Blog: Europa als politieke arena, niet als schouwtoneel - Hoofdinhoud
"De Europese Unie moet tegenspraak niet vrezen maar verwelkomen" schrijft Luuk van Middelaar in een hartstochtelijk pleidooi voor "oppositie" in NRC Handelsblad van zaterdag 23/9/17. Dat ben ik hartgrondig met hem eens. De Europese Unie heeft dringend meer discussie nodig, meer confrontatie van ideeën en opvattingen. Met andere woorden: de Europese Unie moet politieker worden.
Een politieke unie betekent ook: meer keuze en meer zeggenschap voor de burgers zelf. Mensen moeten zelf in het stemhokje kunnen bepalen wie de politieke leiding heeft in de EU, en wat de politieke koers is. Politiek leiders en het politieke programma moeten de uitkomst zijn van verkiezingen. Dat moet niet worden bedisseld door regeringsleiders achter gesloten deuren. Maar meer zeggenschap voor burgers is niet wat Van Middelaar bepleit. Hij roept op tot meer "oppositie", maar wel binnen de huidige structuren van de EU, waarin de burgers goeddeels buitenspel staan. Het is goed en noodzakelijk dat er ook andere geluiden klinken dan de gebruikelijke consensus, maar er is pas een ècht alternatief als mensen er ook op kunnen stemmen. Als er ècht iets te kiezen valt. Anders is oppositie alleen theater met de burger als toeschouwer.
Oppositie betekent ook: tegenwicht tegen de macht. Maar Van Middelaar verwijst vooral naar eigengereide figuren binnen de Raad zoals Varoufakis en Orbán. Dat is reuring ónder de machthebbers, maar geen daadwerkelijke oppositie tégen de machthebbers. Van Middelaar kwalificeert de Hongaarse premier Orbán als een dissidente, maar normale politicus die met succes een "samenhangend alternatief" voor het asielbeleid opwierp tegen de dominante opvatting binnen de Raad. Eerlijk gezegd gaat mij het opvoeren van Orbán als voorbeeld van gezonde oppositie binnen de EU een forse stap te ver. Orbán heeft maling aan wetten en verdragen, breekt systematisch de rechtsstaat af en schendt de grondrechten. Dat is geen oppositie, maar destructie. Duitse rechters hebben zelfs het terugsturen van vluchtelingen naar Hongarije verboden, wegens de afschuwelijke opvangcondities aldaar.
De EU moet dringend democratischer. Niet door het afbreken van de EU, maar door de mensen zelf de touwtjes in handen te geven. Ik vind het zeer gezond dat er in de afgelopen decennia een zeer kritisch debat wordt gevoerd over de Europese Unie. Hoewel het er soms ruw aan toe gaat, zal het de Europese democratie robuuster maken. Het scherpe debat is een signaal dat de mensen zich Europa eigen maken, het "ownership" opeisen. Mensen willen zelf vorm en richting geven aan de Europese Unie. In het huidige Europa kiezen de mensen hun vertegenwoordigers in het Europees Parlement. Maar op de politieke koers en samenstelling van de Europese Commissie, hebben ze geen invloed. De keuze van voorzitters van EU-instellingen wordt bepaald in een spelletje kwartetten van regeringsleiders, in plaats van door de kiezers in het stemhokje. Het economisch model ligt vastgelegd in verdragen. De begroting wordt voor zeven jaren in steen gebeiteld, en is de uitkomst van een koehandel tussen nationale regeringen. Europese burgers moeten dringend meer, en meer rechtstreekse zeggenschap krijgen over deze zaken.
De Europese Unie is allang veel méér een politieke unie dan je op het eerste gezicht zou denken. Het overgrote deel van de besluiten die elke dag worden genomen, is niet technocratisch, maar intens politiek. Europese politiek gaat over waarden en morele keuzes. Politieke keuzes die ons rechtstreeks raken, en waar mensen zeer uiteenlopende meningen over hebben: vrijheid van meningsuiting, privacy, homorechten, dierenwelzijn, rechten van werknemers. Bijvoorbeeld: wel/niet etiketteringsplicht voor vlees van onverdoofd ritueel slachten in de interne markt? Wel/niet EU wetenschapssubsidies voor stamcelonderzoek? Wel/niet opslag van onze belgegevens? Wel/niet EU humanitaire gelden voor abortus voor slachtoffertjes van Boko Haram? En nog talloze voorbeelden.
Een politieke unie moet rechtstreekse legitimiteit krijgen van de burgers. Een beetje bakkeleien tussen regeringsleiders is niet genoeg "gezonde oppositie". Het is hoog tijd voor een volwaardige Europese parlementaire democratie, waar burgers geen toeschouwers meer zijn, maar zelf de dienst uitmaken.
Vandaag verscheen ook een artikel van Tomas Vanheste in De Correspondent. Hierin maakt hij een vergelijking tussen de twee boeken ´Een Europees ID´ van Sophie in ´t Veld en ´De nieuwe politiek van Europa´ van Luuk Middelaar.