskeuringen.

• E. 

  Bijdrage aan andere begrotingshoofdstukken

Het Ministerie van SZW levert jaarlijks een bijdrage aan de begroting van EZ ten behoeve van de financiering van het Ctgb. De bijdrage aan de begroting van het Ministerie van VWS bestaat grotendeels uit een jaarlijkse bijdrage in de kosten van de Gezondheidsraad. De bijdrage aan de Gezondheidsraad is voor 2018 verhoogd.

• F. 

  Bijdrage aan agentschappen

Het Ministerie van SZW levert jaarlijks een bijdrage aan het Rijksinstituut voor Volksgezondheid en Milieu (RIVM).

• G. 

  Ontvangsten

De inschatting van de boeteopbrengsten is gebaseerd op de realisatie van de voorgaande jaren. Er zijn verschillende factoren die van invloed zijn op de uiteindelijke realisatie, waaronder de incassoratio en de restitutie van boetes.

Extracomptabele fiscale regelingen Naast de in dit begrotingsartikel genoemde instrumenten, zijn er fiscale

regelingen die betrekking hebben op dit beleidsterrein. De Minister van Financiën is hoofdverantwoordelijk voor de wetgeving en uitvoering van deze regelingen en voor de budgettaire middelen. In onderstaande tabel is ter informatie het budgettaire belang van deze regelingen vermeld. De cijfers zijn ontleend aan de corresponderende bijlage «Fiscale regelingen» in de Miljoenennota. Naast de fiscale regelingen die in onderstaande tabel zijn opgenomen, heeft ook de Levensloopverlofkorting betrekking op dit beleidsartikel. Voor een beschrijving van de regelingen, de doelstelling, de ramingsgrond, een verwijzing naar de laatst uitgevoerde evaluatie en het beoogde jaar van afronding van de volgende evaluatie wordt verwezen naar de bijlage bij de Miljoenennota «Toelichting op de fiscale regelingen».

Tweede Kamer, vergaderjaar 2017-2018, 34 775 XV, nr. 2

48

Tabel 1.3 Fiscale regelingen 2016-2018, budgettair belang op transactiebasis in lopende prijzen (x € 1 miljoen)

Kerncijfers Gezond en veilig werken

Zoals toegezegd bij brief van 3 juni 2016 (Tweede Kamer, 2015-2016, 34 300 XV, nr. 89) geeft de tabel Kerncijfers «gezond en veilig werken» voortaan ook beleidsinformatie weer over arbeidsongevallen en beroepsziekten onder zelfstandigen. Tot de begroting 2017 werd deze beleidsinformatie enkel voor werknemers weergegeven. Tussen 2014 en 2016 is het aandeel van werknemers en zelfstandigen met een arbeidsongeval met ten minste een dag verzuim vrijwel stabiel gebleven. Ook het aandeel werknemers en zelfstandigen met een beroepsziekte is in de beschouwde periode stabiel. De lichte toename van het percentage bij zelfstandigen in tabel 1.4 is statistisch niet significant.

¹ Door gewijzigde opzet en vraagstelling van de enquête is het percentage vanaf 2014 niet goed vergelijkbaar met latere jaren. In 2015 is de meting van arbeidsongevallen verbeterd. Er wordt een extra controle uitgevoerd of het arbeidsongeval wel in de afgelopen 12 maanden heeft plaatsgevonden. Hierdoor valt het aandeel werknemers met een arbeidsongeval in 2015 iets lager uit. Wanneer deze verbetering niet was doorgevoerd zou het percentage in 2015 zijn uitgekomen op 1,6%. Deze verbetering wordt voor het jaar 2015 en latere jaren toegepast.

² CBS/TNO, nationale enquête arbeidsomstandigheden.

³ CBS/TNO, zelfstandigenenquête arbeidsomstandigheden.

⁴ CBS, kwartaalenquête ziekteverzuim.

⁵ Inspectie SZW, administratie.

^s Inspectie SZW, monitor Arbo in bedrijf. De monitor wordt tweejaarlijks uitgevoerd.

⁷ CBS/TNO, nationale enquête arbeidsomstandigheden. In deze enquête wordt tweejaarlijks gevraagd naar beroepsziekten.

⁸ CBS/TNO, zelfstandigenenquête arbeidsomstandigheden. Deze enquête wordt tweejaarlijks uitgevoerd.

Arbeidsverhoudingen en -voorwaarden

De ontwikkeling van het aantal werknemers dat onder een cao valt, kan deels worden toegeschreven aan cao's die in het ene jaar wel, en het andere jaar geen actuele looptijd kennen, en deels aan cao's waaronder het ene jaar meer dan wel minder werknemers vallen dan in het andere jaar. De stijging van het aantal afgegeven twv's is voor een groot deel toe te schrijven aan een toename van twv's aan buitenlandse studenten die naast hun studie een beperkt aantal uren mogen werken.

Tweede Kamer, vergaderjaar 2017-2018, 34 775 XV, nr. 2

49

¹ SZW, administratie.

² UWV, jaarverslag.

Handhaving

De Inspectie SZW is de toezichthouder en opsporingsinstantie op het terrein van het Ministerie van SZW. Met haar toezicht draagt de Inspectie bij aan gezond, veilig en eerlijk werk en bestaanszekerheid voor iedereen. Op de terreinen Gezond en Veilig en Eerlijk is sprake van handhavingstoe-zicht. Op het terrein van Werk en Inkomen betreft het stelseltoezicht. Daarnaast voert de Inspectie in opdracht van het Ministerie van VWS strafrechtelijke onderzoeken uit naar fraude in de zorg en signaleert ze op grond van bevindingen uit strafrechtelijke onderzoeken aan de Minister van VWS. Net als de strafrechtelijke opsporing op het terrein van SZW vinden deze onderzoeken plaats onder gezag van het Openbaar Ministerie.

Onderstaande tabellen en toelichting gaan in op relevante kengetallen over het werk, de capaciteitsinzet en het effect van de Inspectie SZW.

• A. 

  Inspectie Control Framework (ICF)

Naar aanleiding van de motie Heerma c.s. (Tweede Kamer, 2016-2017, 34 475 XV, nr. 9) is onderzoek gedaan naar de toereikendheid van de capaciteit van de Inspectie SZW. Het rapport «Werken met effect» van ABD TOPConsult concludeerde in november 2016 dat het niet mogelijk is om deze vraag eenduidig te beantwoorden, omdat daarvoor niet de juiste informatie beschikbaar is en omdat een politiek vastgestelde norm ontbreekt (Tweede Kamer, 2016-2017, 34 550 XV, nr. 14). Het rapport beveelt aan een Inspectie Control Framework (ICF) op te stellen. Dit ICF is op 16 mei 2017 aan de Tweede Kamer gezonden (Tweede Kamer, 2016-2017, 34 550 XV, nr. 74).

Het ICF identificeert vier punten voor een (politieke) keuze over de beleidsmatige norm:

• 1. 

  Arbeidsomstandigheden: wel/niet herstellen van de balans tussen ongevalsonderzoek en risicogerichte actieve programmering;

• 2. 

  Besluit risico's zware ongevallen (Brzo): wel/niet vergroten capaciteit om met Brzo-partners meer gezamenlijk te inspecteren;

• 3. 

  Intelligencegestuurd werken: wel/niet investeren in meer gezamenlijke data-analyse met andere bedrijveninspecties, en

• 4. 

  Arbeidsuitbuiting/oneerlijk werk: wel/niet vergroten capaciteit om uitbuiting, onderbetaling en andere arbeidsmarktfraude aan te pakken.

De begeleidende brief bij het ICF schetst een aantal scenario's met concrete keuzes op deze punten, inclusief de inschatting van de ermee gemoeide capaciteitsintensivering. Het is aan een volgend kabinet om deze keuzes te maken. In tabel 1.7 zijn kerncijfers opgenomen die samenhangen met de hiervoor genoemde vier punten.

Tweede Kamer, vergaderjaar 2017-2018, 34 775 XV, nr. 2

50

• B. 

  Van output- naar effectsturing

De Inspectie SZW heeft de afgelopen jaren geïnvesteerd in risicogestuurd en effectgericht programmatisch werken. Bij het invullen van haar toezichtstaken maakt de Inspectie gebruik van een breed instrumentarium. Naast de reguliere repressieve handhavingsinstrumenten inspecteren en opsporen worden ook andere preventieve handhavingsinstrumenten ingezet, zoals handhavingscommunicatie, druk zetten op opdrachtgevers, bevordering van samenwerking en branchebeïnvloeding. De Inspectie stuurt daarbij op het behalen van resultaten en effecten die bijdragen aan gezond, veilig en eerlijk werk en bestaanszekerheid voor iedereen. Bij de inzet van mensen en middelen zijn afwegingen rond maatschappelijk effect ook nu al vaak bepalend. Het inzicht dat hier tot op heden in geboden werd, biedt nog ruimte voor verbetering. Een bovenmatige focus op kengetallen zoals aantallen inspecties biedt onvoldoende inzicht in de bijdrage van de Inspectie aan het gewenste maatschappelijk effect. Dergelijke productie-indicatoren dragen tevens als risico in zich dat kwantiteit (output) bij sturing voorgaat op kwaliteit (effect). Een inspectie kan staan voor een bezoek van enkele uren of juist voor een diepgaand onderzoek van dagen of weken waarbij de Inspectie een constructie ontrafelt. De Inspectie wil deze aanpak de komende jaren verder ontwikkelen. Daarbij gaat het niet om het aantonen van een causaal verband tussen interventies en effect, maar om informatie die de resultaten van de Inspectie weergeeft en waarvan het plausibel is dat deze resultaten bijdragen aan het realiseren van het beoogde maatschappelijk effect.

De Inspectie hanteert tot nu toe de kerncijfers handhaving zoals weergegeven in tabel 1.6. Deze kerncijfers betreffen onder andere aantallen inspecties, opsporingsonderzoeken en onderzoeksrapporten. Ook voor het begrotingsjaar 2018 worden deze kerncijfers opgenomen. De ramingen voor 2018 zijn mede uitvloeisel van uitkomsten met betrekking tot het ICR Voor haar interne sturing blijven dit voor de Inspectie belangrijke kengetallen. De genoemde kengetallen zijn te beschouwen als middelen in de aanpak om maatschappelijk effect te behalen en niet als een doel op zich. Vanaf het begrotingsjaar 2019 presenteert de Inspectie SZW de cijfers van tabel 1.6 enkel in haar jaarverslagen.

Tweede Kamer, vergaderjaar 2017-2018, 34 775 XV, nr. 2

51

¹ De ramingen voor 2018 zijn mede uitvloeisel van uitkomsten met betrekking tot het ICF en worden opgenomen in het jaarplan 2018 van de Inspectie SZW. «nnb» staat voor «nog nader te bepalen».

Bron: Inspectie SZW.

De Inspectie organiseert haar werk in ruim twintig programmas. Dat doet zij om de bij de medewerkers van de Inspectie aanwezige kennis, ervaring, denk- en uitvoeringskracht op een wendbare en flexibele manier risicogericht te kunnen inzetten. Vanaf haar jaarplan 2017 formuleert de Inspectie per programma wat de beoogde maatschappelijke effecten zijn, met welke resultaten de Inspectie wil bijdragen aan de realisatie ervan, en via welke interventies en met welke mensen en middelen zij die resultaten wil realiseren. Ook in haar jaarplan 2018 zal dat per programma gebeuren. In haar jaarverslag rapporteert de Inspectie over de uitvoering van deze programma's en de in programma's beoogde resultaten en effecten.

Vanwege de gewenste wendbaarheid en flexibiliteit kan het aantal programma's van de Inspectie en de inhoud ervan van jaar tot jaar variëren. In de departementale begroting wordt ingegaan op de bijdrage van de Inspectie aan het realiseren van de beoogde maatschappelijke effecten op een wijze die niet afhangt van het aantal programma's en de inhoud ervan. Zo kan beleidsinformatie tussen begrotingsjaren worden vergeleken en worden reële ontwikkelingen zichtbaar gemaakt.

Het onderdeel «Inspectie Control Framework» van tabel 1.7 geeft de resultaten weer van de in het ICF genoemde punten. Om recht te doen aan de ontwikkeling bij de Inspectie van output- naar effectsturing is nieuwe beleidsinformatie in tabel 1.7 opgenomen bij het onderdeel «Effect». De ramingen voor 2018 van alle onderdelen van tabel 1.7 zijn mede uitvloeisel van uitkomsten met betrekking tot het ICF. Vanaf de begroting 2019 is de beleidsinformatie bij het onderdeel «Handhaving» van artikel 1 beperkt tot tabel 1.7.

Tweede Kamer, vergaderjaar 2017-2018, 34 775 XV, nr. 2

52

De kerncijfers Capaciteitsinzet geven weer hoe de beschikbare capaciteit is verdeeld over de domeinen Gezond en veilig, Brzo, Eerlijk en Werk en Inkomen. De toekomstige capaciteitsverdeling is mede uitvloeisel van uikomsten in het kader van het ICR

Hoewel de Inspectie meer interventies inzet dan inspecteren alleen, zal naar verwachting voor de korte en middellange termijn de meeste capaciteit worden ingezet ten behoeve van inspecties op de terreinen Gezond en Veilig en Eerlijk. Zolang dat het geval is, kan de bijdrage van de Inspectie aan de realisatie van het beoogde maatschappelijk effect op hoofdlijnen worden afgemeten aan de volgende kerncijfers:

Handhavingspercentage bij eerste inspectie De Inspectie zet haar beschikbare capaciteit risicogericht in om een zo groot mogelijk maatschappelijk effect te bereiken. Het is niet mogelijk (en ook niet nodig) om alle bedrijven te controleren op het naleven van de geldende wet- en regelgeving. De Inspectie werkt risicogericht en streeft daarom naar een hoog handhavingspercentage bij eerste inspecties. De mate waarin de Inspectie erin slaagt om bij haar (selecte) inspecties daadwerkelijk regelovertredende bedrijven aan te treffen, biedt een indicatie voor de mate waarin werkgevers binnen die groep bezochte bedrijven de wet naleven en hun werknemers gezond, veilig en eerlijk werken.

Handhavingspercentage bij herinspectie Bij het aantreffen van regelovertredende bedrijven zal de Inspectie handhavend optreden met de bedoeling om bij de betreffende bedrijven een gedragsverandering te realiseren die maakt dat deze bedrijven in het vervolg de relevante arbeidswetgeving zullen naleven. De Inspectie streeft daarom naar een laag handhavingspercentage bij herinspecties.

De terreinen Gezond en Veilig, Brzo en Eerlijk verschillen in aard en ernst van de problematiek en daarmee in aanpak. Hierdoor zullen de geraamde handhavingspercentages per domein verschillen.

Tweede Kamer, vergaderjaar 2017-2018, 34 775 XV, nr. 2

53

¹ De waardes in 2018 zijn mede uitvloeisel van uitkomsten met betrekking tot het ICF en worden opgenomen in het jaarplan 2018 van de Inspectie SZW. «nnb» staat voor «nog nader te bepalen».

² Niveau 2 staat voor: «Interne informatie wordt gestructureerd verzameld in de eigen organisatie en informatie geeft antwoord op wat het probleem is».

³ Betreft het aandeel bedrijven waar de Inspectie toezicht heeft gehouden ten opzichte van alle bedrijven waar oneerlijk werk een potentieel risico is.

⁴ Betreft de som van de capaciteitsinzet van de toezichtprogramma's. Bron: Inspectie SZW.

Tweede Kamer, vergaderjaar 2017-2018, 34 775 XV, nr. 2

54

Artikel

• 2. 

  Bijstand, Participatiewet en Toeslagenwet

Algemene doelstelling De overheid ondersteunt bij het vinden van werk en biedt

inkomensondersteuning en aangepaste arbeid aan hen die dat nodig hebben.

Wie kan werken, moet dat ook doen. Dit is in de eerste plaats in het belang van de betrokkene zelf: werk zorgt voor economische en financiële zelfstandigheid, draagt bij aan het gevoel van eigenwaarde en biedt kansen om volop mee te doen in de samenleving. De overheid streeft naar een transparant en activerend sociaal zekerheidsstelsel dat mensen enerzijds ondersteunt en prikkelt om (weer) aan het werk te gaan als dat kan en dat hen anderzijds de zekerheid biedt van een adequaat vangnet als dat echt nodig is.

Mensen hebben de verantwoordelijkheid om in het eigen inkomen te voorzien en nemen daartoe zelf het initiatief. Alleen als het vinden van werk op eigen kracht niet lukt, helpt de overheid hierbij door ondersteuning bij re-integratie of beschut werk aan te bieden. Aan mensen die (tijdelijk) niet in hun eigen levensonderhoud kunnen voorzien biedt de overheid een sociaal vangnet in de vorm van bijstand. Daarbij streeft de overheid er naar om het aantal loketten waar uitkeringsgerechtigden mee te maken hebben te beperken.

De overheid biedt inwoners van Caribisch Nederland waar nodig re-integratieondersteuning en inkomensondersteuning op grond van de Onderstandsregeling.

Rol en verantwoordelijkheid De Minister heeft een systeemverantwoordelijkheid. In dit kader stimu-

leert de Minister het vinden van werk door middelen beschikbaar te stellen aan gemeenten ten behoeve van re-integratieinspanningen, sociale werkvoorziening en loonkostensubsidies, en financiert hij de inkomensondersteuning en de loonkostensubsidies.

De Minister is verantwoordelijk voor:

De vormgeving, het onderhoud en de werking van het stelsel van weten regelgeving;

De vaststelling van de hoogte van de algemene bijstandniveaus; Het ter beschikking stellen aan en verdelen van middelen onder gemeenten voor de inkomensvoorziening en de loonkostensubsidies vanuit de Participatiewet, waarin begrepen zijn de IOAW, IOAZ en algemene bijstand voor startende zelfstandigen; Het ter beschikking stellen aan en verdelen van middelen onder gemeenten voor de uitvoering van het Besluit bijstandverlening zelfstandigen 2004;

Het houden van systeemtoezicht; het toepassen van interbestuurlijke toezichtinstrumenten indien de medeoverheden op ernstige wijze onrechtmatig handelen of nalaten rechtmatig te handelen. Het verzamelen van informatie om op landelijk geaggregeerd niveau te kunnen beoordelen of het systeem werkt en of, en zo ja, wanneer en in welke vorm aanpassingen van dat systeem wenselijk zijn; De budgetmutaties en de extrapolatie van de meerjarenraming van het in de integratie-uitkering sociaal domein opgenomen SZW-aandeel en de verdeling daarvan die aansluit bij de gedecentraliseerde taak; De sturing van en het toezicht op de rechtmatige, doeltreffende en doelmatige uitvoering door de SVB (AIO, bijstand buitenland) en het UWV (TW);

Tweede Kamer, vergaderjaar 2017-2018, 34 775 XV, nr. 2

55

De organisatie van de eigen uitvoering binnen het verband van de Rijksdienst Caribisch Nederland (RCN).

Het Rijk verschaft gemeenten middelen voor de uitvoering en geeft de wet- en regelgeving vorm waarbinnen deze uitvoering plaatsvindt. Het Rijk stelt een toereikend macrobudget voor de gemeenten beschikbaar om loonkostensubsidies en bijstanduitkeringen te betalen. Dit budget wordt zoveel mogelijk op basis van objectieve factoren onder de gemeenten verdeeld. Gemeenten zijn verantwoordelijk voor de rechtmatige en doeltreffende uitvoering van de Participatiewet en aan genoemde wet verwante wetten en voorzieningen. Gemeenten zijn hiermee onder meer verantwoordelijk voor de handhaving van de naleving van verplichtingen door personen die een beroep doen op deze wetten. Bij ernstig onrechtmatig handelen of nalaten rechtmatig te handelen in de gemeentelijke uitvoering van de Participatiewet kan de Minister een aanwijzing geven aan een college, overgaan tot het optreden namens een nalatige gemeente dan wel een besluit tot vernietiging door de Kroon voordragen. De interbestuurlijke interventie heeft geen betrekking op de doelmatigheid en doeltreffendheid van de uitvoering, dat een louter gemeentelijke aangelegenheid is.

Beleidswijzigingen Structureel worden van de middelen no riskpolis per 2021 voor de

gemeentelijke doelgroep

Sinds de invoering van de Participatiewet en de Wet banenafspraak, nu tweeënhalf jaar geleden, is veel in gang gezet. Sindsdien zijn enkele wettelijke wijzigingen doorgevoerd om tegemoet te komen aan belemmeringen die in de praktijk werden ervaren. In de begroting 2018 is verwerkt dat de no-riskpolis voor de doelgroep banenafspraak en beschut werk vanaf 2021 structureel is gemaakt (Tweede Kamer, 2016-2017, 34 514, nr. 8). Dit moet de aarzeling wegnemen bij werkgevers om duurzame dienstverbanden aan te gaan.

Experimenten Participatiewet

Verschillende gemeenten zijn aangewezen om voor de duur van maximaal twee jaar te experimenteren bij de uitvoering van de Participatiewet. In dit verband mogen de aangewezen gemeenten afwijken van de Participatiewet door het toepassen van een tijdelijke intensivering van de arbeids-en re-integratieverplichtingen, ten aanzien van de voor de bijstandsgerechtigde geldende verplichting om werk te verkrijgen, te aanvaarden, te behouden en een tegenprestatie te verrichten en ten aanzien van de bepaling omtrent de vrijlating van inkomsten uit arbeid. Het doel van de experimenten, die binnen drie jaar moeten plaatsvinden en waarvan 2018 het eerste volledige jaar wordt waarin de experimenten worden uitgevoerd, is te onderzoeken hoe de Participatiewet met betrekking tot arbeidsinschakeling doeltreffender kan worden uitgevoerd.

Kansrijk opgroeien

Gemeenten ontvangen sinds 2017 van de structureel beschikbaar gestelde extra € 100 miljoen € 85 miljoen per jaar (via een decentralisatieuitkering) om ervoor te zorgen dat alle kinderen in Nederland, ook kinderen die opgroeien in een gezin met een laag inkomen, mee kunnen doen op het gebied van sport, cultuur, school of sociale activiteiten. De Staatssecretaris van SZW heeft bestuurlijke afspraken met de VNG gemaakt over de inzet van deze middelen en om de afspraken te evalueren. De eerste evaluatie vindt plaats begin 2018. De overige € 15 miljoen wordt beschikbaar gesteld via subsidies aan instellingen, waaronder in Carabisch Nederland, die ook actief zijn om kinderen in

Tweede Kamer, vergaderjaar 2017-2018, 34 775 XV, nr. 2

56

armoede de mogelijkeid te bieden te participeren en die daarbij samenwerken met gemeenten.

Vereenvoudiging beslagvrije voet

De complexiteit van de berekening van de beslagvrije voet alsmede het feit dat de schuldenaar te maken kan krijgen met verschillende los van elkaar ingezette incassomaatregelen, leidt er toe dat een grote groep schuldenaren te weinig geld overhoudt om in de meest basale levensbehoeften te kunnen voorzien. Met de Wet vereenvoudiging beslagvrije voet, die moet voorkomen dat schuldenaren bij beslaglegging te weinig geld overhouden om in basale levensbehoeften te kunnen voorzien, worden de genoemde knelpunten van de huidige regeling ondervangen. De wet wijzigt de berekeningswijze van de beslagvrije voet, de gegevens die daarvoor met verschillende instanties dienen te worden uitgewisseld, alsmede het uiteindelijke proces tot vaststelling van de beslagvrije voet. Daarnaast wordt voortgegaan met de verdere concretisering van de rijksincassovisie en de verbreding van het beslagregister. Beide onderdelen zullen in 2018 verder ter hand worden genomen, waarbij de inzet is om in 2019 het eerste overheidsorgaan op het beslagregister aangesloten te hebben.

Sch uldh ulpverlening

Het kabinet heeft naar aanleiding van de evaluatie van de Wet gemeentelijke schuldhulpverlening voor de jaren 2016, 2017 en 2018 in totaal € 7,5 miljoen ter beschikking gesteld voor de verbetering van de gemeentelijke schuldhulpverlening. In 2018 voeren Divosa, de Landelijke Cliëntenraad, de Nederlandse Vereniging voor Volkskrediet (NVVK), Sociaal Werk Nederland en de VNG met behulp van een subsidie het eind 2016 gestarte programma «Schouders eronder - kennisontwikkeling, innovatie en professionalisering schuldhulp» uit. Dit programma heeft als doel een impuls te geven aan de kennisontwikkeling, innovatie en professionalisering van de gemeentelijke schuldhulpverlening binnen het brede sociale domein. Daarnaast worden de versterking van de vrijwilligers binnen de schuldhulpverlening en de bredere inzet van vroegsignalering ondersteund.

Jeugdwerkloosheid

De Aanpak Jeugdwerkloosheid krijgt de komende jaren een vervolg in het programma Sociaal Domein. Juist jongeren die minder zelfredzaam zijn, voelen de gevolgen van de invoering van het Passend Onderwijs, de WMO, de nieuwe Jeugdwet en de Participatiewet. Voor hen wordt de overgang naar werk, onderwijs of een combinatie daarvan versoepeld door met gemeenten, scholen, werkgevers, hun partners, kennisinstellingen, dwarskijkers en jongeren een gezamenlijke, overkoepelende ambitie te formuleren, waarbij jongeren centraal staan. Van hieruit gaan de partijen aan de slag om tot verbetering en innovatie te komen door eigenaarschap en handelingsruimte te geven aan professionalsjongeren en mensen uit hun leefwereld. Daarnaast worden oplossingen aangedragen voor mogelijke knelpunten rond deze ambitie.

Quotumregeling

De resultaten van de twee-meting banenafspraak laten zien dat de werkgevers eind 2016 in totaal 22.554 banen ten opzichte van de nulmeting hebben gerealiseerd voor mensen met een arbeidsbeperking (Tweede Kamer, 2016-2017, 33 981, nr. J). Met dit resultaat is voldaan aan de doelstelling dat werkgevers eind 2016 in totaal 20.500 banen realiseren. Het gaat om 18.957 banen bij de sector markt en 3.597 banen bij de sector

Tweede Kamer, vergaderjaar 2017-2018, 34 775 XV, nr. 2

57

overheid. Werkgevers in de sector markt voldoen hiermee aan de doelstelling van 14.000 banen, maar dit geldt niet voor de sector overheid (6.500 banen). Vanwege dit resultaat heeft het kabinet besloten tot activering van de quotumregeling voor de sector overheid. Eén van de afspraken uit het Sociaal Akkoord is dat vóór het kabinet een besluit neemt om de quotumregeling te activeren, eerst gesproken wordt met sociale partners en gemeenten. Naar aanleiding van dit overleg is besloten om te voorzien in een bepaling die het mogelijk maakt het quotum weer te deactiveren als blijkt dat de banenafspraak alsnog wordt gehaald. Ook is besloten om overheidswerkgevers de tijd te geven een inhaalslag te realiseren en de daadwerkelijke heffing één jaar uit te stellen. Wel worden de resultaten over 2018 gemonitord. Tevens wordt geregeld dat de registratie in het doelgroepregister van mensen niet langer eindigt op 31 december van het tweede kalenderjaar, volgend op de datum waarop deze niet meer aan de doelgroepcriteria voldoen, de zogenaamde de t+2 regel. Deze periode wordt verlengd. Hierdoor blijven de banen waarop de mensen uit de doelgroep werken langer meetellen voor de banenafspraak/quotumregeling. Aanvullend wordt door de overheidwerk-gevers een plan van aanpak opgesteld en is afgesproken dat specifieke onderdelen in het veiligheidsdomein van de overheid worden uitgezonderd van de quotumregeling. Tot slot zal nader onderzoek plaatsvinden naar de regionale verschillen, de toereikendheid van de omvang van de doelgroep, en wordt in een breed onderzoek gemonitord hoe de quotumregeling uitpakt bij verschillende overheidssectoren.

Wsw pensioenen

De premielasten voor het Wsw-pensioen stijgen als gevolg van het feit dat de Wsw is afgesloten voor nieuwe instroom. Voor het pensioenfonds PWRI betekent dit dat de pensioenpremie moet worden opgebracht door een afnemend aantal Wsw-werknemers. In verband hiermee heeft het kabinet bij de behandeling van de Participatiewet toegezegd, met ingang van 2018, een financiële tegemoetkoming te bieden van € 10 miljoen per jaar, onder de voorwaarde dat sociale partners zelf tot een structurele oplossing komen voor het fonds. Ten behoeve hiervan is de ministeriële regeling gepubliceerd waarin de wettelijke basis is gelegd voor een directe geldstroom (Sta, 2017, 21339).

¹ Berekening SZW op basis van metingen UWV.

² Streefwaarden afkomstig uit memorie van toelichting bij de Wet banenafspraak en quotum arbeidsbeperkten.

Tweede Kamer, 2013-2014, 33 981, nr. 3, blz. 6, tabel Aantal te realiseren banen voor beoordeling activering quotumheffing.

Tweede Kamer, vergaderjaar 2017-2018, 34 775 XV, nr. 2

58

Budgettaire gevolgen van beleid

Budgetflexibiliteit Inkomensoverdrachten:

De inkomensoverdrachten zijn voor 100% juridisch verplicht. De rijksbijdragen aan de uitvoerende instellingen, gemeenten, het UWV en de SVB, worden ruim voor het begrotingsjaar bekend gemaakt. Inkomensoverdrachten die worden gedeclareerd zijn gebaseerd op wet- en regelgeving en derhalve ook voor 100% juridisch verplicht.

Tweede Kamer, vergaderjaar 2017-2018, 34 775 XV, nr. 2

59

Garanties:

De geraamde uitgaven zijn voor verwachte claims op garanties van de Tijdelijke SZW-borgstellingsregeling ondernemers 2009-2010 en dus 100% juridisch verplicht.

Subsidies:

De subsidies zijn voor 100% juridisch verplicht. De aanvragen in het kader van de subsidieregelingen, zoals voor de sectorplannen, armoede en schulden en Doorstart naar nieuw werk, zijn beschikt of nog in procedure. Evenzo geldt voor de incidentele subsidies, zoals voor armoede onder kinderen, of de subsidies aan de Stichting Beheer Collectieve Middelen (SBCM), Nibud of de gesubsidieerde cofinanciering Europees Fonds Meest Behoeftigen (EFMB) dat deze voor meerdere jaren zijn toegekend dan wel toegezegd aan de desbetreffende organisaties.

Opdrachten:

De opdrachten zijn voor 10% juridisch verplicht. Het gaat om ca. € 2 miljoen voor de arbeidsmarktregio's.

Bekostiging:

Met de goedkeuring in 2015 van het meerjarige kennisprogramma, zoals dat door ZonMw wordt uitgevoerd, is het kasbudget 100% juridisch verplicht.

Bijdrage aan ZBO's/RWT's:

Analoog aan het instrument bekostiging is de bijdrage voor de uitvoeringskosten van ZonMw ook voor 100% verplicht.

Bijdrage aan sociale fondsen

De bijdrage aan sociale fondsen is voor 100% juridisch verplicht.

Toelichting op de financiële A. Inkomensoverdrachten

instrumenten

A1. Macrobudget participatiewetuitkeringen

Op grond van de Participatiewet verstrekt het Ministerie van SZW jaarlijks aan gemeenten een budget voor bijstandsuitkeringen en loonkostensubsidies. Voor alle gemeenten tezamen wordt het macrobudget voor 2018 geraamd op bijna € 6 miljard. In 2018 wordt hiervoor een bedrag van € 138 miljoen gereserveerd voor de vangnetregeling 2016. Bij de verdeling van het voorlopig macrobudget wordt hiermee al rekening gehouden. De vangnetuitkering is bedoeld voor gemeenten van wie het tekort op het budget op grond van artikel 69 Participatiewet de geldende eigen-risicodrempel overstijgt. In het kader van het tijdelijk vangnet geldt voor 2016 (af te wikkelen in 2018) een eigen-risicodrempel van 5% dan wel € 30 per inwoner. In tabel 2.3 wordt de opbouw van het budget gespecificeerd.

Tweede Kamer, vergaderjaar 2017-2018, 34 775 XV, nr. 2

60

Tabel 2.3 Extracomptabel overzicht Macrobudget participatiewetuitkeringen (x € 1.000)

Realisatie Raming 2017 Raming 2018 Raming 2019 Raming 2020 Raming 2021 Raming 2022 2016

Macrobudget participatiewetuitkeringen en intertemporele

tegemoetkoming 5.711.137 5.979.610 5.915.743 6.114.742 6.408.786 6.592.028 6.718.218

Intertemporele tegemoetkoming 19.568 90.000 -2.446 -13.696 -13.696 -13.696 -13.696

Algemene bijstand en loonkostensubsidies

De Participatiewet voorziet in een sociaal vangnet voor personen die niet zelfstandig in hun bestaan kunnen voorzien. Het Macrobudget participatiewetuitkeringen voorziet in de middelen voor bijstanduitkeringen en loonkostensubsidies, waaronder de middelen voor bijstanduitkeringen aan startende ondernemers. Dit budget wordt samen met de middelen voor IOAW en IOAZ over de gemeenten verdeeld. Bijstand voor levensonderhoud van startende ondernemers bedraagt in 2018 € 30,6 miljoen en maakt onderdeel uit van het Macrobudget participatiewetuitkeringen.

Budgettaire ontwikkelingen

Hieronder volgt een toelichting op de bijstellingen voor de algemene bijstand en loonkostensubsidies en de intertemporele tegemoetkoming. De toelichting voor de IOAW, IOAZ en Bbz levensonderhoud startende ondernemers volgen later in het artikel.

Tweede Kamer, vergaderjaar 2017-2018, 34 775 XV, nr. 2

61

Ondanks een daling van de werkloosheid stijgen de uitgaven aan bijstand en loonkostensubsidie. De meerjarige oploop van de uitgaven aan bijstand en loonkostensubsidies hangt samen met de invoering van een aantal wetswijzigingen, waaronder de invoering van de Participatiewet en de Wet vrijlating lijfrenteopbouw en inkomsten uit arbeid en bevordering vrijwillige voortzetting pensioenopbouw en de AOW-leeftijdsverhoging. Daarnaast worden de toenemende uitgaven ook verklaard door de verhoogde asielinstroom in de afgelopen jaren en het extra beroep op bijstand dat daaruit volgt.

In het Bestuursakkoord Verhoogde Asielinstroom is een intertemporele tegemoetkoming van € 90 miljoen in 2017 afgesproken. Dit is bedoeld om de feitelijke kosten voor gemeenten door de verhoogde asielinstroom te dekken. In 2016 hebben gemeenten bijna € 20 miljoen aan intertemporele tegemoetkoming ontvangen. De verrekening van de intertemporele tegemoetkoming van 2016 en 2017 met de gemeentelijke budgetten Participatiewetuitkeringen vindt in 8 jaar plaats vanaf respectievelijk 2018 en 2019.

Beleidsrelevante kerncijfers

¹ CBS, bijstandsuitkeringenstatistiek.

² Dit cijfer is exclusief volume loonkostensubsidies.

³ Dit cijfer wordt niet geraamd.

Wetten inkomensvoorziening oudere en gedeeltelijk arbeidsongeschikte werkloze werknemers (IOAW) en gewezen zelfstandigen (IOAZ)

De IOAW-uit kering is een aanvulling op het (gezins)inkomen tot bijstandniveau voor oudere werkloze werknemers. Anders dan bij de Participatiewet hoeven werkloze ouderen, die vaak vermogen in spaargeld of eigen huis hebben, in de IOAW hun vermogen niet aan te spreken. De IOAZ is een uitkering voor ouderen die noodgedwongen zijn gestopt met hun werk als zelfstandige, omdat de inkomsten daaruit onvoldoende waren. De lOAZ-uitkering vult het (gezins)inkomen aan tot het bijstandsniveau. In de IOAZ wordt rekening gehouden met de bijzondere positie van zelfstandigen en hun (bedrijfs)vermogen.

Wie komt er voor in aanmerking?

De belangrijkste doelgroepen van de lOAW-regeling zijn: • Werkloze werknemers die op het moment dat zij werkloos worden ten minste 50 jaar zijn en geboren zijn voor 1 januari 1965, die recht hebben op een uitkering op grond van de WW van meer dan drie maanden en die de volledige uitkeringsduur daarvan hebben doorlopen;

Tweede Kamer, vergaderjaar 2017-2018, 34 775 XV, nr. 2

62

• • 

  Werknemers die na hun 50^e verjaardag recht hebben gekregen op een loongerelateerde WGA-uitkering en van wie de WGA-uitkering is beëindigd, omdat zij niet langer ten minste 35% arbeidsongeschikt zijn.

De IOAZ is bedoeld voor oudere zelfstandigen tussen de 55 jaar en de AOW-gerechtigde leeftijd, die hun bedrijf of zelfstandig beroep na hun 55^e verjaardag hebben beëindigd. Om in aanmerking te komen voor een uitkering moet de gewezen zelfstandige onder andere voldoen aan voorwaarden betreffende het gemiddeld jaarinkomen in de drie jaar voorafgaand aan de aanvraag, het verwachte inkomen uit beroep of bedrijf bij voortzetting van het bedrijf en het aantal uren en de duur van de werkzaamheden als zelfstandige.

Hoe hoog is de IOAW/IOAZ?

Per 1 juli 2015 geldt voor de IOAW en de IOAZ een kostendelersnorm. In de IOAW en IOAZ geldt de kostendelersnorm alleen voor alleenstaande kostendelers. Voor huidige alleenstaanden en alleenstaande ouders wordt de norm trapsgewijs afgebouwd. Vanaf 1 januari 2018 is de norm 55%. Uiteindelijk, per 1 januari 2019, ontvangen alleenstaanden en alleenstaande ouders, indien zij samenwonen met één of meer meerderjarige personen, 50%van de gehuwdennorm.

Budgettaire ontwikkelingen

De lOAW-uitgaven nemen de komende jaren toe. Dit komt vooral omdat de lOAW-instroom, die met vertraging de conjunctuur volgt, toeneemt. De vertraging treedt op omdat het grootste deel van de lOAW-instroom eerst 3 jaar WW-gerechtigd is geweest. Daarnaast stijgen de lOAW-uitgaven ook als gevolg van de de verhoging van de AOW-gerechtigde leeftijd, waardoor langer gebruik wordt gemaakt van de IOAW. Vanaf 2021 zien we een daling van de lOAW-uitgaven. De daling wordt verklaard door de beperkende voorwaarde dat het lOAW-recht alleen geldt voor personen geboren voor 1965, waardoor korter gebruik wordt gemaakt van de IOAW. De uitgaven aan de IOAZ en het volume nemen de komende jaren toe door verhoging van de AOW-gerechtigde leeftijd.

Beleidsrelevante kerncijfers

¹ CBS, bijstandsuitkeringenstatistiek.

Handhaving

De cijfers op het gebied van fraude en handhaving in de WWB/Participatiewet laten een stabiel beeld zien.

Tweede Kamer, vergaderjaar 2017-2018, 34 775 XV, nr. 2

63

¹ Ipsos «Kennis der verplichtingen en detectiekans 2016».

² SZW-berekeningen op basis van CBS, bijstandsdebiteuren- en fraudestatistiek.

³ CBS-onderzoek incassoratio 2016. Deze cijfers zijn overigens door het CBS herzien.

⁴ Deze cijfers komen niet voor.

A2. Toeslagenwet (TW)

De TW vult uitkeringen op grond van de werknemersverzekeringen aan tot het normbedrag voor het relevante sociaal minimum als het totale inkomen (exclusief TW-uitkering) van de uitkeringsgerechtigde en diens eventuele partner daaronder ligt.

Wie komt er voor in aanmerking?

Uitkeringsgerechtigden komen in aanmerking voor een toeslag als zij een uitkering ontvangen op grond van één van de zogenoemde moeder-wetten. Dit zijn de WIA, WAO, WAZ, Wet arbeidsongeschiktheidsvoorziening militairen (Wamil), Wajong, IOW, WW, ZW en WAZO. Ook als een werkgever in het tweede ziektejaar minder loon doorbetaalt dan het voor de werknemer geldende sociaal minimum, komt de betrokkene in aanmerking voor een toeslag.

De volgende personen kunnen recht hebben op een toeslag:

• • 

  een gehuwde/samenwonende met een gezamenlijk inkomen dat lager is dan het bruto minimumloon;

• • 

  een alleenstaande met een inkomen dat lager is dan 70% van het netto minimumloon.

Hoe hoog is de toeslag?

De toeslag vult de uitkering in beginsel aan tot het normbedrag-TW. Indien het dagloon lager is dan het normbedrag-TW, dan vult de toeslag aan tot dit lagere dagloon.Voor alleenstaanden van 21 jaar of ouder, die samenwonen met één of meer meerderjarige personen waarmee kosten kunnen worden gedeeld, geldt op grond van de kostendelersnorm een lagere norm. De kostendelersnorm is per 1 juli 2016 in de TW ingevoerd en wordt stapsgewijs afgebouwd. Vanaf 1 januari 2017 bedraagt de kostendelersnorm 60% van het Wml en vanaf in 1 januari 2018 is dit 55% van het Wml. Uiteindelijk, per 1 januari 2019, zal de kostendelersnorm 50% van het Wml bedragen.

Tweede Kamer, vergaderjaar 2017-2018, 34 775 XV, nr. 2

64

Budgettaire ontwikkelingen

De TW-uitgaven hangen samen met de volumeontwikkelingen in de moederwetten.ln 2017 dalen de TW-uitgaven onder andere vanwege de daling in WW-uitkeringen als gevolg van de aantrekkende arbeidsmarkt. In 2018 treedt een toename op van de TW-uitgaven, omdat vanaf 2018 de uitkering van de Wajongers met arbeidsvermogen wordt verlaagd. Alleenstaande Wajongers met arbeidsvermogen kunnen daardoor in aanmerking komen voor een toeslag op grond van de TW.

Beleidsrelevante kerncijfers

In 2017 ligt het TW-volume lager dan in 2016. Tot juli 2016 kwamen alleenstaande Wajongers van 23 jaar en ouder nog in aanmerking voor een kleine toeslag op grond van de TW, maar in 2017 is dat niet langer het geval. Vanwege de afbouw van de overdraagbare algemene heffingskorting in het referentieminimumloon ligt het bedrag tot waaraan de TW aanvult niet langer hoger dan de Wajong-uitkering voor deze groep. De gemiddelde toeslag van de resterende groep Wajongers die TW ontvangt is aanzienlijk hoger. Hierdoor ligt de gemiddelde toeslag in 2017 hoger dan in 2016.

Vanaf 2018 wordt de uitkering van de Wajongers met arbeidsvermogen verlaagd, waardoor zelfstandig wonende alleenstaanden in deze groep in aanmerking kunnen komen voor een aanvulling uit de TW. Hierdoor neemt het TW-volume in 2018 weer toe. Omdat deze groep relatief lage TW-uitkeringen ontvangt, komt de gemiddelde toeslag in 2018 lager uit dan in 2017.

¹ UWV, jaarverslag.

Handhaving

Door de inkomstenverrekening van de Wwz, sinds 1 juli 2015, daalt het aantal geconstateerde overtredingen. De incassoratio's blijven op een gelijk niveau.

Tweede Kamer, vergaderjaar 2017-2018, 34 775 XV, nr. 2

65

Tabel 2.11 Kerncijfers TWIfraude en handhaving)¹

Realisatie Realisatie Realisatie 2014 2015 2016

Opsporing

Aantal geconstateerde overtredingen met financiële benadeling (x 1.000) 2,6 1,9 1,3

Totaal benadelingbedrag (x € 1 min) 7,2 5,8 5,6

Terugvordering

¹ UWV, jaarverslag.

² Deze cijfers komen niet voor.

A3. Aanvullende Inkomensvoorziening Ouderen (AIO)

Ouderen met een onvolledig AOW-pensioen kunnen recht hebben op algemene bijstand. Deze bijstand kan worden aangevraagd bij de SVB.

Wie komt er voor in aanmerking?

Personen die de AOW-gerechtigde leeftijd hebben, rechtmatig in Nederland wonen en niet genoeg inkomen of vermogen hebben om in hun levensonderhoud te voorzien.

Hoe hoog is de AIO?

De AIO is een uitkering op huishoudenniveau en vult aan tot bijstandsniveau. De hoogte van de AlO-uitkering hangt af van het inkomen en de leefsituatie. In onderstaande tabel zijn de normen opgenomen voor gehuwden/samenwonenden en alleenstaanden zonder meerderjarige medebewoners. Voor AlO-gerechtigden die samenwonen met één of meer meerderjarige personen waarmee kosten kunnen worden gedeeld, geldt op grond van de kostendelersnorm een lager bedrag.

netto maandbedragen (maximaal), inclusief vakantietoeslag (in€)

1 juli 2017

Gehuwd/samenwonend

1.514,74

Alleenstaande (ouder)

1.108,48

Budgettaire ontwikkelingen

De uitkeringslasten AIO blijven de komende jaren naar verwachting stijgen. De geraamde volumes blijven de komende jaren vrij constant. De verhoging van de AOW-gerechtigde leeftijd heeft een neerwaarts effect op het volume. Daar staat tegenover dat er sinds 2015 tevens personen de AIO instromen vanwege de afschaffing van de partnertoeslag in de AOW, wat een opwaarts effect heeft op het volume. Deze laatste groep heeft naar verwachting recht op een relatief hogere uitkering in de AIO vergeleken met de huidige populatie. Daarom is de verwachting dat de gemiddelde AlO-uitkering de komende jaren zal stijgen.

Tweede Kamer, vergaderjaar 2017-2018, 34 775 XV, nr. 2

66

Beleidsrelevante kerncijfers

¹ CBS, bijstandsuitkeringenstatistiek.

Handhaving

De cijfers op het gebied van preventie laten een redelijk stabiel beeld zien.

¹ Ipsos «Kennis der verplichtingen en detectiekans 2016».

² SVB, jaarverslag.

³ Deze cijfers komen niet voor.

A4. Bijstand zelfstandigen (Bbz 2004)

Startende ondernemers en gevestigde zelfstandigen kunnen onder voorwaarden voor financiële ondersteuning een beroep doen op het Besluit bijstandverlening zelfstandigen 2004. Met dit besluit wordt beoogd kansrijke vanuit een uitkering startende ondernemers een steuntje in de rug te geven en zelfstandigen met tijdelijke financiële moeilijkheden in staat te stellen hun werkzaamheden voort te zetten. De bijstand kan worden verstrekt om te voorzien in de kosten van levensonderhoud voor gevestigde ondernemers of in bedrijfskredieten (starters en gevestigde ondernemers).

Wie komt er voor in aanmerking?

Startende ondernemers vanuit een uitkering en gevestigde zelfstandigen die aan de voorwaarden van het Bbz voldoen, zoals wanneer hulp via een andere weg niet meer mogelijk is, het inkomen onvoldoende is en de onderneming levensvatbaar is.

Hoe hoog is de Bbz-uitkering en het krediet?

De uitkering voor levensonderhoud is in principe gelijk aan die van de algemene bijstand (zie tabel 2.4) als aanvulling voor levensonderhoud. De maximale hoogte van de bijstand voor bedrijfskredieten wordt in

Tweede Kamer, vergaderjaar 2017-2018, 34 775 XV, nr. 2

67

Budgettaire ontwikkelingen

Voor de verstrekking van bedrijfskredieten en uitkeringen voor levensonderhoud van gevestigde zelfstandigen ontvangen gemeenten een afzonderlijke specifieke uitkering Bbz. Deze uitgaven maken geen onderdeel uit van het Macrobudget participatiewetuitkeringen en zijn voor 2018 geraamd op € 31,7 miljoen. De daling is minder groot dan het lijkt, doordat de uitgaven op gemeentelijk niveau niet goed te ramen zijn met als gevolg dat er achteraf nabetaald en terugontvangen wordt. De hier vermelde totale uitgaven zijn de gesaldeerde uitgaven. Uit onderzoek is gebleken dat gemeenten de daling van de omvang van de kredietverlening vooral verklaren uit een afname van het aantal aanvragen èn uit gemiddeld lagere bedragen, waarbij door de verbetering van de economische situatie er minder behoefte is aan Bbz-krediet.

Bijstand voor levensonderhoud van startende ondernemers bedraagt in 2018 € 30,6 miljoen en maakt onderdeel uit van het Macrobudget participatiewetuitkeringen (zie tabel 2.3).

Beleidsrelevante kerncijfers

¹ CBS, bijstandsuitkeringenstatistiek.

A5. Bijstand overig

Bijstand overig bestaat vrijwel volledig uit bijstand buitenland. Verlening van bijstand aan een in het buitenland gevestigde Nederlander wordt alleen nog voortgezet ingeval het recht op uitkering vóór 1 januari 1996 is vastgesteld. Sinds 1996 zijn er dus geen nieuwe gerechtigden meer toegelaten.

Budgettaire ontwikkelingen

Er zijn geen noemenswaardige budgettaire ontwikkelingen ten aanzien van bijstand overig.

Beleidsrelevante kerncijfers

¹ SVB, jaarverslag.

Tweede Kamer, vergaderjaar 2017-2018, 34 775 XV, nr. 2

68

A6. Onderstand en re-integratie Caribisch Nederland

De overheid biedt aan inwoners van Caribisch Nederland inkomensondersteuning in de vorm van Onderstand en waar nodig ook re-integratieondersteuning.

Budgettaire ontwikkelingen

De toename in de uitgaven aan Onderstand wordt verklaard door de verhoging van het basisbedrag in de Onderstand per 1 maart 2017. Ook kunnen de uitkeringen aan onderstandsgerechtigden langer doorlopen als gevolg van de verhoging van de AOV-gerechtigde leeftijd (zie ook beleidsartikel 8). Verder wordt voor integrale projecten in Caribisch Nederland in 2018 en 2019 een bedrag van € 2,3 miljoen per jaar beschikbaar gesteld.

Beleidsrelevante kerncijfers

¹ SZWunitRCN.

• B. 

  Garanties

De pilot borgstelling is een gesloten regeling. De pilot beoogde te onderzoeken hoe startende ondernemers voor krediet bij het bankwezen terecht zouden kunnen. Het jaar 2018 is het laatste jaar waarin nog claims worden verwacht.

• C. 

  Subsidies

In totaal is € 88,7 miljoen voor subsidies beschikbaar. Ruim € 42 miljoen is bestemd voor de uitfinanciering van de sectorplannen, ruim € 18 miljoen voor het armoede- en schuldenbeleid, waarvan € 15 miljoen specifiek voor kinderen. Voor de subsidieregelingen in het kader van de Doorstart naar nieuw werk (DWSRA en scholingsvouchers) is ruim € 20 miljoen beschikbaar. Verder maken incidentele subsidies, de cofinanciering van het Europees Fonds voor Meest behoeftigden (EFMB) en de subsidies aan het NIBUD en de Stichting Beheer Collectieve Middelen (SBCM) voor ruim € 8 miljoen onderdeel uit van het subsidiebudget.

• D. 

  Opdrachten

Deze middelen zijn met name bestemd voor activiteiten op de terreinen van bevordering arbeidsparticipatie (ca. € 10,8 miljoen), armoedebestrijding en schuldhulpverlening (ca. € 5,5 miljoen) en bevordering ondernemerschap (ca. € 0,6 miljoen). Uit de middelen bevordering arbeidsparticipatie wordt middels een decentralisatie-uitkering ca. € 1,7 miljoen beschikbaar gesteld aan de arbeidsmarktregio's om de regionale samenwerking tussen organisaties en professionals uit GGZ en de afdelingen Werk en Inkomen van gemeenten te verbinden voor behandeling van mensen met psycho/sociale problemen. Daarnaast worden uit deze middelen ondersteuningsprogramma's gefinancierd van de Programmaraad en ondersteuningsprogramma's op het terrein van vakmanschap en matchen op werk. Uit de middelen voor armoedebestrijding en schuldhulpverlening wordt onder andere gefinancierd de tijdelijke stimuleringsregeling ter bestrijding van armoede en schulden (2 nieuwe aanvraagtijdvakken in respectievelijk 2018 en 2019 voor een

Tweede Kamer, vergaderjaar 2017-2018, 34 775 XV, nr. 2

69

bedrag van € 4,0 miljoen) en een divers ondersteuningsprogramma ter verbetering van de gemeentelijke schuldhulpverlening (ca € 3,0 miljoen).

• E. 

  Bekostiging

Voor de bekostiging van het Kennisprogramma vakkundig aan het werk is in 2018 ruim € 2,0 miljoen beschikbaar.

• F. 

  Bijdrage aan ZBO's/RWT's

Voor de uitvoering van het Kennisprogramma vakkundig aan het werk is voor uitvoeringskosten voor ZonMw ruim € 0,2 miljoen beschikbaar in 2018.

• G. 

  Bijdrage sociale fondsen

Met ingang van 2018 wordt een financiële tegemoetkoming van € 10 miljoen per jaar beschikbaar gesteld aan het Wsw-pensioenfonds PWRI, onder de voorwaarde dat sociale partners zelf tot een structurele oplossing komen voor het fonds.

• H. 

  Ontvangsten

De geraamde ontvangsten 2018 hebben betrekking op de boedelscheiding van de SVB-Nederlandse Antillen.

Tweede Kamer, vergaderjaar 2017-2018, 34 775 XV, nr. 2

70

Artikel

• 3. 

  Arbeidsongeschiktheid

Algemene doelstelling De overheid beschermt werknemers tegen de inkomensgevolgen

van arbeidsongeschiktheid en stimuleert hen te blijven werken of het werk te hervatten.

De overheid vindt dat werknemers die loon derven als gevolg van arbeidsongeschiktheid verzekerd moeten zijn van een redelijk inkomen. Daarom zijn werknemers verplicht verzekerd op grond van de Wet werk en inkomen naar arbeidsvermogen (WIA). De WIA omvat twee uitkeringsregimes: de Inkomensverzekering voor volledig en duurzaam arbeidsongeschikten (IVA) en de Regeling werkhervatting gedeeltelijk arbeidsgeschillen (WGA). De Wet op de arbeidsongeschiktheidsverzekering (WAO) is bij de introductie van de WIA ingetrokken, maar geldt nog wel voor mensen die vóór 1 januari 2004 door ziekte of gebrek arbeidsongeschikt zijn geworden.Op grond van de Wet op de arbeidsongeschiktheidsverzekering zelfstandigen (WAZ) waren ondernemers verplicht verzekerd tegen de inkomensgevolgen van arbeidsongeschiktheid. De WAZ is per 1 augustus 2004 ingetrokken, maar geldt nog wel voor zelfstandigen die op dat moment een uitkering ontvingen.

Als het totale inkomen van de uitkeringsgerechtigde WIA, WAO of WAZ en diens eventuele partner onder het sociaal minimum ligt, kan de uitkeringsgerechtigde een toeslag ontvangen tot het sociaal minimum op grond van de Toeslagenwet (TW), zie beleidsartikel 2.

De overheid stimuleert met behulp van financiële prikkels voor zowel uitkeringsgerechtigden als werkgevers dat uitkeringsgerechtigden aan het werk blijven of (op termijn) weer aan het werk gaan. Daarnaast biedt de overheid gerichte re-integratieondersteuning aan uitkeringsgerechtigden die ondersteuning nodig hebben. De overheid kent daarbij een groot belang toe aan de eigen verantwoordelijkheid en het meewerken aan re-integratie door de uitkeringsgerechtigde.

Aan werknemers in Caribisch Nederland wordt met de Ongevallenverzekering (OV) een inkomensvoorziening geboden in geval van arbeidsongeschiktheid door een bedrijfsongeval.

Rol en verantwoordelijkheid De Minister stimuleert aan het werk blijven of het werk hervatten met

een bijdrage voor re-integratieinspanningen aan het UWV. De Minister financiert de inkomensondersteuning met begrotingsgefinancierde uitkeringsregelingen. Bij de premiegefinancierde uitkeringsregelingen regisseert de Minister. Hij is in deze rollen verantwoordelijk voor:

De vormgeving, het onderhoud en de werking van het stelsel van weten regelgeving;

De vaststelling van het niveau van de uitkeringen van de onderscheiden regelingen;

De sturing van en het toezicht op de rechtmatige, doeltreffende en doelmatige uitvoering door het UWV;

De organisatie van de eigen uitvoering binnen het verband van de Rijksdienst Caribisch Nederland (RCN).

De Minister van Financiën is hoofdverantwoordelijk voor de fiscale weten regelgeving. Wanneer fiscale instrumenten worden ingezet om doelstellingen in het kader van het arbeidsongeschiktheidbeleid te realiseren, is de Minister van SZW hiervoor medeverantwoordelijk.

Tweede Kamer, vergaderjaar 2017-2018, 34 775 XV, nr. 2

71

Beleidswijzigingen Beleidsevaluatie in 2018

In 2018 vindt de beleidsevaluatie plaats naar onderdelen van dit beleids-artikel. Een groot deel van het artikel (Wet WIA) is reeds aan de orde gekomen in het IBO (interdepartementaal beleidsonderzoek) «Geschikt voor de arbeidsmarkt». Daarom zal de evaluatie zich met name focussen op de andere onderdelen van het artikel. Onder andere de WAZ en de effectiviteit van de no-riskpolis komen aan de orde. De evaluatie zal in de eerste helft van 2018 naar de Tweede Kamer worden gestuurd.

IBO arbeidsongeschiktheid («Geschikt voor de arbeidsmarkt»)

In april 2017 is het IBO afgerond (Tweede Kamer, 2016-2017, 29 544,

nr. 780). Een inhoudelijke reactie zal door het volgende kabinet worden

opgesteld.

Taakstelling WIA

In het sociaal akkoord is afgesproken dat sociale partners met concrete maatregelen komen die ervoor zorgen dat minder mensen een beroep hoeven te doen op een arbeidsongeschiktheidsuitkering uit de WIA. Hiervoor is een taakstelling in de begroting van SZW ingeboekt die structureel € 150 miljoen bedraagt. In september 2016 heeft de Minister de Tweede Kamer geïnformeerd over de stand van zaken omtrent de invulling van deze WIA-taakstelling (Tweede Kamer, 2016-2017, 32 716, nr. 23). Deze taakstelling is structureel uitgeboekt bij de Voorjaarsnota 2017, omdat er geen zicht is op concrete maatregelen van de sociale partners.

Loonkostensubsidies en het WIA-arbeidsongeschiktheidscriterium Het WIA-arbeidsongeschiktheidscriterium wordt aangepast voor mensen die met loonkostensubsidie werken in de Participatiewet. De beoogde inwerkingtredingsdatum is nu 1 januari 2019, dit is een jaar later dan vermeld in de begroting 2017. In de normale WIA-systematiek worden deze werknemers met loonkostensubsidie bij ziekte vrijwel altijd volledig arbeidsongeschikt verklaard, omdat zij geen regulier werk kunnen verrichten waarmee zij minimaal het Wml kunnen verdienen. Met de Participatiewet is vastgelegd dat bij het bepalen van het arbeidsongeschiktheidspercentage in de WIA rekening wordt gehouden met de omstandigheid dat een werknemer met loonkostensubsidie heeft gewerkt.

WG'A-uitkering eindigt bij getoond herstel verdiencapaciteit In het wetsvoorstel waar het arbeidsongeschiktheidscriterium wordt gewijzigd voor werknemers die met loonkostensubsidie hebben gewerkt, wordt ook (per 1 januari 2019) geregeld dat de uitkering van WGA-gerech-tigden die langer dan één jaar meer dan 65% van hun maatmaninkomen verdienen eindigt zonder tussenkomst van een verzekeringsarts of arbeidsdeskundige. Op dit moment oordelen de verzekeringsarts en arbeidsdeskundige over de mate van arbeidsongeschiktheid. In deze situaties heeft dat echter geen toegevoegde waarde; betrokkene laat namelijk door zijn inkomsten al zien dat het verlies aan verdiencapacteit minder dan 35% is.

Tweede Kamer, vergaderjaar 2017-2018, 34 775 XV, nr. 2

72

Budgettaire gevolgen van beleid

Budgetflexibiliteit Inkomensoverdrachten:

De inkomensoverdrachten zijn gebaseerd op wet- en regelgeving en derhalve voor 100% juridisch verplicht. Het betreft uitkeringslasten van de Ongevallenverzekering Caribisch Nederland.

Tabel 3.2 Premiegefinancierde uitgaven en ontvangsten artikel 3 (x € 1.000)

Toelichting op de financiële A. Inkomensoverdrachten

instrumenten

A1. Ongevallenverzekering (OV) (Caribisch Nederland)

Werknemers in Caribisch Nederland die door een bedrijfsongeval geheel of gedeeltelijk arbeidsongeschikt zijn geraakt, krijgen op basis van de Ongevallenverzekering een uitkering (ongevallengeld). De uitkering is gekoppeld aan het laatst verdiende loon van de werknemer.

Tweede Kamer, vergaderjaar 2017-2018, 34 775 XV, nr. 2

73

Budgettaire ontwikkelingen

De uitgavenontwikkeling van de Ongevallenverzekering (OV) wordt verklaard door de verhoging van de gerechtigde leeftijd voor de Algemene Ouderdomsverzekering (zie ook beleidsartikel 8). Hierdoor lopen de uitkeringen van de OV langer door.

Beleidsrelevante kerncijfers

¹ SZW-unitRCN.

A2. Wet werk en inkomen naar arbeidsvermogen (WIA)

De WIA geeft werknemers die na een wachttijd van twee jaar ten minste 35% arbeidsongeschikt zijn recht op een uitkering, mits aan de voorwaarden daarvoor voldaan is. In de WIA staat werk voorop. Het accent ligt op wat mensen wel kunnen. Tegelijkertijd is er sprake van inkomensbescherming.

De WIA bestaat uit twee uitkeringsregimes. De IVA verstrekt een loondervingsuitkering aan werknemers die duurzaam volledig arbeidsongeschikt zijn. Wie nog gedeeltelijk kan werken of van wie herstel op termijn nog mogelijk is, krijgt een uitkering op basis van de WGA. De WIA wordt uitgevoerd door het UWV

Werkgevers kunnen daarbij eigenrisicodrager worden voor de WGA-lasten van hun ex-werknemers. Dit betekent dat ze een lagere premie aan het UWV betalen, omdat zij het gros van de verplichtingen van het UWV met betrekking tot re-integratie en uitkeringsbetaling overnemen.

Wie komt er voor in aanmerking?

Werknemers die op of na 29 december 2005, na een wachttijd van twee jaar, 35% of meer arbeidsongeschikt zijn als gevolg van ziekte.

Hoe hoog is de IVA-uitkering en wat is de duur? Iemand die ten minste 80% arbeidsongeschikt is en niet meer kan herstellen of een geringe kans op herstel heeft, komt op basis van de IVA in aanmerking voor een uitkering van 75% van het laatstverdiende loon, met een maximum van 75% van het maximumdagloon. Het maximumdagloon bedraagt per 1 juli 2017 € 207,60, dat is € 4.515,30 per maand. De IVA-uitkering bedraagt maximaal € 3.386,48 bruto per maand (inclusief vakantiegeld). Daarnaast ontvangen IVA-gerechtigden in 2017 een tegemoetkoming van netto € 176,27 mits zij op 1 juli van het kalenderjaar recht hebben op een IVA-uitkering. Deze tegemoetkoming arbeidsongeschikten is bedoeld om een arbeidsongeschikte tegemoet te komen in de kosten die hij/zij moet maken door zijn/haar handicap. Het recht op uitkering wordt beëindigd bij het bereiken van de AOW-gerechtigde leeftijd.

Hoe hoog is de WG'A-uitkering en wat is de duur?

Iemand die ten minste 35% arbeidsongeschikt is met kansen op herstel komt in aanmerking voor een uitkering op basis van de WGA. De eerste twee maanden bedraagt de uitkering 75%, daarna 70% van het loonverlies (oude maandloon minus eventueel inkomen). Het totale inkomen neemt toe naarmate de betrokkene meer werkt.

Tweede Kamer, vergaderjaar 2017-2018, 34 775 XV, nr. 2

74

Indien het loonverlies meer dan 35% maar minder dan 80% bedraagt, is er sprake van gedeeltelijke arbeidsgeschiktheid. Afhankelijk van het arbeidsverleden heeft de gedeeltelijk arbeidsgeschikte minimaal 3 tot maximaal 38 maanden recht op een loongerelateerde uitkering. De wet Werk en Zekerheid bevat maatregelen die de maximale duur van de loongerelateerde uitkering raken, zoals de geleidelijke duurverkorting en de aanpassing van de opbouw van WW-rechten. Dit heeft tot gevolg dat de maximale duur van de loongerelateerde uitkering stapsgewijs - één maand per kwartaal - wordt teruggebracht van 38 maanden naar 24 maanden voor nieuwe instroom in de WGA. Deze maatregelen zijn per 1 januari 2016 in werking getreden. De gedeeltelijk arbeidsgeschikte wordt geacht te gaan of te blijven werken. Om hiertoe aan te zetten wordt de uitkering na de loongerelateerde fase afhankelijk van het verdiende inkomen. Is dat inkomen ten minste 50% van de resterende verdiencapaciteit, dan wordt het loon aangevuld tot 70% van het loonverlies. Als de betrokkene na afloop van de loongerelateerde uitkering geen werk heeft of minder verdient dan 50% van de resterende verdiencapaciteit, dan wordt een uitkering verstrekt die gerelateerd is aan het arbeidsongeschiktheidspercentage en het wettelijk minimumloon.

Indien het loonverlies ten minste 80% bedraagt en herstel op termijn nog mogelijk is, is er sprake van volledige arbeidsongeschiktheid. De volledig arbeidsongeschikte houdt ook na de loongerelateerde fase recht op een uitkering van 70% van het loonverlies. • WGA-gerechtigden die op 1 juli van het kalenderjaar recht hebben op een WGA-uitkering ontvangen evenals IVA-gerechtigden een tegemoetkoming arbeidsongeschikten van netto € 176,27. Evenals bij de IVA-uitkering geldt ook bij de WGA-uitkering het maximumdagloon.

Het recht op uitkering kan doorlopen tot de AOW-gerechtigde leeftijd. Budgettaire ontwikkelingen

In 2018 stijgen de uitkeringslasten WIA (IVA en WGA) inclusief de lasten voor eigenrisicodragers met circa € 450 miljoen. Dit is een gevolg van het feit dat de WIA een relatief nieuwe regeling is die nog niet het structurele niveau heeft bereikt. Naarmate het WIA-bestand meer ingroeit zal er ook logischerwijs meer doorstroom plaatsvinden van de WGA naar de IVA omdat het WGA-bestand groeit. Hierdoor stijgen de IVA-uitgaven relatief harder dan de WGA-uitgaven. De hogere AOW-gerechtigde leeftijd heeft als gevolg dat WIA-uitkeringen langer kunnen doorlopen. De ao-tege-moetkoming maakt onderdeel uit van de uitkeringslasten IVA, WGA, WAO en WAZ in tabel 3.2.

Beleidsrelevante kerncijfers

De kerncijfers WIA zijn gecombineerd met de kerncijfers WAO in tabel 3.4.

A3. Wet op de Arbeidsongeschiktheidsverzekering (WAO)

De WAO is per 29 december 2005 vervangen door de WIA. De WAO blijft gelden voor werknemers die op 1 januari 2004 een WAO-uitkering ontvingen. De WAO verstrekt uitkeringen tot aan de AOW-gerechtigde leeftijd. Daarom zullen er nog decennia lang mensen zijn die een beroep blijven doen op de WAO. De WAO wordt uitgevoerd door het UWV

Wie komt er voor in aanmerking?

De werknemer die op 1 januari 2004 al een WAO-uitkering ontving, behoudt deze zolang aan de uitkeringsvoorwaarden wordt voldaan: hij is 15% of meer arbeidsongeschikt;

Tweede Kamer, vergaderjaar 2017-2018, 34 775 XV, nr. 2

75

hij heeft de AOW-gerechtigde leeftijd nog niet bereikt. De WAO blijft ook gelden voor werknemers die hun eerste ziektedag hadden vóór 1 januari 2004 of van wie het recht op WAO-uitkering is geëindigd, indien zij binnen vijf jaar (opnieuw) arbeidsongeschikt worden door dezelfde oorzaak. Hierdoor worden nog slechts nieuwe WAO-uitkeringen toegekend bij herleving van een oud recht.

Hoe hoog is de WAO-uitkering?

De WAO-uitkering bestaat uit twee fasen.

In de eerste fase ontvangt een WAO-gerechtigde een loondervingsuitkering die gerelateerd is aan het arbeidsongeschiktheidspercentage en het dagloon. De uitkering bedraagt per 1 juli 2017 maximaal € 3.386,48 bruto per maand (inclusief vakantiegeld). De duur van de loondervingsuitkering is afhankelijk van de leeftijd op de ingangsdatum van de WAO-uitkering.

In de tweede fase ontvangt de WAO-gerechtigde een vervolguitkering die gerelateerd is aan het arbeidsongeschiktheidspercentage en het vervolgdagloon. De hoogte van het vervolgdagloon is onder andere afhankelijk van de leeftijd die iemand heeft op de ingangsdatum van de WAO-uitkering. De vervolguitkering kan in principe doorlopen tot de AOW-gerechtigde leeftijd. • WAO-gerechtigden die op 1 juli van het kalenderjaar recht hebben op een WAO-uitkering en meer dan 35% arbeidsongeschikt zijn ontvangen daarnaast een tegemoetkoming arbeidsongeschikten van (in 2017) netto € 176,27.

Budgettaire ontwikkelingen

Er is alleen nog instroom in de WAO door herleving van uitkeringen. Er worden dan ook nauwelijks nog nieuwe WAO-uitkeringen toegekend. Tegelijkertijd worden er in 2018 20.000 uitkeringen beëindigd. De uitkeringslasten WAO dalen in 2018 met ruim € 300 miljoen. In latere jaren gaat de daling van de uitkeringslasten minder snel. Dit komt vooral doordat WAO-uitkeringen langer kunnen doorlopen als gevolg van de verhoging van de AOW-gerechtigde leeftijd.

Tweede Kamer, vergaderjaar 2017-2018, 34 775 XV, nr. 2

76

Beleidsrelevante kerncijfers

¹ UWV, jaarverslag.

² Het aandeel werkende WGA'ers wordt niet geraamd.

Handhaving

De kerncijfers preventie laten over de jaren een stabiel beeld zien. De kerncijfers opsporing zijn in 2016 gedaald. Zowel het aantal geconstateerde overtredingen als het benadelingbedrag zijn afgenomen. Dit komt doordat het UWV in 2016 de focus heeft gelegd op een goede selectie van op te pakken zaken, om de werkvoorraden van de fraudesignalen weg te werken. Als gevolg hiervan zijn er in 2016 minder zaken daadwerkelijk afgedaan, en dus ook minder boetes opgelegd en terugvorderingen ingesteld. Dit effect wordt in 2017 ingehaald. De incassoratio's laten een stabiel beeld zien.

Tweede Kamer, vergaderjaar 2017-2018, 34 775 XV, nr. 2

77

¹ Ipsos «Kennis der verplichtingen en detectiekans 2016». Kerncijfers preventie hebben alleen betrekking op WGA en WAO. De IVA is bij het onderzoek «Kennis der verplichtingen en detectiekans» buiten beschouwing gebleven.

² UWV, jaarverslag.

³ Deze cijfers komen niet voor.

A4. Wet op de arbeidsongeschiktheidsverzekering zelfstandigen (WAZ)

De WAZ is een verplichte verzekering voor zelfstandigen, beroepsbeoefenaren, directeuren-grootaandeelhouders en meewerkende echtgenoten tegen de inkomensgevolgen van langdurige arbeidsongeschiktheid. De WAZ is op 1 augustus 2004 ingetrokken. Sindsdien kunnen ondernemers zelf bepalen of zij de inkomensrisico's al dan niet willen afdekken, bijvoorbeeld via een particuliere arbeidsongeschiktheidsverzekering. De WAZ blijft gelden voor zelfstandigen die op 1 augustus 2004 een uitkering ontvingen. De WAZ wordt uitgevoerd door het UWV.

Wie komt er voor in aanmerking?

De zelfstandige die op 1 augustus 2004 al een WAZ-uitkering ontving, behoudt deze zolang aan de uitkeringsvoorwaarden wordt voldaan:

hij is 25% of meer arbeidsongeschikt;

hij heeft de AOW-gerechtigde leeftijd nog niet bereikt.

Hoe hoog is de WAZ-uitkering?

De hoogte van de WAZ-uitkering hangt af van de mate van arbeidsongeschiktheid en het feitelijk gederfde inkomen per dag, mits dat niet hoger is dan het wettelijk minimumloon (de maximale grondslag). De uitkering voor volledig arbeidsongeschikten is 75% van de grondslag en bedraagt per 1 juli 2017 maximaal € 1.174,05 bruto per maand (exclusief vakantiegeld). Heeft de betrokkene voortdurend oppas en verzorging nodig, dan kan de uitkering worden verhoogd tot maximaal 100% van de grondslag. WAZ-gerechtigden die op 1 juli van het kalenderjaar recht hebben op een WAZ-uitkering en meer dan 35% arbeidsongeschikt zijn ontvangen daarnaast een tegemoetkoming arbeidsongeschikten van (in 2017) netto € 176,27.

Tweede Kamer, vergaderjaar 2017-2018, 34 775 XV, nr. 2

78

Budgettaire ontwikkelingen

De toegang voor zelfstandigen tot de WAZ is per 1 augustus 2004 beëindigd. In de WAZ is nog slechts in beperkte mate sprake van nieuwe instroom, die bestaat uit herleving van uitkeringen. Het WAZ-bestand en de uitkeringslasten nemen de komende jaren af, met name door het bereiken van de AOW-gerechtigde leeftijd van het zittend bestand. De hogere AOW-gerechtigde leeftijd heeft als gevolg dat WAZ-uitkeringen langer kunnen doorlopen. Hierdoor dalen de uitkeringslasten in de WAZ minder snel.

Beleidsrelevante kerncijfers

¹ UWV, jaarverslag.

• B. 

  Bijdrage aan ZBO's/RWT's

Re-integratie Wl A/WA O/WAZ/ZW

Voor de re-integratie van uitkeringsgerechtigden in de WIA, WAO, WAZ en ZW zet het UWV middelen in om hen zo nodig te begeleiden op weg naar werk en te ondersteunen zodra zij werk hebben. Het UWV zet deze middelen in voor de inkoop van trajecten en diensten gericht op het vinden van werk. Daarnaast koopt UWV voorzieningen (waaronder jobcoaching en vervoersvoorzieningen) in voor het ondersteunen van werkenden met een structureel functionele beperking. Het UWV beschikt vanaf 2015 over een geïntegreerd taakstellend re-integratiebudget voor de inzet van trajecten en van voorzieningen voor de re-integratieondersteuning van gedeeltelijk arbeidsgeschikten (inclusief Wajongers). Dit budget wordt jaarlijks aan het UWV beschikbaar gesteld en door het UWV verantwoord via de reguliere rapportages.

Budgettaire ontwikkelingen

Voor het jaar 2018 is voor het premiegefinancierde gedeelte van het re-integratiebudget € 102 miljoen beschikbaar. € 26 miljoen van de middelen voor 2017 is doorgeschoven naar het begrotingsgefinancierde budget in 2020 en 2021, omdat het beroep op deze middelen in deze jaren gaat toenemen als gevolg van de recente herindelingsoperatie in het Wajong-bestand. Het begrotingsgefinancierde gedeelte van het re-integratiebudget wordt verantwoord in artikel 4 (tabel 4.1).

Extracomptabele fiscale regelingen Naast de in dit begrotingsartikel genoemde instrumenten, zijn er fiscale

regelingen die betrekking hebben op dit beleidsterrein. De Minister van Financiën is hoofdverantwoordelijk voor de wetgeving en uitvoering van deze regelingen en voor de budgettaire middelen. In onderstaande tabel is ter informatie het budgettaire belang van deze regelingen vermeld. De cijfers zijn ontleend aan de corresponderende bijlage «Fiscale regelingen» in de Miljoenennota. Naast de fiscale regelingen die in onderstaande tabel zijn opgenomen, heeft ook de Startersaftrek bij arbeidsongeschiktheid betrekking op dit beleidsartikel. Voor een beschrijving van de regelingen, de doelstelling, de ramingsgrond, een verwijzing naar de laatst uitgevoerde evaluatie en het beoogde jaar van afronding van de volgende evaluatie wordt verwezen naar de bijlage bij de Miljoenennota «Toelichting op de fiscale regelingen».

Tweede Kamer, vergaderjaar 2017-2018, 34 775 XV, nr. 2

79

Tweede Kamer, vergaderjaar 2017-2018, 34 775 XV, nr. 2

80

Artikel

• 4. 

  Jonggehandicapten

Algemene doelstelling De overheid biedt jonggehandicapten arbeids- en inkomensonder-

steuning.

De Wajong bestaat uit drie groepen die elk een eigen doelstelling hebben: de «oude Wajong» (tot 2010), de «Wajong2010» (2010 tot 2015) en de Wajong2015. Het moment van instroom bepaalt tot welke groep iemand behoort. In de «oude Wajong» staat inkomensondersteuning voorop en is arbeidsondersteuning beschikbaar voor hen die kunnen werken. Voor de «Wajong2010» (mensen die in de periode 2010 tot 2015 zijn ingestroomd) heeft de overheid als eerste doel de arbeidsparticipatie van Wajongers te bevorderen. Als zij perspectief hebben op het verrichten van arbeid staat voor deze Wajongers arbeidsondersteuning centraal. Als onderdeel van de arbeidsondersteuning kunnen zij zo nodig inkomensondersteuning aanvragen. De doelgroep van de Wajong2015 bestaat uit mensen die duurzaam geen mogelijkheden tot arbeidsparticipatie hebben. Zij zullen nooit kunnen werken, ook niet met ondersteuning. De overheid heeft voor deze groep als doel te voorzien in een inkomensvoorziening. Als het totale inkomen van een Wajonger en diens eventuele partner onder het sociaal minimum ligt, kan de uitkeringsgerechtigde een toeslag ontvangen tot het sociaal minimum op grond van de Toeslagenwet (TW), zie beleidsartikel 2.

Rol en verantwoordelijkheid De Minister stimuleert het vinden van werk met een bijdrage voor

re-integratieinspanningen aan het UWV en de REA-instituten. De Minister financiert de inkomensondersteuning via het verstrekken van uitkeringen. Hij is in deze rollen verantwoordelijk voor:

De vormgeving, het onderhoud en de werking van het stelsel van weten regelgeving;

De vaststelling van het niveau van de uitkeringen uit hoofde van de Wajong;

Het ter beschikking stellen van middelen voor het aan het werk helpen van mensen die arbeidsmogelijkheden hebben; De sturing van en het toezicht op de rechtmatige, doeltreffende en doelmatige uitvoering door het UWV.

De Minister van Financiën is hoofdverantwoordelijk voor de fiscale weten regelgeving. Wanneer fiscale instrumenten worden ingezet om doelstellingen in het kader van het jonggehandicaptenbeleid te realiseren, is de Minister van SZW hiervoor medeverantwoordelijk.

Beleidswijzigingen Afronding herindeling Wajong

Eind 2017 rondt het UWV de herindeling Wajong af. Alle Wajongers zijn op dat moment ingedeeld in de categorieën «arbeidsvermogen» of «duurzaam geen arbeidsvermogen». Vanaf 1 januari 2018 wordt de maximale uitkering voor Wajongers met arbeidsvermogen verlaagd van 75% naar 70%.

Beleidsdoorlichting eind 2017

In 2017 wordt de beleidsdoorlichting van artikel 4 uitgevoerd. De verwachting is dat deze beleidsdoorlichting eind 2017 aan de Tweede Kamer wordt aangeboden.

Tweede Kamer, vergaderjaar 2017-2018, 34 775 XV, nr. 2

81

ESB-regeling

Uit de recente evaluatie van de subsidieregeling scholing en re-integratie van personen met arbeidsbeperkingen en ernstige scholingsbelemmeringen (ESB-regeling) is gebleken dat er vooruitgang is geboekt met de implementatie van passend onderwijs, maar dat het mbo op dit moment niet in staat is de huidige ESB-doelgroep op te leiden (Tweede Kamer, 2016-2017, 31 224, nr. 39). Gezien de uitkomst is de subsidiegeling vanaf 2018 met drie jaar verlengd (tot en met 2020). Deze periode wordt benut om in afstemming met betrokken partijen te verkennen op welke wijze de ondersteuning van de doelgroep het beste kan worden gepositioneerd. Belangrijk uitgangspunt daarbij is dat de behoefte van de jongeren centraal staat en dat zij adequaat worden ondersteund.

Budgettaire gevolgen van beleid